NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THA TÙ TRƯỚC THỜI HẠN CÓ ĐIỀU KIỆN
Khái niệm, đặc điểm của tha tù trước thời hạn có điều kiện
1.1.1 Khái niệm tha tù trước thời hạn có điều kiện
Tha tù trước thời hạn có điều kiện là biện pháp phổ biến tại nhiều quốc gia, cho phép người chấp hành hình phạt tù được trả tự do sớm khi đáp ứng đủ điều kiện pháp luật Sau khi ra tù, họ sẽ nhận sự hỗ trợ và giám sát từ cơ quan có thẩm quyền để thích nghi với xã hội, giảm nguy cơ tái phạm và bảo đảm an ninh công cộng Tại Việt Nam, thuật ngữ này lần đầu tiên xuất hiện trong Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) Trước đó, Thông tư liên tịch số 73/TT-LB đã đề cập đến biện pháp tương tự là tha tù trước kỳ hạn, nhưng thực chất khác nhau Tha tù trước kỳ hạn liên quan đến việc giảm án tù, trong khi tha tù trước thời hạn có điều kiện tập trung vào việc hỗ trợ tái hòa nhập cho người đã chấp hành một phần hình phạt.
Khái niệm tha tù trước thời hạn có điều kiện hiện đang gây tranh cãi với nhiều quan điểm khác nhau Một số ý kiến cho rằng đây là một biện pháp tha miễn trong hệ thống pháp luật hình sự Cách hiểu này đang được áp dụng phổ biến trong nghiên cứu pháp luật hình sự, đặc biệt được đề cập trong Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần chung) của các trường đại học.
1 Adult Parole Board Victoria, “Purpose and Benefits”, https://www.adultparoleboard.vic.gov.au/purpose- and-benefits, 11/11/2020
Thông tư liên tịch số 73-TT/LB, ban hành ngày 11/8/1959, bởi Bộ Công an, Bộ Tư pháp, Toà án nhân dân tối cao và Viện Công tố trung ương, quy định các điều kiện và thủ tục để xem xét việc ân xá tù trước thời hạn Thông tư này nhằm tạo ra cơ sở pháp lý rõ ràng cho việc xử lý các trường hợp tha tù, góp phần vào công tác cải cách tư pháp và nhân đạo trong hệ thống pháp luật Việt Nam.
Tha tù trước thời hạn có điều kiện là một biện pháp pháp lý cho phép miễn chấp hành phần hình phạt tù còn lại của người đang thi hành án, theo quy định của Bộ luật Hình sự Theo Vụ Pháp luật Hình sự - Hành chính (Bộ Tư pháp), biện pháp này được áp dụng khi có đủ điều kiện cần thiết, nhằm đảm bảo rằng không cần thiết phải tiếp tục giam giữ họ.
Có quan điểm cho rằng tha tù trước thời hạn có điều kiện không phải là biện pháp miễn chấp hành hình phạt, mà chỉ là phương thức chuyển đổi nơi chấp hành hình phạt từ trại giam sang nơi cư trú hoặc nơi làm việc Quan điểm này được thể hiện trong Công văn số 1413/VKSTC-V14 ngày 11/4/2018 của Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, liên quan đến việc góp ý dự thảo Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao.
Tha tù trước thời hạn có điều kiện là biện pháp pháp lý do Tòa án áp dụng cho những người đang chấp hành án phạt tù, khi họ đáp ứng đủ các điều kiện theo quy định của Bộ luật Hình sự Biện pháp này nhằm mục đích không cần thiết phải tiếp tục giam giữ họ trong cơ sở tù giam.
Tác giả cho rằng định nghĩa của Nghị quyết số 01/2018/NQ-HĐTP chưa phản ánh đầy đủ bản chất pháp lý của biện pháp tha tù trước thời hạn có điều kiện, đặc biệt là không làm rõ nội hàm của cụm từ “có điều kiện” Cụm từ này phân biệt biện pháp tha tù trước thời hạn có điều kiện với các biện pháp miễn chấp hành hình phạt khác như đặc xá Theo tác giả, “có điều kiện” khẳng định rằng tha tù trước thời hạn không phải là sự tha bổng đơn thuần; người bị kết án vẫn phải tuân thủ các điều kiện thử thách trong một khoảng thời gian nhất định sau khi được hưởng biện pháp này.
4 Trường Đại học Luật Hà Nội (2017), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần chung), Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, tr 360
Vào năm 2018, Bộ Tư pháp đã ban hành Công văn số 100/PLHS-HC ngày 26 tháng 3, liên quan đến việc góp ý cho dự thảo Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, trong đó đề cập đến 5 vụ pháp luật hình sự và hành chính.
Nghị quyết số 01/2018/NQ-HĐTP ngày 24/04/2018 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn việc áp dụng Điều 66 và Điều 106 của Bộ luật Hình sự liên quan đến tha tù trước thời hạn có điều kiện Nghị quyết này quy định rõ các điều kiện và thủ tục cần thiết để xem xét việc tha tù, nhằm đảm bảo quyền lợi cho người chấp hành án và tuân thủ đúng quy định pháp luật Việc áp dụng các quy định này không chỉ giúp giảm tải cho hệ thống trại giam mà còn tạo cơ hội cho các phạm nhân tái hòa nhập cộng đồng.
Nếu người bị kết án vi phạm điều kiện thử thách, việc tha tù trước thời hạn có thể bị huỷ bỏ, buộc họ phải trở lại cơ sở giam giữ để thực hiện phần còn lại của hình phạt.
Dựa trên nghiên cứu định nghĩa tại Nghị quyết số 01/2018/NQ-HĐTP và các ý kiến pháp lý liên quan, tác giả cho rằng tha tù trước thời hạn có điều kiện là một biện pháp miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện Miễn chấp hành hình phạt được hiểu là Tòa án quyết định hình phạt nhất định nhưng không yêu cầu người bị kết án phải chấp hành toàn bộ hình phạt khi có đủ căn cứ và điều kiện theo quy định của pháp luật Đặc trưng của biện pháp này là không buộc người bị kết án phải chấp hành một phần hoặc toàn bộ hình phạt Tha tù trước thời hạn có điều kiện yêu cầu người bị kết án phải tuân thủ các điều kiện pháp luật quy định trong thời gian tương ứng với phần hình phạt chưa chấp hành, và việc tuân thủ này là một hình thức thay thế cho việc tiếp tục chấp hành án tại cơ sở giam giữ Do đó, người bị kết án chỉ không phải chấp hành phần hình phạt còn lại nếu không vi phạm các điều kiện thử thách, thể hiện tính "có điều kiện" của biện pháp này.
Tha tù trước thời hạn có điều kiện là biện pháp miễn chấp hành hình phạt dành cho người đang thi hành án phạt tù, áp dụng khi họ đáp ứng đủ các điều kiện theo quy định của Bộ luật Hình sự.
1.1.2 Đặc điểm tha tù trước thời hạn có điều kiện
Tha tù trước thời hạn có điều kiện là một biện pháp thuộc chế định miễn, giảm trách nhiệm hình sự, mang đầy đủ các đặc điểm của một biện pháp pháp lý.
Miễn, giảm trách nhiệm hình sự là một vấn đề quan trọng trong khoa học luật hình sự, thể hiện những đặc tính cụ thể và nhất định Theo Lê Cảm (2005) trong tác phẩm "Những vấn đề cơ bản trong khoa học luật hình sự (Phần chung)", việc áp dụng các quy định này cần phải được hiểu rõ để đảm bảo tính công bằng và hợp lý trong quá trình xét xử.
- Là biện pháp có tính nhân đạo được quy định trong Bộ luật Hình sự, thể hiện sự khoan hồng của Nhà nước đối với người phạm tội
Việc áp dụng biện pháp tha tù trước thời hạn có điều kiện và các biện pháp miễn, giảm trách nhiệm hình sự nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của hình phạt tù đối với người phạm tội Hình phạt tù có thời hạn là một trong những hình phạt nghiêm khắc nhất, cách ly người phạm tội khỏi xã hội để họ học tập và cải tạo trong môi trường kỷ luật cao Tuy nhiên, nếu bị cách ly quá lâu, họ có thể cảm thấy mặc cảm và bị bỏ rơi Do đó, cho phép người bị kết án kết thúc án phạt sớm hơn sẽ giúp hạn chế những tác động tiêu cực và thể hiện sự quan tâm của Nhà nước trong việc cải tạo, giáo dục người phạm tội.
Mục đích, ý nghĩa của tha tù trước thời hạn có điều kiện
1.2.1 Mục đích của tha tù trước thời hạn có điều kiện
Tha tù trước thời hạn có điều kiện, theo BLHS năm 2015, được coi là một chế định quan trọng, nhằm đạt được các mục tiêu tích cực như tái hòa nhập xã hội và giảm tải cho hệ thống giam giữ.
Biện pháp tha tù trước thời hạn có điều kiện được triển khai nhằm đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, tập trung vào việc hoàn thiện pháp luật hình sự Mục tiêu chính là nâng cao hiệu quả phòng ngừa tội phạm và thể hiện tính nhân đạo trong việc xử lý người phạm tội.
Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị đã chỉ rõ rằng để xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh và bảo vệ công lý, cần hoàn thiện chính sách và pháp luật hình sự, chú trọng hiệu quả phòng ngừa và tính nhân văn trong xử lý tội phạm Do đó, việc sửa đổi Bộ luật Hình sự năm 1999 đã đưa biện pháp tha tù trước thời hạn có điều kiện vào Bộ luật Hình sự năm 2015.
Thứ hai, việc quy định và áp dụng biện pháp tha tù trước thời hạn có điều kiện nhằm nâng cao hiệu quả trong việc phòng ngừa tái phạm
Tha tù trước thời hạn có điều kiện là một bước tiến quan trọng so với các biện pháp miễn chấp hành hình phạt khác Khác với đặc xá hay đại xá, người bị kết án không hoàn toàn thoát khỏi sự ràng buộc, mà vẫn phải tuân thủ các nghĩa vụ nhất định, qua đó khuyến khích họ rèn luyện lối sống kỷ luật và trách nhiệm Điều này giúp giảm thiểu tình trạng tái phạm tội, đồng thời góp phần khắc phục nguyên nhân dẫn đến tội phạm.
Việc ghi nhận biện pháp tha tù trước thời hạn có điều kiện không chỉ phù hợp với chủ trương xã hội hóa công tác thi hành án của Đảng và Nhà nước, mà còn thể hiện sự nhân văn trong việc tái hòa nhập cộng đồng cho những người đã chấp hành án.
Sau khi được tha tù trước thời hạn có điều kiện, người bị kết án sẽ trải qua thời gian thử thách, giai đoạn này cần sự tham gia của gia đình, các tổ chức xã hội và cộng đồng trong việc giáo dục và phục hồi Điều này nhằm đảm bảo trật tự an toàn xã hội và phòng ngừa tội phạm, là trách nhiệm của mọi cá nhân và tổ chức Việc khuyến khích sự hỗ trợ từ nhiều thành phần trong xã hội sẽ nâng cao hiệu quả của công tác tái hòa nhập cộng đồng cho người phạm tội.
Việc áp dụng biện pháp tha tù trước thời hạn có điều kiện giúp giảm gánh nặng kinh tế cho Nhà nước và tình trạng quá tải tại các cơ sở giam giữ Ban quản lý các cơ sở giam giữ luôn nỗ lực cải thiện điều kiện sống và hoạt động cho phạm nhân, nhưng tình hình tội phạm gia tăng, đặc biệt là các tội phạm nghiêm trọng, vẫn dẫn đến tình trạng quá tải Do đó, việc tha tù trước thời hạn có điều kiện là giải pháp hiệu quả để giải phóng một số lượng lớn phạm nhân cải tạo tốt hàng năm, góp phần khắc phục tình trạng này.
Theo quy định, mỗi phạm nhân được phân ở một ô có diện tích 2m², nhưng do tình trạng quá tải, thường chỉ có 1,6m² Gia Vinh (2021) trong bài viết “Cận cảnh cuộc sống của các phạm nhân trong trại giam của Bộ Công an” đã nêu rõ thực trạng này Việc tái hòa nhập cộng đồng sớm cho các phạm nhân có ý thức cải tạo tốt không chỉ hỗ trợ họ mà còn tạo nguồn lao động lớn cho xã hội, góp phần vào sự phát triển kinh tế của đất nước.
1.2.2 Ý nghĩa của tha tù trước thời hạn có điều kiện
Biện pháp tha tù trước thời hạn có điều kiện đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam.
Biện pháp tha tù trước thời hạn có điều kiện là biểu hiện rõ nét của chính sách khoan hồng và nhân đạo mà Đảng và Nhà nước dành cho những người bị kết án.
Tha tù trước thời hạn có điều kiện thể hiện sự quan tâm của Nhà nước đối với mọi người, kể cả những người vi phạm pháp luật Trong thời gian chấp hành hình phạt, nếu cá nhân thể hiện ý thức cải tạo tốt và đạt các tiêu chí nhất định, Nhà nước sẽ áp dụng các chính sách nhân đạo, khoan hồng Việc được tha tù trước thời hạn có điều kiện cho thấy Nhà nước công nhận nỗ lực cải tạo và tuân thủ nội quy của phạm nhân.
Biện pháp tha tù trước thời hạn có điều kiện đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục và cải tạo người bị kết án, đồng thời góp phần phòng ngừa tội phạm và bảo đảm an ninh, trật tự an toàn xã hội.
Việc trả tự do sớm cho người bị kết án có tác động tích cực đến động lực cải tạo của họ, khuyến khích họ nỗ lực hoàn lương Tâm lý của người phạm tội trong thời gian chấp hành án thường phức tạp, với nhiều người, đặc biệt là tù chung thân, cảm thấy bi quan và tuyệt vọng Sự quan tâm và giáo dục từ cán bộ quản lý có vai trò quan trọng trong việc giúp họ nhận thức được ý nghĩa của các chính sách nhân đạo của Đảng và Nhà nước Khi họ chấp hành pháp luật và nỗ lực cải tạo, họ sẽ được hưởng sự khoan hồng từ pháp luật.
Biện pháp tha tù trước thời hạn có điều kiện không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo các nhiệm vụ đối ngoại của Nhà nước mà còn hỗ trợ quá trình hội nhập và phát triển Đồng thời, biện pháp này cũng góp phần đấu tranh chống lại những luận điệu xuyên tạc và các hành động chống phá Nhà nước.
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế sâu rộng, Nhà nước Việt Nam cần có chính sách phù hợp với các điều ước quốc tế về phòng chống tội phạm Biện pháp tha tù trước thời hạn có điều kiện, mặc dù mới được ghi nhận trong Bộ luật Hình sự năm 2015, đã được nhiều quốc gia áp dụng và phản ánh xu thế coi trọng giáo dục hơn giam giữ Điều này phù hợp với tinh thần của các văn kiện pháp lý quốc tế Đồng thời, biện pháp này cũng giúp bảo vệ đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, tôn trọng quyền cơ bản của con người, và tạo điều kiện cho người phạm tội sớm tái hòa nhập cộng đồng, trở thành công dân có ích cho xã hội.
Phân biệt tha tù trước thời hạn có điều kiện với một số biện pháp miễn, giảm thời hạn chấp hành hình phạt tù khác trong pháp luật hình sự
1.3.1 Phân biệt tha tù trước thời hạn có điều kiện với án treo Án treo là một biện pháp thể hiện tính nhân đạo trong chính sách hình sự của Đảng và Nhà nước ta Với phương châm giáo dục kết hợp với khoan hồng, án treo không buộc người bị kết án phải cách ly khỏi xã hội một thời gian mà tạo điều kiện cho họ được hòa nhập cùng cộng đồng, họ vẫn được làm ăn, sinh sống và chứng tỏ sự hối cải, hoàn lương của mình ngay trong môi trường xã hội bình thường dưới sự giám sát, theo dõi, giáo dục của cơ quan, tổ chức có thẩm quyền Theo quy định tại Điều 65 BLHS năm 2015 và Điều 1 Nghị quyết số 02/2018/NQ-HĐTP ngày 15/5/2018 của Hội đồng Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng Điều 65 của Bộ luật Hình sự về án treo thì án treo là biện pháp miễn chấp hành hình phạt có điều kiện, được Toà án áp dụng đối với người phạm tội bị phạt tù không quá 03 năm, căn cứ vào nhân thân của người phạm tội và các tình tiết giảm nhẹ, xét thấy không cần bắt họ phải chấp hành hình phạt tù
Như vậy, có thể thấy rằng, tha tù trước thời hạn có điều kiện và án treo có các điểm giống nhau sau:
Tha tù trước thời hạn có điều kiện và án treo là những biện pháp thể hiện nguyên tắc nhân đạo xã hội chủ nghĩa, đồng thời phản ánh phương châm kết hợp trừng trị và cải tạo giáo dục trong chính sách hình sự của Việt Nam.
Hai là , các biện pháp này chỉ được xem xét áp dụng khi người bị kết án có đầy đủ các điều kiện do BLHS quy định
Ba là, tha tù trước thời hạn có điều kiện và án treo áp dụng cho người bị kết án phạt tù với mọi loại tội phạm.
Bốn là, từ góc độ pháp lý, tha tù trước thời hạn có điều kiện và án treo đều là những biện pháp miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện Điều này có nghĩa là người được hưởng các biện pháp này không tự động được miễn chấp hành hình phạt mà chỉ đang được Nhà nước cho "nợ" phần hình phạt tù Nếu người bị kết án cố tình vi phạm nghĩa vụ hoặc phạm tội mới trong thời gian thử thách, họ sẽ phải chấp hành hình phạt tù mà họ đang được cho "nợ".
Tha tù trước thời hạn có điều kiện và án treo có những điểm khác nhau quan trọng Để phân biệt hai biện pháp này, cần xem xét các tiêu chí như thời điểm và chủ thể được áp dụng, chủ thể có thẩm quyền áp dụng, điều kiện áp dụng, thời gian thử thách và hậu quả pháp lý khi vi phạm trong thời gian thử thách.
Án treo được áp dụng khi Hội đồng xét xử quyết định hình phạt tù không quá ba năm và cho phép bị cáo hưởng án treo dựa trên các tình tiết giảm nhẹ, trong khi tha tù trước thời hạn có điều kiện áp dụng cho những người đang chấp hành án phạt tù Cụ thể, án treo được quyết định ngay sau khi bản án có hiệu lực, còn tha tù trước thời hạn chỉ được xem xét khi phạm nhân đã chấp hành một phần hình phạt Sự khác biệt này không chỉ về thời điểm áp dụng mà còn về chủ thể, với bị cáo được hưởng án treo và phạm nhân được tha tù trước thời hạn.
Thứ hai , về chủ thể có thẩm quyền áp dụng
Việc áp dụng án treo được Tòa án xem xét trong quá trình xét xử sơ thẩm hoặc phúc thẩm, với thẩm quyền thuộc về Hội đồng xét xử của TAND cấp huyện, TAND cấp tỉnh hoặc TAND cấp cao Trong khi đó, quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện thuộc về TAND cấp tỉnh và Tòa án quân sự cấp quân khu nơi phạm nhân chấp hành án Quy trình xét tha tù trước thời hạn có điều kiện do Hội đồng xét tha tù trước thời hạn có điều kiện thực hiện, bao gồm Chánh án và hai thẩm phán, theo quy định tại khoản 5 Điều 368 BLTTHS năm 2015.
Thứ ba, về điều kiện áp dụng Để được hưởng án treo, người phạm tội phải đáp ứng các điều kiện sau: (i)
Để được hưởng án treo, người phạm tội cần đáp ứng các điều kiện sau: (i) Bị xử phạt tù không quá 03 năm; (ii) Có nhân thân tốt; (iii) Có từ 02 tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự trở lên; (iv) Có nơi cư trú rõ ràng hoặc nơi làm việc ổn định; (v) Xét thấy không cần phải thi hành án tù nếu người phạm tội có khả năng tự cải tạo và việc cho họ hưởng án treo không gây nguy hiểm cho xã hội, không ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội; (vi) Không thuộc trường hợp không được hưởng án treo.
Theo Nghị quyết số 02/2018/NQ-HĐTP ngày 15/5/2018, để được xem xét áp dụng biện pháp tha tù trước thời hạn có điều kiện, người đang chấp hành án phạt tù cần đáp ứng một số điều kiện quan trọng Cụ thể, họ phải là người phạm tội lần đầu, có tiến bộ rõ rệt và ý thức cải tạo tốt Ngoài ra, họ cần đã được giảm thời hạn chấp hành hình phạt tù, có nơi cư trú rõ ràng, và đã hoàn thành các hình phạt bổ sung như tiền phạt và nghĩa vụ bồi thường dân sự Hơn nữa, người bị kết án phải đã chấp hành ít nhất một nửa thời gian tù đối với án phạt có thời hạn hoặc ít nhất 15 năm đối với án chung thân đã được giảm xuống Cuối cùng, họ không được thuộc các trường hợp phạm tội quy định tại khoản 2 Điều 66.
Điều kiện về mức phạt tù không quá 03 năm là yếu tố quyết định để xem xét cho hưởng án treo, trong khi biện pháp tha tù trước thời hạn có điều kiện không áp dụng cùng điều kiện này Điều này có nghĩa là án treo không bị ràng buộc bởi loại tội phạm, trong khi tha tù trước thời hạn có điều kiện bị hạn chế đối với một số tội như xâm phạm an ninh quốc gia, khủng bố, và các tội ác nghiêm trọng khác Thêm vào đó, quy trình xem xét áp dụng từng biện pháp cũng khác nhau; tha tù trước thời hạn cần xem xét thời gian chấp hành án và biểu hiện của người phạm tội, trong khi án treo không yêu cầu điều kiện này do người bị kết án chưa thực hiện án phạt nào.
Thứ tư , về thời gian thử thách và hậu quả pháp lý khi có hành vi vi phạm trong thời gian thử thách
Khi quyết định cho người phạm tội hưởng án treo, Tòa án cần xác định thời gian thử thách bằng hai lần mức hình phạt tù, với điều kiện không dưới 01 năm và không quá 05 năm Đối với trường hợp tha tù trước thời hạn có điều kiện, thời gian thử thách sẽ được tính dựa trên thời gian còn lại của hình phạt tù.
Trong thời gian thử thách, người được hưởng án treo và người được tha tù trước thời hạn có điều kiện phải tuân thủ các nghĩa vụ theo quy định Nếu họ vi phạm nghĩa vụ hoặc phạm tội mới, sẽ phải chịu chế tài cụ thể Cụ thể, người được hưởng án treo sẽ phải chấp hành hình phạt tù của bản án đã được hưởng án treo nếu cố ý vi phạm, trong khi người được tha tù trước thời hạn có điều kiện cũng phải chấp hành hình phạt tù còn lại nếu vi phạm nghĩa vụ hoặc phạm tội mới.
1.3.2 Phân biệt tha tù trước thời hạn có điều kiện với giảm thời hạn chấp hành hình phạt tù
Giảm thời hạn chấp hành hình phạt tù là một biện pháp giảm mức hình phạt theo quy định tại khoản 1 Điều 63 BLHS năm 2015 Biện pháp này cho phép Tòa án quyết định giảm thời gian chấp hành án của người bị kết án, khi đáp ứng đủ các điều kiện pháp lý Đây là một chính sách nhân đạo của Nhà nước nhằm khuyến khích người phạm tội cải tạo tốt, lập công chuộc tội và chứng minh khả năng giáo dục, từ đó nhanh chóng hòa nhập vào cộng đồng So với biện pháp tha tù trước thời hạn có điều kiện, giảm thời hạn chấp hành hình phạt tù có những điểm tương đồng và khác biệt cần được phân tích kỹ lưỡng.
Tha tù trước thời hạn có điều kiện và giảm thời hạn chấp hành hình phạt tù là những biện pháp thể hiện nguyên tắc nhân đạo trong chính sách hình sự và pháp luật hình sự.
Nghị quyết số 02/2018/NQ-HĐTP ngày 15/5/2018 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn chi tiết việc áp dụng Điều 65 của Bộ luật Hình sự liên quan đến án treo Văn bản này nêu rõ 11 điều quan trọng cần lưu ý trong quá trình xét xử, nhằm đảm bảo tính nhất quán và công bằng trong việc áp dụng hình phạt án treo Các hướng dẫn này không chỉ giúp các thẩm phán có căn cứ vững chắc trong quyết định mà còn bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người bị xét xử.
QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VỀ THA TÙ TRƯỚC THỜI HẠN CÓ ĐIỀU KIỆN
Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về tha tù trước thời hạn có điều kiện
2.1.1 Quy định về điều kiện áp dụng tha tù trước thời hạn có điều kiện Điều kiện áp dụng tha tù trước thời hạn có điều kiện là tổng hợp các yêu cầu cần và đủ theo quy định trong pháp luật hình sự để một người được tha tù trước thời hạn có điều kiện Đây là cơ sở pháp lý để Tòa án xem xét áp dụng tha tù trước thời hạn có điều kiện đối với phạm nhân Pháp luật hình sự Việt Nam quy định về các điều kiện này đối với hai nhóm đối tượng, bao gồm: người từ đủ
18 tuổi đang chấp hành án và người dưới 18 tuổi đang chấp hành án
(i) Trường hợp người từ đủ 18 tuổi đang chấp hành án
Theo Điều 66 của Bộ luật Hình sự năm 2015, pháp luật hình sự Việt Nam quy định điều kiện áp dụng tha tù trước thời hạn có điều kiện cho người từ đủ 18 tuổi đang chấp hành án Để được hưởng quyền này, người bị kết án cần đáp ứng đầy đủ các yêu cầu pháp lý được quy định.
Theo Nghị quyết số 01/2018/NQ-HĐTP, một người được xem là phạm tội lần đầu nếu họ thuộc một trong các trường hợp cụ thể.
Người phạm tội có thể được xem xét giảm nhẹ trách nhiệm hình sự nếu họ chưa từng vi phạm pháp luật trước đó, đã thực hiện hành vi phạm tội nhưng được miễn trách nhiệm hình sự, đã bị áp dụng biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng, hoặc đã từng bị kết án nhưng thuộc trường hợp không có án tích.
Khoản 2 Điều 2 Nghị quyết số 01/2018/NQ-HĐTP ngày 24/04/2018 hướng dẫn việc áp dụng Điều 66 và Điều 106 của Bộ luật hình sự liên quan đến việc tha tù trước thời hạn có điều kiện Nghị quyết này quy định rõ các tiêu chí và quy trình để xem xét việc tha tù, nhằm đảm bảo tính công bằng và hợp lý trong việc áp dụng pháp luật.
Công văn số 01/2017/GĐ-TANDTC ngày 07/4/2017 của Toà án nhân dân tối cao đã hướng dẫn về tình tiết phạm tội lần đầu, định nghĩa là chưa từng phạm tội trước đó Nếu một người đã từng phạm tội và bị kết án nhưng đã xóa án tích, hoặc chưa bị kết án nhưng hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự, thì không được coi là phạm tội lần đầu trong lần phạm tội sau So sánh với Nghị quyết số 01/2018/NQ-HĐTP, có sự khác biệt khi Nghị quyết này bổ sung thêm ba trường hợp được coi là phạm tội lần đầu, bao gồm trường hợp đã bị kết án nhưng không có án tích Mặc dù Công văn ra đời sau BLHS năm 2015, nhưng vẫn không công nhận trường hợp này là phạm tội lần đầu Điều này được lý giải do Công văn giải thích tình tiết “phạm tội lần đầu” theo BLHS năm 1999, thời điểm đó chưa có quy định về án tích Theo nguyên tắc, khi có sự khác biệt giữa các văn bản pháp luật, văn bản có hiệu lực pháp lý cao hơn sẽ được áp dụng, do đó, trong việc xem xét điều kiện “phạm tội lần đầu” để áp dụng biện pháp tha tù trước thời hạn, quy định tại Nghị quyết số 01/2018/NQ-HĐTP sẽ được ưu tiên.
Theo tác giả, việc quy định "phạm tội lần đầu" là một điều kiện quan trọng để xem xét áp dụng biện pháp tha tù trước thời hạn cho phạm nhân.
Điều 156 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015 quy định về việc áp dụng hình phạt có điều kiện trong trường hợp người bị kết án không phải là lần phạm tội đầu tiên Điều này cho thấy hình phạt trước đó không đạt được mục đích phòng ngừa riêng, khi người phạm tội vẫn tiếp tục thực hiện hành vi vi phạm sau khi chấp hành án Việc áp dụng biện pháp cưỡng chế nhà nước không hiệu quả trong giáo dục và cải tạo người phạm tội, do đó, việc cho phép họ tự cải tạo trong cộng đồng là không khả thi và không đảm bảo an ninh trật tự xã hội Vì vậy, trong lần phạm tội này, người bị kết án cần được giáo dục và cải tạo thông qua quá trình chấp hành án tại cơ sở giam giữ.
Hai là, có nhiều tiến bộ, có ý thức cải tạo tốt
Tiêu chí chấp hành án phạt tù được thể hiện qua việc tuân thủ nghiêm ngặt nội quy của trại giam, trại tạm giam và nhà tạm giữ, cùng với việc tích cực tham gia học tập và lao động cải tạo Các tiêu chuẩn thi đua trong việc chấp hành án phạt tù được quy định chi tiết tại Điều 7 của Thông tư số 06/2018/TT-BCA ban hành ngày 12/02/2018.
Bộ Công an quy định tiêu chuẩn thi đua chấp hành án phạt tù và xếp loại chấp hành án phạt tù cho phạm nhân, bao gồm:
Để đạt tiêu chuẩn đầu tiên, cá nhân cần nhận thức rõ về tội lỗi của mình và thể hiện sự hối cải chân thành Họ nên tích cực khắc phục hậu quả từ hành vi phạm tội của mình, đồng thời trung thực trong việc khai báo và tố giác tội phạm Việc cung cấp thông tin về những hành vi phạm tội của người khác mà mình biết cũng là một phần quan trọng trong quá trình này.
Tiêu chuẩn 2 yêu cầu nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật và các bản án, quyết định của Tòa án, cũng như nội quy, quy định của trại giam và nhà tạm giữ Cần tích cực ngăn chặn và đấu tranh chống lại các hành vi sai phạm, đồng thời thực hiện nếp sống kỷ luật, trật tự và văn minh Điều quan trọng là không có lời nói, thái độ hay hành động tiêu cực, gây chia rẽ hay mất đoàn kết, ảnh hưởng xấu đến các phạm nhân khác.
Tiêu chuẩn 3 yêu cầu sự tích cực, tự giác và gương mẫu trong lao động và học nghề Người lao động cần tham gia đầy đủ ngày công, thực hiện công việc với kỷ luật, năng suất và chất lượng cao, đồng thời hoàn thành các chỉ tiêu và định mức lao động Việc tuân thủ các yêu cầu về an toàn, vệ sinh lao động và bảo vệ môi trường cũng rất quan trọng Tiêu chuẩn này không chỉ đảm bảo hiệu quả công việc mà còn góp phần thúc đẩy phong trào thi đua trong phạm nhân.
Tiêu chuẩn 4 yêu cầu cá nhân tích cực học tập và rèn luyện, đồng thời tu dưỡng đạo đức Điều này bao gồm việc tôn trọng tính mạng, sức khỏe, danh dự và nhân phẩm của bản thân cũng như của người khác Hơn nữa, cần có ý thức giúp đỡ các phạm nhân khác trong quá trình rèn luyện và học tập, phấn đấu trở thành những người có ích cho xã hội.
Trong bốn tiêu chuẩn đánh giá phạm nhân, tiêu chuẩn đầu tiên liên quan đến hành vi phạm tội, trong khi ba tiêu chuẩn còn lại tập trung vào thái độ của phạm nhân trong quá trình học tập, sinh hoạt và lao động tại trại giam Thái độ cải tạo của phạm nhân trong thời gian thụ án có vai trò quan trọng, ảnh hưởng đến việc xem xét tha tù trước thời hạn có điều kiện Dựa trên bốn tiêu chuẩn này, phạm nhân sẽ được phân loại thành bốn mức: tốt, khá, trung bình và kém Để đủ điều kiện được xem xét tha tù trước thời hạn, phạm nhân cần đạt xếp loại chấp hành án phạt từ khá trở lên.
Người đang chấp hành án phạt tù chung thân muốn được giảm xuống tù có thời hạn cần phải có ít nhất 20 quý liên tục liền kề thời điểm xét Để được đề nghị tha tù trước thời hạn có điều kiện, họ phải được xếp loại chấp hành án phạt tù từ khá trở lên.
- Người đang chấp hành án phạt tù trên 20 năm đến 30 năm phải có ít nhất