Lý do chọn đề tà1
Xu hướng tự do hoá và toàn cầu hoá kinh tế đang diễn ra mạnh mẽ, với Việt Nam là thành viên của WTO và đã ký kết 11 hiệp định thương mại tự do Quá trình quốc tế hoá tài chính đã làm thay đổi hệ thống ngân hàng Việt Nam, dẫn đến sự ra đời của nhiều ngân hàng thương mại cổ phần, ngân hàng liên doanh và ngân hàng 100% vốn nước ngoài Sự phát triển đa dạng của các công cụ tài chính giúp ngân hàng tiếp cận nguồn tài chính dễ dàng hơn và cung cấp sản phẩm dịch vụ mới để đáp ứng nhu cầu khách hàng Tuy nhiên, hoạt động kinh doanh ngân hàng ngày càng phức tạp, áp lực cạnh tranh và rủi ro cũng gia tăng Rủi ro trong ngân hàng được phân loại theo Uỷ ban Basel thành ba loại cơ bản: rủi ro tín dụng, rủi ro thị trường và rủi ro hoạt động.
Ngày nay, các ngân hàng thương mại (NHTM) tại Việt Nam đang nỗ lực nâng cao chất lượng tín dụng và tăng tỷ trọng thu nhập từ hoạt động dịch vụ lên 30-40% Điều này đồng nghĩa với việc họ phải đối mặt với các rủi ro như rủi ro thị trường và rủi ro hoạt động (RRHĐ), loại rủi ro không mới nhưng đang gia tăng do hội nhập và môi trường kinh doanh phức tạp Theo nghiên cứu của Uỷ ban Basel, RRHĐ có thể khiến ngân hàng mất đến 10% lợi nhuận Nhiều NHTM, trong đó có Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam (Vietinbank), đang áp dụng hệ thống quản trị rủi ro (QTRR) theo tiêu chuẩn Basel Hệ thống này được xây dựng dựa trên các cơ chế, chính sách và quy trình nội bộ nhằm phòng ngừa và xử lý kịp thời các rủi ro Tuy nhiên, hiện tại, quy trình quản trị rủi ro vẫn chủ yếu tập trung vào quản trị rủi ro tín dụng, trong khi quản trị rủi ro hoạt động chưa được chú trọng, dẫn đến hiệu quả kiểm soát rủi ro còn thấp, đặc biệt tại Chi nhánh Bắc Nam Định của Vietinbank.
Dựa trên những vấn đề hiện tại, học viên đã áp dụng lý thuyết từ chương trình đào tạo sau đại học tại Học viện Ngân hàng để nghiên cứu đề tài “Rủi ro hoạt động trong kinh doanh tại Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam - Chi nhánh Bắc Nam Định” cho luận văn của mình.
Tổng quan tình hình nghiên cứu
Quản trị rủi ro hoạt động là yếu tố quan trọng đối với ngân hàng toàn cầu, đặc biệt từ những năm 1980 khi hệ thống ngân hàng thương mại phát triển mạnh mẽ và xuất hiện cạnh tranh không lành mạnh Để đảm bảo hoạt động ổn định và công bằng, Ủy ban Basel đã được thành lập tại Thụy Sĩ bởi các Ngân hàng Trung ương của G10, dẫn đến sự ra đời của ba bản Hiệp ước Basel (I, II, III) với các nguyên tắc quản lý khác nhau Tại Việt Nam, mặc dù có nhiều nỗ lực, Ngân hàng Nhà nước vẫn chưa thiết lập được khung pháp lý đồng bộ cho quản trị rủi ro hoạt động, thiếu các nghiên cứu chuyên sâu để đề xuất các quy định cụ thể nhằm hướng dẫn triển khai quản trị rủi ro trên mọi lĩnh vực hoạt động, từ chính sách, quy trình đến yêu cầu vốn tối thiểu và cơ chế dự phòng rủi ro.
Mặc dù số lượng nghiên cứu về quản trị rủi ro hoạt động (QTRRHĐ) và quản trị rủi ro tác nghiệp (QTRRTN) trong các ngân hàng thương mại (NHTM) Việt Nam không nhiều, nhưng đã có một số công trình được công bố trên các website và tạp chí chuyên ngành.
Tác giả Đỗ Lê đã trình bày những vấn đề quan trọng về quản trị rủi ro tác nghiệp trong ngân hàng hiện nay trong bài viết của mình Ông nhấn mạnh rằng quản trị rủi ro là một yếu tố thiết yếu để đảm bảo sự ổn định và phát triển bền vững của các tổ chức tài chính Bài viết cũng đề cập đến những thách thức mà các ngân hàng phải đối mặt trong việc quản lý rủi ro, cũng như những giải pháp cần thiết để nâng cao hiệu quả quản trị Để tìm hiểu chi tiết, bạn có thể tham khảo bài viết tại http://thoibaonganhang.vn/van-de-quan-tri-rui-ro-tac-nghiep-trong-ngan-hang-hien-nay-6805.html, ngày 19/11/2012.
Nguyễn Thị Thúy Hằng, từ Phòng Quản lý Rủi ro Thị Trường và Tác Nghiệp, đã trình bày về "Quản trị Rủi ro Tác Nghiệp đối với Ngân hàng Thương mại Việt Nam" trong bài viết đăng trên website của Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam vào ngày 25/11/2011 Nội dung bài viết nhấn mạnh tầm quan trọng của quản trị rủi ro trong hoạt động ngân hàng nhằm đảm bảo sự ổn định và phát triển bền vững cho ngành ngân hàng tại Việt Nam.
Các bài viết đã trình bày những nội dung quan trọng, bao gồm lý luận, thảo luận và đề xuất giải pháp chung, nhưng vẫn thiếu tính cụ thể.
Một số luận văn nghiên cứu tại các ngân hàng cụ thể nhu:
ThS Nguyễn Thu Hằng (2012) đã nghiên cứu về quản trị rủi ro tác nghiệp tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) trong giai đoạn 2009-2011 Bài viết chỉ ra rằng trong thời kỳ này, BIDV hoạt động theo mô hình doanh nghiệp nhà nước, với cơ cấu tổ chức và phương thức điều hành khác biệt so với hiện tại Nghiên cứu cũng nhấn mạnh sự xuất hiện của nhiều dấu hiệu rủi ro mới, có mức độ phức tạp và tinh vi hơn, đòi hỏi ngân hàng TMCP cần có những cách tiếp cận và giải pháp mới phù hợp với đặc điểm tổ chức và hoạt động của mình.
ThS Hồ Thị Xuân Thanh (2009) trong nghiên cứu "Quản trị rủi ro tác nghiệp tại Ngân hàng công thương Việt Nam" đã cung cấp cái nhìn tổng quan về quản trị rủi ro tác nghiệp Tác giả phân tích thực trạng và đề xuất các biện pháp cải thiện công tác quản trị rủi ro tại Ngân hàng công thương Tuy nhiên, do thời điểm nghiên cứu là năm 2009, nhiều nội dung đã trở nên không phù hợp với tình hình hiện nay, do đó cần thiết phải tiếp tục nghiên cứu để đưa ra các biện pháp phù hợp hơn.
ThS Nguyễn Thị Ngọc Nhi (2013) đã nghiên cứu về hoạt động quản trị rủi ro tác nghiệp tại Ngân hàng TMCP Á Châu (ACB) và trình bày tổng quan về quản trị rủi ro tác nghiệp Nghiên cứu chủ yếu tập trung vào lý thuyết, dựa trên mô hình tổ chức và phạm vi nghiên cứu tại Hội sở chính Tuy nhiên, việc đánh giá thực trạng quản trị rủi ro vẫn chưa bám sát vào cơ sở lý luận chung.
ThS Bùi Thị Hồng (2010) đã nghiên cứu giải pháp quản trị rủi ro hoạt động tại Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam, dựa trên các chuẩn mực quốc tế, trong khuôn khổ Đại học Kinh tế TP Hồ Chí Minh Tác giả cung cấp cái nhìn tổng quan về quản trị rủi ro hoạt động, chủ yếu tập trung vào mô hình tổ chức và phạm vi nghiên cứu tại Hội sở chính, mà chưa đi sâu vào các chi nhánh cụ thể.
ThS Văn Thị Kiều Trinh (2015) đã nghiên cứu quản trị rủi ro hoạt động tại Ngân hàng TMCP Hàng Hải Việt Nam, tập trung vào mô hình tổ chức và phạm vi nghiên cứu ở Hội sở chính Tuy nhiên, bài viết chưa đi sâu vào chi tiết cụ thể tại các chi nhánh.
Mặc dù đã có nhiều nghiên cứu về vấn đề quản trị ngân hàng từ các góc độ khác nhau, nhưng vẫn chưa phản ánh đầy đủ thực tiễn và tính ứng dụng rộng rãi Trong bối cảnh kinh tế và tiền tệ toàn cầu đang bất ổn, cần thiết phải tiếp tục nghiên cứu để hoàn thiện cơ sở lý luận và thực tiễn Những giải pháp thiết thực được đề xuất sẽ giúp cải thiện hoạt động quản trị tại các chi nhánh của Vietinbank và hệ thống ngân hàng thương mại, góp phần ổn định thị trường tài chính - tiền tệ và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.
Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu chung: Đánh giá thực trạng và hoàn thiện công tác quản trị rủi ro hoạt động tại Vietinbank - Chi nhánh Bắc Nam Định.
+ Nghiên cứu lý luận cơ bản về rủi ro, rủi ro hoạt động và quản trị rủi ro hoạt động trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng.
Bài viết này đánh giá thực trạng quản trị rủi ro hoạt động tại Vietinbank - Chi nhánh Bắc Nam Định, nhằm làm rõ những hạn chế trong quy trình quản lý rủi ro và xác định nguyên nhân dẫn đến những hạn chế này Việc phân tích sẽ giúp nhận diện các yếu tố cần cải thiện để nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro tại ngân hàng, từ đó đảm bảo an toàn và bền vững trong hoạt động tài chính.
Để hoàn thiện công tác quản trị rủi ro hoạt động tại Vietinbank - Chi nhánh Bắc Nam Định, cần đề xuất các kiến nghị và giải pháp nhằm hạn chế tối đa các rủi ro có thể xảy ra Các biện pháp này bao gồm việc nâng cao nhận thức về rủi ro cho nhân viên, cải tiến quy trình kiểm soát nội bộ, và áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý rủi ro.
4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
+ Về lý luận: Hệ thống hóa những vấn đề về QTRRHĐ trong hệ thống ngân hàng thương mại.
+ Về thực tiễn: Nghiên cứu phân tích đánh giá công tác QTRRHĐ tại Vietinbank - Chi nhánh Bắc Nam Định.
+ Không gian nghiên cứu: Vietinbank - Chi nhánh Bắc Nam Định. + Nội dung nghiên cứu: Công tác QTRRHĐ tại Vietinbank - Chi nhánh Bắc Nam Định
+ Thời gian nghiên cứu: Từ năm 2017 - 2019
Trong quá trình thực hiện luận văn, học viên đã sử dụng các phương pháp sau:
- Phương pháp thu thập tài liệu: được sử dụng để tìm hiểu, tổng hợp lý luận cơ bản làm cơ sở để đánh giá thực tế;
Phương pháp thống kê và phân tích được áp dụng để thu thập dữ liệu từ nhiều nguồn khác nhau, nhằm so sánh số liệu qua các kỳ báo cáo Qua việc liệt kê các yếu tố ảnh hưởng và đưa ra các giả định, phương pháp này giúp phân tích, đánh giá và đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường công tác quản trị rủi ro hoạt động tại Vietinbank - Chi nhánh Bắc Nam Định cũng như tại các ngân hàng thương mại khác.
Trong quá trình nghiên cứu, học viên áp dụng nhiều phương pháp khác nhau, bao gồm phương pháp mô tả, phương pháp tổng hợp, và sự kết hợp linh hoạt giữa các phương pháp này để đạt hiệu quả tối ưu trong việc thực hiện nghiên cứu.
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được chia thành 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về quản trị rủi ro hoạt động trong các Ngân hàng thương mại
Chương 2: Thực trạng công tác quản trị rủi ro hoạt động tại Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam - Chi nhánh Bắc Nam Định
Chương 3 trình bày các định hướng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro hoạt động tại Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam - Chi nhánh Bắc Nam Định Để hoàn thiện công tác này, cần tập trung vào việc xây dựng khung quản trị rủi ro chặt chẽ, cải tiến quy trình đánh giá và giám sát rủi ro, đồng thời nâng cao năng lực đội ngũ nhân viên Việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý rủi ro cũng là một yếu tố quan trọng giúp ngân hàng phát hiện và xử lý rủi ro kịp thời Các giải pháp này không chỉ giúp giảm thiểu tổn thất mà còn nâng cao uy tín và sự tin tưởng của khách hàng đối với ngân hàng.
CHƯƠNG I - CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO HOẠT ĐỘNG
TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1 Khái quát về RRHĐ và quản trị rủi ro hoạt động tại Ngân hàng thương mại
1.1.1 Rủi ro hoạt động của các Ngân hàng thương mại
Rủi ro hoạt động là một yếu tố phổ biến trong các bộ phận của ngân hàng liên quan đến giao dịch kinh doanh và cung cấp dịch vụ Rủi ro này có thể phát sinh từ hệ thống thông tin kém hiệu quả, sai sót kỹ thuật, vi phạm trong kiểm soát nội bộ, sự kiện không lường trước, hoặc các vấn đề hoạt động khác Những rủi ro này có thể dẫn đến tổn thất không mong muốn và ảnh hưởng đến uy tín của ngân hàng Thời gian và phạm vi xảy ra của rủi ro hoạt động rất đa dạng, có khả năng xảy ra bất kỳ lúc nào trong quá trình hoạt động của ngân hàng.
Theo Basel II, rủi ro hoạt động là tổn thất phát sinh từ quy trình nội bộ không đầy đủ hoặc không hiệu quả, cũng như từ con người, hệ thống hoặc các sự kiện bên ngoài Định nghĩa này bao gồm rủi ro pháp lý, nhưng không bao gồm rủi ro chiến lược và rủi ro danh tiếng.
Rủi ro hoạt động phát sinh từ nhiều yếu tố, bao gồm quy trình, con người, hệ thống công nghệ thông tin, sự kiện bên ngoài và các vấn đề khác Những yếu tố này có thể được minh họa qua sơ đồ dưới đây.
Sự cố con người bao gồm nhiều yếu tố như thiếu chuyên môn, gian lận và việc không tuân thủ các quy trình cùng chính sách hiện hành.
Quy trình kiểm soát báo cáo và theo dõi quyết định cần được thực hiện một cách nghiêm ngặt để tránh những sai sót không đáng có Điều này bao gồm việc xử lý thông tin không hợp lý, như sai sót trong ghi chép giao dịch hoặc kiểm tra tài liệu pháp lý Ngoài ra, cần chú ý đến các trục trặc tổ chức và rủi ro không được phát hiện vượt qua giới hạn cho phép Sự kém cỏi trong quản lý theo dõi rủi ro cũng cần được khắc phục để đảm bảo tính hiệu quả và an toàn trong hoạt động.
Đầu tư vào công nghệ không phù hợp và lỗi tích hợp trong vận hành hệ thống có thể dẫn đến lỗ hổng an ninh, gây ra rủi ro lớn cho ngân hàng Những vấn đề này có thể phát sinh bất cứ lúc nào khi hệ thống công nghệ gặp trục trặc hoặc khi các hệ thống hỗ trợ nội bộ ngừng hoạt động Đây chỉ là một phần trong rủi ro hoạt động, nhưng nó có thể ảnh hưởng đến tất cả các loại rủi ro khác trong ngân hàng.
Các sự kiện bên ngoài, như thay đổi pháp lý và chính trị, hành vi lừa đảo, trộm cắp, cũng như thời tiết khắc nghiệt, đều là những yếu tố nằm ngoài sự kiểm soát của ngân hàng và có thể tạo ra hoặc làm gia tăng rủi ro hoạt động trong ngành ngân hàng.
Sơ đồ 1.1: Các yếu tố trong rủi ro hoạt động
Các yếu tố tác động đến rủi ro hoạt động bao gồm giá trị giao dịch, số lượng giao dịch, và tần suất thay đổi trong ngân hàng, như sự xuất hiện của lãnh đạo mới, nhân viên mới, sản phẩm mới, cũng như các thay đổi trong hệ thống chương trình.
Rủi ro hoạt động tạo ra nhiều thách thức liên quan đến dữ liệu và phương pháp phân tích Để mô phỏng các rủi ro, cần phân loại các sự kiện rủi ro và đánh giá tần suất cũng như hậu quả của chúng, đồng thời yêu cầu dữ liệu lịch sử về số lượng và tổn thất từ các sự kiện này Ngoài việc thống kê, các nhà quản trị cũng cần dự đoán các sự kiện có khả năng xảy ra, xác định hậu quả tiềm ẩn, chi phí bảo hiểm tương ứng với tần suất xảy ra, cũng như chi phí từ việc thu thập dữ liệu từ các tổ chức khác.
1.1.1.2 Đặc điểm của rủi ro hoạt động
Rủi ro hoạt động là một loại rủi ro tiềm ẩn có khả năng gây ra tổn thất lớn, nhưng việc xác định và dự đoán các dấu hiệu của nó lại rất khó khăn Điều này tạo ra thách thức cho công tác quản trị rủi ro trong quá trình triển khai và thực hiện.
