SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DANH MỤC CHO VAY TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
TỔNG QUAN VỀ HOẠT ĐỘNG CHO VAY TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
1.1.1 Hoạt động cho vay tại ngân hàng thương mại
Hoạt động cho vay của ngân hàng đã hình thành từ rất sớm và trở thành một trong những nghiệp vụ truyền thống quan trọng trong lịch sử ngân hàng Từ thế kỷ V đến XVII, các ngân hàng đã hoàn thiện và phát triển các nghiệp vụ, nhận thức được việc sử dụng khoản tiền nhàn rỗi để cho những người thiếu tiền mượn Hoạt động cho vay đã không ngừng lớn mạnh nhằm đáp ứng nhu cầu vốn cấp thiết trong xã hội, trở thành một trong những hoạt động chính của các ngân hàng trung gian Từ thế kỷ XVII đến XX, hoạt động cho vay ngày càng phong phú về giá trị, thời gian, lãi suất và phương thức thực hiện, với sự xuất hiện của các hình thức cho vay mới như chuyển giao gián tiếp qua tài khoản và cho vay thuê tài chính đặc biệt.
Theo Điều 4 của Luật các tổ chức tín dụng 47/2010/QH12, cho vay được định nghĩa là hình thức cấp tín dụng, trong đó ngân hàng cung cấp cho khách hàng một khoản tiền để sử dụng.
Ngân hàng thương mại (NHTM) là tổ chức chuyên trách cho vay, phục vụ một lượng khách hàng đông đảo Cho vay chiếm khoảng 69% tổng tài sản của nhiều ngân hàng, đóng góp 70-90% vào tổng nguồn thu nhập Ngày nay, NHTM được xem như một tập đoàn tài chính hiện đại, không chỉ nhận tiền gửi và cho vay mà còn tham gia vào kinh doanh ngoại hối, đầu tư chứng khoán và thanh toán trong nước và quốc tế Tuy nhiên, cho vay vẫn là hoạt động mang lại lợi nhuận quan trọng nhất cho các ngân hàng.
1.1.2 Cơ sở lý luận danh mục cho vay tại ngân hàng thương mại
1.1.2.1 Khái niệm danh mục cho vay
Danh mục tài sản trong ngân hàng thương mại (NHTM) thể hiện sự đa dạng nhằm giảm thiểu rủi ro đầu tư NHTM cung ứng sản phẩm tiền tệ cho nhiều đối tượng với nhu cầu thay đổi theo thời gian Với vai trò là trung gian tín dụng, các khoản cho vay chiếm tỷ trọng cao nhất trong tài sản của ngân hàng Lợi nhuận từ hoạt động cho vay luôn chiếm tỷ lệ đáng kể so với các dịch vụ và đầu tư khác, do đó, danh mục cho vay không chỉ đa dạng mà còn đóng vai trò quan trọng trong tổng thể danh mục tài sản của ngân hàng.
Danh mục cho vay bao gồm nhiều khoản vay riêng biệt, phong phú, tạo thành cơ cấu cho vay của ngân hàng Các khoản vay này được phân loại theo nhiều mục đích vay vốn đa dạng của khách hàng, được xây dựng bởi nhà quản trị ngân hàng dựa trên định hướng và chính sách cụ thể.
2 GS.TS Nguyễn Văn Tiến (2013), giáo trình Tín dụng Ngân hàng, Nhà xuất bản Thống kê
Ngân hàng thương mại (NHTM) có tính đa dạng cao, thể hiện qua sự phong phú về khách hàng, ngành nghề, thời hạn cho vay và vị trí địa lý Lợi nhuận của NHTM chủ yếu đến từ chênh lệch lãi suất giữa tiền gửi và cho vay, với danh mục cho vay chiếm tỷ trọng lớn trong tổng tài sản Do đặc thù hoạt động kinh doanh tiền tệ, danh mục cho vay luôn được các nhà quản lý chú trọng nhằm tối đa hóa lợi nhuận cho ngân hàng.
Để đáp ứng nhu cầu đa dạng và không ngừng thay đổi của khách hàng, danh mục cho vay thường tiềm ẩn rủi ro cao và không ổn định Hoạt động tín dụng luôn gặp phải vấn đề bất cân xứng thông tin, khiến mỗi khoản vay riêng lẻ mang theo rủi ro riêng Khi các khoản vay này được tập hợp lại, rủi ro sẽ trở thành mối lo ngại lớn hơn cho toàn bộ danh mục.
1.1.2.3 Cau trúc danh mục cho vay
Danh mục cho vay của ngân hàng bao gồm nhiều khoản tín dụng được phân loại theo mục đích vay vốn của khách hàng Để đảm bảo tính lành mạnh và giảm thiểu rủi ro, ngân hàng xây dựng danh mục cho vay dựa trên định hướng và chính sách của cơ quan quản lý nhà nước Quá trình quản lý danh mục này diễn ra liên tục trong suốt hoạt động của ngân hàng, nhằm đạt được lợi nhuận tối ưu.
Một số tiêu thức thường áp dụng để xây dựng danh mục cho vay phù hợp với công tác quản trị của ngân hàng như sau:
Danh mục cho vay theo thời gian
Xây dựng danh mục cho vay theo thời gian giúp thể hiện mối quan hệ giữa cơ cấu thời hạn sử dụng vốn và cơ cấu thời hạn nguồn vốn Điều này không chỉ hạn chế rủi ro lãi suất và rủi ro thanh khoản đến mức tối đa mà còn đảm bảo tuân thủ các quy định của Chính phủ.
Danh mục cho vay theo ngành kinh tế
Danh mục cho vay tín dụng của ngân hàng đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng đầu tư, giúp quản lý rủi ro hiệu quả hơn Mỗi lĩnh vực kinh tế có mức độ rủi ro và sinh lời khác nhau, do đó việc phân chia theo ngành giúp ngân hàng xác định ngành nào cần phát triển và ngành nào cần hạn chế Tỷ trọng cho vay của từng ngành trong tổng thể danh mục phản ánh chiến lược cho vay của ngân hàng, liệu có tập trung vào các lĩnh vực ưu tiên hay không.
Danh mục cho vay theo khu vực địa lý
Ngân hàng cần thể hiện rõ quan điểm về thị trường mục tiêu, đảm bảo cơ sở vật chất, mạng lưới hoạt động và khả năng kiểm soát của nhân viên tín dụng phù hợp Trong quá trình giám sát, nhà quản lý sẽ điều chỉnh tỷ trọng cho vay theo từng khu vực một cách hợp lý, nhằm đảm bảo đạt được các mục tiêu đã đề ra.
Danh mục cho vay theo đối tượng khách hàng
Ngân hàng cần phân chia tỷ trọng cho vay hợp lý giữa các đối tượng khách hàng như doanh nghiệp, cá nhân và hộ gia đình, do mỗi nhóm khách hàng có đặc điểm và khả năng trả nợ khác nhau Việc này giúp các nhà quản lý đầu tư an toàn và hiệu quả, đồng thời đảm bảo an toàn cho danh mục đầu tư.
Danh mục cho vay theo loại tiền tệ
Giúp các nhà quản lý đánh giá rủi ro liên quan đến biến động tỷ giá ngoại tệ so với nội tệ trong bối cảnh thị trường quốc tế và nội địa.
Tùy vào định hướng và mục tiêu của ngân hàng, cùng với sự ưu tiên hỗ trợ các ngành kinh tế theo từng giai đoạn của Chính Phủ, ngân hàng sẽ điều chỉnh tỷ trọng ngoại tệ trong danh mục đầu tư.
Theo Thông tư 18/2017/TT-NHNN, các TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài được phép hoạt động xem xét quyết định cho khách hàng là người cư trú vay
Danh mục cho vay theo lĩnh vực đầu tư
Ngành cho vay được chia thành hai loại chính: sản xuất kinh doanh và phi sản xuất kinh doanh Trong danh mục cho vay sản xuất kinh doanh, có các hình thức cho vay cho ngành công nghiệp, nông nghiệp và thương mại Ngược lại, cho vay phi sản xuất kinh doanh bao gồm cho vay tiêu dùng, cho vay kinh doanh chứng khoán và cho vay kinh doanh bất động sản.
Danh mục cho vay theo tính chất tài sản đảm bảo
QUẢN LÝ DANH MỤC CHO VAY TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
1.2.1 Khái niệm và ý nghĩa quản lý danh mục cho vay tại ngân hàng thương mại
1.2.1.1Khái niệm quản lý danh mục cho vay
Trong lĩnh vực cho vay ngân hàng, quản lý giao dịch đã tồn tại từ lâu, trong khi khái niệm quản lý danh mục cho vay chỉ mới được phát triển trong những năm gần đây.
Quản lý danh mục cho vay là một phương thức quan trọng trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng, bao gồm việc thiết lập và tổ chức thực hiện danh mục cho vay, kiểm soát quy mô và cơ cấu của nó Quá trình này còn bao gồm việc tái xét và điều chỉnh danh mục để tối đa hóa lợi nhuận trong các mức độ rủi ro chấp nhận được, từ đó giúp ngân hàng đạt được các mục tiêu kinh doanh đã đề ra.
Quản lý danh mục cho vay phân phối giá trị gia tăng thông qua việc phát triển công cụ chuyển đổi hiệu quả hơn dựa trên tổng thể danh mục cho vay, từ đó nâng cao khả năng ra quyết định kinh doanh Việc này không chỉ tối ưu hóa quy trình quản lý mà còn giúp cải thiện hiệu suất tài chính.
4 Greg N Gregoriou&Christian Hoppe(2009), The Handbook of Credit Portfolio Management ,McGraw-Hill Finance & Investing
14 soát được rủi ro tập nhằm làm giảm thiểu rủi ro, tối đa hóa lợi nhuận ở góc độ toàn ngân hàng.
1.2.1.2 Ý nghĩa của quản lý danh mục cho vay
Quản lý danh mục cho vay giúp nâng cao hiệu quả hoạt động của ngân hàng:
Quản lý danh mục cho vay nhằm xây dựng một danh mục tối ưu, giúp tối thiểu hóa tổn thất trong mức khẩu vị rủi ro của ngân hàng và tối đa hóa lợi nhuận Việc quản lý hiệu quả không chỉ giúp ngân hàng dự phòng rủi ro và tiết kiệm nguồn lực với mức vốn thấp hơn, mà còn giảm chi phí không mong muốn như giám sát và xử lý nợ xấu, từ đó gia tăng lợi nhuận Ngược lại, quản lý kém có thể dẫn đến rủi ro vượt tầm kiểm soát và tổn thất lớn, thậm chí là phá sản Do đó, việc quản lý danh mục cho vay là rất cần thiết và quan trọng, đặc biệt khi đây là phần lớn trong cơ cấu tài sản của ngân hàng Các chính sách và kế hoạch cho vay được Hội đồng quản trị và Ban điều hành phê duyệt sẽ giúp bộ phận tín dụng có định hướng rõ ràng về khách hàng mục tiêu và hạn mức cho vay, từ đó triển khai hiệu quả chính sách nhằm đạt được mục tiêu của ngân hàng.
Cải thiện khả năng chống đã các cú sốc từ bên ngoài, từ đó làm tăng khả năng hội nhập với thị trường quốc tế:
Rủi ro thị trường trong kinh doanh ngân hàng là yếu tố tiềm ẩn có thể ảnh hưởng tiêu cực đến thu nhập và vốn của ngân hàng do các biến cố bất lợi từ bên ngoài như lãi suất, tỷ giá và giá hàng hóa Ngành ngân hàng được coi là có mức độ rủi ro cao, do đó, việc xây dựng danh mục cho vay tối ưu là rất cần thiết nhưng không phải là một giải pháp vĩnh viễn, vì nó phụ thuộc vào từng thị trường, sản phẩm và đối tượng khách hàng Ngân hàng cần lập kế hoạch và giám sát liên tục trong quá trình phát triển danh mục để tạo ra sức mạnh nội tại nhằm chống đỡ biến động từ bên ngoài Hơn nữa, việc xây dựng danh mục cho vay phù hợp với các quy chuẩn quốc tế là điều kiện tiên quyết để ngân hàng hội nhập và khẳng định vị thế trên thị trường tiền tệ quốc tế.
1.2.2 Các phương pháp quản lý danh mục cho vay
Ngân hàng có thể ưu tiên một số loại khoản vay mà không cần cơ cấu hóa tỷ trọng các tài sản cho vay hoặc thiết lập hạn mức cho từng ngành, khu vực, hay sản phẩm, dẫn đến việc danh mục cho vay được tạo ra một cách ngẫu nhiên Điều này khiến ngân hàng khó kiểm soát rủi ro, vì các khoản vay riêng lẻ chịu tác động từ chu kỳ kinh tế không lường trước Hệ quả là danh mục cho vay trở thành tập hợp các giao dịch rủi ro cao, thiếu sự đa dạng hóa về chủ thể vay, khu vực địa lý, ngành kinh tế và lĩnh vực đầu tư Mặc dù phương pháp này đơn giản và dễ quản lý trong ngắn hạn, nhưng về lâu dài, nó tiềm ẩn rủi ro lớn do việc phát hiện tình trạng tập trung tín dụng chỉ xảy ra khi vấn đề đã xảy ra thực tế, trong khi sự phát triển hoặc suy thoái của kinh tế địa phương có thể che giấu các vấn đề trong danh mục cho vay.
• Xác định khẩu vị rủi ro và cân đối các hoạt động kinh doanh của ngân hàng.
• Phân bố các nguồn lực và vốn
Các ngân hàng thường đánh giá danh mục cho vay dựa trên các yếu tố nội tại của khách hàng, nhưng điều này có thể dẫn đến rủi ro khi bỏ qua những biến động từ môi trường bên ngoài Việc tập trung cho vay vào những ngành giảm sút có thể khiến ngân hàng đối mặt với nguy cơ không thu hồi được nợ Trong trường hợp này, ngân hàng chỉ có thể điều chỉnh cấu trúc nội bảng để thay đổi quy mô và cấu trúc dư nợ, bao gồm việc bán các khoản cho vay rủi ro và tăng cường cho vay vào những ngành tiềm năng Tuy nhiên, các biện pháp này thường mất thời gian và có thể ảnh hưởng đến mối quan hệ với khách hàng Ngoài ra, các giải pháp như chứng khoán hóa và phái sinh tín dụng thường chỉ hiệu quả tại các quốc gia phát triển với hệ thống tài chính vững mạnh Do đó, danh mục cho vay cần phản ánh bức tranh toàn cảnh của thị trường, không chỉ giới hạn ở những vị trí cụ thể mà các tổ chức cho vay đã có lợi thế.
Phương pháp quản lý tín dụng chiến lược yêu cầu ngân hàng thiết lập định hướng ngay từ giai đoạn phê duyệt khoản vay, nhằm xây dựng danh mục cho vay có cấu trúc dự đoán trước Các chỉ tiêu và giới hạn vay được xác định trong chính sách tín dụng của từng ngân hàng, với tỷ trọng phân bổ cho các ngành, lĩnh vực và đối tượng dựa trên khẩu vị rủi ro và mục tiêu hoạt động Mỗi khoản vay không chỉ phải đáp ứng các yêu cầu chung mà còn phải tuân thủ các tiêu chí phân loại cụ thể Mặc dù ngân hàng không thể kiểm soát nhu cầu của khách hàng, phương pháp này cho phép tạo ra một danh mục cho vay có khả năng kiểm soát thông qua tỷ trọng tài sản dự kiến Ngân hàng sẽ áp dụng các mô hình nội bộ để đánh giá mức độ rủi ro, từ đó xác định lượng vốn cần thiết để bù đắp tổn thất cho toàn bộ danh mục.
17 ngân hàng cần áp dụng các biện pháp và công cụ phù hợp để điều chỉnh cấu trúc danh mục, nhằm thích ứng với biến động thị trường và khả năng chịu đựng của từng ngân hàng Việc sử dụng linh hoạt các kỹ thuật sẽ giúp ngân hàng chuyển hóa rủi ro thành cơ hội, gia tăng giá trị trong bối cảnh kinh tế luôn thay đổi và gây ra bất ổn cho danh mục đầu tư.
1.2.3 Nội dung quản lý danh mục cho vay theo phương pháp chủ động
1.2.3.1 Mô hình tổ chức quản lý danh mục cho vay
Mô hình tổ chức quản trị danh mục cho vay
Ban Điều hànhCấp quản lý bộ phận kinh doanh
• Thiết kế hệ thống áp dụng
• Phát triển chiến lược lựa chọnEVA (Economic value added - giá trị kinh tế gia tăng) tối ưu
• Cơ cấu khoản cho vay
• Loại bỏ khoản vay kém chất lượng
• Lựa chọn giá trị kinh tế gia tăng tại mức độ khách hàng
(Nguồn: Tham khảo giáo trình Quản trị Ngân hàng, Học viện ngân hàng)
Nhóm lãnh đạo bao gồm: Hội đồng Quản trị, Ủy ban quản lý rủi ro, Ban điều hành ngân hàng (Ban Điều hành)
Cấp quản lý bộ phận kinh doanh bao gồm: giám đốc tại các chi nhánh, bộ phận quản lý rủi ro tại chi nhánh
Bộ phận quan hệ khách hàng bao gồm các cán bộ kinh doanh
Nguyên tắc giám sát thực hiện danh mục cho vay yêu cầu tách biệt rõ ràng giữa chức năng giám sát của Hội đồng Quản trị, chức năng điều hành của Ban điều hành và chức năng kiểm tra của Ban Kiểm soát Việc tuân thủ các nguyên tắc này là cần thiết để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý tài chính.
Thiết lập một hệ thống quản trị rủi ro độc lập và tập trung là điều cần thiết trong mô hình tổ chức quản trị danh mục Bộ phận quản lý rủi ro đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và tư vấn cho ban điều hành các quy định cụ thể hóa chính sách quản trị danh mục, đồng thời chuyển giao cho các bộ phận thực hiện Ngoài ra, bộ phận này cũng có trách nhiệm giám sát việc thực hiện danh mục, phát hiện các dấu hiệu vi phạm và vượt quá giới hạn cho phép, từ đó tư vấn cho ban điều hành các biện pháp sửa đổi khi cần thiết.
Hệ thống kiểm soát nội bộ đóng vai trò quan trọng trong việc giám sát sự tuân thủ các chính sách quản trị danh mục và phát hiện sớm các rủi ro tiềm tàng Hoạt động kiểm toán, do Ban kiểm soát điều hành dưới sự chỉ đạo của Hội đồng Quản trị, đảm bảo tính độc lập cao Ngoài việc giám sát công tác điều hành, kiểm toán nội bộ còn theo dõi cả quá trình hoạch định chiến lược của Hội đồng quản trị.
1.2.3.2 Hoạch định mục tiêu quản lý danh mục cho vay
Mục tiêu của quản trị danh mục cho vay là tối đa hóa lợi nhuận trong khi tối thiểu hóa rủi ro Danh mục an toàn thường khó tạo ra lợi nhuận cao, trong khi danh mục chấp nhận rủi ro lớn có thể mang lại lợi nhuận cao hơn Do đó, quản trị danh mục cho vay thường có hai mục tiêu cơ bản: (1) tối đa hóa lợi nhuận với kỳ vọng cao nhất; (2) đạt được lợi nhuận xác định nhưng với rủi ro thấp nhất Ngoài ra, một mục tiêu quan trọng khác là giới hạn tổn thất của toàn danh mục trong khả năng chịu đựng của ngân hàng, với mức tổn thất mục tiêu cần được xác định ngay từ đầu để đảm bảo an toàn tài chính.
1.2.3.3 Thiết lập mô hình quản lý danh mục cho vay phù hợp với mục tiêu đã hoạch định
Thiết kế danh mục cho vay
Mỗi sự kết hợp của các loại tài sản hoặc khoản vay sẽ tạo ra một cơ cấu danh mục khác nhau Nếu ngân hàng biết cách đa dạng hóa danh mục cho vay bằng cách kết hợp nhiều loại tài sản, rủi ro toàn danh mục sẽ giảm xuống so với rủi ro của từng tài sản hoặc khoản vay riêng lẻ Do đó, việc thiết lập danh mục cho vay cần phải tính toán và xác định tỷ trọng hợp lý cho từng loại vay trong danh mục.
Để thiết kế danh mục cho vay hiệu quả, ngân hàng cần xem xét cả yếu tố nội sinh và ngoại sinh, từ đó hình thành các phương án khác nhau ảnh hưởng đến kết quả hoạt động Các ngân hàng sẽ lựa chọn phương án tối ưu dựa trên mục tiêu, dự đoán và điều kiện môi trường bên ngoài, và có thể áp dụng nhiều danh mục khác nhau theo từng thời kỳ Việc thiết lập danh mục cho vay tối ưu là nền tảng cho các hoạt động sau này, đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng một ngân hàng phát triển và hiệu quả Những mục tiêu này cũng là tiêu chuẩn để đánh giá thành công hay thất bại của chương trình và định hình triết lý quản lý danh mục.
Xây dựng chính sách quản lý danh mục cho vay