3.4.1 Giải pháp thứ nhất: nâng cao năng lực tài chính của công ty mẹ ðể mô hình tổ chức quản lý công ty mẹ - công ty con của DIC Group ủược hoàn thiện hơn, nõng cao hiệu quả hoạt ủộng của Tổ hợp thỡ Tổ hợp phải ủược phỏt triển một cỏch tự nhiờn, tự vận ủộng, hoạt ủộng theo cơ chế mở, khỏc với cơ chế ủúng là chỉ dựa vào nguồn vốn nhà nước ủầu tư. Mụ hỡnh theo cơ chế mở sẽ cho phộp DIC Group chủ ủộng thu hỳt thờm cỏc nguồn vốn trờn thị trường vào phỏt triển sản xuất - kinh doanh theo ủịnh hướng và chiến lược ủó
74
ủược phờ duyệt. Với mụ hỡnh này DIC Group sẽ huy ủộng thờm ủược nguồn vốn một cỏch thuận lợi hơn ủể ủầu tư vào cỏc lĩnh vực kinh doanh cú hiệu quả cao, cấu trỳc lại sản xuất, ủổi mới cụng nghệ....
Cổ phần hóa công ty mẹ và các công ty con 100% vốn nhà nước
Theo Quyết ủịnh số 235/Qð-TTg ngày 28 thỏng 02 năm 2003 của Thủ tướng Chớnh phủ về việc phờ duyệt ủề ỏn tổng thể sắp xếp, ủổi mới doanh nghiệp nhà nước thuộc Bộ Xõy dựng giai ủoạn 2003-2010 thỡ cụng ty mẹ thuộc tổ hợp DIC Group sẽ duy trì là công ty 100% vốn thuộc sở hữu Nhà nước.
Về ủịnh hướng phỏt triển chung, cụng ty mẹ chỉ nờn là một doanh nghiệp thuộc sở hữu 100% vốn Nhà nước nếu cú tầm quan trọng ủặc biệt trong nền kinh tế quốc dõn, ủũi hỏi sự ủộc quyền của Nhà nước hay một lĩnh vực quỏ nhạy cảm, cần phải cú những chỉ ủạo trực tiếp của Nhà nước. DIC Group hiện ủang hoạt ủộng ngoài cỏc lĩnh vực cần sự quản lý ủặc biệt của Nhà nước, do vậy cụng ty mẹ và cỏc cụng ty con 100% vốn nhà nước cần sớm cổ phần húa ủể chuyển sang loại hỡnh cụng ty cổ phần vỡ những ưu ủiểm sau:
- Do ngân sách Nhà nước không cấp bổ sung vốn cho công ty mẹ như cơ chế bao cấp trước ủõy, do vậy khi cú nhu cầu về vốn, cụng ty mẹ cú thể huy ủộng vốn từ bờn ngoài. ðiều này chỉ ủược thực hiện một cỏch dễ dàng khi cụng ty mẹ là công ty cổ phần, bằng việc phát hành cổ phiếu hay trái phiếu. Khó khăn lớn nhất mà tổ hợp DIC Group phát triển chậm, chính là do tình trạng thiếu vốn, nờn với loại hỡnh cụng ty cổ phần, cụng ty mẹ khụng chỉ huy ủộng ủược vốn dồi dào từ bờn ngoài mà cũn cú thể tập trung nguồn vốn một cỏch nhanh chúng ủể ủỏp giành ủược cơ hội kinh doanh tốt hoặc mở rộng hoạt ủộng sản xuất - kinh doanh.
- Thực hiện chủ trương bỡnh ủẳng cỏc thành phần kinh tế, khuyến khớch cỏc thành phần kinh tế ngoài quốc doanh tham gia vào tổ hợp DIC Group, ngoài ra
75
giỳp nền kinh tế trỏnh ủược tỡnh trạng ủộc quyền, tăng khả năng cạnh tranh ủối với các doanh nghiệp cùng ngành nghề.
- Cụng ty cổ phần ủược quản lý bởi Hội ủồng quản trị và Hội ủồng quản trị của cụng ty mẹ khụng chỉ bao gồm những thành viờn ủại diện cho chủ sở hữu Nhà nước mà cũn những thành viờn khỏc ủại diện cho tất cả những cổ ủụng cũn lại ủể quản lý phần vốn của chớnh họ. Vỡ thế chức năng và trỏch nhiệm của Hội ủồng quản trị ủược minh bạch, cụ thể hơn, chức năng giỏm sỏt ủược nõng cao từ ủú cụng ty mẹ sẽ hoạt ủộng hiệu quả hơn.
- Tiết kiệm ủược vốn Ngõn sỏch của Nhà nước. Số tiền thu ủược từ việc bỏn cổ phần của Nhà nước ra bờn ngoài cú thể ủược sử dụng ủể ủầu tư vào lĩnh vực, ngành nghề khác mang lại lợi nhuận cao hoặc dùng cho những mục tiêu lợi ích xã hội khác.
- Khi cú khả năng tài chớnh ủủ mạnh, song song với hoạt ủộng sản xuất - kinh doanh, cụng ty mẹ cũn tăng cường ủầu tư vốn vào những cụng ty hoạt ủộng cú hiệu quả và biến những cụng ty ủú thành những cụng ty con của mỡnh, dự cú thể ủang hoạt ủộng cựng lĩnh vực hoặc khỏc lĩnh vực với cụng ty mẹ, ủõy cũng cú thể là một trong những hoạt ủộng chớnh của cụng ty mẹ. Tựy thuộc vào mục tiêu, kế hoạch phát triển của công ty mẹ, cũng như vai trò của công ty con (như lĩnh vực hoạt ủộng, khả năng ủúng gúp của cụng ty con) mà cụng ty mẹ quyết ủịnh tỷ lệ vốn ủầu tư vào cụng ty con, cụng ty liờn kết.
3.4.2 Giải phỏp thứ hai: thực hiện lựa chọn nhà ủầu tư chiến lược
Tại nước ta, các doanh nghiệp nhà nước nói riêng, doanh nghiệp Việt Nam núi chung hầu hết bị ủỏnh giỏ là yếu cả về tiềm lực tài chớnh, năng lực quản lý, trỡnh ủộ cụng nghệ, khả năng tiếp cận thị trường, khả năng xõy dựng chiến lược và ủịnh hướng phỏt triển dài hạn. ðể cú thể hội nhập và cạnh tranh với cỏc doanh nghiệp nước ngoài, nhất là cỏc cụng ty ủa quốc gia, cỏc doanh nghiệp Việt Nam phải khắc phục ngay nhược ủiểm này.
76
ðể khắc phục những ủiểm yếu nờu trờn, nhiều doanh nghiệp ủang thực hiện kế hoạch cổ phần hóa. Tuy nhiên, việc cổ phần hóa các doanh nghiệp nhà nước ủang gặp những khú khăn và vấn ủề của nú. Nhiều trường hợp doanh nghiệp sau khi cổ phần húa cũng chẳng cú gỡ thay ủổi, hoạt ủộng kinh doanh vẫn không hiệu quả do bản chất của việc cổ phần hóa vẫn là "bình mới rượu cũ".
Nguyên nhân là do năng lực quản trị công ty kém song song với tiềm lực tài chớnh yếu chứ khụng ủơn thuần chỉ là vấn ủề về tiềm lực tài chớnh.
ðể cổ phần húa ủạt mục tiờu nõng cao tiềm lực tài chớnh, năng lực quản lý, trỡnh ủộ cụng nghệ, mở rộng thị trường nhằm phục vụ tốt cho mục tiờu phỏt triển kinh tế. DIC Group cần cú một nhà ủầu tư chiến lược cú khả năng ủỏnh giỏ ủỳng thực trạng, ủưa ra ủược những giải phỏp hữu hiệu ủể cú thể hỗ trợ DIC Group phát triển bền vững.
Thường cú hai loại nhà ủầu tư chiến lược chớnh. Loại thứ nhất là cỏc quỹ ủầu tư. Loại cũn lại là cỏc doanh nghiệp dẫn ủầu trong cựng lĩnh vực kinh doanh ủú ủang thực hiện kế hoạch mở rộng hoạt ủộng, tăng cường sức mạnh trên thị trường.
* Cỏc quỹ ủầu tư: cỏc quỹ ủầu tư (nhà ủầu tư cú tổ chức) là những nhà ủầu tư tài chớnh chuyờn nghiệp. Cỏc quỹ ủầu tư cú sự am hiểu và khả năng phõn tớch, ủỏnh giỏ thị trường rất tốt. Với chiến lược ủầu tư dài hạn, họ luụn tỡm kiếm những doanh nghiệp cú nhiều tiềm năng (cú thể ủang gặp khú khăn) ủể ủầu tư.
Một doanh nghiệp sẽ cú ủược lợi thế rất lớn khi cú cỏc quỹ ủầu tư tham gia, vỡ với tiềm lực tài chớnh và uy tớn của họ cú thể tạo ra ủủ ủộ tin cậy cần thiết cho những nhà ủầu tư nhỏ lẻ sẵn sàng bỏ vốn vào doanh nghiệp.
ðối với cỏc quỹ ủầu tư, cú thể kiến thức chuyờn mụn trong lĩnh vực sản xuất - kinh doanh của họ khụng tốt bằng những doanh nghiệp hàng ủầu trong lĩnh vực ủú. Nhưng kỹ năng quản lý, nhất là quản lý tài chớnh luụn là thế mạnh tuyệt ủối của họ và với những lợi thế của mỡnh, họ hoàn toàn cú thể tỡm ủược một nhà tư vấn, một nhà quản lý (Tổng giỏm ủốc, Giỏm ủốc tài chớnh) giỏi biết
77
cỏch quản lý, lựa chọn ủỳng cụng nghệ làm cho doanh nghiệp phỏt triển mạnh mẽ.
Việc cú ủược cỏc nhà ủầu tư chiến lược là cỏc quỹ ủầu tư sẽ ủảm bảo cho sự phát triển dài hạn của doanh nghiệp và rủi ro bị thâu tóm cũng rất thấp.
Cỏc doanh nghiệp hoạt ủộng cựng lĩnh vực, cú uy tớn và thương hiệu tốt:
Cỏc doanh nghiệp cú quyền lực thị trường hoặc ủang muốn cú quyền lực thị trường luụn tỡm mọi cỏch mở rộng hoạt ủộng, gia tăng thị phần. ðối với cỏc doanh nghiệp này, họ luôn có những lợi thế rất lớn so với những doanh nghiệp khỏc hoạt ủộng trong cựng lĩnh vực. Nhỡn chung, cỏc doanh nghiệp này thường cú tiềm lực tài chớnh mạnh, khả năng quản lý tốt, trỡnh ủộ cụng nghệ tiờn tiến và họ thường mở rộng thị trường bằng cỏch liờn kết hoặc tham gia ủầu tư vào cỏc doanh nghiệp hoạt ủộng trong cựng lĩnh vực sẵn cú trờn thị trường mà họ muốn mở rộng hoạt ủộng. Tuy nhiờn, ủối với trường hợp này, khả năng bị thõu túm, bị mua bỏn thự ủịch rất cú thể xảy ra.
Mỗi loại nhà ủầu tư chiến lược ủều cú những lợi thế và vấn ủề riờng.
Nhiệm vụ ủặt ra là phải tỡm ủược nhà ủầu tư chiến lược hợp lý, ủảm bảo sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp, giảm thiểu nguy cơ bị thâu tóm.
ðối với DIC Group hiện nay bước ủầu ủó cú thương hiệu trờn thị trường, ủang cần khẳng ủịnh thương hiệu và mở rộng thị trường. ðồng thời ủể giảm thiểu khả năng bị chi phối, thõu túm bởi nhà ủầu tư chiến lược, DIC Group nờn chọn hai nhà ủầu tư chiến lược, một là cỏc quỹ ủầu tư, một là doanh nghiệp mạnh cựng ngành. Trong trường hợp này, vỡ lợi ớch của mỡnh, quỹ ủầu tư sẽ cùng với những chủ sở hữu khác sẽ có những giải pháp phòng ngừa việc thâu túm của nhà ủầu tư chiến lược kia.
Khi cú cỏc nhà ủầu tư chiến lược tham gia, tương lai phỏt triển dài hạn của DIC Group sẽ rừ ràng hơn rất nhiều. Uy tớn của DIC Group ủược khẳng ủịnh, khả năng niờm yết, kờu gọi vốn ủầu tư của cụng chỳng sẽ dễ dàng hơn.
78
Lỳc này, cỏc nhà ủầu tư tổ chức sẽ trở thành những người dẫn dắt thị trường cho DIC Group. ðõy chớnh là vai trũ rất lớn của cỏc nhà ủầu tư chiến lược (nhất là cỏc quỹ ủầu tư) trong việc phỏt triển của thị trường chứng khoỏn. Một thị trường chứng khoỏn mạnh ủược dựa trờn những doanh nghiệp niờm yết mạnh.
3.4.3 Giải phỏp thứ ba: hoàn thiện mối quan hệ ủầu tư vốn giữa cụng ty mẹ với các công ty con và cơ chế quản lý tài chính trong tổ hợp DIC Group
3.4.3.1 Quan hệ ủầu tư vốn giữa cụng ty mẹ và cụng ty con trong tổ hợp công ty mẹ - công ty con
Quan trọng nhất trong mối quan hệ theo mô hình công ty mẹ – công ty con là quan hệ về vốn và kốm theo ủú là sự tự chủ hoàn toàn trong mối quan hệ chồng chéo, qua lại giữa công ty mẹ và công ty con, giữa nội bộ công ty mẹ - cụng ty con với bờn ngoài. Tất cả cỏc mối quan hệ này ủương nhiờn khụng thể bị can thiệp bằng các mệnh lệnh hành chính hoặc bị hạn chế từ vì những lý do khụng rừ ràng và chưa ủược thực tế kiểm ủịnh.
Khi xuất hiện các mệnh lệnh hành chính hoặc các hạn chế trong các mối quan hệ này, thì mô hình công ty mẹ - công ty con chắc chắn sẽ thất bại. Hiện nay theo qui ủịnh hiện hành của Chớnh phủ, cụng ty con cú thể ủầu tư vào cỏc cụng ty khỏc, nhưng khụng cho phộp cụng ty con ủầu tư ngược vào cụng ty mẹ vỡ e ngại cú thể gõy ra tỡnh trạng ủầu tư “ảo”, vũng vo, khú kiểm soỏt.
Xột về mặt thực tiễn, trong quan hệ ủầu tư vốn, cỏc cụng ty con ngoài sự sở hữu vốn lẫn nhau thỡ vẫn cú quyền ủầu tư vào cụng ty mẹ, nếu cụng ty mẹ thuộc loại hỡnh cụng ty cổ phần, ủặc biệt là cụng ty mẹ niờm yết trờn thị trường chứng khoỏn, tất nhiờn sự ủầu tư vốn ủú khụng ủược làm thay ủổi mối tương quan của công ty mẹ và công ty con. Khi công ty mẹ có nhu cầu cần vốn và huy ủộng vốn từ những nguồn bờn ngoài, thỡ khụng cú lý do gỡ ủể ngăn cấm cụng ty con ủầu tư vào cụng ty mẹ, nhất là khi cụng ty mẹ hoạt ủộng cú hiệu quả, ủem
79
lại lợi nhuận cao. Chớnh sự ủầu tư này ủó ủem lại lợi ớch cho cả cụng ty mẹ lẫn công ty con.
3.4.3.2 Vấn ủề ủầu tư và quản lý tài chớnh tại cụng ty mẹ
Trong giai ủoạn ủầu thực hiện mụ hỡnh cụng ty mẹ - cụng ty con nờn hỡnh thành một cơ chế ủầu tư tài chớnh thuộc cụng ty mẹ, vỡ lợi thế của cụng ty mẹ cũng biểu hiện ở thể chế tài chính, sức mạnh tài chính, nên công ty mẹ cần phải cú ủủ ủiều kiện thuận lợi ủể huy ủộng và sử dụng cú hiệu quả nhất nguồn tài chính của bản thân công ty mẹ, của các công ty con, cũng như ở ngoài xã hội, do ủú việc lập một tổ chức tài chớnh trực thuộc cụng ty mẹ là một ủiều cần thiết, ủú là cụng ty tài chớnh. Cụng ty mẹ cũng cú thể ủầu tư vốn vào một ngõn hàng cổ phần. Ngân hàng này sẽ sẽ ưu tiên dành mọi dịch vụ của mình cho công ty mẹ và cỏc cụng ty con ủang thiếu vốn ủể tăng cường ủầu tư và phỏt triển sản xuất - kinh doanh. Ngược lại, ngõn hàng này cũng cú thể huy ủộng vốn từ cụng ty mẹ và những cụng ty con ủang cú những nguồn vốn nhàn rỗi với một lói suất ưu ủói hơn so với những doanh nghiệp bên ngoài. Ngoài ra, ngân hàng này cũng có thể thay mặt công ty mẹ thu nhận các nguồn cổ tức, hay một phần lợi nhuận mà các công ty con nộp lên công ty mẹ, lưu giữ, và làm tăng nguồn thu cho công ty mẹ.
Thụng qua ngõn hàng này, khi cần thiết cụng ty mẹ cú thể huy ủộng vốn của bản thân mình, của các công ty con một cách thuận lợi.
Tuy nhiên, ngân hàng này không phải hoàn toàn thuộc sở hữu của công ty mẹ, do ủú khi một quyết ủịnh nào ủú của cụng ty mẹ cú tớnh quan trọng, ảnh hưởng tới tỡnh hỡnh hoạt ủộng của ngõn hàng thỡ phải ủưa ra ðại hội cổ ủụng quyết ủịnh. Chớnh ủiều này, sẽ làm giảm ủi tớnh ủộc quyền của cụng ty mẹ, cũng như bắt buộc công ty mẹ có trách nhiệm hơn.
Sau một thời gian cụng ty mẹ hoạt ủộng với hai chức năng chớnh: ủầu tư và sản xuất - kinh doanh, khi tỡnh hỡnh tài chớnh của cụng ty mẹ ủó ủủ lớn mạnh và thị trường tài chính Việt Nam thực sự phát triển, thì công ty mẹ nên hợp nhất với ngõn hàng cổ phần ủể hỡnh thành một cụng ty ủầu tư tài chớnh. Cụng ty này
80
sẽ ủảm nhiệm cỏc nhiệm vụ của cụng ty mẹ và của ngõn hàng, nhưng nú sẽ khụng cũn thực hiện chức năng sản xuất - kinh doanh như ban ủầu, mà chức năng chớnh bõy giờ là dựng "tiền" ủể ủầu tư vào cỏc doanh nghiệp khỏc, phõn tớch tài chớnh ủể thực hiện cỏc hoạt ủộng ủầu tư, và tỡm cỏch thõu túm những doanh nghiệp nào làm ăn cú hiệu quả cao, ủể chỳng trở thành cụng ty con của mỡnh. Với cỏch thức mới này cụng ty mẹ sẽ bành trướng ủược thế lực của mỡnh không những trong nước mà cả quốc tế. ðây chính là mô hình cuối cùng mà mô hình công ty mẹ - công ty con nói chung và tổ hợp DIC Group nói riêng cần phải ủạt tới. Tuy nhiờn khi thực hiện ủịnh hướng phỏt triển này cần phải nghiờn cứu kỹ ủể DIC Group khụng ủi chệch hướng “nền kinh tế thị trường ủịnh hướng xã hội chủ nghĩa” và vẫn phù hợp với xu thế của toàn thế giới.
3.4.4 Giải phỏp thứ tư: bổ sung chức danh giỏm ủốc tài chớnh trong tổ hợp DIC Group
Nhiệm vụ của giỏm ủốc tài chớnh là chịu trỏch nhiệm ủưa ra ba quyết ủịnh chủ yếu: quyết ủịnh về chớnh sỏch ủầu tư, chớnh sỏch tài trợ và chớnh sỏch phõn phối. Tiờu chuẩn chung ủể ủưa ra chớnh xỏc cỏc quyết ủịnh nờu trờn là tiờu chuẩn giỏ trị, nghĩa là cỏc quyết ủịnh ủầu tư, tài trợ, phối phải dẫn ủến kết quả là phải làm tăng giỏ trị tài sản của doanh nghiệp. Giỏm ủốc tài chớnh giỏi phải cú trỡnh ủộ rất cao và phải am hiểu rất nhiều lĩnh vực từ tài chớnh, ngõn hàng, kế toỏn, thuế… cho ủến cỏc vấn ủề thuộc lĩnh vực vĩ mụ và kinh tế toàn cầu như tài chớnh quốc tế ủể cú khả năng ủưa ra cỏc dự bỏo hợp lý. Hiện nay, ủể hạn chế những thủ ủoạn gian lận tài chớnh, nghề làm giỏm ủốc tài chớnh cũn ủũi hỏi tiờu chuẩn cao ủến mức ủộ ngoài những tiờu chuẩn chuyờn mụn thuần tỳy, thỡ người ta ủang xem xột liệu cú nờn yờu cầu cỏc giỏm ủốc tài chớnh cần phải ủạt thờm một bằng cấp về chuyờn mụn ủạo ủức nữa hay khụng trước khi ủược quyền hành nghề chớnh thức.
Nghề giỏm ủốc tài chớnh hiện nay ở nước ta vẫn chưa ủược xem trọng ủỳng mức. Trong khu vực doanh nghiệp nhà nước, khụng cú chức danh này