CHƯƠNG 3: BIỆN PHÁP TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ
3.2. Các biện pháp tổ chức các hoạt động khám phá trong dạy học Toán lớp 3
3.2.1 Biện pháp 1: Vận dụng phương pháp trò chơi vào dạy học Toán 3.2.1.1. Mục đích, ý nghĩa
Phương pháp dạy học tích cực là những phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của người học. Tập trung vào phát huy tính tích cực của người học, sự phối hợp nhịp nhàng hoạt động dạy với hoạt động học.
Phương pháp dạy học tích cực phát huy tính tích cực tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phát huy tinh thần tự học, rèn luyện các năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn và tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui và hứng thú học tập cho học sinh.
51 3.2.1.2. Cơ sở khoa học
Dựa vào đặc điểm tâm lí học sinh tiểu học và chỉ đạo đổi mới dạy học, đổi mới hình thức tổ chức tạo hứng thú trong học tập thì trò chơi trong mỗi tiết học là cần thiết. Để tổ chức trò chơi trong mỗi tiết học, GV phải xác định thông qua trò chơi để học sinh nắm bắt hoặc củng cố một đơn vị kiến thức nào, cần xác định mục tiêu trò chơi, xác định luật chơi, thời gian chơi, yêu cầu nhiều học sinh được tham gia chơi, trò chơi phải tạo được hứng thú học tập cho học sinh.
Phương pháp này được sử dụng linh hoạt, sáng tạo trong các dạng bài hệ thống hóa và mở rộng vốn từ, nghĩa của từ, các bài ôn tập củng cố kiến thức.
Việc sử dụng trò chơi học tập nhằm làm cho việc hình thành kiến thức và rèn luyện kĩ năng cho học sinh bớt khô khan, tăng thêm phần sinh động hấp dẫn.
3.2.1.3. Nội dung thực hiện
Tổ chức trò chơi học tập là phương pháp dạy học tích cực được vận dụng vào các hoạt động dạy học, giúp học sinh lĩnh hội kiến thức nhẹ nhàng nhưng lại được tiếp nhận một cách hứng thú, thoải mái. Phương pháp trò chơi học tập là phương pháp GV thông qua việc tổ chức các trò chơi có liên quan đến nội dung bài học, có tác dụng phát huy tính tích cực nhận thức, gây hứng thú học tập cho học sinh. Qua đó học sinh tiếp thu kiến thức một cách nhẹ nhàng, tự nhiên. Dưới sự hướng dẫn của GV, học sinh được hoạt động bằng cách tự chơi trò chơi trong đó mục đích của trò chơi truyền tải yêu cầu cần đạt của bài.
Trò chơi học tập còn làm thay đổi hình thức học tập làm cho không khí lớp học thoải mái và dễ chịu hơn. Đặc biệt, qua trò chơi học tập học sinh tiếp thu bài tự giác, tích cực hơn. Học sinh được cung cấp hệ thống kiến thức. Trò chơi sẽ giúp HS biết cách nhìn nhận, phân tích, so sánh khái quát kiến thức đã lĩnh hội trước đó. Thông qua trò chơi sẽ giúp học sinh khắc sâu kiến thức hơn. Đây là cơ sở để giúp học sinh dễ dàng phát hiện ra kiến thức và ghi nhớ kiến thức của bài học.
Trò chơi học tập được chia thành 2 nhóm trò chơi trong dạy học Toán như sau
52 - Trò chơi khởi động: Để tạo hứng thú cho học sinh xuyên suốt trong một buổi học thì cách vào bài lôi cuốn, hấp dẫn là điều vô cùng cần thiết. Thay vì vào bài trực tiếp, GV có thể bắt đề một vấn đề bằng cách thu hút học sinh tham gia, đó cũng là cách hiệu quả nhất. Sử dụng trò chơi khởi động tiết học là một phương pháp dạy học rất hay và thú vị. Việc giới thiệu bài học bằng hình thức này sẽ tạo ra hiệu ứng tích cực ở học sinh.
- Trò chơi ôn tập và củng cố kiến thức: Muốn học sinh vận dụng được kiến thức, trước tiên đòi hỏi học sinh phải có kiến thức và hiểu kiến thức. Nhóm trò chơi này giúp học sinh có thể vận dụng những kiến thức đã học để giải quyết các vấn đề của bài học, bài tập do GV đặt ra. Đồng thời, học sinh rèn luyện được năng lực tư duy, phản ứng nhanh, năng lực giải quyết vấn đề. Mục đích của trò chơi nhằm giúp học sinh rèn trí nhớ, khắc sâu kiến thức.
- Quy trình thực hiện trò chơi Bước 1: Lựa chọn trò chơi
Việc đầu tiên khi sử dụng trò chơi dạy học môn Toán là GV phải lựa chọn trò chơi làm sao cho phù hợp với lứa tuổi (khối lớp), trình độ học sinh, hoàn cảnh, nội dung kiến thức, đặc điểm của bài dạy, thời gian tiến hành. Sau khi đã lựa chọn được trò chơi, GV cần chuẩn bị đầy đủ những phương tiện để tiến hành trò chơi, kể cả phần thưởng cho người chơi (nếu có).
Bước 2: Giới thiệu và giải thích trò chơi
Có nhiều cách để GV giới thiệu trò chơi sao cho hấp dẫn, lôi cuốn nhưng cũng cần ngắn gọn, dễ hiểu để học sinh dễ tiếp thu và nhớ, tuy nhiên, dùng cách nào cũng cần đảm bảo đầy đủ các nội dung sau:
- Giới thiệu tên trò chơi.
- Nêu mục đích và yêu cầu của trò chơi.
- Nêu cách chơi, luật chơi, phần thưởng cho người chơi/đội chơi thắng cuộc.
Bước 3: Tổ chức trò chơi GV tiến hành tổ chức trò chơi, chọn trọng tài (có thể GV đảm nhận hoặc chọn học sinh). Tuỳ theo mức độ khó của trò chơi hoặc
53 trò chơi đã từng chơi rồi hay chưa, GV có thể làm mẫu hoặc cho một, hai học sinh chơi nháp.
Bước 4: Nhận xét, đánh giá kết quả trò chơi. Sau mỗi lần tổ chức trò chơi, GV cần nhận xét, đánh giá kết quả trò chơi:
- GV nhận xét về thái độ tham gia trò chơi của từng đội, những việc làm chưa tốt của các đội để rút kinh nghiệm.
- Trọng tài công bố kết quả chơi của từng đội, cá nhân và trao phần thưởng cho đội đoạt giải.
- GV nhắc lại hoặc mở rộng những kiến thức được đề cập đến trong trò chơi.
- Một số học sinh trình bày kiến thức, kỹ năng trong bài học mà trò chơi đã thể hiện.
Khi sử dụng phương pháp trò chơi, GV cần lựa chọn hoặc tự thiết kế trò chơi đảm bảo những yêu cầu sau:
- Đảm bảo yêu cầu môn học:
Mục đích của trò chơi phải thực hiện được yêu cầu của bài học hoặc chương trình. Cụ thể như về kiến thức: chương nào, bài nào, mục nào. Về mức độ: kiến thức đó ở mức độ nào: nhận biết, phân tích hay vận dụng, sáng tạo. Tuy nhiên, GV cũng có thể linh hoạt trong việc xác định yêu cầu môn học để thiết kế trò chơi như yêu cầu củng cố kiến thức cho cả một chương, hay mở rộng vốn từ.
- Đảm bảo tính khoa học:
Hình thức chơi đa dạng giúp học sinh được thay đổi các hoạt động học tập trên lớp, giúp học sinh phối hợp các hoạt động trí tuệ với các hoạt động vận động.
Luật chơi phải logic, chặt chẽ nhưng đơn giản để học sinh dễ nhớ và dễ thực hiện. Cần đưa ra những cách chơi có nhiều học sinh tham gia để tăng hiệu quả rèn luyện, kĩ năng làm việc nhóm, năng lực hợp tác giải quyết vấn đề…
Dụng cụ chơi đơn giản, dễ tìm và không gây nguy hiểm cho HS.
54 Tổ chức trò chơi vào thời gian phù hợp của bài học để làm tăng hứng thú cho học sinh học tập (đầu giờ) hoặc để củng cố, mở rộng kiến thức (cuối giờ),
… nhằm giúp học sinh tiếp thu nội dung bài học hoặc ôn tập kiến thức một cách hiệu quả mà không ảnh hưởng đến lịch trình giảng dạy.
- Đảm bảo tính sư phạm:
Cần đưa ra những quy tắc trước khi sử dụng phương pháp trò chơi vào dạy học nhằm giúp học sinh hiểu hoạt động chơi cũng là hoạt động học để tham gia nghiêm túc và tích cực.
Nội dung trò chơi cần mang tính sư phạm, văn hóa, cần vận dụng quan điểm tích hợp vào tổ chức nội dung chơi để mở rộng kiến thức các môn học khác và kiến thức về văn hoá, tự nhiên, xã hội cho học sinh.
Người quản trò (thường là GV) cần công bằng, chính xác và minh bạch trong khi thực hiện luật chơi để HS hào hứng thi đua và hoạt động chơi được diễn ra tích cực
Việc tổ chức trò chơi dạy học nói chung và trò chơi dạy học môn Toán nói riêng thành công và mang lại hiệu quả giáo dục phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Các bước tiến hành trên đây là những bước cơ bản nhất, nhưng trong thực tế giảng dạy, GV cần linh hoạt lên giáo án cho mỗi trò chơi tuỳ thuộc vào đối tượng HS và hoàn cảnh dạy học cụ thể. Việc chuẩn bị cho mỗi trò chơi của GV càng kĩ lưỡng sẽ làm cho kết quả của việc tổ chức trò chơi cho học sinh càng mang lại hiệu quả cao.
Ví dụ 1: Bài 37 Luyện tập (SGK lớp 3- tập 2, bộ Kết nối tri thức) - GV tổ chức cho HS chơi trò chơi “Rung chuông vàng”
- GV phổ biến luật chơi: Để bắt đầu tiết học, cô khởi động cho lớp mình chơi một trò chơi, trò chơi có tên Rung chuông vàng. Các em viết đáp án vào bảng con, sau khi nghe hiệu lệnh của cô tất cả giơ bảng cô kiểm tra. Các em đã sẵn sàng chơi chưa nào?
- GV đưa ra câu hỏi + Câu 1: 3 015 × 2 = ?
55 + Câu 2: 1 524 × 3 = ?
+ Câu 3: 1 423 × 4 = ?
Ví dụ 2: Trò chơi“Rùa và Thỏ”
- Luật chơi: GV chia lớp thành 2 đội chơi. Hai đội cử đại diện bốc thăm dành quyền trả lời câu hỏi đầu tiên. Cả hai đội lần lượt trả lời câu hỏi, mỗi đáp án đúng tương đương với một bước nhảy của rùa hoặc thỏ. Đội đến đích trước sẽ là đôi giành chiến thắng
Ví dụ 3: Bài 19 SGK lớp 3- Bộ kết nối tri thức GV tổ chức trò chơi “Trạm dừng xe buýt”
Trò chơi “Trạm dừng xe buýt” nhằm phát huy được khả năng tư duy của các học sinh và kích thích sự khám phá, tìm tòi kiến thức của các em. Phát huy
56 được năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực làm việc nhóm. Ở phần cùng cố kiến thức bài học, GV tổ chức cho các em chơi trò chơi “Trạm dừng xe buýt” để giúp các em củng cố kiến thức nội dung bài học.
Luật chơi: GV chia lớp thành 4 nhóm, mỗi nhóm 10 học sinh và mỗi nhóm được xem là một “Trạm dừng xe buýt”. Trêm bảng nhóm, GV kẻ sẵn cột ghi tên hình của từng trạm (hình tam giác, hình tứ giác, hình chữ nhật, hình vuông), trong thời gian 5 phút, các em phải ghi lại các đồ vật có hình dạng theo hình của từng trạm vào bảng nhóm. Các tấm bảng nhóm được chuyển qua các thành viên trong một trạm, bảng được chuyển đến trạm nào thì thành viên trong trạm đó phải nhanh chóng ghi vào đấy một vật theo yêu cầu bài tập. Khi kết thúc trò chơi, GV gọi bất kì một số học sinh trong nhóm nhận xét, đánh giá kết quả của các bạn. Sau đó GV mới đưa ra nhận xét, đánh giá và chốt lại kết quả đúng hoặc sai. Cuối cùng nhóm nào tìm và ghi được nhiều từ ngữ thì nhóm đó thắng cuộc.
3.2.2. Biện pháp 2: Đa dạng hóa các hoạt động dạy học khám phá trong dạy học Toán
3.2.2.1. Mục đích, ý nghĩa
- Đa dạng hóa các hoạt động khám phá nhằm tạo cho trẻ cảm xúc tích cực, góp phần duy trì sự chú ý và hứng thú, phát triển và hoàn thiện các mặt khác nhau của nhân cách, kích thích trẻ tích cực nhận thức.
3.2.2.2. Nội dung thực hiện
- Việc đa dạng hoá các hình thức tổ chức dạy - học ở các cấp học được thực hiện thông qua việc đẩy mạnh các hoạt động “tự học, tự rèn” trong các nhà trường. Các cấp học tích cực triển khai quan điểm, phương pháp dạy học tích cực, chuyển từ “chủ yếu cung cấp kiến thức” sang vừa “cung cấp kiến thức” vừa dạy “cách học, cách nghĩ, cách làm, cách sống” gắn với đổi mới hoạt động thi, kiểm tra, đánh giá nhằm phát triển năng lực, phẩm chất và năng khiếu đặc biệt của học sinh. Các mô hình giáo dục mới, các phương pháp dạy học hiện đại được phát huy, giúp hình thành trong mỗi học sinh tinh thần, kỹ năng “tự giác,
57 tự quản, tự học, tự kiểm tra đánh giá”. Qua đó, học sinh được tiếp cận với những phương pháp học tập tiên tiến; năng động, sáng tạo, chủ động vận dụng kiến thức được học vào giải quyết các vấn đề thực tiễn. Ở cấp học mầm non, các trường chú trọng đổi mới môi trường giáo dục theo hướng mở, phù hợp điều kiện thực tiễn địa phương, tạo cơ hội cho trẻ khám phá, trải nghiệm và sáng tạo.
- Trên cơ sở những nội dung đã được xác định, GV xây dựng mang nội dung hoạt động để học sinh tìm hiểu, khám phá, tổ chức các hoạt động theo hướng tích hợp đảm bảo sao cho chúng tác động lên nhiều mặt của nhân cách, đặc biệt là nhận thức.
- Khi tổ chức các hoạt động cần lưu ý đến việc sử dụng các phương pháp, biện pháp gây hứng thú, kích thích tính tích cực tư duy của học sinh như biện pháp tạo tình huống có vấn đề, sử dụng trò chơi....
- Kết thúc hoạt động, GV cùng học sinh tiến hành đánh giá kết quả hoạt động.
Ví dụ:
GV lồng ghép trò chơi nhỏ vào các bài tập tăng hứng thú, kích thích học sinh. Đổi mới cách học hay làm bài tập khô khan mà thay vào đó là các hoạt động thú vị giúp người học khám phá, chiếm lĩnh kiến thức.
58
Tiểu kết chương 3
Dựa trên cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn ở chương 1 và quá trình khảo sát thực trạng ở chương 2, chúng tôi đã đề xuất được các biện pháp nhằm phát triển năng lực thực hành kiến thức tiếng Việt cho học sinh lớp 3 đáp ứng chương trình GDPT 2018. Chúng tôi đã trình bày rõ nguyên tắc, mục đích và cơ sở của biện pháp, từ đó đi sâu vào nội dung và cách thực hiện biện pháp vào thực tiễn để tổ chức các hoạt động khám phá trong dạy học Toán cho học sinh lớp 3. Quá trình đề xuất các biện pháp tổ chức các hoạt động khám phá trong dạy học Toán lớp 3 thông qua các phương pháp dạy học Toán. Ứng dụng các biện pháp trên vào dạy học Toán là một việc làm cần thiết cho công tác giáo dục nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh.