6.7. Tổ chức dạy học theo phương pháp dạy học kiến tạo
6.7.1. Tiến trình dạy học theo PPDHKT đối với bài lên lớp
6.7.1.1. Giai đoạn chuẩn bị
GV cần thực hiện những việc sau:
- Xác định nội dung giảng dạy
GV cần phân tích, hiểu rõ và xác định đúng kiến thức trọng tâm của bài học dựa trên chương trình do Bộ Giáo dục biên soạn. GV cần nắm vững yêu cầu của từng nội dung theo các mức độ biết, hiểu và vận dụng. Điều này là cơ sở giúp GV chọn lựa nội dung cần giảng dạy trong mỗi tiết học.
- Xác định các mục tiêu của bài học
Mục tiêu bài học là yêu cầu về kiến thức, kĩ năng, tư duy, thái độ cần đạt được sau bài học. Xác định mục tiêu của bài học quyết định đến việc lựa chọn PPDH phù hợp trong giờ học và mở rộng, định hướng nội dung kiến thức tiếp theo.
- Lựa chọn PPDH cụ thể và phương tiện DH dự kiến trong giờ dạy
Sử dụng PPDH là hoạt động sáng tạo chủ yếu, thể hiện trình độ sư phạm của người GV. Lựa chọn đúng, phù hợp với nội dung, trình độ HS, điều kiện DH hiện có giúp cho hoạt động dạy và học diễn ra nhịp nhàng, hiệu quả. Các PPDH được chọn phải tích cực hóa hoạt động của HS theo định hướng quan điểm DHKT. HS phải là chủ thể nhận thức, tích cực, chủ động và sáng tạo và hợp tác với nhau trong hoạt động học. Đồng thời, phương tiện DH được chuẩn bị phải phù hợp với PPDH đang thực hiện.
- Thiết kế kế hoạch DH:
Sau khi xác định nội dung, mục tiêu, PPDH và phương tiện DH, GV tiến hành thiết kế kế hoạch DH cho tiết học gồm các nội dung sau:
- Chuẩn bị phiếu học tập nhằm củng cố kiến thức đã học liên quan đến nội dung sắp được học.
HS làm việc độc lập, tự lực củng cố, bổ túc kiến thức cần thiết chuẩn bị cho bài học mới. Việc này giúp những HS đã nắm được kiến thức cũ thực hiện quá trình đồng hóa làm phong phú sơ đồ nhận thức. Những HS yếu thực hiện quá trình đồng hóa và điều ứng thiết lập cân bằng nhận thức mới. Mục tiêu của hoạt động này giúp rèn luyện năng lực tự học, bổ túc những khái niệm, nguyên tắc, công thức...
giúp HS yếu có đủ kiến thức tiếp thu kiến thức mới và thu hẹp khoảng cách trình độ của HS trong lớp.
- Chuẩn bị những câu hỏi nhằm điều tra kiến thức đã có của HS về bài học.
Việc điều tra này nhằm xác định: HS có những kiến thức cơ sở cần thiết cho việc nghiên cứu bài học mới hay chưa? Những quan niệm ban đầu này tạo thuận lợi hay có cản trở gì đến việc lĩnh hội kiến thức mới? Việc điều tra có thể thực hiện qua bài tập về nhà, điều tra đầu giờ (có thể dùng phiếu, vấn đáp...) trong quá trình tìm hiểu bài mới.
- Thời gian giảng dạy hạn chế và số lượng HS trong lớp đông là những nguyên nhân quan trọng ảnh hưởng đến việc tìm hiểu vốn kinh nghiệm của HS về bài học.
Vì vậy, GV cần linh hoạt chọn lựa, phối hợp, sử dụng các biện pháp để có được hiệu quả cao.
- Dự đoán những khó khăn, chướng ngại, thất bại mà HS có thể gặp phải khi học bài mới.
- Để dự đoán chính xác thì GV phải dựa vào kinh nghiệm giảng dạy và chú ý đến đặc điểm riêng của từng lớp. Kết quả công việc này sẽ giúp GV xây dựng các tình huống học tập khác nhau, hấp dẫn, phù hợp với nhiều đối tượng HS trong lớp.
- Xây dựng những tình huống DH và những phương án xử lý tình huống. Các tình huống được xây dựng kết hợp chặt chẽ với nhau. Kết quả tri thức mà HS tự lực kiến tạo kiến thức hay qua tương tác với nhóm trong tình huống này là cơ sở để giải quyết tình huống kế tiếp theo định hướng chung của bài học. Những tình huống phải tạo điều kiện cho HS đồng hóa và điều ứng kiến thức tạo lập trạng thái cân bằng mới hình thành sơ đồ nhận thức mới.
- Chuẩn bị các phương tiện DH cần thiết.
Phương tiện DH sử dụng chủ yếu trong DH hóa học là phương tiện DH trực quan như: thí nghiệm, mô hình, bộ lắp ráp biểu diễn mô hình phân tử, tranh ảnh, hình vẽ... Thí nghiệm là phương tiện quan trọng nhất trong DH hóa học. GV cần chú ý đến kĩ thuật tiến hành thí nghiệm. HS có thể thực hiện một số thí nghiệm đơn giản theo nhóm trong giờ học.
- Định hướng mở rộng bài học.
Trong DHKT, HS không chỉ chiếm lĩnh tri thức mới thông qua hoạt động học tập trong giới hạn nội dung chương trình mà còn được khuyến khích thực hiện các
định hướng sẽ giảm được thời gian mò mẫm tìm hướng đi trong quá trình nâng cao sự hiểu biết của mình. Định hướng mở rộng bài học cần có mối liên hệ với bài học kế tiếp. Điều này sẽ tạo tính liên tục trong việc tìm hiểu tri thức. Định hướng có thể dưới hình thức những chỉ dẫn cụ thể, câu hỏi, tài hiệu tham khảo, địa chỉ trang web, blog có ích...
- Viết giáo án dạy học. Giáo án là kế hoạch hoạt động chi tiết cho một tiết học được GV chuẩn bị và thực hiện nhịp nhàng, hợp lý, sáng tạo trong lớp học nhằm giúp HS chiếm lĩnh tri thức. Viết giáo án là bước cuối cùng của thiết kế kế hoạch DH. Trong giáo án, các yếu tố nội dung, mục tiêu, phương pháp được tích hợp thành một thể thống nhất.
Hoạt động chuẩn bị của HS:
HS cần thực hiện những việc sau:
- Trả lời câu hỏi trong phiếu học tập
Trả lời các câu hỏi trong phiếu nhằm củng cố kiến thức cơ bản cần thiết để kiến tạo các sơ đồ nhận thức mới. Phiếu học tập nhằm ôn tập trước tiết học đã được chuẩn bị trước đóng thành cuốn. HS chủ động trong việc trả lời. GV có thể kiểm tra thường xuyên.
- Đọc tài liệu:
Đọc tài liệu trước mỗi tiết học là thói quen cần hình thành đối với mỗi người học. Tài liệu học tập chứa đựng nội dung tri thức gắn liền với bài học. Đọc tài liệu gắn liền với hoạt động hỏi. Người đọc tự đặt ra những câu hỏi về những vấn đề xuất hiện trong tài liệu từ đó biết đặt vấn đề rồi giải quyết vấn đề. Đọc lại nội dung còn chưa hiểu ở những bài trước khi cần. Người đọc phải làm bộc lộ mối liên hệ giữa tri thức trong tài liệu đang đọc và kiến thức, kinh nghiệm đã có nhằm hình thành những sơ đồ nhận thức. Tài liệu học tập chủ yếu hiện nay là sách giáo khoa.
Nếu biết cách rèn cách đọc và hình thành được thói quen đọc thì người học sẽ không tốn nhiều thời gian để đọc tài liệu mà hiệu quả học tập sẽ cao.