CÁC TRƯỜNG HỢP NGỘ ĐỘC CỤ THỂ
Phần 2.3. Các chất độc tự nhiên
3. CHẨN ĐOÁN VÀ XỬ TRÍ NGỘ ĐỘC NẤM
3.3 Chẩn đoán và điều trị ngộ độc nấm có chứa psilocybin và psilocin
Tại Việt Nam loài nấm có chứa psilocybin và psilocin thường gặp là Psilocybe cubensis, Panaeolus papilionaceus, Panaeolus retirugis, Panaeolus campanulatus, Panaeolus cyanescens. Tại một số tỉnh của Việt Nam đã có một số vụ ngộ độc do nấm Psilocybe cubensis và Panaeolus cyanescens.
a) Chẩn đoán xác định - Lâm sàng:
Triệu chứng xuất hiện trong vòng 20 đến 60 phút sau ăn nấm. Triệu chứng biểu hiện tối đa ở thời điểm 1,5 giờ và giảm dần từ 6 đến 12 giờ.
+ Các triệu chứng rối loạn thần kinh tâm thần:
Ảo giác thính giác, thị giác và đôi khi xúc giác
Nhận thức sai về màu sắc, hình dáng đồ vật, không gian, thời gian Dị cảm trên da (cảm giác tê bì, ngứa,...)
Rối loạn cảm xúc: Sảng khoái, cười vô ý thức không kiểm soát được hoặc bồn chồn lo lắng, hoảng sợ.
Có thể bị kích động, hung dữ, tấn công người xung quanh,...
+ Các triệu chứng khác:
Giãn đồng tử
Mạch nhanh, tăng huyết áp, tăng thân nhiệt
Có thể nôn mửa, đỏ mặt (nhất là vùng quanh mắt), đái không tự chủ.
Yếu cơ, tăng phản xạ gân
Co giật, hôn mê (trường hợp rất nặng) + Cận lâm sàng: Nhận dạng nấm độc.
b) Chẩn đoán phân biệt
- Ngộ độc nấm có chứa acid ibotenic và muscimol (nấm Amanita pantherina, Amanita muscaria...).
- Ngộ độc cây cà độc dƣợc, các chất gây rối loạn tâm thần.
c) Điều trị
- Nguyên tắc điều trị:
+ Hạn chế hấp thu và tăng đào thải độc tố.
+ Duy trì các chức năng sống và điều trị triệu chứng.
+ Chăm sóc, kiểm soát bệnh nhân chặt chẽ.
- Điều trị cụ thể:
+ Chăm sóc, kiểm soát bệnh nhân chặt chẽ.
+ Không gây nôn, rửa dạ dày vì không kiểm soát đƣợc bệnh nhân.
+ Cho uống than hoạt (1 g/kg thể trọng) kèm sorbitol.
+ Bệnh nhân cần đƣợc nằm trong buồng yên tĩnh với ít ánh sáng và cần đƣợc chăm sóc nhẹ nhàng, mềm mỏng, an ủi, vỗ về để tránh lên cơn kích động.
Trong phòng không đƣợc để đồ vật có thể gây nguy hiểm cho bệnh nhân và người xung quanh như dao, kéo, chai lọ thuỷ tinh,...
+ Kiểm soát bệnh nhân chặt chẽ không cho bệnh nhân đi ra ngoài đề phòng ngã xuống vực, xuống giếng, ngã từ ban công tầng cao.
+ Chống co giật, hƣng phấn quá mức: Tiêm TM diazepam 5 – 10mg, tiêm nhắc lại cho đến khi hết triệu chứng. Nếu không đỡ có thể dùng phenobarbital, medazolam, propofol tĩnh mạch.
+ Duy trì chức năng hô hấp, tuần hoàn và điều trị triệu chứng.
Thông thường bệnh nhân bị ngộ độc các loài nấm gây rối loạn tâm thần sẽ tự khỏi sau 12 – 24 giờ với các biện pháp cấp cứu hồi sức cơ bản.
3.4 Chẩn đoán và điều trị ngộ độc nấm có chứa độc tố gây rối loạn tiêu hóa Nấm độc có chứa độc tố gây rối loạn tiêu hoá gồm rất nhiều loài thuộc nhiều chi Agaricus, Amanita, Boletus, Omphalotus,…. Các loài nấm này có các loại độc tố khác nhau nhƣng có đặc điểm chung là gây rối loạn tiêu hoá. Tại các tỉnh miền Bắc Việt Nam, các loài nấm gây rối loạn tiêu hóa thường gây ra các vụ ngộ độc là nấm ô tán trắng phiến xanh (Chlorophyllum molybdites), nấm ma (Omphalotus nidiformis), nấm xốp thối (Russula foetens).
a) Chẩn đoán xác định - Lâm sàng:
Triệu chứng đầu tiên xuất hiện từ 30 phút - 4 giờ sau khi ăn nấm gồm:
+ Buồn nôn và nôn + Đau bụng
+ Ỉa chảy (trừ nấm ma) + Mệt mỏi
Các triệu chứng rối loạn tiêu hoá này kéo dài 2 - 3 ngày (tuỳ theo loài nấm và số lượng nấm đã ăn). Những trường hợp bị ngộ độc nặng có thể xuất hiện các dấu hiệu mất nước và chất điện giải. Tử vong do truỵ tim mạch có thể xảy ra nếu không đƣợc điều trị, nhất là ở trẻ em.
- Cận lâm sàng: Nhận dạng loài nấm độc.
b) Chẩn đoán phân biệt
- Ngộ độc nấm có chứa amatoxin, nấm có chứa muscarin.
- Ngộ độc do các tác nhân khác gây rối loạn tiêu hóa khác.
c) Điều trị
- Nguyên tắc điều trị:
+ Hạn chế hấp thu và tăng đào thải độc tố.
+ Chống mất nước và chất điện giải - Điều trị cụ thể:
+ Gây nôn (nếu bệnh nhân không có triệu chứng nôn) + Rửa dạ dày
+ Cho uống than hoạt với liều 1g/kg thể trọng kèm sorbitol.
+ Cho uống oresol hoặc truyền dịch (NaCl 0,9%) hoặc Ringer lactat. Số lƣợng dịch truyền tuỳ theo mức độ ngộ độc.
+ Theo dõi và điều chỉnh rối loạn điện giải K+, Na+, Cl-,...
+ Điều trị triệu chứng.
Điều trị ngộ độc nấm có độc tố gây rối loạn tiêu hoá chủ yếu là truyền dịch và bù chất điện giải. Hầu hết các trường hợp ngộ độc các loài nấm này khỏi bệnh sau vài ba ngày điều trị.