Chương II: PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP BẰNG TRỌNG TÀI TRONG THƯƠNG MẠI QUỐC TẾ
2.1. Khái quát chung về trọng tài trong thương mại quốc tế
2.1.2. Các hình thức trọng tài thương mại quốc tế
2.1.2.2. Giải quyết tranh chấp bằng Hội đồng trọng tài do các bên thành lập (trọng tài Ad-hoc)
“Trọng tài vụ việc là phương thức trọng tài do các bên tranh chấp thỏa thuận thành lập để giải quyết tranh chấp giữa các bên và trọng tài sẽ tự chấm dứt tồn tại khi giải quyết xong vụ tranh chấp”10. Điều này có nghĩa là trọng tài không được tiến hành theo quy tắc của một tổ chức trọng tài thường trực, bởi các bên không bắt buộc phải tiến
10 Nguyễn Trung Tín- Công nhận và thi hành các quyết định của trọng tài thương mại tại Việt Nam- NXB Tư pháp Hà Nội 2005
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
hành tố tụng theo quy tắc của một tổ chức trọng tài thường trực, họ có thể tự do quy định quy tắc tố tụng riêng. Nói cách khác trọng tài vụ việc là trọng tài tự tiến hành.
Đây cũng là hình thức trọng tài xuất hiện sớm nhất, được sử dụng rộng rãi ở nhiều nước trên thế giới. Pháp luật về trọng tài của các nước trên thế giới đều ghi nhận sự tồn tại của hình thức thức trọng tài này. Tuy nhiên quy định của pháp luật ở các nước về hình thức trọng tài này cũng ở mức độ sâu rộng khác nhau nhưng chúng đều có chung những đặc trưng cơ bản sau:
Thứ nhất: Trọng tài vụ việc chỉ được thành lập khi phát sinh tranh chấp và chấm dứt hoạt động khi giải quyết xong tranh chấp:
Tính chất “lâm thời” của hình thức trọng tài này thể hiện ở chỗ trọng tài chỉ được thành lập theo thỏa thuận của các bên tranh chấp để giải quyết vụ tranh chấp cụ thể giữa các bên, nó chỉ tồn tại và hoạt động trong khoảng thời gian xảy ra tranh chấp và chấm dứt hoạt động khi giải quyết xong vụ tranh chấp.
Thứ hai: Trọng tài ad-hoc không có trụ sở thường trực, không có bộ máy điều hành và không có danh sách trọng tài viên riêng:
Trọng tài được các bên chọn hoặc được chỉ định có thể là người có tên trong hoặc ngoài danh sách trọng tài viên hoặc bất cứ trung tâm trọng tài nào.
Thứ ba: Trọng tài vụ việc không có quy tắc trọng tài dành riêng cho mình được các bên thỏa thuận xây dựng. Tuy nhiên để tránh lãng phí thời gian các bên tranh chấp có thể thỏa thuận lựa chọn bất kì một quy tăc tố tụng phổ biến nào hoặc một quy tắc tố tụng của một trung tâm trọng tài khác.
Với những đặc trưng trên ta thấy rằng trọng tài vụ việc cũng có những ưu điểm mà hình thức trọng tài thường trực không đáp ứng được như:
- Nó có thể giải quyết tranh chấp một cách nhanh chóng và ít tốn kém bởi xét cho cùng trọng tài vụ việc vẫn chủ yếu phụ thuộc vào ý chí của các bên tranh chấp;
- Các bên có quyền tự do lựa chọn trọng tài viên có tên trong danh sách hoặc ngoài danh sách trọng tài viên sẵn có mà không bị giới hạn bởi danh sách trọng tài viên của trung tâm trọng tài. Mà có quyền lựa chọn bất kỳ trọng tài viên nào của bất kỳ trung tâm trọng tài nào có tên trong hoặc ngoài danh sách.
- Các bên có quyền tự do lựa chọn quy tắc tố tụng của bất kỳ trung tâm trọng tài nào mà các bên chấp nhận. Trong khi đó hình thức trọng tài thường trực các bên chủ yếu chịu ràng buộc bởi quy tắc tố tụng của chính trung tâm trọng tài mà các bên đã lựa chọn.
Tuy nhiên do không có trước một quy tắc tố tụng trọng tài riêng nên có những trường hợp việc thỏa thuận giữa các trọng tài viên để xây dựng những quy tắc trọng tài cũng có những phiền hà nhất định. Để khắc phục nhược điểm này Ủy ban pháp luật thương mại của Liên Hợp Quốc (UNCITRAL) đã thông qua một bản quy tắc trọng tài,
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
coi đó là quy tắc trọng tài mẫu để các tổ chức trọng tài ad-hoc có thể áp dụng trong việc giải quyết các tranh chấp phát sinh trong thương mại quốc tế.
Ngoài những ưu điểm, những đặc trưng mà trọng tài vụ việc mang lại thì trong quá trình giải quyết tranh chấp, các bên cũng cần lưu ý đến một số điểm giúp cho việc ra quyết định của trọng tài vụ việc có hiệu quả hơn. Thực tiễn giải quyết tranh chấp trọng tài vụ việc cho thấy rằng yếu tố vị trí địa lý đóng vai trò vô cùng quan trọng bởi hầu hết các khó khăn liên quan đến trọng tài sẽ phải giải quyết theo luật quốc gia nơi xét xử của trọng tài.
Giả sử các bên đã thỏa thuận trọng tài vụ việc trước một hoặc ba trọng tài viên và một bên không tham gia vào tố tụng trọng tài sẽ chỉ định bao nhiêu trọng tài viên?. Câu trả lời chủ yếu phụ thuộc vào nơi sẽ diễn ra xét xử trọng tài.
Ví dụ: Nếu nơi xét xử trọng tài là Ấn độ, theo đạo luật trọng tài Ấn Độ năm 1996, các bên không quyết định được số lượng trọng tài viên thì ủy ban trọng tài sẽ chỉ định một trọng tài viên, trọng tài viên đó sẽ được chỉ định bởi chánh án tòa án tối cao của Ấn Độ hoặc một trọng tài phúc thẩm Ấn Độ.
Nếu nơi xét xử trọng tài là Cairo, theo luật trọng tài của Ai Cập năm 1994, các bên không quyết định được số lượng trọng tài viên thì số lượng trọng tài viên là 3 người và Tòa thượng thẩm Cairo sẽ chỉ định trọng tài viên cho bên không chỉ định được. Hai trọng tài viên đó sẽ có 30 ngày để chỉ định trọng tài viên thứ 3 nếu họ không chỉ định được, Tòa thượng thẩm Cairo sẽ chỉ định trọng tài viên thứ ba.
Bởi lẻ các bên trong trọng tài vụ việc không áp dụng nguyên tắc của các tổ chức trọng tài thường trực. Vì thế cho nên quy định luật áp dụng càng cụ thể càng tốt nhằm tránh sự gián đoạn trong khi tiến hành tố tụng trọng tài. Các bên nên quy định ủy ban trọng tài sẽ được thành lập như thế nào?, xét xử trọng tài sẽ diễn ra ở đâu? Và thời hạn (gia hạn thời gian nếu có thể) để ban hành phán quyết trọng tài. Các bên cũng phải thỏa thuận với trọng tài viên được chỉ định các khoản thù lao.
Tóm lại với những ưu điểm cũng như những nhược điểm mà mỗi hình thức trọng tài mang lại. Chắc chắn rằng các nhà kinh doanh khi tham gia vào quan hệ tranh chấp thương mại quốc tế sẽ lựa chọn cho mình một hình thức giải quyết tranh chấp phù hợp và có lợi nhất đối với họ. Tuy nhiên cũng có nhiều ý kiến tự hỏi rằng liệu hình thức giải quyết bằng trọng tài vụ việc có nhanh hơn và ít tốn kém hơn trọng tài thường trực không?.
Trong quá trình giải quyết tranh chấp các bên thường có khuynh hướng lựa chọn trọng tài vụ việc để tránh chi phí phụ và những trì hoãn có thể liên quan đến việc áp dụng quy tắc của một số tổ chức trọng tài thường trực. Tuy nhiên trọng tài vụ việc không phải bao giờ cũng nhanh hơn và ít tốn kém hơn. Bởi không có tổ chức trọng tài thường trực nào đặt ra và giám sát thời hạn và bởi vì không có biểu phí cố định cho trọng tài vụ việc,
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
các bên sẽ phải thỏa thuận trực tiếp các vấn đề này với trọng tài viên. Vì vậy, các bên có thể thỏa thuận mức thù lao theo giờ với các trọng tài viên, điều này có thể dẫn tới là tổng chi phí cuối cùng cao hơn số tiền các bên phải trả nếu họ đưa vụ tranh chấp ra giải quyết theo quy tắc của một tổ chức tố tụng thường trực cụ thể.
Thêm vào đó trong trọng tài vụ việc, không có tổ chức nào giám sát việc tiến hành tố tụng và giám sát các trọng tài viên. Vì vậy kết quả phần lớn phụ thuộc vào các trọng tài viên tiến hành tố tụng như thế nào và liệu họ có kiểm soát được toàn bộ quá trình tố tụng. Cả trọng tài viên và các bên sẽ không có cơ hội yêu cầu sự ủng hộ và trợ giúp đặc biệt từ một tổ chức trọng tài thường trực trong trường hợp phát sinh sự kiện không dự kiến trước và trong trường hợp các trọng tài viên không thể giải quyết được vụ việc. Sự giúp đỡ và ủng hộ duy nhất mà các bên có thể nhận được là từ các Tòa án quốc gia.
Vấn đề kế tiếp cần được đặt ra là liệu các bên có thể nhận được hình thức trợ giúp nào đó trong trọng tài vụ việc không?. Mặc dù các bên trong trọng tài vụ việc không giải quyết tranh chấp theo quy tắc của bất kỳ tổ chức trọng tài thường trực nào, các bên vẫn có thể nhờ một tổ chức trọng tài thường trực hoặc một tổ chức nào đó, ví dụ một phòng thương mại , hoặc người đứng đầu hoặc Chánh án một Tòa án quốc gia làm “cơ quan có thẩm quyền chỉ định”. Thỏa thuận như vậy có lợi là nếu một trong các bên không tham gia vào thành lập Ủy ban trọng tài, hoặc nếu không đạt được thỏa thuận về phương pháp chỉ định trọng tài viên (hoặc những người được chọn làm trọng tài viên), các bên không phải nhờ một tòa án quốc gia- với tất cả các yêu cầu thủ tục bắt buộc tuân theo – chỉ định một hoặc vài trọng tài viên.
Tổ chức trọng tài thường trực hoặc một tổ chức trọng tài nào đó làm cơ quan có thẩm quyền chỉ định thường sẽ phải giải quyết vấn đề để thành lập ủy ban trọng tài một cách nhanh chóng như thể vụ việc được tiến hành theo quy tắc tố tụng trọng tài của chính tổ chức đó. Thông thường, tổ chức sẽ yêu cầu trả một khoản phí nhất định cho việc chỉ định.
Tóm lại, nếu các bên không quy định quy tắc áp dụng cho việc tổ chức và tiến hành tố tụng trọng tài, thông thường họ sẽ bị ràng buộc bởi quy tắc tố tụng trọng tài của quốc gia nơi diễn ra xét xử trọng tài.
Trong phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài trong thương mại quốc tế cơ sở hình thành trọng tài là do các bên tự thỏa thuận thành lập nên. Một hợp đồng vô hiệu cũng không làm điều khoản trọng tài vô hiệu. Nói thế để thấy được quyền năng mà cơ chế này có được là rất lớn, phán quyết của nó có giá trị chung thẩm ngang hàng với phán quyết của cơ quan quyền lực Nhà nước. Tuy nhiên không phải mọi tranh chấp khi các bên thỏa thuận đưa ra trọng tài giải quyết đều được trọng tài thụ lý và tiến hành xét xử, mà còn phải căn cứ vào phạm vi thẩm quyền xét xử của trọng tài đối với những vụ kiện cụ thể. Một điều khoản thỏa thuận trọng tài ghi đầy đủ tên trung tâm trọng tài, quy
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
tắc tố tụng... cũng chưa hẳn vụ việc đó đã được trung tâm trọng tài thụ lý, trọng tài chỉ thụ lý khi xem xét thấy vụ việc nằm trong thẩm quyền xét xử của mình. Do vậy ta thấy rằng việc xác định một cách chính xác thẩm quyền của trọng tài trong việc giải quyết tranh chấp thương mại là rất quan trọng.