Trong nh�ng n�m g�n�ây, trên th�gi�i phát tri�n m�nh m�t l�nh v�c m�i c�a��a ch�t h�c -��a��ng l�c sâu, ngh�a là các nghiên c�u�ánh giá b�n ch�t c�a các quá trình toàn c�u có tính ��n tương tác gi�a các l�p v�Trái ��t có ��
sâu khác nhau cho ��n t�n manti [Kuz’min, 2001]. Trong các quá trình ki�n t�o khác nhau, ngư�i ta �ã xác l�p�ư�c s�tham gia r�ng rãi c�a các ngu�n plume quy mô khác nhau: �i�m nóng (Hawai, Ireland, Bove,...), trư�ng nóng và superplume [Zonenshain et al, 1983; Flower et al., 2001; Kuz’min, 2001;
Yarmolyuk et al., 2000; Dobresov, 2003]. V�i s�tham gia c�a plume, x�y ra các quá trình tương tác ph�c t�p c�a ho�t��ng magma manti sâu v�i v� và manti th�ch quy�n �� hình thành các t� h�p núi l�a tương ph�n (bimodal) [Yarmolyuk et al., 2003], các lo�t gabro - granit [Litvinovsky et al., 2001] và trap. Các t�nh th�ch h�c l�n (Large igneous provinces - LIP) �ư�c xem nhưlà s�xâm nh�p� �t trong th�i gian ng�n các magma mafic dư�i d�ng núi l�a và pluton vào v�Trái ��t. Chúng có th� bi�u hi�n�trên l�c��a (trap), dư�i��i dương: cao nguyên (plateau) ��i dương, nhóm seamoun, ho�t��ng núi l�a rìa th� ��ng [Coffin et al, 1994]. ��i v�i LIP thư�ng là xác l�p�ư�c m�i liên quan v� th�i gian v�i s� phân rã các siêu l�c ��a, ��c bi�t là s� phân rã c�a Gondvana. ��i v�i nh�ng giai �o�n này ��c trưng: giá tr�dòng nhi�t cao, th�
hi�n �s�phát tri�n r�ng rãi ho�t��ng magma picrit và ho�t��ng bi�n ch�t nhi�t�� cao ki�u HT - LP (nhi�t�� cao - áp su�t th�p); tương tác m�nh m�
magma plume v�i manti th�ch quy�n và v�i v�; hình thành các m� platin, vàng, các nguyên t�hi�m và ��t hi�m l�n.
M�t trong nh�ng bi�u hi�n rõ r�t nh�t c�a LIP trên lãnh th�châu Á là th�i k� Permi - Trias [Dobresov, 2003; Nikishin et al., 2002]. Ho�t��ng magma plume bi�u hi�n trên toàn b�l�c ��a châu Á dư�i d�ng ho�t��ng magma ngu�n rift ho�c trap (craton Siberi, Emeishan). Vì th�, trong chuyên kh�o này trình bày các tài li�u v� ho�t��ng magma mafic - siêu mafic và felsic Permi - Trias MBVN c�ng như các bi�u hi�n ho�t��ng magma n�i m�ng thu�c các giai �o�n khác.
Phân tích l�ch s�phát tri�n��a ch�t và ho�t��ng magma trên lãnh th�
MBVN có th� phân chia �ư�c các giai �o�n chính sau: ti�n Cambri, Paleozoi s�m - gi�a, Paleozoi mu�n - Mesozoi s�m (giai �o�n Indosini), Mesozoi mu�n (giai �o�n Thái Bình Dương hay Y�n Sơn) và Kainozoi (giai
�o�n Hymalaya). Các thành t�o magma ti�n Cambri ch�y�u bao g�m các ph�c h�granitoid. Các xâm nh�p mafic là metagabro, gabrodolerit và m�t ít gabro olivin. Vi�c ��nh tu�i��ng v�(Ar-Ar) c�a gabrodolerit c�a ph�c h�
này cho giá tr� không tr� hơn 1700 tr.n. [Tr n Tr/ng Hòa, 1999a; Tran Ngoc Nam et al., 1998]. Granitoid ti�n Cambri chi�m ph�n l�n di�n tích c�a kh�i nâng Phan Si Pan và d�a vào thành ph�n c�ng nhưtu�i thành t�o có th� phân chia thành các t� h�p sau: tronjdemit - tonalit - granodiorit tu�i Arkei ki�u Ca V�nh (2800-2900 tr.n. theo Lan et al, 2001 và Tr n Ng/c Nam, 2002), granit biotit cao kali ki�u Xóm Gi�u tu�i Paleo-Proterozoi (1700-1800 tr.n.) và diorit - granodiorit - granit ki�u Pò Sen tu�i Neo- Proterozoi (860 tr.n. theo Lan et al, 2001; 750 tr.n. theo Tr n Ng/c Nam, 2003).
Ho�t��ng magma giai �o�n Paleozoi s�m - gi�a bi�u hi�n� ��i khâu Sông Mã - TBVN và trong các c�u trúc ven rìa vòm nâng Sông Ch�y dư�i d�ng các t� h�p mafic - siêu mafic ki�u ophiolit [Lê Duy Bách, 1982;
Tr n QuZc Hùng, 1985; Ngô Th Ph,\ng, 1999; Bùi ]n Niên, 2005]. V�
trí ��a ch�t c�a chúng trong các t�ng�á tr�m tích - bi�n ch�t Cambri và Cambri - Ordovic c�ng như s� li�u ��nh tu�i ��ng v� b�ng các phương pháp khác nhau minh ch�ng cho tu�i thành t�o c�a chúng xung quanh các giá tr� 540 – 460 tr.n. [Nguy2n Xuân Tùng-Tr n V n Tr , 1992; Nguy2n
<=c ThQng, 1999; Nguy2n V n V,\ng, 2006]. Tuy nhiên, k�t qu� phân tích tu�i ��ng v� b�ng phương pháp Sm-Nd ��i v�i metabasalt h� t�ng Hu�i Hào và �á phi�n l�c Sông Lu�ng� ��i Sông Mã cho các giá tr�c�
hơn (940-850 tr.n.) [trích theo Tr n V n Tr và VDKhúc, 2009]. Các thành t�o này �ư�c ��y tr�i lên các t�ng c�u trúc trên, ch�ng h�n trong trư�ng h�p t� h�p ophiolit Sông Mã, vào Paleozoi mu�n. � khu v�c vòm nâng bi�n ch�t Sông Ch�y, Nguy�n Ng�c Liên (2005) có mô t� các �á núi l�a b� bi�n ch�t (metavulcanit) thành ph�n andesit trong t�ng tr�m tích bi�n ch�t Paleozoi s�m, ch�ng t�s�t�n t�i m�t��i hút chìm c�trong khu v�c vào Paleozoi s�m [Nguy2n Ng/c Liên, 2005].
Vào giai �o�n Ordovic - Silur ghi nh�n �ư�c ho�t ��ng magma granitoid (460 tr.n.) trên vòm nâng Sông Ch�y mà theo các ��c �i�m v�
thành ph�n tương �ng v�i granitoid ki�u ��ng va ch�m [Ponomareva, 1997].
Như v�y, ��i v�i các giai �o�n trư�c Indosini, trong các c�u trúc MBVN không xác l�p�ư�c các ��i di�n c�a ho�t��ng magma n�i m�ng.
Ho�t��ng magma Permi - Trias (giai �o�n Indosini) bi�u hi�n h�u kh�p các c�u trúc MBVN. �segment tây b�c c�a�ai t�o núi Trư�ng Sơn (cánh phía tây c�a ��i khâu Sông Mã), khu v�c Mư�ng Tè-�i�n Biên thu�c ��a khu Sibumasu (Hình 1.1.1), phát tri�n các �á núi l�a ki�m vôi tu�i Paleozoi mu�n (Permi s�m - 269-270 tr.n., U-Pb, SHRIMP, [Nguy2n V n Nguyên, 2005] thành ph�n andesit-dacit và nhi�u hơn là granitoid Permi - Trias (t�
h�p diorit - granodiorit - granit ki�u�i�n Biên: 260-280 tr.n., U-Pb, zircon, SHRIMP, [Tr n Thanh HMi, 2006] mà theo m�i d�u hi�u v� thành ph�n tương �ng v�i s�n ph�m c�a ho�t��ng magma ��i hút chìm ki�u cung ��o ho�c rìa l�c��a tích c�c [Tr n TuPn Anh, 1996; Tran Tuan Anh et al, 2005].
Cùng v�i chúng, trong khu v�c này còn th�y s� có m�t granit cao nhôm (259-265 tr.n., Rb-Sr theo Nguy2n V n Thành (2005); 260 tr.n., U-Pb, theo Bùi Minh Tâm (2008), c�ng như các t� h�p núi l�a - pluton ki�u sau va ch�m [Tr n Tr/ng Hòa, 1995; Tran Trong Hoa et al, 2008a]. �ã xác l�p
�ư�c r�ng s�hình thành các ph�c h�magma thu�c segment tây b�c c�a�ai u�n n�p Trư�ng Sơn liên quan v�i quá trình t�o núi Indosini [Tran Tuan Anh et al, 2005; Tran Trong Hoa et al, 2008a].
Ho�t��ng magma Permi - Trias trong các c�u trúc khác c�a MBVN hoàn toàn có tính ch�t khác. Trong các c�u trúc ngu�n rift Sông �à-Tú L� � TBVN, Sông Hi�n - An Châu � �BVN phát tri�n r�ng rãi các t�h�p núi l�a - pluton tương ph�n v�i s�chi�mưu th�c�a các �á mafic - siêu mafic và felsic ki�m��i v�i h� rift Sông �à - Tú L�, các �á mafic và felsic v�i
��c trưng ��a hóa hút chìm �rift Sông Hi�n. D�a theo t�t c�các ch�s�v�
thành ph�n, các t�h�p núi l�a - pluton Permi trong các c�u trúc này tương
�ng v�i s�n ph�m c�a ho�t ��ng magma có liên quan v�i tác ��ng c�a plume manti lên các kh�i (block) có c�u trúc th�ch quy�n khác nhau [Tran Trong Hoa et al, 2008b; Izokh et al, 2005]. Trong các c�u trúc ven rìa vòm nâng Sông Ch�y (Lô Gâm và Phú Ng�), vào th�i k�này xu�t hi�n các xâm nh�p gabro - syenit, gabro-peridotite phân l�p và granit cao nhôm song có các ��c trưng ��a hóa ki�u trên ��i hút chìm khá �n��nh [Tran Trong Hoa et al, 2004] tương t�nhưcác ��i di�n c�a ho�t��ng magma Permi - Trias
��i Sông Hi�n.
Ho�t ��ng magma Mesozoi mu�n trên lãnh th� MBVN, theo các tài li�u nghiên c�u g�n�ây, ít phát tri�n. Khi các t�h�p núi l�a-pluton á ki�m và ki�m tr�ng Tú L� �ã �ư�c chuy�n v� ho�t��ng magma Permi - Trias, các tài li�u v�ho�t��ng magma Mesozoi mu�n (Jura - Creta) �MBVN khá r�i r�c, có l�ch�ghi nh�n �ư�c� �BVN, trong ph�m vi ��i Sông Hi�n, � khu v�c�ông nam - L�ng Sơn trong thành ph�n c�a h�t�ng l�c nguyên núi l�a (rhyolite) Tam Lung (J3tl) [TZng Duy Thanh-VDKhúc, 2005] và granite hai mica ch�a Sn-W ph�c h�Pia O�c (Creta mu�n) [<ào <ình ThIc-HuJnh Trung, 1995]. Ngoài ra, theo [Dovjikov, 1965], các �á núi l�a và á núi l�a felsic khu v�c Bình Liêu và Móng Cái trên ranh gi�i gi�a c�u trúc Mesozoi mu�n An Châu và Paleozoi Qu�ng Ninh c�ng thu�c v� giai �o�n Mesozoi mu�n. Tuy nhiên, các thành t�o núi l�a Bình Liêu l�i �ư�c ��nh tu�i ��a t�ng là Trias trung [Tr n Thanh Tuyan, 1992] và tu�i Anizi c�a chúng còn
�ư�c gi�cho ��n nay. Theo các tài li�u nghiên c�u hi�n có v� ��c �i�m khoáng v�t và ��a hóa, các �á núi l�a Jura h�t�ng Tam Lung và granit hai mica Creta c�a tr�ng Sông Hi�n là s�n ph�m c�a ho�t��ng magma liên
quan t�i quá trình t�o núi Mesozoi mu�n (t�o núi Y�n Sơn). Nhưv�y, giai
�o�n Mesozoi mu�n trên lãnh th�MBVN theo các tài li�u này, không th�y bi�u hi�n ho�t��ng magma n�i m�ng.
Giai �o�n ho�t ��ng magma cu�i cùng - Kainozoi �ư�c phân chia thành 2 ph� giai �o�n: Paleogen và Neogen - �� t�. Ph� giai �o�n th�
nh�t bao g�m các bi�u hi�n magma ph�c t�p v� d�ng bi�u hi�n và thành ph�n. Các s�n ph�m c�a ho�t ��ng magma ph� giai �o�n này ghi nh�n
�ư�c trong các c�u trúc khác nhau và s� hình thành các s�n ph�m c�a chúng có liên quan v�i quá trình va húc Indostan - Eurasia (�n �� - Âu Á), trong �ó có th� phân bi�t các t�h�p núi l�a - pluton và pluton trư�c d�ch trư�t, ��ng d�ch trư�t và sau d�ch trư�t n�u c�n c� theo ho�t��ng ki�n t�o ch� y�u c�a ��i Sông H�ng trong Paleogen [Tr n Tr/ng Hòa, 2007]. K�t thúc ho�t��ng magma Kainozoi là s�thành t�o basalt Neogen -�� t� bi�u hi�n h�n ch� � ��i Phan Si Pan (khu v�c ��u mút TB Lào Cai) và ��i Mư�ng Tè (khu v�c �i�n Biên). Các thành t�o magma Neogen - �� T�không �ư�c xem xét trong chuyên kh�o.
Ph n II