I/MVN 13IA 0NỌ1 0 N O d l ÒH1 QHd HNỊ1w s * c
j
•Z-%
r c ; 6iíP O ị-j
YEN B A i
T UYEN Q U A N G H Đ O A N H U N G ,
H H ằ H O A SON
LA SH T H A N H BA
\ ••
VI NH PHLK
H YEN LAP
( H L AM T H A O /
\ N i l ! J k W\
H T A M N ON G
v j
H. T H AN H SƠN
HA TAY
H OA BI NH
BẢN Đ ổ TỈNH PHÚ THỌ
Noi hôl tụ c u a b a c o n sông lớn c h a y q u a tình Phú T h ọ : Sông Thao, sông Lô, sõng Đà
Những d ỏ n g sông lớn đ à m a n g th e o những c u ô c di dâ n . tụ d â n , m a n g th e o c á những d ò n g văn hoá lởn
68
Hình 4 : Lăng mộ tổ Hùng Vương thứ 6 trên núi Nghĩa Linh Hy Cương - Lâm Thao - Phú Tho.
Hình 11 : Đâm Đuông.
s ố 1 0 9 5 . Tir n g fty 13-16.5.2005
:ùa HOÀNG HẢ
được coi lả nghệ thuật dãn ca vào loại cổ xưa vùng ũất Tổ (Phú Thọ). Người dãn xa Kim ỉn Phù Ninh tự hào lâ mọt trong những noi ia dãn ca xoan. Dù người dãn ncri đây dâ cổ iy mẽ gìn giữ, nhung nếu khõng có sự quan tư thỏa đáng cùa Nhà nước thì hát xoan sẽ ơmai một...
I n g u ồ n CỘI c à u d ã n c a I') iu m j; Vuung - Lữ iiụ i "ủcn iìũ n g 1 nay, tinh cờ, tôi được làm quen vó i chị âm, Thường trực Đàng u ỳ xã và cũ ng là 1 CLB hái xoan xã K im Đức, huyệ n Phù chị Tâm và các thành viên C LB đương 'ụ du khách thập phương ngay trôn đồi
?n Hung). Nhìn nhũ ng chàng tra i cô gái miẽt mé với lận điệu cổ, tôi không thoát
;Hẽ nghiệp. Hết màn d iễn , tra nh thù g iờ âm liên sót sắng dẫn tòi về xã K im Đức, 5 nghệ nhân sông cùa nghệ th u ậ t hát
■ Chiõc xe mtí y cà kh ổ cùa ch ị sail m ột qua nliựng con đ ư ờ n g gổ g hề , n h ữ n g vrmli rói cũng đưa tô i đ ế n nhà cụ Lc npuòi d.iti nơi đây thường g ọi cụ T rù m nliò vách dấl đơn sơ n hư bao căn nhà du. D.iy chính là noi m.i CLB hát xoan
?u đ<ĩ vào luỏi thất thập nhưng ngó vóc iinh lọi lâm. Nghe khách h ói vồ d.ĩn ca R'png sôi n ổi hắn lẻn: "H .íl xoan 0. Chi bict ráng, nó đã được liru truyền
If/ì J\guyẾ:i l ỉ ì ị Sưng.
80 tnối, m ộ t tro n g s ố ít n g h ệ tỉ bân b á t x o a n c ổ ò x ả K im Dírc.
Ảnh: TÂM THƯỢNG từ bao d ờ i nay. Ò ng bố tôi,
LI) ú ìiọ iõ l cũ 11}’ ú ũ II 111 Irù m hát. M à p h ả i g ọ i là h á t xo a n n h á , ch ữ ô i n g ư ờ i n g a y đ ịa p h ư ơ n g n à y cứ g ọ i là h á t xo an g h ẹ o . Sai b é t đ ấ y . H á t
ghẹo là ờ bcn xã Tam Cường, huyện Tam N ô ng cơ...".
H á t xoan ban đáu vốn là hát xuân (hát vào mùa xuán), có tử th ờ i Văn L an g- Â u Lạc, cũ n g là v i có bà công chúa tên Xuân, kiêng h uý mà phải đ oi thành hát xoan.
H á t xoan gãn vó i m ột tru yên th u yế t đẹp. C huyện rằng, n gày m ồng 3 Tet âm lịch năm ấy, Vua H ù ng đ i từ Phù N in h về đen làng Phù Đức thấy cành đẹp, thề đát "lo n g châu h ô p h ụ c " đã d ừ ng lạ i bên côn đàt Lãi Lèn. Dêm đ ê n , n hâ n d â n tro n g v ù n g d ẻ n h á t m úa m ù n g Vua.
Dáy là những lờ i hát chúc tố t lành, mùa m àng no đù...
Đ en n gà y m ù n g 4, nhà vu a và đoàn tu ỳ tù n g trờ về th à n h , c ù n g n g à y đ ó , H o à n g h ậu t r ờ dạ đ au b ụ n g nhưng mãi kh ô n g sin h được. Bà chạt n h ớ ra đóm h.íl ở làng Phù Đức bèn tâu nhà Vua m ời đào hál có tên Qué Hoa ờ L ãi Lèn đ ế n m ua v u i g ià i đ au . Q ue Hoa x in h đẹp, da trắng, m ô i đỏ, mắt đen, giọn g hát tro n g vnt khi
trâ m , kh i b on g n h ư c h im ca, su ố i chày, .li cũ n g phôi mê. Vợ vua n^he hát quên cà đau đôn ngày m ung 6 thi bà sin h hạ đ ư ợ c 2 n g ư ờ i con. N h à Vua h é t súc v u i m ừng dã khen ngợi Quế Hoa đ ồ n g thờ i Iru yẽn chu các con g.ii cùa mình học lây điệu hál múa dó Tư đ ó lìh.in dân tro n g vù n g tru y ề n nhau h át. Den kh i vun llù n g . mât, nhân dán đã lập m iếu thờ, chiều m ùng 3 Tót nh.ìn
hát xoan. T iêng hát iru y ề n mãi cho đen đ ò i sau...
Nguy c ơ mai một Người ta hát xoan vào mùn xuân ờ cứa d in h , kh i hội dám, lé thân vó i những lờ i ca ngọi công đức cùn cár
• v ị vun Hùng, câu m ong m ột nSm mùa màrig bội Ihũ, .TI.
binh cho mọi người. M ờ đáu cho buỏi hát là bài "n h ập lịc h " , m ò i th à n h h o .ìn g l à n g ( đ ư ợ c £ỌÌ 111 v u a ) VO, s a il đ ó là 4 giọng lẽ lói: giáo trông, gi.ío pháo, tiép dó 1.1 b.Hi thư . n h a n g (4 cỏ đ à o h iít) V.I kêt là m à n h á t " đ ỏ n g il.im ".
Tiêp theo, hát xoan có 14 qu.i cách (14 bài hát thô); I ióu dư ơn g, nhàn ngâm , trà n g m .ii, xoan th à i, lì .Ị Ih ò i, thu thời, đỏng thài, ngư tiêu canh mục, doi rl,iv, Im > ht'o, III I liên, tứ dãn, tứ múii, clicri dâu. M ỗi mà lì h.íl ill'll tó mu.', riêng. Hêt 14 quà cách, người ta chuyển sanj; li.il bõ hộ, chơi bợm, hát dúm , xin huê (1ố chữ, £ài huê mỏ l ã V.1 cuối cùng là b.ìi giã đám ... I l. it xonn xưa t h i li.It >'y r -n đình, người hnt phai tru yền c<ìm n htrng gọn J'.ing • I ứ , nhât quyêt không p lì.ii "á , ớ" d im giọt)}’, b ill'll} ' Itiú ii)'.
Hát xo.m-đưoc coi là dân ca n ^ lii lồ- p lio u j; lụ i 1.1 MI krt hợp cùn nhieu loại hình n j’,liệ thu ậ t kh .il' III),III. C.I li.il, múa, sán kháu k ịch ,'lo ạ i hát khấn nguyện hr-11 (.m l i.ic tớch dicn... C hớnh vỡ vậy, nRi/ừi t.1 tim llifiy 'ằ it,ỡv Iiiti- II nét văn hóa Hóc đ.ío cùa người V iộl MM.1
M o n g m u o n g in RĨữ h ó i xo.m , II,im 1 *•'>;■. V.1 I I li Dức đã thành lập C L ỈỈ hát xoan. I h .ini Ị-1,1 ( I l; t ) 17 th à n h vié n, bao g ồm n h iề u thế hệ. llo ..t <1. II)' I .1 n toàn tự n g u yỹn , các nghe nh.ín li .ĩ I r u y r ii 1.11 c lii' -in cháu nhũ ng g i dặc sắc n li.il cùn n g liệ t l i i ũ l li.il M>.,n CLB đõ th ự c sự "h õ m n ú n g " I.Ịè tin h \ô‘ || tro i!)’
trẻ .P h ùn g H à i Y ê n ,'26 tu ỏ i Ih .in h viên t l. ll bộc: bạch:
"T ho ạt tiên, g iớ i trẻ ch ún g em còn ngần rvgiỊĨ SI' kh ô nhưng vê sau được các cụ nghệ nhân tru vền d ịiy, chim ), em thây cuỏn h út, say mê lắ m ". Cụ N g uyễ n T h i Siiny;
năm nay đã 80 tuổi nhưng vần còn mõ đắm vói hót \o p it lăm. Cu bíìo: "N h.ì tôi cá 3 the hệ: ch.íu n>;n,ìi, € h.ìii flõ i.
con dáu, cnn £<ii dêu biềt hát xoan. C ũng £ÌÒI1£ n hir lúi, đã được học từ tâm bé". Mậc dù say mõ 1.1vậy, n liin t>4 các thành viên Irong CLB kh i tâm sự với clnir.i; lũ i U ió r * . kh ỏ i âu lo. C h ị N g u ycn T h ị Tám cho biốt: 'K
• lập, chúng fỏi được huyện hỗ trợ 500 n gl.in cfõn^... Nã 111 2002, Sờ V II-T T lin h Phú T h ọ đầu tu 2 lr i.n i .I.Vnp ,!,•
mav 6 bộ quần án. T uy nhicn từ đ ó đôn nay, C L IỈ k liỏ n ^ đưac hỗ Irọ ” i Xã thì còn nghèo, lùnh i l i i k ưu úrii ù u ý nhât n.oi thành viên đưọc mien trừ 1 năm nghía vụ côn ft íc ĩi.C ỉiiiiii; I ‘ũ I.; i :m in j; vự tịu an 1.1(11 (i<iu Iir vu.!
nước". Drì 2 Iicìm trờ lại dáy, do khó khán m.ì C L íỉ khõ;ij;
m ờ rộng thêm được sỏ thành viên.
N h ũ n g tâm sự cùa c h ị cùa Tâ m k h ô n g k lìò i là m chúng tói bâh khoăn. N h ữ ng nghệ nhân hát dược xoan cô e iờ khône còn n h iề u nữa. T ấ t cà đ cu đ.ĩ cao h iò i cô g iờ kh ôn g còn n h iê u nữa. T â t cà đ cu đã cao tu ò i.
Ngo.ìi cụ T rù m N gũ còn có các cụ Lê T h ị Tc (84 tuổ i), N g uyễ n T h ị I lo n (89 tu ổ i), Lẽ T h ị Đá (94 tu ổ i)... N e il như chúng la kh ôn g có sự quan t.im k ịp th ò i thì nghê thu ộ t cỏ xưa này b ị m ai m ộ t'In chắc chấn. C h ú n g tỏ n ó i đ iề u n à y mà cà ng Ih a y m ù i lò n g Iha y ch o sân khấu dãn ca xo.in của CLB xã Kim Đức kh icm tốn, nh i bé nhạt nhiui tro n g nhiều hoạt đ ộn g khcíc ờ Don Mùng.
Tro n g khi chúng ta có thê đâu tư tiên tỳ cho các chum ij;
nghệ thu ậ t sân kh ấu hóa tro n g d ịp lc h ội Den M il lì);
(m à có cà n h ữ n g m à n h á t xoíin t à i b iên ) thì t.ỊÌ Síio chúng ta lại không quan tâm d.iu lư tlìòa drinp cho loại
•hình nghệ th u ậ t đặc săc n à y tro n g đ ú n g khÓHR g ian bào tôn cùa nó? "T ỏ i ch i m ong được hát ừ Den I lù n g m ột lõn th ó i rỏ i chẽt cũ n g kh ôn g h ô i liẽc đ iôu g ì"- lu i cùa bà Nguyễn T h ị Sùng cứ day d ứ t mõi chủng tô i trOn
suót chặng đưừng VC.M 12.5.2005
iu R Ô I Đ I Ệ U H Á T
) 4 U t t ề ề ủ ơ ấ y ?
xoan trong chirưng trình iủLàng chơi làng ca h á t" .
Ả nh: N G U Y Ẻ N T H A N G l ọ i
Kỷ ức p h ư ò n g x o a n
ruyèn thuyết ké rảng: Múa xuân, vua Hung đường đi kinh ly. qua Lải Lèn (nay la Kim ) tháy phong cảnh hữu tình bèn nghỉ lai. Tối dân ứong lang ra ca hát mửng vua. Cảu hát ihứng lời chuc tung, mang đến cho nhau ĩig điẻu tót lanh Đi cung VỞI Vua Hung hóm con cổ cống chua Nguyêt ĩư đang mang thai I ky trđ da Điéu hát xoan mượt mầ cung vđí mg đống tâc mua mèm mai như tơ dâ giup uyệt Tư dịu cơn đau vầ sinh ha đẻ dáng Vua ng vui lầm, hét lơi ca ngơi và truyền cho moi
□ N G U Y Ê N T H U H À
Chung 161 vè Klm DUC IPhù Nlnh-Phu Ttiọl cal nAI của hát toan váo nhimg ngay dảu xuân Bung mua li hội nhung chùng lòl cư ngán ngo Um mãi mội d6tn loan mà chéng tháy. chi lliáu cál lác dàu UỀC nuòl cũa các cu glà va dAI mắt nhìn lạ lám cùa giỡl ưé nal nay. Dâu ról nhũng câu dân ca mượt ma, dầm Uiám, ám áp va vang vpng Iruvèn thuyél lứ thùa dát utei hòng hoang?
người hoc láy điẻu hát múa này Dán ca xoan đươc phó' bién, lưu truyền vă phât trién củng bảt đảu tư đồ. Như vảy. xét vè nguồn gốc. có lè dán ca xoan lả loai hình nghé thuàt dán gian ra đỡi sớm nhát cùa nước Viẻt. Nó gán liền với nhửng truyền thuyết vè thời ky Hung Vương dưng nước...
Néu như ca Huế, tuồng lá sản phám văn hoá cung đinh, chèo lá văn minh lang xả. quan ho lá dãn ca của hói he đinh đám thi hát xoan là hình thưc nghé thuảt đảm chắt tín ngưỡng, lẻ nghi vá đảm dảc vãn hoa tâm linh. Tư chát liêu ca tư đèn phong cách dièn xưởng dèu mang dáu án truyèn thuyét vá thé hién tám hồn của con người trung du Bấc bỏ Lầ lối ca hát vào mua xuân, đ các cửa đinh, lẻ hói. dam té thản, chinh vi vảy hát xoan con đươc goi lâ “ khuc đinh m ôn'... Qua câu chuyên cúa cu Trum Ngũ. người duy nhát ở Kim Đức còn lưu giữ đươc nhiẻu điéu xoan có,
xoan nhưng củng chi cồ 4 thón Phu Đưc. Kim Đới. An Thai va Thet la co úiéu hát nay l ố clnír cựa những người đi h.M got 1.1 plurniHi *<ằ,111 dưíig đàu phường xoan là óng trum MÒI phiíiinu x o a n th ư ờ n g c o tư 8 - 1 5 n q ư ờ i H o c h a t x o an kho, VI ngoai thuỏc lan điéu(14 quà cach), Ihuõr ca tư con phải biết mua. lươn ĨLAi trung lai la rát ky cóng Thẻ nhưng, vơi người Kim Đưc noưdi Đãt Tò ngay xưa. hoc tiat xoan không chi la tie giải trí ma con la hướng vẻ CỎI tâm linh, hai (lo giao duyên, cảu phuc Trong cãu cliuyẻn VỜI chung tói. nghé nhàn hat xoan Lẻ Thi Đa (90 tuổi) vàn khóng dáu nói vẻ tư hao khi noi vẽ mói thời “ vang son’ của hát xoan ' Thơi tỏi con tiẻ cư ngơi tay cáy trai gái lai tu nhau láp luyẽn Đến mua xuán, mua lẻ hôi cac phương xoan lai thi h á t vở i n h a u C o k h i p h ư ơ n ạ x o a n đ i h.-ỉ! r á tháng rong mới vè nha Ngay ây ai cúna pli.il biẻt ft nhắt la vái lán điéu" Noi đen dãy ọionq t).t bỗng chung xuóng va khỏng nen nổi tiéng thrt d à i " A y la n ó i c h u y é n n g a y x u a r o n h ã y QK1
th i...' X ________ ..
V é đ â u . . . x o a n tfi!
Kim Đưc. cái nỏi phát tích hal xoan, girt ván cón ngheo. ngheo lám' ở mãnh đát "cho ãn (la ga ân SỎI nay", cái ngheo, cai kho vản bo láy (lơi sống người dán. bó chảt láy câu hat xoan dim nó khóng co đường phát trién Quanh nAm.
người Kim Đức vản chi biét đẻn khoai VƠI s.ìn' VỚI giong nghen buồn, cu Trum Ngũ bão
"Ngheo1 Khổ thé đáy... thanh nièn phải đi lam ttiué xứ người kiém sóng. Chẳng trach đươc kin ho thớ ơ với hát xoan Lé nao lai ở nha óm mấy diéu hát xoan mà chết đói! "
Qua tim hiểu, chung tôi biét Nảm 1998. HÒI Vân nghé dản gian VN vá sđ VHTĨ Phu Tho d.i giup Kim Đưc tnânh lâp mủt CLB lana xoan Thô nhưng “ Không bỗt khó gôt nén h ô", kinh phi khống cố nẽn CLB ch i hoat dỏna cam chi/ng láy hình thưc. mỏi thang sinh hoai mỏt lãn
(X e m tiế p tra n g 15)
JẤT BẢH Số 102/6P- do Bỏ V in h o i- Thòng tin cẳD noav 29/3/2001 • TOÃ SOAN: 59 Ly Thái Tổ, Há Nội • Đĩ:(04) 9.342.885 • (04) 8.251.862 *Fax. (04) 9.342.884 OAI DIÊN: *Tal Quảng Ninh: Cổt 3 Ha Long- Đ ĩ' (033) 8.21941 * ĩại Ninh Binh: P10 nhầ 5 lảng đường Lẽ Hồng Phong ĨX Ninh Binh- ĐT 875913 ‘ Tai TP. Thanh Hoa in Mao - ĐT Í037Ỉ B 51444 • Tai Hà Tinh- 77 Phan n.nh Phnnn . mr-nnot n u m ằT.i Ró Oi,, v.-.nn Tế..- CÁ 17C n D.nh r.ii TO '
Đâu rồỉ điệu hát xoan thuở áy? cnếp 'H'C
Đả 4 năm rồi mà số hội viẽn mđi chi dừng lại ở con số 42 ( xắp xi 0,6% dán số của xã). Ngưyén nhân của việc hát xoan có nguy cơ mai môt vá thát truyèn thi có nhièu. Dễ nhản thầy nhất là môi trường diễn xướng cúa xoan không còn. Trưởc đảy. các phường xoan thường hát ở các cửa đình, lẻ hội, gần lièn với lè nghi, phong tục. Còn nay, hát xoan chỉ lá diễn lại chứ khỏng phải là mỗi trường văn hoá tự thần của nó. Tìiẽm nữa lã nghệ thuật hát xoan rát khó, hát phải đi đỗi vđi lượn, lầy hơi, nhả chữ... Chinh vi vậy đã cố không ít nhac si đật lời mới, cải bién dần ca xoan cho dế hát và cố vẻ chuyên nghiệp hơn. Nhưng lam -như vậy cúng chi có mỏt số bài thảnh công như; bắt ốc, hát ru...(cải biẽn dân ca xoan). Còn lại phần lớn đèu rơi vầo tinh trạng *cbữa lợn lành ttiành lợn quế, thành ra muốn phất trién mà lại như dim xoan xuống. Một lý do không kém phản quan trọng là thị hiếu của lởp trẻ bày giò đả thay đổi. Họ không thích hát xoan bằng nhạc ừẻ, bằng pop, rock... Đen ngay như'phố chú nhiệm CLB làng xoan Kim Dức (bi thư xá đoàn) cồn nói với chúng tói 'Bảo học thi học vậy chứ hát thi em chịu vi Ứ1Ú thực là em không thích"... Cứ đà này, không biết hát xoan sé đi về đáu?...
M ai s a u còn lạ i c h ú t g ì?
■. Cùng với 10 loại hĩnh nghệ thuật dản gian khác: quan họ Bấc Ninh, chèo, sử thi Tày Nguyên, tuồng... dàn ca xoan đang được Hội Văn nghệ dãn gian VN đè nghị Unessco công nhận lã di sản văn hoấ phi vặt thé của thế. giới. Đièu náy khẳng định rằng dãn ca xoan là một tài sân vô giá
không chi của người Phú Thọ mầ còn của cá nước. 1 nhưng chõ đén nay, việc bảo tồn vá phắt triển hát xoan V đang lầ bài toán còn nhièu nan giải đối với ngành Văn Hc Ttìông tin Phú Thọ. Theo ông Đào Đãng Hoầíì (Phó Gio đốc Sở VH-TT Phú Thọ) thi: Dãn ca xoan ván chưa dưi quan tâm và đầu tư đúng mức. Đén nay, múi i!iỉ có nũr ngành Vân hoá vào cuốc mã chưa cố sự giúp đờ củ? Cỉ câp, các ngành. Chinh vi vậy việc khõi phuc Vo pha' tni hãt xoan vản cỏn gập rát nhiều khó ktiân. Củng theo òn Hoàn, việc duy tri và phát triển dàn ca xoan trưđc hét phi đươc vun trồng ngay trên chính mảnh đát mà nớ sinh n s.
Vân hoá cúng đả đưa ra nhửng đè án cố tinh ti li nnan khôi phục và phát trién hát xoan. Việc đưa hát xoan Cj'in vớ lẻ hội Đền Hùng, ừong đó một bỏ phản đưa vào nghi thức mót bộ phận đưa vào sinh hoạt vân hoá của lẻ hội lã mối hướng ưu tiên. Sđ Vản hoá cúng đá kết hợp với Sở Giáo tíục Phú Thọ ừong nay mai sê đưa hát xoan vào giảng dạy trong các trưởng phổ thỏng. Hy vọng nhứng nố lực của các ( ấp các ngành ờ Phú Thọ sẽ không là quá muộn ưong việc, gir giử di sản văn hoá của quốc gia.
Xin được mượn lời GS - TS Tô Ngọc Thanh (Tổng thu ký Hội Vân nghệ đản gian VN) đé làm lời két cho bãi viét
‘Xoan - ghẹo không chi lầ những giá trị vẫn hoá đa dạng bở bản ttiản nó ừong thời đai của nó, mà cỏn lầ và sẽ là tiénc nói nghệ thuật của các ttiế hệ hôm nay và mai sau, là bé phóng cho những sáng tạo mới nối tiếp ừuyèn thống cha
ông\ . - n t h
' Ir. .ml la la Tuân, quẽ
■ !'im Due. siu ^ m il vua r lv : lkhc. IcnPhuTho bun, Ii-‘ n đưcng vẻ kiém :N'm ngươi khãch 'Jẻ mua qua c h o lũ trẻ (ỳ n h à C u ỏ c ha n h trinh CM n'-: I khổng hai Irong 1 ch SƯ ơi y. • ôm . vữa di. tôi vưa h ỏ i T ' in '• -ng (!■)" : m á y nỏ T in ' • c >11 hrv . " I
ằri -I the i h a i X j.'.n j cp : rô’ II' N.ịM lừi I’ I. iin h T iũ n ( Ih •: >1 clr> tủi lã I.liư ÍT’ b' I lư ih u ỡ nhỏ 'Jẻn giơ -r<- • ;c c n g h e ‘ i'à y a id g n- ■ ' n .nh Vi I II '!iõ u X o a " ' "1 n a o lc p'1■: K l, xa 'vhn*-ĩ-ằ < 1 RềI • 'ng ló i '.hỏt Ihá ar-.:; c h o b iẽ ;. đã tu rả i lõu.
n rh chi íỉưưc bi tq u õ m in h la
r- SI thứ ‘óc sàn'
' ) mõt k h ô i'J hai cùa Ũ J Trung i k i d ó liô ắ n Khố Kim Đưc. CƯC Tciíii T; I. - n i l ' ná! Đi dâu, l ã đảu, n ỏ it c i m in h a n h c ú n g c h i th á y n g ư ơ i ta noi đ e n c h u y ò n sân kh o a i m a 'h ò i chư đâu co h ill X n il. hat x â m gi
K l’iic VOÌ quan ho ơ Bãc
*''1 h . h : ' Xoan ơ Phu Thọ mùMg J ỏ v r r VI 5 'C tin n q u ẽ n g H at X r m 'ì ! h é n ’.f)3 5cm o thõì
□ NGU’. r n nú c TUYẾĨ!
Lận lởi mũ’ ‘rong onỉ *: Jã lia ilò lain lụi.lĩã nna ua cac loai rcc ru: i. tùi hói ihony uõ Kim ữữc. Phu Tlsọ - cai
nôi cun ỈIUỈ 'loan. P!]ái chon lựa gan chục quni xé. tôi
moi tr i clm iiunh đirợc múi người liạn ỉĩòng hanh.
kv V ăn Lanci * A u Lao Văn In in h à rn T n in iM n n Rirrw'nun kỳ Vảrt La n ọ - Ả u Lạc. Vãn
Lang. Ãu Lac hình thành - với tư càch In 'MI in nươc Việt Nam đáu tiên f ĨI X o .in c ũ n iđ u ợ c rn d ỡ ỉ.
Thư nguoi Vãn Lang tổchuc c r /tin ' hill Xoan váo mua XI :ãn k h õ n y đ iđ u v u ic h o im á c o n d ế cáu Iròi c! u mưa thụận gio hoa.
m m m g tưoi lc * vả chuc lung cá c VI I H unrj h a ! X oan gân liế n VƠI rnỏt yêu tố tin ngưỡng sâu sẳc. anh m anh. Hat Xoan váo m úa lẻ hỏi kh ô n g c h í đon thuán ớ cáp dỏ vui chơi, giai tri m á nò còn lã nơi lưu g iữ m ach nguồn tu cn ch à y của m au sảc lảm linh cùa dong giong con Lac chau Hổng.
Kim Đức còn nghèo. Doc dưerig váo voi Kim Đưc đâu đảu tỏi cũng tháy những ruộng sản dang tr*:t la cuòi mua đảm lẻn tro i n h ù n g t h ả n hô g a y guỏc '.am r.neet. 0 ’ •.' sư :r . ỊỊIÚP Iih iẻ l tin n cua T j i n , ạãn hét met buỏi sang lò i m oi tim đưcc
lơi nhà cu Trùm Ngù. Bưởc qua khoáng sản gach phơi đấy sấn miẻng bốc mui ấm mỏc lỏi váo nha. Rãt mny cho tỏi la C’J Trum N gủ đang ớ nha choi VỚI m ấy dua chau Khi nghe Ihãy tói gioi thiêu va u'è cảp thiến ý cùa minh cu Trùm Ngủ VUI vẻ hẳn lẻn.
Gci đưa con dâu đang nhố sắn ngoái chài nhà vao bẻ chau, cu xáng xài váo chuyên. Cu bao: Lảu lăm ròi mới cò mól người trẻ tuỏi như tòi noi dẻn chuyên hát Xoan, ớ Kim Đức này. tuy là cái nỏi cũa lan điẻu Xoan truyén Ihống nhưng nhiéu ngưởi kh ô n g b iế t X oan la gi.
May mãn !ãm, chi co nhũng lóp luòi như cu !à còn biết đến Xoan va cỏn n h ơ đến m ỏt hai bai Xoan cố. Hôi !ang thinh thoáng đ ược tc ■ nưe nhơ n g các bai X oan dao nao dã 'Jươc !ui trẻ :hay bãnq cac ca klioC doi mới x - iT ả y v a T n X ca n u K .m D u c j..ng dưng irii’oc sư suy vong
va nói lõ thãi truyền Nghèo đỏi, phiẻu bại, dản Kim Đưc dố di tứ xu kiêm ăn, năm hai ba lấn vè làng. Muốn dậy. muón lưu giữ truyén thõng dãn tỏc nhưng khỏng co thơi gian. Han nữa dãy thi củng chang có người hoc. Thich, nhỡthi tưminh ẻ. a hat lảy thỏi.
Củng theo lởi cu Trum Ngũ.
trước đây, khi cãc cu còn ờ lứa luối son trẻ. được vào phương Xoan lả cà mỏi niểm tư hão của gia dinh vã chòm xòm. Cac phường hội đưcc lủp ra rất tư phat marg dáy màusãc vãn hòa dân gian. Ngơi tay-cây. tay bưa là ho lai lac vao tảo hai Mua lể hội ơến các phương Xoan cOa :''ón xom 'ai cíưcc !'J hop rỏI di ha! thi VC1 nhau VU: ve như khòng khi T:ger Cup Dảy Oiơ Hai Xcan
A n h : G IA BA O kho lảm! Ngoài chát giong, dang điêu củ chi cài khò nhầt la thuòc cảc Quà cach hay còn y ạ ia lan diẻu. Q uả cách bát dâu nhuản nhuyẻn thi m ớ bải đầu lảp bai Tống cõng Xoan cố gcm hai mưoi bài Tứ nhuán nhuyễn Quá cách dẻn hoc thuỏc được bai lả cả mòt sư khố luyện va bát buộc người la phâi có tri n h ở khá đác biẻt. Ngày áy. chuyên hat Xoan đã đươc lỏn vinh và đậl dũng VỊ tri. Trai thanh, gai lịch khcng vao phường; váo hỏi thi cũng phải lảp hal. Hãl dẻ dưng vơ, gã chóng Cũng hói ấy. khỏng biẻt hat Xoan thi kho kiẻm vc kièm chỏng lãm.
i\iẻm Vui của cu Trum Ngủ ch o i tiêu lan khi tõi cúng cu trô lai -hoi hiên ta. của hat Xoan Bảng giong kna ngãm nạui. cu
u é kh ò tis*.. 3 o lr o . j S Ỡ V H T T vè th • •: - báolá cV .n g cỏ c.
tòn v .v òa tru z tộc,các 'nảytir*.
nhờ m in iiiả p giúp r r : - v L ơ iló c c h ả có g i.
lam. Thếm aìánrr; r,5i‘õ If p đưcc mộ! phLTfi 73 2 kép Kinh í;!'. . : - ■ cho mõ! il. M õi c J ĩ:j! trê nhiẻt tinh hốt hò!-i:ỉ>
không th jy ticn i'.oa .‘.õng tụi no lạ bò. iá chcs?.n lẻn lĩ phôbuỏrbàn..
Tfòchu',ẻnvcicv” - ~ lõ* chọi nho d ér câu ci'.L • của anh bạn đanc I"In b ẽ n . chuyên đẻ của Đcì. lyẽn "
Viét Nam. Arh cho bi£ c'.: : tuản lênh trưỏng b: i'j r lẻn Kim Đức !ani m ũ ; U ' . , hat Xoan Kích b s" :h u ' trinh dãn đưr.gsẳn,. .'.nf nhau “k e oq ujn" l i ' '- " j Ban đàu thuảri lc! 5 ' r'j hạnh lai kha g ia n ' : K im Đ u c ọ h u o n g I'-:.'.a n c r iigư oi !<:nhpr,i L : rn ‘h c
*tẻu tôn *na r.h.ẽt:
a uvẽi ĩâ n i i n V
pTi r - ^ ãt trông thi băng da \
fa 1,1 ír 'K- c^n9 c'õ 1
* : ! t: jry? 'Jhiểc f 'h jr * Ị ãt trông thi băng da thưong
c phai '"Jh;ẻc b.ing
" iu ; T . O ' . i hj
H á t x o a n . . .
Tuyền Đao Kép ớ Kim Đũc không được, anh em laí lãm một hành trinh ngưoc vé thanh phô VièiTri !im ngun LỮa ci-cn mãi mới ihanh lặp dược mót phướng Xoan. Mười lãm ngay lap luyện dưoi sư chi bao của cụ T rùm Ngũ. chương trinh mơi hoan thanh May đór.g nàp lai.
dern ngươi ve V iê lT ri ‘.rã, xe trờ về, hội X o a n n g h iẻ p d ư ỉa i tan rả.
Bern Ircr’g n inh mói i m trang khóng Ihảl vui, lõi Irớvé trẽn mót chuyén xe cháđậy san.
Trong không M sưc nức mùi ám móc cua sàn kho ngói canh tói là mót cảu Ịré Điéu Ihuõc trẽn mièng cáu bảp bõm nhả khoi. thình thoáng hưng chi cậu lại láu lén mội ca khục nhạc vang am xiu nhão nhoél. Tôi không Iràch gi càu cũng như lởp Itè ờ Kim Đức. Truọc sự mai mọi cua Xoan Thà gian là mól su thay dổi biền lầu khôn lường, hơn nữa cà. ngheo, cai doi bái người ta quèn lãng nhiéu chuyên. Thế nhưng tói vẫn thấy buon cho hat Xoan. Mai no
•hi qua í a tlec ’am ' Tư lh a cũ Trùm Ngũ đến thế he Irè bảy g iò h ả l Xoan ớ Kim Đức đã không rtu o c - " ' “ ó ’ 'ore'*’ v s W i m soc" Tói choi th ám nềc nếu m ó t ngay kia Ihẽ hê như có Trum
UUUI- 3 . * ằJ n ’
Nqũ ra ii thi lịãt X a n sè vé đáu.