D. BÀI TẬP VỀ NHÀ
2. Ông Hai khi nghe tin làng Dầu theo Tây
? ở trong phòng thông tin bớc ra ông Hai có tâm trạng gì ?
- Ông Hai đang vui mừng vì nhận đợc nhièu tin thắng lợi của cuộc kháng chiến.
GV : Cho nên tác giả miêu tả ông vui từ cái chóp chép miệng khi uống nớc cho đến cái cảm nhận của ông về tiếng quạt, tiếng thở, tiếng khóc, tiếng cời nói của mọi ngời cứ râm ran cả một góc đờng.
? Đang trong tân trạng ấy thì ông Hai nhận đợc tin gì từ những ngời tản c mới lên?
- Làng Dầu theo Tây : Cả làng chúng nó Việt gian theo Tây.
? Nhận đợc tin ấy biểu hiện tâm trạng của ông Hai ra sao? Hãy đọc : Cổ họng ông lão…
? Phân tích đoạn chuyện này chính là phân tích diễn biến tâm trạng của ông Hai. Vậy ta có thể chia diễn biến tâm trạng của ông Hai thành mấy khúc đọan tâm trạng?
- Bốn khúc đoạn tâm trạng :
+ Khi bắt đầu nhận đợc tin ở quán nớc ven đờng.
+ Khi về đến nhà.
+ Chiều tối hôm ấy.
+ Ba bốn ngày sau.
DiÔn biÕn t©m lÝ theo tr×nh tù thêi gian
? Hãy phân tích diễn biến tâm trạng của ông Hai qua 4 khúc đoạn tâm trạng này?
( Muồn phân tích đợc các em phải chỉ ra đợc những biểu hiện tâm lí và hành động của
ông Hai ở từng đoạn – Phân tích nghệ thuật biểu hiện – từ đó sẽ thấy đợc những nét tâm trạng của nhân vật.
? Khi bắt đầu nhận đợc tin làng Dầu theo Tây ông Hai đã có những biểu hiện gì?
- Cổ họng ông lão …
- Hỏi lại : Liệu có thật không hở bác .…
- Chèm chẹp miệng cời nhạt : Hà nắng gớm ! Về nào … - Trên đờng về : Cúi gằm mặt xuống mà đi.
? Để diễn tả tâm trạng ông Hai lúc này tác giả đẫ sử dụng yếu tố nghệ thuật nào?
- Miêu tả nội tâm gián tiếp thông qua vịêc miêu tả ngoại hình, hành động nhân vật ông Hai để diễn tả tâm trạng sửng sốt, bất ngờ của ông Hai.
? Tại sao ông Hai lại có tâm trạng ấy?
- Vì ông quá tin tởng tự hào về tinh thần kháng chiến của làng. Ông quá yêu làng.
- Ông không ngờ đợc cái tin ấy, hơn nữa ông lại đang trong tâm trạng sung s- íng.
? Tác giả còn sử dụng yếu tố nghệ thuật nào?
- Lời thoại : Ông Hai cố trấn tĩnh lại để hỏi rõ thực h . Chứng tỏ lúc này ông cha tin. Nhng khi nghe xác minh lại thì ông lại chèm chẹp miệng về nào … câu nói này vi phạm phơng châm quan hệ nhng ông nhằm đánh trống lảng để dấu mình là ngời làng DÇu.
GV : Thực chất đây là câu nói bâng quơ ông nói với chính ông là độc thoại giờ sau sẽ học.
? Thực ra lúc này cũng cha ai biết ông là ngời làng Dầu nhng tại sao trên đờng về ông lại cúi gằm mặt xuống mà đi ?
- Vì ông xấu hổ, ông cảm thấy lời của ngời đàn bà cho con bú đang chửi mình . Nó nh nhát dao cứa sâu vào tim ông. Ông còn thoáng nghĩ đến mụ chủ.
? Trên đờng thì ông dấu mình là ngời làng Dầu nhng về nhà ông còn dấu mình đợc không? Ông nh thế nào?
- Về đến nhà : ông nằm vật ra giờng, nhìn con ông tủi thân nớc mắt cứ giàn ra.
Ông nắm chặt hai bàn tay rít lên : Chúng bay .thế này.…
Ông kiểm điểm lại từng ngời .Chao ôi ! cực nhục ch… a …
? ở đờng ông Hai phải dấu mình lên tác giả miêu tả nội tâm gián tiếp còn lúc này tác giả miêu tả nội tâm bằng cách nào?
- Miêu tả nội tâm trực tiếp – diễn tả trực tiếp những suy nghĩ cảm xúc của ông Hai về con – về những ngời ở làng – về bản thân ông – những ngời lang Dầu ở nơi tản c và ghi lại trực tiếp lời của ông Hai với những bọn việt gian ở nhà.
? Để diễn tả những cảm xúc, suy nghĩ về những vấn đề này của ông Hai, tác giả đã sử dụng giọng văn và nhiều loại câu nào?
- Giọng văn xót xa dồn dập
- Nhiều câu cảm, câu nghi vấn để bộc lộ cảm xúc và tự chất vấn mình để bộc lộ tâm trạng giằng xé, dằn vặt, đau đớn đến xót xa uất ức đến vật vã lơng tâm.
? Khi bà Hai về thì ông ra sao?
- Chiều tối khi bà Hai về : Ông nằm rũ trên giờng không nói gì, bà hỏi ông cũng không muốn nói. Đêm ông trằn trọc không sao ngủ đợc, hết trở mình – thở dài – lặng hẳn đi - không cất lên đ… ợc.
- Nghe tiếng mụ chủ : trống ngực đập thình thịch, nín thở nghe.
? Em thấy gì ở lời nói của ông Hai lúc này?
- Ông Hai nói ít, nói ngắn, gắt gỏng, nói nhỏ
Vì : Ông vừa bực bội, vừa đau buồn đến mức không muốn nói gì. Ông không muốn tạo ra âm thanh gì, động tĩnh gì kẻo mụ chủ nhà biết đợc Ông thu mình lại trong sự im lặng, trong sự đau đớn xót xa.
? Tai sao khi nghe tiếng mụ chủ ông lại có tâm trạng đó?
- Vì ông rất sợ mụ chủ biết chuyện, mụ mà biết thì mụ sẽ chửi bới, sẽ đuổi.
? Diễn tả tâm trạng của ông Hai lúc này tác giả có cách diễn tả gì khác với đoạn trớc?
-T ác giả có xen vào những yếu tố tả cảnh của căn nhà : không khí im lặng bao trùm toàn bộ căn nhà, lan tỏa cả ra không khs xung quanh.
81
? Vậy ba bốn ngày sau ông Hai làm gì?
- Ông Hai không ra đến ngoài, suốt ngày chỉ ru rú trong xó nhà nghe ngóng tình hình, lúc nào cũng chột dạ, động nghe thấy tiếng tây, việt gian, ông lại lủi vào trong… góc nhà nín thin thít : thôi lại chuyện ấy rồi.
? Chứng tỏ ông Hai luôn luôn trong tâm trạng gì?
- Lo lắng, sợ hãi thờng xuyên.
? Và trong những ngày này đã có chuyện gì xảy ra?
- Chuyện mụ chủ nhà đuổi gia đình ông.
? Với ông đây là một chuyện nh thế nào?
- Đây là chuyện khủng khiếp nhất. Thật là tuyệt đờng sinh sống.
? Vậy khi mụ chủ đuổi thì ông phản ứng ra sao?
- Ngồi lặng trên một góc giờng, bao nhiêu ý nghĩ đen tối bời bời nối tiếp trong óc ông : Hay là quay về phản đối Làng thì yêu thật nhng làng đã theo tây mất rồi thì phải thù.
- Ông chẳng biết làm gì chỉ biết ôm con vào lòng thủ thỉ.
? Vì sao ông lại phản đối việc quay về làng, ông lại thù làng?
- Vì làng đã theo tây. Về làng tức là bỏ kháng chiến, bỏ cụ Hồ.
? Ông về cũng không đợc, ở lại cũng không xong. Ông Hai đang rơi vào trong tình trạng gì?
- Bế tắc tuyệt vọng, sinh ra thù hận với làng.
? Bế tắc, tuyệt vọng ông chỉ biết tâm sự với con. Trong lời tâm sự với con ta tháy ông t©m sù g× víi con? ¤ng muèn con ghi nhËn ®iÒu g×?
- Ông tâm sự với con về làng chợ Dầumuốn con ghi nhận mình là ngời làng Dầu, ủng hộ cụ Hồ, ủng hộ kháng chiến, cánh mạng. Không bao giờ dám đơn sai
- Nớc mắt ông giàn ra ròng ròng trên hai má.
? Ông tâm sự với con về những điều này để làm gì?
- Để ngỏ lòng mình, nh mình lại minh oan cho mình.
? Em có so sánh gì về về những biểu hiện tâm lí của ông Hai lúc này so với lúc trớc?
- Lúc trớc : tâm lí của ông Hai chủ yếu đợc ẩn dấu ở bên trong, cũng có lúc nớc mắt giàn ra .
- Lúc này : Ông Hai không thể kìm nén đợc nữa, nỗi lòng của ông bung ra thành những lời nói trực tiếp với con, thành những giọt nớc mắt giàn ra chảy ròng ròng trên hai má.
? Những lời nói trực tiếp của ông Hai cùng với những giọt nớc mắt đã diễn tả tâm trạng cảm xúc gì của nhân vật ông Hai?
- Nguyện gắn bó, thủy chung với làng với kháng chiến, với cách mạng.
- Dù hoàn cảnh có đổi thay nhng lòng ông Hai vẫn không thay đổi vẫn một lòng hớng về cách mạng về kháng chiến về cụ Hồ.
? Qua phân tích em có nhận xét gì về diến biến tâm lí nhân vật và tình huồng truyện?
- Tâm lí nhân vật diễn biến vô cùng phức tạp, gay go, căng thẳng. Độ gay go căng thẳng mỗi kúc một đẩy lên cao, cao trào là lúc ông quẫn bách thù hận làng, thủ thỉ tâm sự với con.
- Tác giả đã đẩy nhân vật vào tình huống éo le, bế tắc từ đó mà tình cách đợc bộc lé.
- Truyện đợc xây dựng theo kiểu thắt nút, nút đợc thắt từ khi bắt đầu nhận đợc tin làng Dầu theo tây và càng ngày càng đợc thắt chặt và thắt chặt nhất khi mụ chủ đuổi gia đình ông.
? Em có so sánh gì về mảng tâm kí của nhân vật ông Hai lúc này so với lúc trớc?
- Hai mảng tâm lí đối lập nhau : trớc ông Hai hay cời, hay nói, hay đi để khoe về cái làng Lúc này không giám nói năng gì chỉ ru rú trong xó nhà, nói to cũng không… giám nói .… Hai mảng tâm lí đối lập này mở ra tình yêu làng, yêu nớc trong trẻo.
? Với cách con đờng tâm lí nhân vật nh vậy giúp em hiểu gì về nhân vật ông Hai?
- Ông Hai là ngời yêu làng, yêu nớc vô bờ bến.
- Tình yêu làng, yêu n ớc của ông hai luôn gắn với tình yêu n ớc và tinh thần kháng chiÕn.
GV : Nhà văn Kim Lân đã từng rơi vào tình trạng nh nhân vật ông Hai cho nên ông nh hóa thân vào nhân vật ông hai để diễn tả tình yêu làng, yêu nớc và tinh thần kháng chiến của nhân vật sâu sắc, tinh tế nh vậy. Nhà văn nói rằng lúc đó chỉ còn nớc là chui xuống đất. Cho nên nhà văn càng đi sâu vào nỗi đau vò xé của ông Hai nhà văn càng bộc lộ rõ tình yêu làng, yêu nớc của nhân vật cũng nh của chính mình. Nỗi đau đớn t- ởng nh rơi vào đờng cùng bế tắc không có cách nào giải quyết nữa thì truyện sẽ tiếp diÔn ra sao.