CHƯƠNG 5. ÁP DỤNG GIẢI PHÁP ĐỒNG LỢI ÍCH TRONG MỘT SỐ NGÀNH CÔNG NGHIỆP TRỌNG ĐIỂM
5.2. Công nghiệp gang thép
Quá trình sản xuất của ngành công nghiệp gang thép được chia ra thành luyện gang thép liên hoàn, tức là luyện gang từ quặng sắt ở lò cao rồi sản xuất tới tận sản phẩm thép thành phẩm và sản xuất thép lò điện, tức là lấy nguyên liệu là sắt vụn và/hoặc gang để sản xuất ra thép bằng lò điện.
(1）Luyện gang thép liên hoàn
Quá trình luyện gang thép liên hoàn là quá trình sản xuất thép từ quặng sắt nhưđược thể hiện trên Hình 5.2. Quá trình này gồm hai giai đoạn, giai đoạn “luyện gang” để sản xuất gang bằng phản ứng khử ở lò cao và giai đoạn “sản xuất thép” để sản xuất thép ở lò chuyển (converter furnace) rồi cán thép và gia công xử lý nhiệt để tạo ra các sản phẩm thép có đặc tính khác nhau. Quá trình khử quặng sắt ở lò cao có sinh ra khí CO2 và cần phải có nguồn nhiệt để thúc đẩy phản ứng khử.
Sau quá trình khử quặng ở lò cao, còn nhiều quá trình khác nữa như tinh luyện phôi thép, gia
11Trang chủ của Trung tâm Năng lượng Than Nhật Bản: http://www.jcoal.or.jp/coaldb/tech/cct/usc/
công phôi… rồi mới đến công đoạn sản xuất sản thép thành phẩm. Các công đoạn gia công xử lý nhiệt trung gian này đều tiêu tốn nhiên liệu.
Hình 5.2: Chu trình luyện gang thép liên hoàn
（2）Sản xuất thép lò điện
Trong quá trình sản xuất thép lò điện, như được thể hiện trên Hình 5.3, nguyên liệu sắt vụn/gang được nung chảy (luyện) trong lò điện, sau đó được đúc và cán thành sản phẩm thép.
Lò điện kiểu hồ quang là loại phổ biến nhất có gắn điện cực than chì ở phần nắp lò. Khi cho dòng điện chạy qua điện cực này thì giữa điện cực và sắt vụn trong lò sẽ sinh ra hồ quang, sắt vụn/gang sẽ bị nóng chảy nhờ nhiệt hồ quang này. Trong lò điện diễn ra quá trình oxy hóa, oxy được thổi vào lò điện để nâng cao nhiệt độ của lò bằng nhiệt của phản ứng và quá trình khử (hoàn nguyên) xảy ra khi xỉ oxy hóa được cào bỏ ra bên ngoài rồi đổ thêm bột than (cốc) vào để loại S trong thép.
Hình 5.3: Qui trình sản xuất thép lò điện 5.2.1. Biện pháp kiểm soát ô nhiễm không khí
(1) Kiểm soát ô nhiễm không khí trong luyện gang thép liên hoàn
Trong công nghệ luyện gang thép liên hoàn, có nhiều công đoạn xảy ra quá trình cháy. Các biện pháp kiểm soát khí thải đối với từng công đoạn được thể hiện trong Bảng 5.5.
Lò điện Công đoạn đúc
Vận chuyển và lựa chọn sắt vụn
Tháp tinh luyện ngoài lò
Khí thải
Bảng 5.5: Xử lý khí thải trong luyện gang thép liên hoàn12 Quá trình sản xuất Biện pháp kiểm soát khí thải chủ yếu
Công đoạn nung nóng Thiết bị lắng bụi tĩnh điện/ Thiết bị xử lý SOx/NOx trong khí thải Công đoạn cốc hóa Nắp lò làm lạnh không khí lò cốc/ Xử lý SOx trong khí thải lò cốc Lò cao Thiết bị rửa khí thải venturi/ Thiết bị lắng bụi tĩnh điện
Lò chuyển Xử lý bụi bằng xyclon Đúc và quấn Lò đốt sinh ít NOX
(2) Kiểm soát ô nhiễm trong sản xuất thép lò điện
Trong sản xuất thép bằng lò điện, bụi và chất bốc bị bay ra bên ngoài lò vì nắp lò bị mở khi nạp sắt vụn vào lò ở công đoạn nung nóng. Vì vậy, cần xử lý trực tiếp khí thải phát sinh từ lò điện và thu và xử lý bụi trong khu vực sản xuất . Qui trình xử lý được thể hiện trên Hình 5.4.
Hình 5.4: Xử lý khí thải trong sản xuất thép lò điện 5.2.3. Biện pháp tiết kiệm năng lượng (để giảm phát thải CO2)
(1) Biện pháp tiết kiệm năng lượng (giảm CO2) trong luyện gang thép liên hoàn a. Công nghệ sản xuất mới đối với quặng thiêu kết
Lượng năng lượng tiêu thụ và lượng CO2 phát thải trong quá trình sản xuất thép chịu sự ảnh hưởng rất nhiều của việc thay đổi sản lượng. Vì vậy, hãng JFE Steel của Nhật Bản đã chú trọng
“cắt giảm định mức (là lượng tiêu thụ năng lượng hoặc lượng phát thải CO2 tính trên một đơn vị sản lượng)” và nỗ lực thực hiện tiết kiệm năng lượng để đánh giá hiệu quả của việc đầu tư máy móc thiết bị và nâng cao trình độ công nghệ vận hành. Nhờ việc đầu tư máy móc thiết bị tiết kiệm năng lượng và phát triển các công nghệ như kỹ thuật sản xuất nguyên liệu thép mới “Super- SINTER®OXY”*, nên định mức tiêu thụ năng lượng năm 2014 chỉ còn 22,6 GJ/tấn thép, giảm 20% so với năm 1990, còn định mức phát thải CO2 chỉ còn 2,00 t-CO2/tấn thép, giảm 19% so với năm 199013.
* Sau khi trộn nguyên liệu thiêu kết là cốc dạng cám, quặng sắt dạng cám và đá vôi, cho vào lò thiêu kết và tiến hành thiêu kết, tạo nên quặng thiêu kết dạng miếng để sử dụng trong lò cao. Để sản xuất được quặng thiêu kết có chất lượng cao, cần duy trì nhiệt độ thiêu kết trong dải 1200 oC ~ 1400 oC trong một khoảng thời gian nhất định. Kỹ thuật “Super-SINTER®OXY” là kỹ thuật thổi hỗn hợp oxy/khí
12 Tham khảo Kiểm toán Môi trường – Tập đoàn Nippon Steel & Sumitomo Metal;
http://www.nssmc.com/csr/env/env_management/account.html
13Trang chủ của hãng JFE Steel: http://www.jfe-steel.co.jp/release/2014/07/140717.html
hydrocarbon (gas) để có thể duy trì nhiệt độ tối ưu trong khoảng thời gian dài gấp hơn 2 lần so với trước đây. Nhờ vậy, hiệu suất đã tăng lên với mức cải thiện 2% độ bền của quặng thiêu kết. Ngoài ra, việc nâng cao tốc độ phản ứng của lò thiêu kết đã làm tăng 5% năng suất của lò thiêu kết so với trước đây. Bên cạnh đó, có thể nâng cao hiệu suất bằng cách sử dụng quặng thiêu kết có chất lượng cao làm nguyên liệu và biện pháp này cũng rất có hiệu quả trong việc cắt giảm tỉ lệ cốc.
(2) Biện pháp tiết kiệm năng lượng (giảm CO2) trong nhà máy luyện thép dùng lò điện a. Lò hồ quang hiệu suất cao thân thiện môi trường
Phần này giới thiệu công nghệ tiên tiến của Nhật Bản trong việc thu hồi một cách hiệu quả nhiệt thải nhằm tiết kiệm năng lượng đối với lò hồ quang điện.
Loại “lò hồ quang hiệu suất cao thân thiện môi trường (ECOARC)” được công ty Steel PlanTech* phát triển nhằm tiết kiệm năng lượng và kiểm soát phát thải dioxins. Nếu so với định mức sử dụng điện 400 kWh/t của lò hồ quang điện thông thường ở Nhật Bản thì lò ECOARC tiết kiệm đến 40% năng lượng. Đặc điểm của ECOARC là nâng cao hiệu suất sử dụng năng lượng bằng cách luôn duy trì một lượng phế liệu trong bộ phận sấy được dùng để cung cấp nguyên liệu cho thân lò và vừa nung chảy phế liệu vừa thu hồi nhiệt. Hình 5.5 khái quát qui trình của lò ECOARC và Hình 5.6 giải thích nguyên lý sấy nguyên liệu trước (preheat).
Hình 5.5. Khái quát qui trình ECOARC (Nguồn: Công ty JP STEEL PLANTECH)
Hình 5.6: Nguyên lý sấy vật liệu trước (pre heat)
* Công ty này đặt tại thành phố Yokohama và được thành lập trên cơ sở hợp tác giữa các công ty công nghiệp nặng hàng đầu của Nhật Bản như JFE Engenering, Hitachi, Kawasaki, Sumitomo. ECOARC là sản phẩm công nghệ tích hợp thành quả của các công ty này.https://steelplantech.com/product/ecoarc/
b. Vòi đốt liên kết (coherent burner)
Là vòi đốt tốc độ siêu âm, thổi đồng thời hạt cốc cám hoặc nhiên liệu hóa thạch cùng với oxy. Có thể thực hiện tiết kiệm năng lượng được nhờ thúc đẩy quá trình nóng chảy bằng cách nâng cao hiệu suất cắt các tấm kim loại vụn ở điểm lạnh (cold spot) hoặc hiệu suất nhiệt ôxi hóa kim loại.
c. Hệ thống điều khiển điện cực theo lý thuyết mờ (Fuzzy)
Là kỹ thuật điều khiển dùng nhiều yếu tố điều khiển như dòng điện, điện áp, điện trở hồ quang để tối ưu hóa việc điều khiển tự động lò điện.
d. Phương thức đốt bằng vòi đốt ôxi lò thùng*
Vòi đốt ôxi có thể giúp cắt giảm được khoảng 25% lượng phát thải sau khi đốt cháy do sử dụng oxy thay cho không khí. Phương thức này có thể tiết kiệm năng lượng nhờ vào việc tăng nhiệt độ ngọn lửa và nâng cao hiệu suất truyền nhiệt, giảm lượng khí thải và giảm tổn thất nhiệt bị thải ra ngoài cùng với khí thải.
*Bình chứa giống như gáo múc nước để múc thép nóng chảy ở lò điện đổ vào khuôn.