* Ổn định lớp
* Kiểm tra bài cũ
-Đọc thuộc lòng bài thơ “ Tức cảnh Pắc Bó”, nêu hoàn cảnh ra đời của bài thơ.
-Nêu giá trị nội dung và nghệ thuật bài thơ trên.
* Tổ chức dạy- học bài mới :
Tình yêu thiên nhiên, phong thái ung dung, tinh thần lạc quan, lòng kiên trì, quyết tâm vượt khó, sống giản dị luôn là vẻ đẹp tâm hồn của Bác. Điều đó không chỉ biểu hiện ở lối sống hàng ngày mà còn được Bác nói lên qua những vần thơ đầy truyền cảm cuae Bác. Hôm nay chúng ta cùng đến với những thi phẩm tuyệt bút trong tù của Bác.
Hoạt động của thầy và trò - GV cho HS đọc chú thích dấu * (SGK)
+ Vì sao Bác bị ngồi tù ở Quảng Tây- Trung Quoác?
+ Qua phần chú thích, em hãy nêu xuất xứ và hòan cảnh sáng tác hai bài thơ ?
Nội dung cần đạt I. Đọc- Tìm hiểu chung
1. Tác giả: Hồ Chí Minh( đã tìm hiểu ở bài “Tức cảnh Pác Bó” )
- Hoạt động của Bác thời kì 1942- 1943 (SGK)
2.Tác phẩm:
a) Xuất xứ: Trích trong tập”Nhật ký trong tù”- tập thơ viết bằng chữ Hán gồm 133 bài., khi Bác bị chính quyền
- GV đưa tập thơ “Nhật kí trong tù” cho HS quan sát, giới thiệu thêm cho các em hiểu hoàn cảnh ra đời hết sức đặc biệt của tập thơ.
+ Hai bài thơ viết theo thể thơ nào? Nêu vài hiểu biết của em về thể thơ này?
- GV hướng dẫn HS đọc hai bài thơ (phiên aâm, dòch nghóa, dòch thô)
- Kiểm tra việc hiểu từ khó của bài thơ - GV giải thích thêm : Nại nhược hà- Biết làm thế nào?
- “khó hững hờ”
- Truứng san- truứng san:
- Núi cao rồi lại núi cao
- GV chuyển sang hướng dẫn HS tìm hiểu chi tieát.
GV : Vọng nguyệt là một thi đềứ rất phổ biến trong thơ xưa. Thi nhân xưa, gặp cảnh trăng đẹp thường đem rượu ra uống trước hoa để ngắm trăng; có rượu có hoa thì
Tưởng Giới Thạch bắt giam ở Quảng Taây - Trung Quoác(8/1942- 9/1943) - Bài “Ngắm trăng” được viết vào một đêm sáng trăng, khi Bác đang ngồi trong nhà tù, ngắm trăng.
- Bài “Đi đường” được viết khi Bác đang bị giải đến nhà lao khác.
b) Thể thơ: thất ngôn tứ tuyệt (kết cấu : hai câu đề- hai câu kết hoặc khai- thừa- chuyển- hợp…)
c) Đọc- hiểu từ khó (SGK)
- Nại nhược hà- Biết làm thế nào : đó là sự xốn xang, bối rối của một tâm hồn nghệ sĩ rất nhạy cảm trước vẻ đẹp cuûa thieân nhieân
-“Khó hững hờ” ta lại hiểu : nhân vật trữ tình quá bình thản, có phần hững hờ chứ không rung cảm như trong bản phiên âm và dịch nghĩa.
- Trùng san- trùng san: hết lớp núi này đến lớp núi khác
II. Tìm hiểu chi tiết hai bài thơ Bài thơ “ Ngắm trăng”
1.Hai câu thơ đầu: Hoàn cảnh ngắm traêng
thú vị. Nói chung, người ta chỉ ngắm trăng khi thảnh thơ, tâm hồn thư thái.
+ Nhửng ta baột gaờp Hoà Chớ Minh ngaộm trăng trong hoàn cảnh ntn?
(câu thơ mở đầu gợi cho em hiểu điều gì?
Có phải Bác nói về hoàn cảnh thiếu thốn vật chất của mình trong tù không? )
ứ
+ Trong hoàn cảnh như vậy, người tù có một biểu hiện gì trong tâm hồn? Điều đó nói lên Bác là một con người có tình cảm gì với thiên nhiên?
+ Em có nhận xét gì về giọng thơ, ngôn ngữ thơ của hai câu thơ mở đầu?
+ Nếu hai câu đầu mở ý cho người đọc hiểu sự quan tâm của Bác với thiên nhiên thì sang hai câu thơ sau gợi cho em hiểu ủieàu gỡ?
+ Em có nhận xét gì về nghệ thuật của hai câu thơ(Cấu trúc, phép tu từ nào được sử dụng ở hai câu thơ này)?
Trong tù không rượu cũng không hoa -Trong tù (nơi có song sắt, xích sắt, bốn bức tường khép kín) không hoa, không rượu (những yếu tố mà người xưa quan niệm là rất cần cho một cuộc thưởng nguyệt).
- Câu thơ đầu không hề mang ý nghĩa phê phán(trong hoàn cảnh bị giam cầm nhà tù làm gì có rượu, hoa cho tù nhân) mà chỉ nêu lên hoàn cảnh thưởng nguyệt rất đặc biệt mà thôi
người tù không hề vướng bận bởi những ách nặng về vật chất.
Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ - khó hững hờ: tâm trạng xốn xang, boỏi roỏi raỏt ngheọ sú cuỷa Hoà Chớ Minh trước cảnh đêm trăng quá đẹptâm hồn nghệ sĩ đích thực(thiên nhiên khiến Người sinh tình), đã có sự rung động rất mãnh liệt trước cảnh trăng đẹp, dự đang là thõn tu.ứ
trong nguùc tuứ nhửng vaón quan taõm đến thiên nhiên NT : Phép đối, điệp từ, câu hỏi tu từ, chọn hình ảnh thơ tiêu biểu với giọng thơ nhẹ nhàng tự nhiên
2. Hai câu thơ cuối: Cuộc ngắm trăng Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ NT:
- Cấu trúc đối: (đối rất chỉnh) + Người - trăng
+ Với cấu trúc đối, nghệ thuật nhân hoá, tác giả đã thể hiện mối giao hòa gì giữa người và trăng?
- GV bình về tình cảm dành cho trăng của Bác.
- Chuyển sang tiểu kết về bài thơ
+ Nói tóm lại, Bác Hồ hiện lên ntn qua bài thơ “Ngắm trăng” ? Hình thức nghệ thuật của bài thơ có gì tiêu biểu?
GV: Bài thơ tiêu biểu cho phong cách của
+ ngắm trăng soi - ngắm nhà thơ
- phép tu từ : nhân hoá(vầng trăng như người)
Sự giao hòa gắn bó giữa người và trăng, bạn tri âm tri kỷ. Cả người và trăng đều chủ động tìm đến giao hoà cùng nhau, ngắm nhau say đắm. Đó là một tình cảm song phương mãnh liệt của cả người và trăng. Lúc này đâu còn bóng dáng của người tù mà thay vào đó là hình ảnh một nhà thơ tràn đầy cảm xúc. Tuy song sắt chắn giữa nhân và nguyệt nhưng bây giờ nó đã trở nên bât ù lực, vô hiệu. lại một lần nữa Hồ Chí Minh vượt ngục về tinh thần để tìm đến với vầng trăng tri kỉ, bất chấp cùm xích, đói rét, muỗi rệp, ghẻ lơ..û, song sắt thô bạocủa nhà tù, để tâm hồn bay bổng tìm đến "
Bài thơ“Ngắm trăng” vừa thể hiện tình cảm thiên nhiên đặc biệt sâu sắc, mạnh mẽ, một biểu hiện nổi bật của tâm hồn nghệ sĩ ở Bác, vừa cho thấy sức mạnh tinh thần to lớn của người chiến sĩ vĩ đại đó.Vì vậy , có thể nói, đằng sau những câu thơ đó lại là một tinh thần thép, mà biểu hiện ở đây là sự tự do nội tại, phong thái ung dung, vượt hẳn lên sự nặng nề, tàn bạo của tù ngục, mà Bác đã từng tâm sự:
Thân thể ở trong lao Tinh thần ở ngoài lao Muốn nên sự nghiệp lớn Tinh thần càng phải cao
hiện đại.Thể thơ tứ tuyệt giản dị mà hàm xúc cùng với phép đối, nhân hóa ta hiểu được tâm hồn nghệ sĩ của người chiến sĩ vĩ đại.
Các nhóm HS thảo luận : - Đọc những bài thơ có trăng -Nhận xét trăng trong thơ Bác.
- GV nêu đáp án theo SGV, chuyển sang hướng dẫn tìm hiểu bài thơ “Đi đường”
- GV giới thiệu qua cho HS biết về những laàn chuyeồn lao cuỷa Hoà Chớ Minh (theo SGV)
+ Bài thơ theo cấu trúc nào?
+Nhận xết về bản dịch?
+ Em có nhận xét gì về giọng thơ, lời thơ của câu thơ mở đầu?
+ Câu thơ thứ nhất nêu nhận xét gì về việc đi đường? Ngoài nghĩa chính, câu thơ còn diễn tả lớp nghĩa thứ hai, em hãy chỉ rừ?
Từ đó gợi cho em hiểu gì về Bác?
+ Câu thơ thứ hai , tác giả diễn tả điều gì?
- Thơ Bác đầy trăng (đáp án theo SGV) Bài thơ “Đi đường”
* Cấu trúc của bài thơ : khai, thừa, chuyển , hợp
* Bản dịch có nhiều ưu điểm nhưng cũng có chỗ chưa thật sát với nguyên tác(theo SGV)
1. Hai câu thơ đầu(khai- thừa) - Câu thơ đầu
Tẩu lộ tài tri tẩu lộ nan
(Có đi đường mới biết đi đường khó) + Giọng thơ đầy suy ngẫm, lời thơ như một triết lí.
+ Câu thơ như đúc rút một kinh nghiệm của người đi đường: đi đường thật khó khăn, gian nan (con đường cách mạng cũng đầy gian khổ)Bác đã từng đi đường nhiều thì mới thấu hiểu đầy đủ cái sự thực hiển nhiên đó và mới rút ra kết luận như vậy.
- Câu thơ thứ hai:
Trùng san chi ngoại hựu trùng san (Hết lớp núi này lại tiếp đến lớp núi khác)
+ Câu thơ thể hiện cụ thể cái khó khăn của việc đi đường(gặp núi): gian
+ Để thể hiện được vai trò của câu thừa, nhà thơ sử dụng ngôn ngữ thơ ntn?
+ Em hiểu ntn về câu thơ thứ ba ?
+ Lời nhắn nhủ bên trong câu thơ là gì?
+ Một kết quả tất yếu sẽ diễn ra là gì?
+ YÙ nghúa cuỷa caõu thụ cuoỏi ntn? thụ nhử đang thúc giục người bộ hành
- Chuyển sang tổng kết về hai bài thơ
+ Em hãy nêu những điều cần ghi nhớ về hai bài thơ?
- Cho HS đọc hai ghi nhơ trong SGK
+ Viết đoạn văn nêu lên suy nghĩ và tình cảm gì dành cho Bác?
(HS viết và đọc trước lớp)
- Hướng dẫn HS học bài và chuẩn bị bài ở nhà
nan tiếp gian nan, dường như bất tận + NT: điệp từ, câu thơ cân đối
2.Hai câu thơ cuối (chuyển- hợp) - Trùng san đăng đáo cao phong hậu Câu thơ thứ ba chỉ ra điểm đến của hành trình “tẩu lộ”: đỉnh núi
Câu thơ nhắn nhủ: dù nùi có cao, có dài cần cố gắng lên đỉnh núi.
- Vạn lí dư đồ cố miện gian.
Lên đỉnh núi sẽ thu nhận được nhiều điều hay,đó là những vinh quang, câu thơ như đang thúc giục người bộ hành coỏ gaộng leo leõn ủổnh nuựi.
III. Toồng keỏt
1. Nội dung(SGK) 2. Nghệ thuật(SGK) IV. Luyện tập
HS viết đoạn văn
V. Bài tập về nhà
- Học thuộc lòng hai bài thơ
- Nắm lại nội dung và nghệ thuật của hai bài thơ
-Hoàn thành bài tập, soạn bài theo HD