TỔ NG QUAN TÀI LI Ệ U NGHIÊN C Ứ U
Cơ sở lý lu ậ n v ề quy ho ạ ch s ử d ụng đấ t
1.1.1 Khái ni ệ m c ủ a quy ho ạ ch s ử d ụng đấ t Đất đai là một vùng lãnh thổ nhất định (vùng đất, khoanh đất, vạt đất, mảnh đất, miếng đất ) có vị trí, hình thể, diện tích với những tính chất tự nhiên hoặc mới tạo thành (đặc tính, thổ nhưỡng, điều kiện địa hình, địa chất, thủy văn, chế độ nước, nhiệt độ, ánh sáng, thảm thực vật, các tính chất lý hóa tính ) tạo điều kiện nhất định cho việc sử dụng theo mục đích khác nhau Như vậy, để sử dụng đất cần phải làm quy hoạch - đây là quá trình nghiên cứu lao động sáng tạo nhằm định nghĩa, mục đích của từng phần lãnh thổvà đề xuất một trật tự sử dụng đất nhất định (Lê Đình Thắng,
Đất đai là yếu tố quan trọng trong mối quan hệ sản xuất, đóng vai trò là "tư liệu sản xuất đặc biệt" liên quan đến phát triển kinh tế - xã hội Quy hoạch sử dụng đất không chỉ là một hiện tượng kinh tế - xã hội mà còn thể hiện ba đặc tính chính: kinh tế, kỹ thuật và pháp chế.
- Tính kinh tế: Thể hiện ở hiệu quả sử dụng đất
- Tính kỹ thuật: Bao gồm các tác nghiệp chuyên môn kỹ thuật như điều tra, khảo sát, xây dựng bản đồ, khoanh định, xử lý số liệu
- Tính pháp chế: Xác định tính pháp lý về mục đích và quyền sử dụng đất theo quy hoạch nhằm đảm bảo sử dụng đất đai đúng pháp luật
Quy hoạch sử dụng đất là hệ thống biện pháp của Nhà nước nhằm quản lý và tổ chức sử dụng đất một cách đầy đủ, hợp lý và hiệu quả Qua việc phân bổ đất đai cho các mục đích khác nhau, quy hoạch định hướng tổ chức sử dụng đất cho các cấp lãnh thổ, ngành nghề và người sử dụng, nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất xã hội Đồng thời, quy hoạch này còn thực hiện đường lối kinh tế của Nhà nước dựa trên dự báo theo quan điểm sinh thái bền vững.
Theo FAO (1993), quy hoạch sử dụng đất là quá trình đánh giá hệ thống tiềm năng của đất và nước nhằm tối ưu hóa việc sử dụng đất và phát triển kinh tế - xã hội Mục tiêu chính của quy hoạch là lựa chọn phương án sử dụng đất hiệu quả nhất để đáp ứng nhu cầu của con người, đồng thời bảo vệ tài nguyên cho các thế hệ tương lai Sự cần thiết phải thực hiện quy hoạch xuất phát từ sự thay đổi trong nhu cầu con người và điều kiện thực tế, do đó, việc nâng cao kỹ năng sử dụng đất là rất quan trọng.
Phương án quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền phê duyệt là cơ sở để quản lý việc sử dụng đất, bao gồm giao đất, cho thuê đất, thu hồi và chuyển mục đích sử dụng, đặc biệt là chuyển đổi diện tích đất trồng lúa sang các mục đích phi nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản hoặc trồng cây lâu năm Mục tiêu của quy hoạch sử dụng đất là tạo điều kiện tổ chức lãnh thổ, thúc đẩy các đơn vị sản xuất thực hiện và vượt kế hoạch Nhà nước giao.
Quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất là yếu tố then chốt trong việc quản lý đất đai một cách hợp lý và hiệu quả, dựa trên định hướng phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường Nó được xây dựng từ hiện trạng quỹ đất, nhu cầu sử dụng, định mức sử dụng đất, và các tiến bộ khoa học kỹ thuật Những năm gần đây, quy hoạch đã mang lại nhiều kết quả tích cực, giúp khai thác và sử dụng đất đúng mục đích, mở rộng diện tích canh tác, nâng cao chất lượng đất, và đảm bảo an toàn lương thực.
Quy hoạch sử dụng đất là quá trình ra quyết định nhằm tối ưu hóa việc sử dụng đất đai một cách bền vững, mang lại lợi ích cao nhất Quá trình này thực hiện đồng thời hai chức năng chính: điều chỉnh các mối quan hệ về đất đai và tổ chức sử dụng đất như một tư liệu sản xuất đặc biệt, nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất xã hội và bảo vệ đất cũng như môi trường.
Dựa trên đặc điểm và điều kiện tự nhiên, quy hoạch sử dụng đất được thực hiện nhằm định hướng các cấp, ngành trong việc lập kế hoạch chi tiết, đồng thời thiết lập sự ổn định pháp lý cho quản lý Nhà nước về đất đai Điều này tạo cơ sở cho việc cấp đất, đầu tư phát triển sản xuất, đảm bảo an ninh lương thực và đáp ứng nhu cầu dân sinh, văn hóa - xã hội.
Quy hoạch sử dụng đất là biện pháp quan trọng của Nhà nước nhằm tổ chức lại việc sử dụng đất đúng mục đích, hạn chế lãng phí và chuyển đổi mục đích tùy tiện, bảo vệ quỹ đất nông nghiệp và lâm nghiệp, đặc biệt là đất trồng lúa và rừng Nó còn giúp ngăn chặn các hiện tượng tiêu cực như tranh chấp, lấn chiếm đất, phá vỡ cân bằng sinh thái và ô nhiễm môi trường Những vấn đề này có thể dẫn đến tổn thất kinh tế và gây ra bất ổn về chính trị và an ninh quốc phòng, đặc biệt trong giai đoạn chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường.
1 1.2 Đặc điể m c ủ a quy ho ạ ch s ử d ụng đấ t
Quy hoạch sử dụng đất là một yếu tố quan trọng trong hệ thống kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, mang tính lịch sử và xã hội, đồng thời có tính khống chế vĩ mô và chỉ đạo Nó đóng vai trò tổng hợp trong việc định hướng phát triển trung và dài hạn (Võ Tử Can, 2001).
Lịch sử phát triển của xã hội gắn liền với quy hoạch sử dụng đất, phản ánh sự tiến hóa của các hình thái kinh tế - xã hội Mỗi hình thái này thể hiện qua hai khía cạnh chính: lực lượng sản xuất, tức là mối quan hệ giữa con người với sức lao động và tài nguyên thiên nhiên trong quá trình sản xuất, và quan hệ sản xuất, phản ánh mối quan hệ giữa con người với nhau trong hoạt động sản xuất.
Trong quy hoạch sử dụng đất, mối quan hệ giữa con người và đất đai là rất quan trọng, bao gồm cả yếu tố tự nhiên như điều tra, đo đạc và thiết kế, cũng như mối quan hệ giữa các cá nhân thông qua văn bằng sở hữu và quyền sử dụng đất (GCN QSD đất) Quy hoạch sử dụng đất không chỉ thể hiện sự quản lý hiệu quả tài nguyên mà còn thúc đẩy mối quan hệ sản xuất, đóng vai trò thiết yếu trong phương thức sản xuất xã hội.
Trong xã hội có phân chia giai cấp, quy hoạch sử dụng đất thường mang tính tự phát, chú trọng vào lợi nhuận tối đa và pháp lý, nhằm củng cố quyền tư hữu đất đai Tại Việt Nam, quy hoạch đất đai không chỉ phục vụ nhu cầu sử dụng mà còn bảo vệ quyền lợi xã hội, góp phần thay đổi quan hệ sản xuất nông thôn, nâng cao hiệu quả sản xuất và bảo vệ tài nguyên đất Đặc biệt, trong nền kinh tế thị trường, quy hoạch sử dụng đất giúp giải quyết các mâu thuẫn giữa các lợi ích kinh tế, xã hội và môi trường, đồng thời cân bằng các lợi ích này trong quá trình sử dụng đất.
Quy hoạch sử dụng đất thể hiện tính tổng hợp qua việc khai thác, sử dụng, cải tạo và bảo vệ tài nguyên đất đai nhằm phục vụ nhu cầu toàn bộ nền kinh tế quốc dân Nó liên quan đến nhiều lĩnh vực như khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, dân số, sản xuất nông nghiệp, công nghiệp và môi trường sinh thái Với đặc điểm này, quy hoạch không chỉ tổng hợp nhu cầu sử dụng đất mà còn điều hòa các mâu thuẫn giữa các ngành, xác định và điều phối phương hướng phân bố đất đai, đảm bảo phát triển bền vững cho nền kinh tế quốc dân với tốc độ cao và ổn định.
* Tính dài hạn: Thể hiện ở việc xác định nhu cầu sử dụng đất để phát triển kinh tế - xã hội lâu dài
Dựa trên các dự báo xu hướng biến động dài hạn của các yếu tố kinh tế quan trọng như sự thay đổi về nhân khẩu, tiến bộ khoa học kỹ thuật, đô thị hóa, công nghiệp hóa và hiện đại hóa nông nghiệp, cần xác định quy hoạch trung và dài hạn cho việc sử dụng đất đai Điều này sẽ giúp đề ra các phương hướng, chính sách và biện pháp chiến lược, tạo cơ sở khoa học cho việc xây dựng kế hoạch sử dụng đất hàng năm, 5 năm và lâu dài hơn.
Nh ữ ng nguyên t ắ c c ủ a quy ho ạ ch s ử d ụng đấ t
Áp lực từ sự gia tăng dân số và tình trạng khan hiếm tài nguyên đất đai hiện nay yêu cầu cần có sự cân nhắc hợp lý giữa các hình thức sử dụng đất và loại đất để đảm bảo sản xuất ổn định và an toàn lương thực, đồng thời bảo vệ hệ sinh thái và môi trường sống Quy hoạch sử dụng đất đóng vai trò quan trọng trong việc phân phối và tái phân phối quỹ đất, đáp ứng nhu cầu sử dụng của các ngành, đơn vị và cá nhân, đồng thời điều chỉnh các mối quan hệ đất đai Điều này cho thấy quy hoạch sử dụng đất thực hiện hai chức năng chính: điều chỉnh mối quan hệ đất đai và tổ chức sử dụng đất như một tư liệu sản xuất đặc biệt, dựa trên những nguyên tắc hợp lý.
Một là, Chấp hành quyền sở hữu Nhà nước vềđất đai.
Nguyên tắc sử dụng đất là nền tảng cho mọi hoạt động và biện pháp liên quan đến quyền sử dụng đất, đóng vai trò quan trọng trong quy hoạch sử dụng đất Nguyên tắc này không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn liên quan đến vấn đề chính trị, vì tài nguyên đất đã được quốc hữu hóa và thuộc sở hữu Nhà nước Đây cũng là cơ sở quan trọng để phát triển sản xuất và củng cố phương thức sản xuất xã hội chủ nghĩa, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp.
Nhà nước nghiêm cấm việc sử dụng đất không đúng mục đích, bảo vệ quyền sử dụng đất và tính ổn định của các đơn vị sử dụng đất, tạo cơ sở cho phát triển sản xuất Theo Điều 4 Luật Đất đai năm 2013, đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện quản lý Nhà nước trao quyền sử dụng đất cho người dân theo quy định, thể hiện quyền quản lý thống nhất qua các khía cạnh như giao đất lâu dài, cho thuê đất, quyết định mục đích sử dụng và khung giá đất, cũng như giám sát và xử lý vi phạm Để thực hiện quyền này, Nhà nước cần sử dụng hiệu quả các công cụ quản lý như quy hoạch sử dụng đất, tài chính và chính sách kinh tế.
Quy hoạch sử dụng đất đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sự toàn vẹn lãnh thổ của các đơn vị sử dụng đất Qua quy hoạch, ranh giới giữa các đơn vị sử dụng đất, khu vực sản xuất nông nghiệp và khu dân cư được xác định rõ ràng, giúp xác lập quyền lợi của từng chủ sử dụng đất Nhà nước công nhận và bảo vệ quyền sử dụng đất của các chủ sử dụng thông qua các văn bản pháp luật Mọi thay đổi trong cấu trúc đơn vị sử dụng đất cần được cập nhật kịp thời trong các tài liệu liên quan.
Sử dụng đất tiết kiệm và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên là điều cần thiết trong bối cảnh diện tích đất đai ngày càng thu hẹp trong khi dân số tăng nhanh Đất đai không chỉ là tư liệu sản xuất mà còn là điều kiện tồn tại cơ bản của con người và các tổ chức kinh tế, chính trị - xã hội Việc sử dụng đất đúng mục đích và hợp pháp sẽ nâng cao chất lượng đất Do đó, cần phải bố trí hài hòa giữa nhu cầu sử dụng đất của các ngành, hạn chế chuyển đổi đất canh tác hiệu quả sang mục đích phi nông nghiệp, nhằm đảm bảo an toàn lương thực quốc gia và cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp Đồng thời, cần cân đối quỹ đất để phù hợp với nhiệm vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, góp phần nâng cao chất lượng đất và mở rộng diện tích.
Ngăn ngừa và dập tắt quá trình xói mòn do gió và nước là một trong những vấn đề bảo vệ đất quan trọng, đặc biệt ở Việt Nam với địa hình đồi núi chiếm 3/4 lãnh thổ và khí hậu nhiệt đới ẩm Quá trình khoáng hóa mạnh mẽ trong đất, cùng với tình trạng mưa nhiều và tập trung, dẫn đến rửa trôi, xói mòn và suy thoái đất, nhất là do nạn chặt phá rừng và sử dụng đất không bền vững Hệ quả là nhiều vùng đất bị thoái hóa, mất khả năng sản xuất, và xu hướng hoang mạc hóa gia tăng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất nông nghiệp Để tổ chức các biện pháp chống xói mòn hiệu quả, cần xem xét đặc điểm địa hình, thổ nhưỡng và thủy văn của từng khu vực, đồng thời xây dựng một đồ án quy hoạch có luận chứng khoa học cho các giải pháp này.
Trong lĩnh vực bảo vệ đất, quy hoạch sử dụng đất không chỉ nhằm chống xói mòn mà còn phải đối phó với ô nhiễm đất và bảo vệ môi trường Ô nhiễm môi trường, do chất thải công nghiệp, nước thải từ các đô thị lớn và việc sử dụng hóa chất độc hại, đang trở thành vấn đề nghiêm trọng Do đó, các phương án quy hoạch sử dụng đất cần phải bao gồm các biện pháp hiệu quả để chống ô nhiễm Đồng thời, khi cấp đất cho các nhu cầu phi nông nghiệp, cần bố trí hợp lý các công trình để tiết kiệm đất và tránh lãng phí tài nguyên.
Ba là, Tổ chức phân bổ ích đất cho các ngành đáp ứng mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội
Khi phân bổ quỹ đất, cần tuân thủ nguyên tắc sử dụng tài nguyên đất nhằm phục vụ lợi ích chung của nền kinh tế quốc dân và từng ngành cụ thể, đặc biệt ưu tiên cho ngành nông nghiệp.
Sự phát triển của các ngành nông nghiệp, công nghiệp, giao thông vận tải, xây dựng, thủy điện và dầu khí đều cần đất Việc bố trí các xí nghiệp công nghiệp, tuyến giao thông, khu khai thác khoáng sản và công trình xây dựng lớn thường được lập kế hoạch trong chiến lược phát triển kinh tế quốc dân dài hạn Tiêu chí quan trọng là các khu đất phục vụ cho nhu cầu phi nông nghiệp nên được lấy từ đất chưa sử dụng hoặc đất có hiệu quả thấp trong nông nghiệp.
Khi giao đất cho các nhu cầu phi nông nghiệp, cơ cấu sử dụng đất của đơn vị bị mất đất thường bị thay đổi Do đó, việc xây dựng dự án giao đất cần được thực hiện cẩn thận để hạn chế tác động đến hoạt động sản xuất của các cơ sở Nếu việc giao đất dẫn đến sự thay đổi lớn trong cơ cấu sử dụng đất và làm đảo lộn tổ chức lãnh thổ, cần phải quy hoạch lại toàn bộ hoặc một phần cho đơn vị sử dụng đất đó.
Khi đánh giá tác động kinh tế từ việc giao đất, chủ sở hữu đất bị mất quyền yêu cầu chủ được giao đất bồi thường toàn bộ thiệt hại phát sinh từ việc thu hồi và giao đất, bao gồm cả chi phí quy hoạch lại Việc bồi thường cho chủ sở hữu đất bị mất là nghĩa vụ và trách nhiệm của chủ được giao đất.
Bốn là, quy hoạch sử dụng đất phải tạo ra những điều kiện tổ chức lãnh thổ hợp lý
Quy hoạch sử dụng đất được thực hiện theo kế hoạch chung của Nhà nước và từng đơn vị sử dụng đất, nhằm áp dụng các hình thức quản lý kinh tế tiên tiến Việc ứng dụng công nghệ mới và tiến bộ khoa học kỹ thuật sẽ nâng cao hiệu quả sản xuất cũng như hiệu quả sử dụng đất và lao động.
Quy hoạch sử dụng đất cần tạo điều kiện thuận lợi cho tổ chức lãnh thổ, nhằm thúc đẩy các đơn vị sản xuất thực hiện và vượt kế hoạch Nhà nước giao Việc quy hoạch này thường hướng đến việc sử dụng đất một cách bền vững trong một khoảng thời gian dài.
Quy hoạch sử dụng đất cần kết hợp hài hòa giữa nhu cầu của các ngành và tổ chức lãnh thổ hợp lý Điều này sẽ hỗ trợ phát triển các ngành một cách cân đối, phù hợp với chỉ tiêu và nhu cầu sử dụng đất đã được xác định.
Năm là, phải phù hợp với điều kiện tự nhiên kinh tế - xã hội của vùng lãnh thổ
Mỗi vùng và đơn vị sử dụng đất có những đặc điểm riêng về điều kiện tự nhiên, kinh tế và xã hội, do đó phương án quy hoạch xây dựng cần được điều chỉnh cho phù hợp Điều kiện tự nhiên, bao gồm khí hậu, địa hình, thổ nhưỡng, ánh sáng và nguồn nước, đóng vai trò quan trọng trong việc xác định công dụng của đất đai và ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất nông nghiệp Vì vậy, việc sử dụng đất cần tuân thủ quy luật tự nhiên và tận dụng các lợi thế để đạt được hiệu quả cao nhất về kinh tế, xã hội và môi trường.
M ộ t s ố lý lu ậ n v ề s ử d ụng đấ t h ợ p lý
1.3.1 Đất đai và chức năng của đất đai
Theo Brinkman và Smyth (1976), đất đai được định nghĩa là một vùng đất có đặc tính ổn định trên bề mặt trái đất, bao gồm không khí, đất, lớp địa chất, nước, và hệ sinh thái thực vật, động vật, cùng với tác động của con người trong việc sử dụng đất Tại hội nghị quốc tế về môi trường ở Rio de Janeiro năm 1993, đất đai được hiểu rộng hơn, bao gồm tất cả các yếu tố của môi trường sinh thái trên và dưới bề mặt, như khí hậu, thổ nhưỡng, địa hình, mặt nước, lớp trầm tích, nước ngầm, khoáng sản, và các công trình do con người tạo ra trong quá khứ và hiện tại (UN, 1994).
Đất đai bao gồm nhiều yếu tố quan trọng như khí hậu, đất, nước, địa hình và địa chất, cùng với thực vật và động vật Vị trí và diện tích của đất đai cũng đóng vai trò quan trọng, bên cạnh kết quả hoạt động của con người trong việc sử dụng và quản lý tài nguyên này.
Theo Luật Đất đai 2013, "quy hoạch sử dụng đất" được định nghĩa là quá trình phân bổ và khoanh vùng đất đai nhằm phục vụ cho các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu Quy hoạch này dựa trên tiềm năng đất đai cũng như nhu cầu sử dụng đất của các ngành, lĩnh vực trong từng vùng kinh tế - xã hội và đơn vị hành chính trong một khoảng thời gian xác định.
Kế hoạch sử dụng đấtlà việc phân chia quy hoạch sử dụng đất theo thời gian để thực hiện trong kỳ quy hoạch sử dụng đất”
Theo FAO (1993), đất đai đóng vai trò quan trọng trong sản xuất và sự tồn tại của xã hội loài người thông qua nhiều chức năng như sản xuất, môi trường sống, điều chỉnh khí hậu, cân bằng sinh thái, và cung cấp nguồn nước Đất không chỉ là đối tượng lao động mà còn là phương tiện lao động, cần thiết cho mọi ngành sản xuất và hoạt động của con người Nó không thuộc sở hữu của cá nhân mà là tài nguyên chung, cần được bảo vệ và cải thiện để đảm bảo sự tồn tại và phát triển cho các thế hệ tương lai (Tổng cục Địa chính 1996).
Nhu cầu tăng trưởng kinh tế xã hội và bùng nổ dân số đã tạo ra mối quan hệ căng thẳng giữa con người và đất đai Những sai lầm trong sử dụng đất đã dẫn đến sự hủy hoại môi trường và làm yếu đi một số chức năng của đất Để đáp ứng với sự phát triển sản xuất không ngừng, cần nâng cao chức năng của đất theo hướng đa dạng và bền vững, nhằm bảo vệ tài nguyên cho các thế hệ tương lai.
Theo Trần Hữu Viên (2018), đất đai đóng vai trò quan trọng trong hoạt động sản xuất và ảnh hưởng đến tinh thần xã hội loài người qua các chức năng như cung cấp tài nguyên, tạo điều kiện cho sự phát triển kinh tế, và hỗ trợ sự gắn kết cộng đồng.
Chức năng sản xuất đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nền tảng cho hệ thống hỗ trợ sự sống, thông qua việc sản xuất sinh khối Điều này cung cấp lương thực, thực phẩm chăn nuôi, sợi, dầu gỗ và các vật liệu sinh vật sống khác cho con người sử dụng trực tiếp, mà không cần thông qua các vật nuôi như trong nuôi trồng thủy sản và đánh bắt thủy sản ven biển.
Đất đai đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì đa dạng sinh học, cung cấp môi trường sống cho nhiều loài sinh vật và lưu giữ nguồn gen cho thực vật, động vật, cũng như vi sinh vật cả trên bề mặt và dưới lòng đất.
Chức năng hòa khí hậu của đất đai và việc sử dụng đất đai đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh khí nhà kính, góp phần tạo ra sự cân bằng năng lượng toàn cầu Điều này bao gồm việc phản chiếu, hấp thu và chuyển đổi năng lượng bức xạ mặt trời, cũng như ảnh hưởng đến chu kỳ thủy văn toàn cầu.
Chức năng trữ nước của đất đai đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa sự tồn trữ và lưu thông của nguồn tài nguyên nước mặt và nước ngầm, đồng thời ảnh hưởng đến chất lượng nước.
- Chức năng tồn chữ đất đai là kho chứa các vật liệu và chất khoáng thô cho việc sử dụng của con người
- Chức năng kiểm soát chất thải và ô nhiễm: đất đai có khả năng hấp, thụ, lọc, đệm và chuyển đổi những thành phần nguy hại
Đất đai đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra không gian sống, cung cấp nền tảng tự nhiên cho việc xây dựng khu dân cư, nhà máy và các hoạt động xã hội như thể thao và nghỉ ngơi.
Chức năng bảo tồn di tích lịch sử của đất đai là rất quan trọng, vì nó không chỉ bảo vệ các chứng tích văn hóa của con người mà còn lưu giữ thông tin quý giá về điều kiện khí hậu và cách sử dụng đất trong quá khứ.
Đất đai đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối không gian, tạo điều kiện cho sự di chuyển của con người, đầu tư và sản xuất Nó cũng hỗ trợ sự di chuyển của thực vật và động vật giữa các vùng khác nhau trong hệ sinh thái tự nhiên.
Sự tích hợp của đất cho nhiều chức năng khác nhau trên toàn cầu thể hiện rõ ở các khu vực cảnh quan, nơi tài nguyên thiên nhiên có những động thái riêng Tuy nhiên, con người đã tác động mạnh mẽ đến những động thái này, ảnh hưởng cả về không gian lẫn thời gian Mặc dù có khả năng cải thiện chất lượng đất cho nhiều chức năng, nhưng thực tế cho thấy đất đang bị thoái hóa do các hoạt động của con người.
Mức độ suy thoái đất đai có thể gia tăng do ảnh hưởng của con người và biến đổi khí hậu Tuy nhiên, nếu chú trọng đến các chức năng của đất và thay thế lợi ích ngắn hạn bằng lợi ích bền vững, việc kiểm soát và cải thiện tình trạng suy thoái đất là khả thi Điều này cần được thực hiện từ cấp độ toàn cầu cho đến quốc gia và địa phương để đảm bảo sử dụng đất hiệu quả cho các mục đích khác nhau.
Tình hình quy ho ạ ch, th ự c hi ệ n quy ho ạ ch s ử d ụng đấ t c ủ a m ộ t s ố nướ c trên th ế gi ớ i và c ủ a vi ệ t nam
1.4.1 Tình hình quy ho ạ ch s ử d ụng đấ t c ủ a m ộ t s ố nướ c trên th ế gi ớ i
Quy hoạch sử dụng đất đóng vai trò quan trọng trong quản lý đất đai của mỗi quốc gia và đã được thực hiện từ nhiều năm trước Phương pháp và quan điểm quy hoạch sử dụng đất có sự khác biệt tùy thuộc vào điều kiện từng nước Tại các quốc gia phát triển như Đức và Mỹ, quy hoạch sử dụng đất được liên kết chặt chẽ với việc giải quyết các yêu cầu về môi trường và đảm bảo sử dụng đất hiệu quả, bền vững Do đó, tính khả thi của quy hoạch sử dụng đất ở những nước này rất cao.
Từ năm 1916 đến những năm 30, nguyên tắc sử dụng đất được áp dụng tại New York và hầu hết các bang của Mỹ Đến những năm 70, các bang phải đối mặt với vấn đề môi trường và bảo tồn di tích lịch sử, dẫn đến sự cần thiết phải có những nguyên tắc mới Luật đất đai mới của Mỹ đã hình thành hệ thống quy hoạch sử dụng đất mới (FAO, 1993) Tại Đức, đặc biệt là Berlin, hệ thống quy hoạch đất được xây dựng từ sớm, với bản đồ tỉ lệ 1:50.000 ra đời năm 1994, và việc điều chỉnh thường xuyên để phù hợp với biến động kinh tế, xã hội và mục tiêu chính phủ giúp đảm bảo sử dụng đất hiệu quả và bền vững Ở Pháp, quy hoạch sử dụng đất được xây dựng theo mô hình hóa nhằm tối ưu hóa tài nguyên và lao động, thúc đẩy phát triển kinh tế (Kao, Madilen, 2001) Trong khi đó, Campuchia đối mặt với nhiều thách thức do nền kinh tế kém phát triển và tình hình chính trị bất ổn.
Đến năm 2000, công tác quản lý đất đai tại Campuchia chưa được chú trọng, dẫn đến việc chưa hình thành hệ thống Luật đất đai và quy hoạch sử dụng đất Mặc dù Bộ quy hoạch sử dụng đất đai và xây dựng đã hoàn thiện Luật đất đai, nhưng công tác quy hoạch vẫn gặp nhiều khó khăn, với kế hoạch sử dụng đất địa phương không rõ ràng, gây ra tình trạng sử dụng đất kém hiệu quả và suy thoái đất Tuy nhiên, nhờ vào những nỗ lực tìm hiểu và nghiên cứu từ các nhà khoa học, Campuchia đã xây dựng được hệ thống Luật đất đai và quy hoạch sử dụng đất đồng bộ.
Hệ thống pháp luật đất đai ở các nước phát triển được xây dựng hoàn thiện, giúp quy hoạch sử dụng đất được triển khai hiệu quả trên ba mặt: kinh tế, xã hội và môi trường Ngược lại, ở các nước kém phát triển, sự thiếu hụt kinh phí và cán bộ chuyên môn dẫn đến hệ thống Luật đất đai không đồng bộ, làm giảm hiệu quả quy hoạch sử dụng đất và ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển kinh tế.
1.4.2 Tình hình quy ho ạ ch s ử d ụng đấ t ở Vi ệ t Nam
Kể từ khi thực hiện Luật đất đai, công tác quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất đã nhận được sự quan tâm và chỉ đạo mạnh mẽ từ các cấp, các ngành Việc lập quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất trong giai đoạn 2011- đã được triển khai một cách đồng bộ và hiệu quả, nhằm đảm bảo sử dụng tài nguyên đất đai hợp lý và bền vững.
Năm 2020, quy hoạch sử dụng đất được triển khai ở ba cấp độ: cấp quốc gia với quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất 5 năm (2011-2015) đã được Quốc hội thông qua; cấp địa phương, tất cả các tỉnh và thành phố trực thuộc Trung ương đã được Chính phủ phê duyệt quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất; hầu hết các đơn vị hành chính cấp huyện và xã đã hoàn thành việc lập quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đến năm 2019.
Việc lập quy hoạch sử dụng đất đã xác định cơ cấu sử dụng hợp lý, thực hiện theo quy định của Luật đất đai, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng đất đai phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và an ninh quốc phòng Chủ trương giao đất nông nghiệp ổn định cùng các chính sách khuyến khích sản xuất hàng hóa đã giúp nông dân năng động hơn, bố trí hợp lý cây trồng, vật nuôi, phát triển vườn cây ăn trái và cây công nghiệp có giá trị cao, đồng thời thúc đẩy nuôi trồng thủy sản, tạo ra hiệu quả cao trong sản xuất nông nghiệp và hạn chế chuyển đổi đất nông nghiệp sang mục đích khác.
Quy hoạch sử dụng đất là hệ thống biện pháp kinh tế, kỹ thuật và pháp lý nhằm tổ chức và sử dụng đất một cách hợp lý và hiệu quả Qua việc phân phối và tái phân phối quỹ đất, quy hoạch giúp sử dụng đất như tư liệu sản xuất, kết hợp với các tư liệu sản xuất khác Mục tiêu của quy hoạch là nâng cao hiệu quả sản xuất xã hội, đồng thời bảo vệ đất và môi trường.
Theo Điều 3, Luật Đất đai 2013, quy hoạch sử dụng đất là việc phân bổ và khoanh vùng đất đai nhằm phục vụ cho các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu, dựa trên tiềm năng đất đai và nhu cầu sử dụng của các ngành trong từng vùng kinh tế - xã hội và đơn vị hành chính trong một khoảng thời gian xác định Kế hoạch sử dụng đất là việc phân chia quy hoạch sử dụng đất theo thời gian để thực hiện trong kỳ quy hoạch đó.
Quy hoạch sử dụng đất có nhiều cách nhận thức khác nhau, với một số ý kiến cho rằng đây chỉ là biện pháp kỹ thuật để đo đạc và phân chia diện tích đất Ngược lại, có quan điểm cho rằng quy hoạch này cần tuân theo các quy phạm của Nhà nước, nhấn mạnh tính pháp chế Tuy nhiên, cả hai quan điểm này không phản ánh đầy đủ bản chất của quy hoạch sử dụng đất, vì nó không chỉ là kỹ thuật đo đạc hay hình thức pháp lý, mà còn liên quan đến việc tổ chức sử dụng đất như một tư liệu sản xuất đặc biệt, thể hiện các mối quan hệ xã hội trong sản xuất Do đó, quy hoạch sử dụng đất là hoạt động kết hợp giữa kỹ thuật, kinh tế và pháp lý.
Quy hoạch sử dụng đất dựa vào các công tác chuyên môn như điều tra, khảo sát, đo đạc và xây dựng bản đồ để tính toán và thống kê diện tích đất đai Qua đó, quy hoạch giúp thiết kế, phân chia khoảnh thửa, đánh giá chất lượng đất và ứng dụng toán tuyến tính, từ đó tạo điều kiện cho việc tổ chức sử dụng đất một cách hợp lý và hiệu quả, dựa trên tiến bộ của khoa học kỹ thuật.
Tính pháp chế trong quản lý đất đai thể hiện qua việc nhà nước giao đất cho các tổ chức, hộ gia đình và cá nhân với các mục đích sử dụng cụ thể đã được xác định trong phương án quy hoạch sử dụng đất.
Tính kinh tế trong giao đất được thể hiện qua việc xác định rõ mục đích sử dụng đất theo quy hoạch, giúp khai thác hiệu quả tiềm năng đất đai Quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất, cùng với việc chuyển đổi mục đích sử dụng và triển khai dự án đầu tư, sẽ làm tăng giá trị đất đai ở khu vực quy hoạch và xung quanh Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả này, cần thực hiện đồng bộ với các biện pháp kỹ thuật và pháp lý.
Quy hoạch sử dụng đất là quá trình tổ chức và phân bố đất đai, đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển các ngành và lĩnh vực sản xuất xã hội Đất đai không chỉ là không gian mà còn là điều kiện vật chất cần thiết cho mọi hoạt động sản xuất, do đó, việc quy hoạch hiệu quả giúp tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên đất trong lãnh thổ.
+ Quy hoạch sử dụng đất là một biện pháp quản lý Nhà nước về đất đai mà cơ sở của quản lý Nhà nước là đơn vị hành chính
+ Quy hoạch sử dụng đất là biện pháp tổ chức sử dụng đất đầy đủ hợp lý, hiệu quả nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất xã hội
Luật Đất đai năm 2013 quy định hệ thống quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất gồm:
- Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất cấp quốc gia.
- Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất cấp tỉnh.
- Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất cấp huyện.
- Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất quốc phòng.
Quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất an ninh bao gồm toàn bộ diện tích tự nhiên trong lãnh thổ Nội dung quy hoạch sử dụng đất theo lãnh thổ sẽ khác nhau tùy thuộc vào từng cấp lãnh thổ hành chính, và được thực hiện theo nguyên tắc từ trên xuống, từ dưới lên, từ cái chung đến cái riêng, cũng như giai đoạn sau sẽ chỉnh lý giai đoạn trước.
