GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
1.1 Lý do lựa chọn đề tài
Kiểm soát nội bộ (KSNB) là yếu tố thiết yếu trong quản trị ngân hàng, đảm bảo hoạt động ngân hàng an toàn và bền vững Hệ thống KSNB hiệu quả giúp ngân hàng đạt được mục tiêu dài hạn, duy trì báo cáo tài chính và quản trị đáng tin cậy, đồng thời đảm bảo tuân thủ luật pháp và quy định nội bộ, giảm thiểu rủi ro và bảo vệ lợi ích cũng như uy tín của ngân hàng.
Ngân hàng Phát triển Việt Nam (VDB) khác biệt với các Ngân hàng Thương mại khi hoạt động không vì lợi nhuận mà tập trung vào hiệu quả kinh tế xã hội Để đạt được mục tiêu này, VDB cần một bộ máy tổ chức và điều hành khoa học, cùng với nguồn lực tài chính vững mạnh và chất lượng nguồn nhân lực cao, nhằm nâng cao năng lực hoạt động hiệu quả.
Ngân hàng Phát triển Việt Nam (VDB) đóng vai trò quan trọng trong việc thực thi chính sách đầu tư phát triển của Nhà nước, tập trung vào các chương trình, dự án thuộc lĩnh vực hạ tầng, xã hội hóa, nông nghiệp và nông thôn Đối tượng cho vay thường gặp khó khăn về quy mô, hiệu quả kinh tế thấp, thời hạn vay dài và rủi ro cao Đặc biệt, các dự án xuất khẩu khuyến khích từ nông nghiệp cũng chịu ảnh hưởng lớn từ thị trường và mùa vụ Nếu không có sự hỗ trợ kịp thời từ Nhà nước, VDB sẽ gặp khó khăn trong việc duy trì hoạt động ổn định và phát triển bền vững Chi phí huy động vốn cao và rủi ro tín dụng cao có thể dẫn đến tổn thất và nợ quá hạn Để giảm thiểu rủi ro, VDB cần thực hiện các biện pháp kiểm soát nội bộ hiệu quả và tuân thủ các quy định của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam về hệ thống kiểm soát nội bộ và kiểm toán.
Nhận thức rõ vai trò quan trọng của hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) trong Ngân hàng Phát triển Việt Nam (VDB), tôi đã quyết định chọn đề tài “Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại Ngân hàng Phát triển Việt Nam” để thực hiện luận văn thạc sĩ của mình.
1.2 Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) đóng vai trò quan trọng, thu hút sự chú ý cả trong lý luận và thực tiễn Nhiều nghiên cứu về KSNB đã được áp dụng cho các đơn vị và ngành nghề khác nhau, mang lại hiệu quả trong công tác chuyên môn Một số đề tài tiêu biểu về KSNB đã được triển khai và ghi nhận thành công.
Phùng Thị Hồng Nhung (2010) trong nghiên cứu “Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ gắn với việc tăng cường kiểm soát rủi ro tín dụng đối với việc cho vay các doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Chi nhánh Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Quang Trung” đã phân tích hoạt động kiểm soát rủi ro tín dụng cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ Tác giả xác định các rủi ro tín dụng liên quan đến hình thức cho vay và đưa ra bốn yếu tố cấu thành hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB), cùng với các giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống này Tuy nhiên, nghiên cứu này vẫn dựa trên quan điểm cũ với bốn thành phần cơ bản, trong khi hiện nay, cả quốc tế và Việt Nam đã công nhận năm thành phần trong KSNB.
Nguyễn Thị Thu Hiền (2013) đã thực hiện nghiên cứu với đề tài “Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hà Tĩnh” Trong nghiên cứu này, tác giả đã trình bày khái quát lý luận chung về hệ thống kiểm soát nội bộ, nhấn mạnh tầm quan trọng của nó trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động của ngân hàng.
Hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) đóng vai trò quan trọng trong các ngân hàng thương mại (NHTM) Bài viết này phân tích thực trạng KSNB tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hà Tĩnh, đánh giá những ưu điểm và nhược điểm hiện có, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống KSNB tại chi nhánh này.
Đỗ Thị Bích Phượng (2014) trong nghiên cứu “Hoàn thiện hệ thống kiểm tra, kiểm soát nội bộ tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam” đã hệ thống hóa các nội dung cơ bản của kiểm soát nội bộ (KSNB) và đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống KSNB cho Trụ Sở chính của ngân hàng Tuy nhiên, nghiên cứu này chỉ giới hạn ở phạm vi quản lý tại Trụ Sở chính và chưa đi sâu vào từng thành phần của KSNB liên quan đến các Chi nhánh cụ thể.
Trần Thị Huyền Trang (2017) đã nghiên cứu đề tài “Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hoàng Mai”, trong đó tác giả hệ thống hóa lý luận về hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) tại các ngân hàng thương mại, đồng thời đánh giá thực trạng KSNB tại đơn vị công tác và đề xuất giải pháp hoàn thiện Nghiên cứu được thể hiện qua 5 yếu tố chính: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, các hoạt động kiểm soát, hệ thống thông tin và truyền thông, cùng với giám sát Tuy nhiên, phần đánh giá thực trạng KSNB của tác giả chủ yếu dừng lại ở việc mô tả các hoạt động đã triển khai mà chưa phân tích sâu về những bất cập phát sinh trong quá trình thực hiện.
Các nghiên cứu hiện có đã đóng góp đáng kể vào việc giải quyết các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến kiểm tra giám sát và quản lý vốn tại các tổ chức tín dụng Những đề tài này đã đưa ra nhiều giải pháp nhằm khắc phục những hạn chế trong công tác kiểm soát nội bộ (KSNB) Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu nào tập trung vào việc hoàn thiện hệ thống KSNB tại Ngân hàng Phát triển Việt Nam (VDB), nơi hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận mà hướng tới hiệu quả kinh tế xã hội Do đó, nghiên cứu về hệ thống KSNB trong VDB là cần thiết cả về lý luận lẫn thực tiễn.
1.3 Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích: Đề tài được thực hiện nhằm đề xuất các giải pháp hoàn thiện
1 hệ thống KSNB, góp phần triển khai thực hiện có hiệu quả và nâng cao chất lượng hoạt động của VDB Cụ thể:
(i) Hệ thống hóa lý luận cơ bản của hệ thống KSNB của Ngân hàng và kinh nghiệm của 2 ngân hàng cụ thể trong nước;
(ii) Phân tích đánh giá thực trạng, chỉ ra tồn tại hạn chế và nguyên nhân của hệ thống KSNB của VDB thời gian qua;
(iii) Đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện và tăng cường hệ thống KSNB của VDB.
1.3.2 Nhiệm vụ của nghiên cứu
- Hệ thống hóa, làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về hệ thống KSNB của Ngân hàng.
Hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) tại Ngân hàng Phát triển Việt Nam (VDB) đang đối mặt với nhiều thách thức Bài viết sẽ phân tích thực trạng của hệ thống này, từ đó chỉ ra những ưu điểm như tính minh bạch và khả năng phát hiện sai sót Tuy nhiên, bên cạnh đó cũng tồn tại những hạn chế như quy trình chưa hoàn thiện và thiếu sự đồng bộ trong triển khai Những nguyên nhân dẫn đến tình trạng này bao gồm sự thiếu hụt nguồn nhân lực có chuyên môn và sự chậm trễ trong việc áp dụng công nghệ mới Việc nhận diện những bất cập này là cần thiết để cải thiện hiệu quả hoạt động của KSNB tại VDB.
- Đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống KSNB tại VDB.
1.4 Đối tượng, phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến hệ thống KSNB tại VDB.
Đề tài nghiên cứu tập trung vào hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) của Ngân hàng Phát triển Việt Nam (VDB), nhằm đề xuất các giải pháp hoàn thiện Nghiên cứu sử dụng dữ liệu và thông tin thực tế về hoạt động của VDB từ năm 2013 đến 2018, đồng thời cập nhật một số thông tin mới nhất để phục vụ cho mục đích nghiên cứu Đề tài được thực hiện trực tiếp tại VDB.
Dữ liệu thứ cấp là thông tin thu thập từ các nghiên cứu, bài báo, hội thảo và tài liệu giáo trình liên quan đến hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) Nó bao gồm các thành phần cụ thể, văn bản pháp quy và quy định của nhà nước, cũng như các chính sách, quy định, nội quy và thủ tục kiểm soát của VDB liên quan đến KSNB.
Dữ liệu sơ cấp được thu thập từ các cuộc điều tra và trao đổi với Ban Lãnh đạo, Ban Kiểm soát, và Ban Tài chính-kế toán tại VDB Các thông tin này không chỉ cung cấp cái nhìn tổng quan về VDB và các chi nhánh mà còn tập trung vào năm thành phần chính của hệ thống Kiểm soát Nội bộ (KSNB), bao gồm môi trường kiểm soát, nhận diện và đánh giá rủi ro, thông tin và truyền thông, hoạt động kiểm soát, cùng các hoạt động giám sát Thông qua việc nghiên cứu các hoạt động của VDB, tác giả đã có cái nhìn sâu sắc và thực tế về các thành phần của KSNB tại tổ chức này.
THỰC TRẠNG HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ
Chương 4: Giải pháp hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại Ngân hàng Phát triển Việt Nam.
CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ TẠI
2.1 Lý luận cơ bản về hệ thống kiểm soát nội bộ
Khái niệm Kiểm soát Nội bộ (KSNB) đã phát triển thành một hệ thống lý luận quan trọng trong việc kiểm soát tổ chức Quá trình nghiên cứu về KSNB đã dẫn đến sự hình thành các khái niệm từ đơn giản đến phức tạp Hiện nay, KSNB được công nhận rộng rãi, đặc biệt qua định nghĩa của COSO, một Ủy ban thuộc Hội đồng quốc gia Hoa Kỳ về chống gian lận trong báo cáo tài chính COSO bao gồm đại diện từ nhiều tổ chức uy tín như Hiệp hội kế toán viên công chứng Hoa Kỳ (AICPA), Hiệp hội kiểm toán nội bộ (IIA), và Hiệp hội quản trị viên tài chính (FEI).
Năm 1992, COSO phát hành "Báo cáo KSNB - Khuôn khổ hợp nhất", trong đó nhấn mạnh rằng hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) là một quá trình do người quản lý, Hội đồng quản trị và nhân viên điều hành Hệ thống này được thiết lập nhằm đảm bảo tính chính xác của báo cáo tài chính, tuân thủ các quy định và luật lệ, cũng như thực hiện các hoạt động một cách hiệu quả.
Khái niệm KSNB được nêu trong Chuẩn mực kiểm toán quốc tế 315 -
Hiểu rõ tình hình kinh doanh và môi trường hoạt động của doanh nghiệp là điều cần thiết để đánh giá rủi ro liên quan đến các sai phạm trọng yếu Điều này hoàn toàn phù hợp với khái niệm về Kiểm soát nội bộ (KSNB) được nêu trong Báo cáo của COSO năm 1992.
Năm 2013, COSO đã phát hành Báo cáo KSNB - Khuôn khổ hợp nhất cập nhật, bổ sung khái niệm KSNB, định nghĩa KSNB là một quá trình do người quản lý, HĐQT và nhân viên tổ chức thiết lập nhằm đảm bảo hợp lý cho các mục tiêu về hoạt động, báo cáo và tuân thủ Trong đó, các mục tiêu hoạt động và 20 mục tiêu tuân thủ cơ bản vẫn được giữ nguyên, trong khi mục tiêu báo cáo đã được mở rộng để không chỉ đảm bảo độ tin cậy của báo cáo tài chính mà còn bao gồm độ tin cậy của các báo cáo phi tài chính và báo cáo nội bộ khác.
Theo Luật Kế toán năm 2015, Kiểm soát nội bộ (KSNB) là quá trình thiết lập và tổ chức thực hiện các cơ chế, chính sách, quy trình và quy định nội bộ trong đơn vị kế toán Mục tiêu của KSNB là đảm bảo tuân thủ pháp luật, phòng ngừa và phát hiện kịp thời các rủi ro, cũng như xử lý hiệu quả để đạt được các yêu cầu đề ra.
Trong các khái niệm nêu trên, 04 nội dung cơ bản của KSNB là (i) quá trình, (ii) con người, (iii) đảm bảo hợp lý và (iv) mục tiêu Cụ thể:
Kiểm soát nội bộ (KSNB) là một quá trình liên tục bao gồm chuỗi hoạt động kiểm soát ở mọi bộ phận trong tổ chức, được kết hợp thành một thể thống nhất KSNB đóng vai trò quan trọng trong việc giúp đơn vị đạt được các mục tiêu đề ra Hệ thống này không chỉ là thủ tục hay chính sách thực hiện ở một số thời điểm nhất định, mà được duy trì liên tục ở tất cả các cấp độ trong tổ chức Thuật ngữ "kiểm soát" ám chỉ đến bất kỳ khía cạnh nào liên quan đến một hoặc nhiều thành phần của KSNB.
KSNB được thiết kế và vận hành bởi con người, bao gồm Hội đồng quản trị, ban giám đốc và các nhân viên trong tổ chức Những cá nhân này không chỉ xác định mục tiêu mà còn thiết lập và thực hiện các cơ chế kiểm soát ở mọi cấp độ, đảm bảo sự hiệu quả trong hoạt động của KSNB.
KSNB chỉ có thể cung cấp sự đảm bảo hợp lý cho ban Giám đốc và các nhà quản lý trong việc đạt được các mục tiêu của tổ chức, chứ không thể đảm bảo chắc chắn.
Các mục tiêu của KSNB là hỗ trợ tổ chức đạt được những mục tiêu đã đề ra, tuy nhiên không đảm bảo thành công cho tổ chức đó Mỗi tổ chức cần xác định rõ ràng các mục tiêu mà mình muốn hướng tới.
Hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) có thể phát hiện và ngăn chặn sai phạm, nhưng không thể đảm bảo rằng những sai sót do con người gây ra sẽ không xảy ra Một nguyên tắc quan trọng trong quản lý là chi phí kiểm soát không được vượt quá lợi ích mong đợi từ quá trình đó Do đó, mặc dù người quản lý nhận thức rõ ràng về các rủi ro, nếu chi phí kiểm soát quá cao, họ có thể không thực hiện các biện pháp kiểm soát rủi ro cần thiết.
2.1.2 Hệ thống kiểm soát nội bộ
Theo Chuẩn mực Kiểm toán về Đánh giá rủi ro và Kiểm soát nội bộ (ISA 400 trước đây) của IFAC, Hệ thống Kiểm soát nội bộ (KSNB) bao gồm tất cả các chính sách và quy trình cần thiết để quản lý rủi ro hiệu quả trong tổ chức.
Các loại hình kiểm soát được áp dụng bởi nhà quản lý nhằm đảm bảo thực hiện các mục tiêu như: hoạt động hiệu quả, tuân thủ pháp luật, bảo vệ tài sản, ngăn ngừa và phát hiện gian lận, đảm bảo tính đầy đủ và chính xác của thông tin kế toán, cũng như lập báo cáo tài chính đáng tin cậy và đúng hạn.
Theo Thông tư số 44/2011/TT-NHNN, Hệ thống KSNB bao gồm các cơ chế, chính sách, quy trình và quy định nội bộ của tổ chức tín dụng và chi nhánh ngân hàng nước ngoài Hệ thống này được xây dựng phù hợp với quy định của Thông tư nhằm phòng ngừa, phát hiện và xử lý kịp thời rủi ro, đồng thời đạt được các yêu cầu đề ra.
Khái niệm về hệ thống KSNB một cách chung nhất được Ngô Trí Tuệ
Hệ thống Kiểm soát nội bộ (KSNB) là tập hợp các chính sách và thủ tục nhằm đạt được bốn mục tiêu cơ bản: bảo vệ tài sản, đảm bảo độ tin cậy của thông tin, thực hiện các chế độ pháp lý và nâng cao hiệu quả hoạt động Những chính sách này được thiết lập bởi nhà quản lý dựa trên sự tuân thủ pháp luật, thể hiện quan điểm và triết lý quản lý của đơn vị Khái niệm KSNB phản ánh đúng bản chất của “hệ thống” theo từ điển Tiếng Việt, với nghĩa là một thể thống nhất gồm các tư tưởng, nguyên tắc và quy tắc liên kết chặt chẽ Hệ thống này có tính tổng quát, áp dụng cho nhiều loại hình đơn vị trong các lĩnh vực như quản lý nhà nước, hành chính sự nghiệp và kinh doanh.
Một hệ thống KSNB lập ra gồm 4 mục tiêu:
Đảm bảo hoạt động của ngân hàng tuân thủ đầy đủ pháp luật, các quy định và quy trình nội bộ trong quản lý, hoạt động, đồng thời tuân thủ các chuẩn mực đạo đức mà ngân hàng đã thiết lập.
(ii) Đảm bảo mức độ tin cậy và tính trung thực của các thông tin tài chính và phi tài chính;
(iii) Bảo vệ, quản lý và sử dụng tài sản và các nguồn lực một cách kinh tế và hiệu quả;
(iv) Hỗ trợ thực hiện các mục tiêu do Ban Lãnh đạo ngân hàng đề ra.
