Tính cấp thiết và lý do chọn đề tài
Dân số Việt Nam chủ yếu sống ở vùng nông thôn, khiến sản xuất nông nghiệp trở thành yếu tố quan trọng cho sự phát triển của cả nước Mặc dù nông nghiệp và nông thôn Việt Nam đã đạt được nhiều tiến bộ trong thời gian qua, nhưng vẫn còn tồn tại nhiều vấn đề như sản xuất nhỏ lẻ, phân tán, công nghệ và cơ sở hạ tầng lạc hậu, cùng với nguồn nhân lực hạn chế và bất cập.
Quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa và hội nhập kinh tế quốc tế đang khiến nông dân trở thành nhóm dễ bị tổn thương nhất, khi họ thường đứng bên lề và không được hưởng lợi từ sự phát triển này Nông dân mất đất đai do sự phát triển của ngành công nghiệp, du lịch và đô thị hóa mà không có cơ hội tìm kiếm kế sinh nhai mới Hơn nữa, môi trường sống tự nhiên ở khu vực nông thôn đang bị ô nhiễm nghiêm trọng, ảnh hưởng đến đời sống và sức khỏe của họ.
Trong những năm qua, nhiều chương trình và dự án chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp đã được triển khai, góp phần thay đổi bộ mặt nông nghiệp và nông thôn, thúc đẩy nền nông nghiệp phát triển hiệu quả hơn Nền kinh tế nông nghiệp đang dần hiện đại hóa, tạo điều kiện cho sự phát triển công nghiệp và dịch vụ tại nông thôn; hạ tầng kinh tế, xã hội nông thôn cũng được đầu tư và phát triển, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân Đầu tư cho nông nghiệp và nông thôn ngày càng tăng, dẫn đến sự xuất hiện của nhiều hình thức tổ chức sản xuất và dịch vụ hiệu quả, đồng thời củng cố hệ thống chính trị ở nông thôn.
Theo Nghị quyết số 26-NQ/TW và các quyết định của Thủ tướng Chính phủ về xây dựng nông thôn mới, huyện Phước Long, tỉnh Bạc Liêu đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong phát triển kinh tế nông nghiệp Lãnh đạo huyện nhận thức rõ nông nghiệp là ngành sản xuất chủ yếu, đóng vai trò quan trọng trong việc tạo việc làm và nâng cao đời sống cho người dân Để thúc đẩy chuyển đổi cơ cấu cây trồng và vật nuôi, huyện đã khuyến khích áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, đồng thời triển khai các chính sách hỗ trợ sản xuất kinh doanh, như hỗ trợ mặt bằng và lãi suất tín dụng Nhờ đó, nông nghiệp huyện Phước Long đã có sự phát triển nhanh chóng, góp phần vào sự tăng trưởng kinh tế bền vững trong những năm qua.
Mặc dù đã đạt được những kết quả tích cực trong chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp và nông thôn, nhưng vẫn còn nhiều khó khăn và thách thức cần giải quyết Một số cán bộ và người dân nông thôn chưa hiểu rõ về mục tiêu và nhiệm vụ của các chính sách hiện hành Hơn nữa, việc huy động nguồn lực cho phát triển kinh tế nông nghiệp và nông thôn chưa đáp ứng đủ yêu cầu Hệ thống chính trị tại nông thôn cũng bộc lộ nhiều yếu kém và bất cập, trong khi một số chính sách phát triển kinh tế nông nghiệp lại chồng chéo, gây cản trở cho sự phát triển bền vững trong lĩnh vực này.
Huyện Phước Long đang đối mặt với nhiều thách thức trong sản xuất nông nghiệp do thời tiết bất thường, biến đổi khí hậu, hạn hán, xâm nhập mặn và dịch bệnh nguy hiểm Những khó khăn này đã ảnh hưởng đến việc huy động vốn để xây dựng hệ thống trạm bơm điện vừa và nhỏ phục vụ nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản Điều này đặc biệt nghiêm trọng ở vùng chuyển đổi phía bắc Quốc lộ 1A, mặc dù huyện đã đạt chuẩn nông thôn mới vào năm 2017.
Việc chủ động xây dựng các định hướng và giải pháp phát triển cho ngành kinh tế nông nghiệp của huyện Phước Long, tỉnh Bạc Liêu là rất quan trọng trong bối cảnh hiện nay Do đó, tác giả chọn đề tài “Đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp” làm luận văn tốt nghiệp nhằm góp phần giải quyết những vấn đề cấp thiết trong ngành.
Tình hình nghiên cứu
Vấn đề chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đặc biệt là trong lĩnh vực nông nghiệp, đã thu hút sự quan tâm nghiên cứu của nhiều nhà khoa học trong thời gian gần đây Tác giả cũng đã tìm hiểu và tham khảo nhiều tài liệu liên quan đến chủ đề này.
Bùi Tất Thắng (2006) đã phân tích sự chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế ở Việt Nam trong tác phẩm của mình xuất bản bởi Nxb Khoa học xã hội tại Hà Nội Đồng thời, Đặng Kim Sơn và Hoàng Thu Hoà (2002) đã đề cập đến một số vấn đề quan trọng liên quan đến phát triển nông nghiệp và nông thôn, được xuất bản bởi Nxb Thống kê, Hà Nội.
Lê Huy Ngọ, 2002: Con đường công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội
Lâm Quang Huyên (2002) trong tác phẩm "Nông nghiệp, nông thôn Nam bộ hướng tới thế kỷ XXI" đã trình bày những định hướng phát triển nông nghiệp và nông thôn khu vực Nam Bộ, xuất bản bởi Nxb Khoa học xã hội tại Hà Nội Đinh Phi Hổ (2003) cũng đóng góp vào lĩnh vực này với cuốn sách "Kinh tế nông nghiệp - Lý luận và thực tiễn," do Nxb Thống kê phát hành tại Thành phố Hồ Chí Minh, cung cấp cái nhìn sâu sắc về lý thuyết và thực tiễn trong kinh tế nông nghiệp.
Nguyễn Thị Minh Châu (2004) đã nghiên cứu về quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tại đồng bằng sông Cửu Long trong những năm đầu thế kỷ XXI Nghiên cứu này được trình bày tại hội thảo khoa học nhằm thúc đẩy sự phát triển của khu vực đồng bằng sông Cửu Long.
Luận văn thạc sĩ kinh tế của Võ Chí Ngoan (2017) mang tên “Giải pháp chuyển dịch cơ cấu kinh tế huyện Phước Long, tỉnh Bạc Liêu” đã đánh giá một cách khoa học và toàn diện về cơ cấu ngành kinh tế của huyện Phước Long Tác giả cung cấp các định hướng quan trọng cho việc chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế, hỗ trợ công tác chỉ đạo và xây dựng các ngành kinh tế tại địa phương Tuy nhiên, luận văn vẫn còn thiếu sót khi chưa nghiên cứu về chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo vùng và theo thành phần kinh tế của huyện Phước Long.
Mặc dù đã có nhiều nghiên cứu về chuyển dịch cơ cấu kinh tế và nông nghiệp, nhưng hiện tại chưa có công trình nào phân tích sâu và hệ thống về vấn đề này tại huyện Phước Long, tỉnh Bạc Liêu.
Luận văn này kế thừa các phương pháp nghiên cứu và giải pháp phát triển kinh tế cấp huyện từ các nghiên cứu trước đó, nhằm đề xuất những giải pháp cơ bản để thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tại huyện Phước Long, tỉnh Bạc Liêu Mục tiêu là phát triển kinh tế huyện tương xứng với tiềm năng và lợi thế của một huyện nông thôn mới trong thời gian tới.
Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu
Mục tiêu nghiên cứu tổng quát
Mục tiêu của bài viết này là phân tích thực trạng cơ cấu kinh tế nông nghiệp tại huyện Phước Long trong giai đoạn vừa qua, nhằm đánh giá những thay đổi và xu hướng phát triển trong lĩnh vực nông nghiệp của địa phương.
Từ đó, đề tài hướng đến việc đưa ra các giải pháp đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp huyện giai đoạn từ nay đến năm 2025
Để đạt được mục tiêu nghiên cứu, luận văn sẽ tập trung vào hai nhiệm vụ chính: (1) Phân tích và đánh giá hệ thống thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tại huyện Phước Long, tỉnh Bạc Liêu, đồng thời chỉ ra những thành công, hạn chế và nguyên nhân; (2) Đề xuất phương hướng và giải pháp nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trong thời gian tới.
Câu hỏi nghiên cứu
Dựa trên thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của huyện trong thời gian qua, bài viết sẽ tập trung vào việc trả lời các câu hỏi nghiên cứu quan trọng liên quan đến sự thay đổi và phát triển trong lĩnh vực này.
(1) Thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Phước Long, tỉnh Bạc Liêu đang diễn ra như thế nào?
Quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tại huyện đang gặp nhiều tồn tại và hạn chế, điều này xuất phát từ một số nguyên nhân cụ thể Việc phân tích và đánh giá thực trạng này là cần thiết để nhận diện các bất cập và tìm ra giải pháp khắc phục hiệu quả.
(3) Để khắc phục những tồn tại, hạn chế, bất cập đó cần có những giải pháp như thế nào?
4 Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Quá trình chuyển dịch cơ cấu ngành nông nghiệp trên địa bàn huyện Phước Long, tỉnh Bạc Liêu
Nghiên cứu về sự phát triển ngành nông nghiệp huyện Phước Long, tỉnh Bạc Liêu giai đoạn 2008 - 2017 đã tập trung vào các lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản và dịch vụ sản xuất nông nghiệp Để thúc đẩy kinh tế nông nghiệp huyện Phước Long đến năm 2025, cần triển khai các giải pháp hiệu quả nhằm nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, đồng thời phát triển bền vững các mô hình sản xuất.
Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể đó là:
Phương pháp hệ thống hoá được áp dụng để làm rõ cơ sở lý luận về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp Đồng thời, phương pháp thống kê, tổng hợp, phân tích và so sánh được sử dụng để đánh giá thực trạng công tác chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, từ đó nhận diện những hạn chế và nguyên nhân của chúng Cuối cùng, phương pháp suy luận và dự báo sẽ giúp đưa ra các giải pháp phù hợp cho công tác chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tại huyện Phước Long, tỉnh Bạc Liêu.
6 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Luận văn này nhằm hệ thống hóa và làm rõ các vấn đề lý luận liên quan đến cơ cấu kinh tế trong nông nghiệp cấp huyện, đồng thời phân tích quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong lĩnh vực nông nghiệp.
Bài viết phân tích thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của huyện, làm rõ các điểm mạnh, điểm yếu và những yếu tố ảnh hưởng đến quá trình này Tài liệu này có thể phục vụ như một nguồn tham khảo quý giá cho các nghiên cứu khoa học, nhà hoạch định chính sách, lãnh đạo địa phương trong việc xây dựng và thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là trong lĩnh vực kinh tế nông nghiệp, cũng như cho những độc giả quan tâm.
7 Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, Luận văn gồm 3 chương, cụ thể như sau: Chương 1: Cơ sở lý thuyết về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp
Chương 2: Thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp huyện Phước Long, tỉnh Bạc Liêu
Chương 3: Giải pháp đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp huyện Phước Long, tỉnh Bạc Liêu từ nay đến năm 2025
CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ
CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP
1.1.1 Cơ cấu kinh tế Để hiểu khái niệm cơ cấu kinh tế, trước hết cần làm rõ thế nào là cơ cấu Theo quan điểm triết học duy vật biện chứng, cơ cấu là một khái niệm dùng để chỉ cách thức tổ chức bên trong của một hệ thống, biểu hiện sự thống nhất của các mối quan hệ qua lại vững chắc giữa các bộ phận của nó Trong khi chỉ rõ mối quan hệ biện chứng giữa bộ phận và tổng thể, cơ cấu biểu hiện như là một thuộc tính của sự vật, hiện tượng và biến đổi cùng với sự biến đổi của sự vật, hiện tượng[4]
C.Mác định nghĩa cơ cấu kinh tế là tổng thể các quan hệ sản xuất tương ứng với sự phát triển của lực lượng sản xuất vật chất Ông nhấn mạnh rằng khi phân tích cơ cấu, cần xem xét cả chất lượng và số lượng, tức là sự phân chia về chất và tỷ lệ về số lượng trong các quá trình sản xuất xã hội Do đó, cơ cấu kinh tế bao gồm các ngành, lĩnh vực khác nhau với vị trí và tỷ trọng tương ứng, tạo thành một mối quan hệ hữu cơ tương đối ổn định.
Cơ cấu kinh tế hình thành từ sự phân công lao động xã hội, bắt nguồn từ việc nâng cao năng suất lao động và sự phát triển của các mối quan hệ trao đổi hàng hóa và tiền tệ Nó phản ánh sự tương tác giữa các yếu tố của lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, với sự phát triển của lực lượng sản xuất đóng vai trò quyết định.
Cơ cấu kinh tế là khái niệm phản ánh mối quan hệ giữa các yếu tố và bộ phận trong nền kinh tế, luôn gắn liền với phương thức sản xuất và loại hình kinh tế cụ thể Nó bao gồm nhiều yếu tố cấu thành, và việc phân loại các yếu tố này phụ thuộc vào mục đích phân tích Về cơ bản, cơ cấu kinh tế được xem xét từ hai khía cạnh chính: mặt vật chất - kỹ thuật và mặt kinh tế - xã hội.
- Về mặt vật chất - kỹ thuật, bao gồm cơ cấu ngành nghề, loại hình tổ chức kinh doanh, trình độ kỹ thuật, sự bố trí theo vùng, lãnh thổ
- Về mặt kinh tế - xã hội, bao gồm cơ cấu thành phần kinh tế, trình độ phát triển quan hệ hàng hóa, tiền tệ, quan hệ thị trường
1.1.2 Chuyển dịch cơ cấu kinh tế
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế (CDCCKT) là quá trình thay đổi cơ cấu kinh tế để phù hợp với phân công lao động xã hội và điều kiện kinh tế - xã hội trong từng giai đoạn phát triển Mục tiêu của CDCCKT là thay thế cơ cấu cũ lạc hậu bằng cơ cấu mới tiên tiến hơn, từ đó nâng cao năng suất lao động và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế Tại Việt Nam, CDCCKT chủ yếu diễn ra qua việc chuyển đổi từ nền kinh tế tự cung, tự cấp sang chuyên môn hóa hợp lý và áp dụng công nghệ hiện đại Quá trình này đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế - xã hội, giúp nền kinh tế phát triển nhanh, bền vững và hội nhập với khu vực cũng như thế giới.
1.1.3 Cơ cấu kinh tế nông nghiệp
Cơ cấu kinh tế nông nghiệp bao gồm tất cả các bộ phận của ngành nông nghiệp, được xác định dựa trên mối quan hệ tỷ lệ giữa chất lượng và số lượng của các chuyên ngành và tiểu ngành trong tổng thể ngành này.
Nông nghiệp đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc dân và là một hệ thống phức tạp với nhiều bộ phận khác nhau Cơ cấu kinh tế nông nghiệp được hiểu là tổng thể các yếu tố cấu thành nền nông nghiệp, tương tác qua lại với nhau dưới ảnh hưởng của các điều kiện lịch sử cụ thể như điều kiện tự nhiên, trình độ công nghệ, phân công lao động và tổ chức quản lý Mục tiêu cuối cùng là thực hiện hiệu quả các mục tiêu đã đề ra.
Cơ cấu kinh tế nông nghiệp (CCKT) không chỉ phản ánh sự phát triển của lực lượng sản xuất mà còn gắn liền với sự phân công lao động xã hội, chịu ảnh hưởng từ các quy luật tự nhiên và kinh tế - xã hội Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường, CCKT nông nghiệp đặc biệt bị tác động bởi các yếu tố như cung - cầu, giá trị và cạnh tranh, dẫn đến sự chuyển dịch từ cấu trúc đơn giản đến phức tạp.
1.1.4 Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp là quá trình điều chỉnh quy mô, tỷ lệ giá trị và tỷ lệ lao động trong các chuyên ngành và tiểu ngành của sản xuất nông nghiệp, bao gồm cả sự gia tăng và giảm sút.
