Tên sáng kiến
Tích hợp kiến thức liên môn khi dạy bài : “Phú sông Bạch Đằng” (Trương Hán Siêu)
Tác giả sáng kiến
- Họ và tên: Hoàng Thị Hằng
- Địa chỉ: Trường THPT Nguyễn Viết Xuân- Vĩnh Tường- Vĩnh Phúc
- E_mail: hoangthihang.gvnguyenvietxuan@vinhphuc.edu.vn
Lĩnh vực áp dụng sáng kiến
Trong bài học Ngữ văn lớp 10 về “Phú sông Bạch Đằng”, tôi đã tích hợp kiến thức từ các môn Lịch sử, Địa lí, Giáo dục công dân, Mĩ thuật và Tin học Việc kết hợp này không chỉ giúp học sinh hiểu sâu hơn về tác phẩm mà còn mở rộng kiến thức liên môn, tạo ra một cái nhìn toàn diện và sinh động về văn học và lịch sử văn hóa dân tộc.
Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu
Sáng kiến được dạy trên đối tượng là học sinh lớp 10A4 - Trường THPT Nguyễn Viết Xuân năm học 2018-2019.
Mô tả bản chất của sáng kiến
* Về nội dung của sáng kiến:
Từ năm học 2012 - 2013, Bộ GD&ĐT đã chú trọng đến việc vận dụng kiến thức liên môn trong giảng dạy ở các trường phổ thông Tuy nhiên, việc dạy học tích hợp kiến thức liên môn trong bài học "Phú sông Bạch Đằng" của Trương Hán Siêu vẫn chưa được cụ thể hóa trong tài liệu giảng dạy Để triển khai sáng kiến này, tôi sẽ trình bày các bước thực hiện bài học một cách chi tiết.
Bước 1: Xây dựng ý tưởng dự án, quyết định chủ đề cho dự án
(Thực hiện vào phần củng cố- dặn dò của tiết học trước )
Tiết đọc văn: Phú sông Bạch Đằng
(Bạch Đằng giang phú - Trương Hán Siêu)
- Để bài học đạt kết quả cao, tôi hướng dẫn HS thực hiện tốt khâu chuẩn bị ở nhà
Trả lời câu hỏi phần hướng dẫn học bài trong SGK Ngữ văn 10 tập 2- cơ bản/ trang 7
Tìm kiếm, khai thác thêm những thông tin:
Tác giả Trương Hán Siêu, thời đại nhà Trần
Vị trí địa lý của sông Bạch Đằng
Dấu tích còn lại trên sông Bạch Đằng và tiềm năng du lịch trên sông Bạch Đằng ngày nay
Các trận thủy chiến trong lịch sử trên dòng sông Bạch Đằng
Một số bài thơ viết về dòng sông Bạch Đằng
Một số nhân vật lịch sử được nói tới trong bài học: Trần Minh Tông, Trần Thánh Tông, Trần Quốc Tuấn
Bước 2: Thực hiện dự án và xây dựng sản phẩm
(Thực hiện vào thời gian ngoài giờ lên lớp và các giờ sinh hoạt )
- Tiến hành thu thập tài liệu, tìm kiếm thông tin (hình ảnh ,văn bản…)
- Tổng hợp thông tin và hoàn thành sản phẩm của các nhóm
Bước 3 Chuẩn bị báo cáo sản phẩm trước lớp
- Các nhóm hoàn thành sản phẩm, tập dượt chuẩn bị cho báo cáo sản phẩm trước lớp
- GV thu thập, phân loại tài liệu, soạn bài giảng trên giáo án Word và giáo án powerpoint
2 Cách thức tổ chức và phương pháp dạy học
Trong quá trình dạy bài “Phú sông Bạch Đằng”, tôi áp dụng quan điểm tích hợp để xây dựng hệ thống câu hỏi và sử dụng các phương pháp dạy học tích cực Mục tiêu của bài học được thực hiện thông qua các hoạt động như thảo luận nhóm, trình bày sản phẩm, đàm thoại, trao đổi, gợi mở, quan sát và cố vấn.
3 Phương pháp kiểm tra đánh giá
- Sản phẩm các nhóm thực hiện dự án
- Khả năng giới thiệu sản phẩm của các nhóm và câu hỏi củng cố cuối bài học
4 Hoạt động của học sinh
- HS lựa chọn các bạn có cùng sở thích vào nhóm; cử nhóm trưởng, thảo luận, xây dựng kế hoạch thực hiện nhiệm vụ của nhóm
Học sinh tham gia vào quá trình lựa chọn chủ đề và thảo luận theo nhóm, ghi chép lại các nội dung quan trọng Cùng với sự hướng dẫn của giáo viên, các em sẽ chọn lọc những thông tin cần thiết để thực hiện dự án một cách hiệu quả.
- Các nhóm trưởng lần lượt báo cáo kế hoạch của nhóm; các nhóm khác nhận xét bổ sung
- Các nhóm cùng soạn bài trong sách giáo khoa
- Nhiệm cụ thể của từng nhóm:
Nhiệm vụ 1- Nhóm 1: Tìm hiểu về vị trí địa lý của sông Bạch Đằng, về những chiến tích trên dòng sông Bạch Đằng
Nhiệm vụ 2- Nhóm 2: Tìm hiểu về dấu tích còn lại trên sông Bạch Đằng và tiềm năng du lịch bên sông Bạch Đằng ngày nay
Nhiệm vụ 3- Nhóm 3: Thông tin về một số nhân vật lịch sử, địa danh nổi tiếng được nhắc tới trong bài
5 Hoạt động của giáo viên:
- Lập kế hoạch cho dự án Giới thiệu bài học, nêu mục tiêu cần đạt trong bài học
Dạy tích hợp là phương pháp giáo dục kết hợp nhiều môn học nhằm tạo ra sự liên kết và hiểu biết sâu sắc hơn cho học sinh Mục đích của dạy học tích hợp là giúp học sinh phát triển tư duy phản biện, khả năng giải quyết vấn đề và áp dụng kiến thức vào thực tiễn So với dạy truyền thống, dạy tích hợp mang lại nhiều ưu điểm nổi bật như khuyến khích sự sáng tạo, tăng cường khả năng hợp tác và giao tiếp giữa các học sinh, cũng như làm cho việc học trở nên thú vị và gần gũi hơn với cuộc sống hàng ngày.
- GV giới thiệu một số phương pháp dạy học tích cực, hướng dẫn các em thực hiện
- Cho học sinh lựa chọn nhiệm vụ theo sở thích, hình thành các nhóm HS có cùng sở thích
- Phân công nhiệm vụ cho các nhóm (đã nêu ở mục 4)
- Hướng dẫn các nhóm ghi sổ theo dõi tiến độ thực hiện, phân công nhiệm vụ trong nhóm
- Theo dõi, nhận xét và bổ sung những công việc hay nội dung còn thiếu, giúp các em hoàn thành bản kế hoạch
- Tư vấn, giúp đỡ các em trong quá trình tìm kiếm tư liệu (nếu các em gặp khó khăn)
- Hướng dẫn học sinh một số kỹ năng thực hiện:
Kỹ năng xử lý thông tin sau quá trình thu thập thông tin
Kỹ năng làm bài thuyết trình trên powerpoint
Kỹ năng giới thiệu, trình bày sản phẩm…
- Theo dõi, giúp đỡ xử lý thông tin, cách trình bày sản phẩm của các nhóm
- Tổ chức cho học sinh báo cáo kết quả thảo luận và phản hồi
- Hướng dẫn HS tìm hiểu bài học theo hệ thống câu hỏi trong SGK
- Kết luận, cho điểm theo nhóm, tuyên dương các nhóm, cá nhân đã học tập tích cực trong quá trình thực hiện nội dung bài học
6 Hoạt động dạy học và tiến trình dạy học trên lớp a Hoạt động 1: Kiểm tra bài cũ
GV kiểm tra trong quá trình học b Hoạt động 2: Giới thiệu bài mới
- Mục tiêu: Tạo ấn tượng ban đầu cho học sinh về nội dung sẽ tìm hiểu trong bài học
- Phương pháp: GV đưa một số câu hỏi định hướng HS để dẫn đến bài học mới:
Câu 1: Em biết tên những dòng sông nào ở đất nước ta? Em đã được tới thăm dòng sông nào?
Câu 2: Trong những dòng sông em kể tên, dòng sông nào là nơi đã diễn ra rất nhiều trận thủy chiến trong lịch sử nước ta?
Câu 3: Em đã biết những tác phẩm nào viết về dòng sông Bạch Đằng ?
Hôm nay, chúng ta sẽ khám phá dòng sông Bạch Đằng qua tác phẩm "Phú sông Bạch Đằng" của tác giả Trương Hán Siêu Trong hoạt động này, giáo viên sẽ hướng dẫn học sinh tìm hiểu về tác giả và nội dung của tác phẩm.
Mục tiêu của bài học là giúp học sinh hiểu rõ những đặc điểm cơ bản về tác giả Trương Hán Siêu, tìm hiểu về sông Bạch Đằng, cũng như nắm bắt hoàn cảnh sáng tác, thể loại, bố cục và chủ đề của tác phẩm.
Học sinh cần đọc sách giáo khoa và kết hợp với kiến thức đã chuẩn bị tại nhà để trả lời các câu hỏi của giáo viên Những câu hỏi này thường xoay quanh tác giả, hoàn cảnh sáng tác, thể loại, bố cục và chủ đề của tác phẩm.
Học sinh sẽ thực hiện bài thuyết trình trên PowerPoint theo nhiệm vụ được phân công cho ba nhóm, tập trung vào việc tìm hiểu về sông Bạch Đằng Nội dung này sẽ tích hợp kiến thức từ các môn Lịch sử và Địa lý, giúp học sinh nắm vững thông tin và phát triển kỹ năng thuyết trình.
HS lắng nghe bài thuyết trình của các nhóm, nhận xét, bổ sung
GV nhận xét, bổ sung, chốt ý cần nắm d Hoạt động 4: GV hướng dẫn HS đọc - hiểu văn bản
GV định hướng cùng HS tìm hiểu về hình tượng nhân vật khách và cảm xúc của khách trước cảnh sắc sông Bạch Đằng
Hình tượng các bô lão và những chiến tích trên sông Bạch Đằng qua lời kể các Bô Lão
Những suy ngẫm, bình luận về nguyên nhân ta chiến thắng trên sông Bạch Đằng
Lời ca khẳng định vai trò, đức độ của con người trong lịch sử
(Tích hợp kiến thức với môn Lịch sử, Địa lí)
- Phương pháp: Phát vấn đàm thoại, trao đổi gợi mở, diễn giảng, nhận xét, bổ sung e Hoạt động 5: GV hướng dẫn HS tổng kết bài học
Bài phú không chỉ tóm tắt giá trị nội dung và nghệ thuật mà còn khơi dậy ý thức trách nhiệm của mỗi cá nhân đối với lịch sử dân tộc và đất nước Qua việc tích hợp với môn Giáo dục công dân và Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, bài viết nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hiểu biết và bảo vệ di sản văn hóa, từ đó khuyến khích mỗi người hành động vì sự phát triển bền vững của quê hương.
- Phương pháp: Phát vấn đàm thoại, trao đổi gợi mở, diễn giảng, nhận xét, bổ sung f Hoạt động 6: Luyện tập- củng cố
Mục tiêu của bài viết là củng cố kiến thức đã học thông qua hệ thống câu hỏi trắc nghiệm nhanh, giúp học sinh tích hợp kiến thức từ các môn Lịch sử, Địa lí và Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh.
GV phát phiếu học tập theo nhóm, có in câu hỏi trắc nghiệm
HS thảo luận nhanh, trả lời câu hỏi g Hoạt động 7: Hướng dẫn về nhà
Mục tiêu của bài học là hướng dẫn học sinh những nội dung quan trọng cần ôn tập tại nhà và chuẩn bị cho bài học tiếp theo Đặc biệt, học sinh cần tích hợp kiến thức với môn Mỹ thuật bằng cách vẽ bản đồ tư duy để tổng kết các nội dung chính của bài học.
- Phương pháp: Thuyết trình, phát phiếu học tập phần câu hỏi định hướng cho bài học hôm sau
3 Kiểm tra đánh giá kết quả học tập
- Đánh giá kết quả học tập của học sinh, tôi thực hiện theo những nội dung cụ thể của bảng sau:
*BẢNG 1: PHIẾU ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CỦA HỌC SINH HỌC THEO DỰ ÁN
Tên người/nhóm trình bày: Tổng điểm: / 100
Tiêu chí (điểm) Trên mức đạt
2 Dữ liệu và nội dung
- Các câu hỏi trắc nghiệm, tự luận:
Nếu học sinh trả lời đúng 80-100% số câu hỏi trắc nghiệm và tự luận: hiểu bài mức độ tốt
Nếu học sinh trả lời đúng 50-70% số câu hỏi trắc nghiệm và tự luận: hiểu bài mức độ khá
Nếu học sinh trả lời dưới 50% số câu hỏi trắc nghiệm và tự luận: chưa hiểu bài
*BẢNG 2: PHIẾU KHẢO SÁT MỨC ĐỘ
- Tổng số học sinh: 40 em
Trước khi thực hiện dự án
Khó khăn Bình thường Thích
Việc thu thập tài liệu về tác giả, tác phẩm 18 HS 13 HS 9 HS
Muốn trình bày Thích được trình bày
Việc trình bày một vấn đề trước tập thể lớp 25 HS 13 HS 2 HS
Sau khi thực hiện dự án
Khó khăn Bình thường Thích
Việc thu thập tài liệu về tác giả, tác phẩm
- Không có máy tính, thời gian ít
- 20 HS -Có thể thực hiện được , không khó khăn
- 15 HS -Muốn học văn theo hướng tích hợp liên môn , thích tìm tài liệu Tăng hiểu biết Rèn luyện được nhiều kĩ năng bổ ích
Muốn trình bày Thích được trình bày
Việc trình bày một vấn đề trước tập thể lớp - 7 HS
- Khả năng nói kém, nhút nhát, hay xấu hổ
- 24HS -Muốn thể hiện khả năng nói, trình bày trước tập thể
(Rèn luyện được nhiều kĩ năng, đặc biệt là kĩ năng giao tiếp Được điểm cao)
Bình thường Rất hiệu quả
Học theo dự án như vậy có hiệu quả không?
- Phải làm việc nhiều trước khi đến lớp, cần có nhiều thời gian hơn
+ Có được vốn kiến thức phong phú
+ Rèn được nhiều kĩ năng hữu ích
Sau khi dạy học bài “Phú sông Bạch Đằng” theo hướng tích hợp liên môn, học sinh không chỉ nắm vững kiến thức về văn học mà còn được mở rộng hiểu biết về lịch sử, địa lý, tin học và giáo dục công dân Các em đã cải thiện khả năng thu thập thông tin về tác giả và tác phẩm, đồng thời hứng thú hơn với môn học và phát triển nhiều kỹ năng hữu ích Kết quả học tập của học sinh vì thế đã được nâng cao rõ rệt.
* Sản phẩm của học sinh
Sản phẩm của học sinh là bài thuyết trình trên powerpoint, trên bản word , những số liệu, hình ảnh học sinh thu thập được liên quan đến bài học
Sau đây là phần giáo án tích hợp liên môn minh họa khi dạy bài:
“Phú sông Bạch Đằng” (Trương Hán Siêu)
Lớp Ngày dạy Sĩ số
2 Kiểm tra bài cũ: Kiểm tra trong quá trình học
3 Các hoạt động dạy học:
Vào bài mới: GV đưa một số câu hỏi định hướng HS:
Câu 1: Em biết tên những dòng sông nào ở đất nước ta? Em đã được tới thăm dòng sông nào?
Câu 2: Trong những dòng sông em kể tên, dòng sông nào là nơi đã diễn ra rất nhiều trận thủy chiến trong lịch sử nước ta?
Câu 3: Em đã biết những tác phẩm nào viết về dòng sông Bạch Đằng?
Bài học hôm nay, các em sẽ được tìm hiểu về dòng sông ấy qua tác phẩm “Phú sông Bạch Đằng” của tác giả Trương Hán Siêu
Nội dung cần đạt Nội dung tích hợp
Hoạt động 1: GV hướng dẫn học sinh tìm hiểu phần chung
Học sinh (HS) đọc tiểu dẫn trong SGK kết hợp với hiểu biết lịch sử, giới thiệu những nét chính về tác giả
(Tích hợp với môn lịch sử)
- GV nhận xét, bổ sung, chốt nội dung cần nắm
Hán Siêu quê ở Ninh Bình
- Con người: có tài năng đức độ, bản lĩnh và phẩm hạnh hơn người Ông là người có tính tình cương trực học vấn uyên thâm
+Là môn khách của Trần Hưng Đạo, từng làm quan dưới bốn triều nhà Trần, có công lớn trong hai lần đánh giặc
+Khi mất, ông được vua tặng tước Thái Bảo và
*Tích hợp kiến thức lịch sử:
- Trương Hán Siêu từng giữ chức Hàn lâm học sĩ, làm môn khách của Trần Hưng Đạo, từng làm quan dưới bốn triều nhà
Trần có vai trò quan trọng trong hai cuộc kháng chiến chống quân Nguyên - Mông, đặc biệt là khi ông đề xuất kế sách “thanh dã” - vườn không nhà trống, nhằm áp dụng chiến lược lấy ít đánh nhiều, lấy nhu thắng cương Khi đại quân Nguyên - Mông xâm lược với sức mạnh áp đảo, chúng chỉ gặp những vùng đất hoang vắng, không có dân cư Việc này khiến quân địch không thể thực hiện cướp bóc, dẫn đến sự chán nản, tạo điều kiện cho quân đội nhà Trần củng cố lực lượng và tiến hành phản công, giành chiến thắng cuối cùng.
- Vào thế kỉ XIII, trong vòng 30 năm, Đại Việt đã ba lần bị quân Mông - Nguyên xâm lược (1258,
Nhà Trần đã lãnh đạo nhân dân giành chiến thắng oanh liệt trong cuộc kháng chiến chống quân Mông - Nguyên hung tàn, với những trận đánh tiêu biểu như Chương Dương và Hàm Tử vào năm 1285.
2 nhóm giới thiệu về sông
Bạch Đằng.(HS đã chuẩn bị sẵn nội dung ở nhà)
Nhóm 1: Giới thiệu về vị trí địa lý của sông Bạch Đằng? Các chiến tích trên sông
Nhóm 2: Giới thiệu về dấu tích còn lại trên sông
Bạch Đằng và tiềm năng du lịch của sông Bạch Đằng ngày nay?
-Thời gian trình bày cho mỗi nhóm là 3-5 phút Đại diện từng nhóm lên trình bày Các nhóm khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung
- GV nhận xét, bổ sung, chốt nội dung cần nắm
Nhóm 1: Giới thiệu về vị trí địa lý của sông Bạch Đằng Các chiến tích trên sông
* Vị trí địa lý sông Bạch Đằng được thờ ở Văn Miếu (Hà Nội)
+ Tác phẩm còn 4 bài thơ và 3 bài văn
-> Đánh giá: là một nho sĩ tiêu biểu nhất ở giai đoạn thời thịnh Trần( nửa đầu thế kỉ XIV)
2 Khái quát về sông Bạch Đằng
Bạch Đằng năm 1288 là một chiến công vĩ đại, trong đó Trương Hán Siêu đóng góp một vai trò quan trọng Chính ông và tác phẩm của mình đã khắc họa rõ nét âm vang hào khí Đông A, biểu trưng cho tinh thần kiên cường của thời đại nhà Trần.
*Tích hợp kiến thức địa lí: -Sông Bạch Đằng, còn gọi là Bạch Đằng Giang (chữ Hán) , hiệu là sông Vân Cừ
