NỘI DUNG
Cơ sở lý luận của vấn đề
Tích hợp là quá trình phối hợp các tri thức có mối quan hệ mật thiết để hỗ trợ và tương tác với nhau, từ đó tạo ra kết quả tổng hợp nhanh chóng và bền vững.
Tích hợp liên môn là sự hợp nhất, sự hòa hợp, sự kết hợp nhiều lĩnh vực tri thức trong một môn học
Tích hợp kiến thức liên môn yêu cầu khả năng liên tưởng, lựa chọn và kết hợp tri thức để giải quyết vấn đề Phương pháp này nhằm mục đích phát huy năng lực của học sinh.
Tích hợp là phương pháp dạy học, trong khi liên môn đề cập đến phạm vi kiến thức có thể áp dụng trong quá trình học Ở môn Ngữ văn, tích hợp không chỉ bao gồm việc kết hợp các phân môn mà còn cần liên kết với các môn học khác như Lịch sử, Địa lí, Sinh học, Giáo dục công dân, Mĩ thuật và Âm nhạc Mối liên hệ giữa Ngữ văn và các môn học này rất chặt chẽ, giúp kiến thức trở nên phong phú và sinh động hơn, đồng thời hỗ trợ lẫn nhau trong việc mở rộng hiểu biết cho học sinh.
Người giáo viên cần nghiên cứu và áp dụng phương pháp tích hợp kiến thức liên môn vào dạy học Ngữ văn để phát triển năng lực học sinh một cách hiệu quả, từ đó góp phần thực hiện tốt mục tiêu giáo dục.
Trong chương trình Trung học cơ sở, môn Ngữ văn lớp 9 có số tiết học nhiều nhất với 5 tiết mỗi tuần, được chia đều cho ba phân môn: Văn học, Tiếng Việt và Tập làm văn Trong đó, phân môn Văn học thường chiếm từ một đến hai tiết mỗi tuần.
Qua các tiết dự giờ, tôi nhận thấy nhiều giáo viên chưa mở rộng kiến thức liên môn trong giờ dạy Điều này khiến học sinh chỉ tiếp cận kiến thức độc lập của môn Ngữ văn, thiếu liên hệ với các môn khác Hệ quả là học sinh không hứng thú với môn học, dẫn đến việc nắm kiến thức chưa sâu và khó áp dụng vào đời sống.
Việc tích hợp kiến thức liên môn vào dạy học Ngữ văn không chỉ dựa trên lý luận và thực tiễn mà còn nhằm khắc phục lối dạy học khép kín, biệt lập giữa các môn học Áp dụng quan điểm này giúp nâng cao năng lực sử dụng kiến thức và kỹ năng của học sinh, đảm bảo khả năng huy động hiệu quả để giải quyết các tình huống thực tiễn Đồng thời, phương pháp này cũng giúp tránh trùng lặp nội dung và kiến thức, đồng thời tiếp thu những tri thức và năng lực mà từng môn học riêng biệt không thể cung cấp.
Phương pháp dạy học tích cực không chỉ góp phần đổi mới phương pháp giảng dạy mà còn nâng cao chất lượng môn Ngữ văn, đặc biệt là phân môn Văn học.
Thực trạng của vấn đề
Trong quá trình giảng dạy, tôi nhận thấy rằng nhiều tiết học Văn chưa đạt hiệu quả giáo dục như mong đợi Nguyên nhân của vấn đề này đến từ cả giáo viên và học sinh.
Qua quan sát thực tế dạy học, nhiều giáo viên đã áp dụng quan điểm tích hợp trong giảng dạy, dẫn đến sự tiến bộ rõ rệt trong chất lượng học tập môn Ngữ văn Giờ học trở nên sôi nổi hơn và học sinh nắm vững kiến thức một cách chắc chắn và sâu sắc Do đó, phương pháp dạy học tích hợp là lựa chọn đúng đắn, phù hợp với xu thế hiện đại.
Khi dạy bài "Những ngôi sao xa xôi", giáo viên có thể bắt đầu bằng cách cho học sinh nghe đoạn mở đầu của bài hát "Cô gái mở đường" của nhạc sĩ Xuân Giao Sau khi nghe, giáo viên nên hỏi học sinh về nội dung bài hát, cụ thể là những nhân vật và thời kỳ lịch sử mà bài hát đề cập Cách tiếp cận này giúp tạo ra tâm trạng vui vẻ, sảng khoái cho học sinh, từ đó dễ dàng tiếp nhận những nội dung tiếp theo trong bài học.
Giới thiệu bài học mới một cách khéo léo và logic, cùng với việc sử dụng đoạn nhạc ngắn phù hợp, có thể thu hút sự chú ý của học sinh và góp phần không nhỏ vào thành công của giáo viên.
Do thời gian hạn chế trong mỗi tiết học, một số giáo viên thường chỉ truyền đạt nội dung bài học một cách máy móc theo sách giáo khoa mà chưa khai thác sâu các vấn đề liên quan.
Nhiều giáo viên gặp khó khăn trong việc xây dựng hệ thống câu hỏi khi giảng dạy tác phẩm văn học, dẫn đến việc câu hỏi không logic và thiếu tính bao quát.
Nhiều giáo viên đã tích hợp kiến thức liên môn vào bài dạy nhưng thường chỉ dừng lại ở lý thuyết mà không cung cấp dẫn chứng trực quan, khiến tiết học trở nên khô khan và thiếu sinh động Để cải thiện điều này, thay vì chỉ hỏi học sinh về hình ảnh gắn bó với làng quê trong văn bản "Làng" của Kim Lân, giáo viên có thể yêu cầu học sinh hát một bài hát có từ "Làng" hoặc mở bài hát "Làng tôi" của Văn Cao, kèm theo hình ảnh minh họa như hàng tre, đồng lúa và cổng làng Qua việc kết hợp âm nhạc và mỹ thuật vào bài dạy, học sinh sẽ dễ dàng hình dung được hình ảnh làng quê vùng Bắc Bộ, tạo ra một tiết học thú vị và sinh động hơn.
Một nguyên nhân khác khiến môn Văn học không thu hút học sinh là do giáo viên thiếu nhiệt tình trong việc tìm kiếm và bổ sung kiến thức liên quan đến bài giảng, dẫn đến khả năng tích hợp nội dung kém Thay vì khuyến khích học sinh thông qua phương pháp thảo luận và làm việc cá nhân, nhiều giáo viên lại áp dụng phương pháp thuyết trình, khiến học sinh phải tiếp thu kiến thức theo cách của họ.
Trường THCS Nguyễn Tất Thành, nơi tôi công tác, có nhiều học sinh hiếu học nhưng cũng không ít em lơ là và chểnh mảng trong học tập, đặc biệt là ở lớp 9 Nhiều em cảm thấy không tìm thấy niềm vui trong môn Ngữ văn và thường ưu tiên các môn khoa học tự nhiên, cho rằng Văn học không có ích cho tương lai Hệ quả là nhiều em không nhớ nổi tên tác giả hay năm sáng tác của tác phẩm, và không nắm rõ nội dung chính của các tác phẩm văn học.
Học sinh lớp 9 thường còn mơ hồ về hai giai đoạn lịch sử quan trọng liên quan đến hai cuộc kháng chiến chống lại hai đế quốc lớn nhất mà nhân dân ta đã trải qua.
Bài thơ "Đồng chí" được sáng tác vào năm 1948, phản ánh hình ảnh người lính trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, không phải thời kỳ chống Mỹ như một số học sinh lầm tưởng Sự nhầm lẫn này có thể xuất phát từ việc học sinh chưa chuẩn bị bài kỹ, ít đọc sách, và chưa phát triển tư duy sáng tạo, dẫn đến việc chưa nắm bắt được mối liên hệ giữa các thời đại qua bộ môn Lịch sử và giá trị của tác phẩm.
Học sinh hiện nay thường phụ thuộc quá nhiều vào sách tham khảo và các tài liệu kém chất lượng, dẫn đến việc đánh giá sai lệch về tác phẩm văn học Điều này không chỉ làm giảm tính chủ động và sáng tạo của học sinh mà còn khiến nhiều em sa đà vào việc chép tài liệu một cách máy móc, không nắm bắt được kiến thức trọng tâm của bài học.
Trong thời đại 4.0, nhiều tác phẩm văn học phản ánh tư tưởng đạo lý và nhân văn của một giai đoạn lịch sử, nhưng giới trẻ ngày nay lại bị cuốn hút bởi các trò tiêu khiển như điện thoại thông minh, internet và game Điều này dẫn đến việc các em dần thờ ơ với nội dung bài học mà thầy cô muốn truyền đạt, không nhận thức được rằng mình là những chủ nhân tương lai của đất nước.
Học không chỉ giúp chúng ta trang bị kiến thức cá nhân mà còn là cách để phục vụ cho dân tộc và đất nước Việc tích lũy kiến thức là một quá trình lâu dài và bền bỉ, đòi hỏi sự kiên nhẫn và nỗ lực không ngừng.
Để tạo không khí học tập thú vị và giảm bớt sự nhàm chán cho học sinh, tôi quyết định tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học Đọc – hiểu văn bản ở lớp 9 Điều này không chỉ giúp học sinh tăng cường hứng thú mà còn nâng cao hiệu quả tiếp thu kiến thức.
Các giải pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề
Để tổ chức một tiết dạy Văn học tích hợp kiến thức liên môn thành công, giáo viên cần thể hiện năng lực chuyên môn, lòng nhiệt tình và trách nhiệm đối với nghề và học sinh Điều này đòi hỏi việc xác định rõ mức độ tích hợp, thiết kế bài dạy chu đáo, có kế hoạch dạy học hợp lý và áp dụng cách thức tích hợp đúng đắn.
2.3.1 Những lưu ý khi tích hợp kiến thức liên môn:
Chỉ nên kết hợp kiến thức từ các môn học khác khi nó thực sự phù hợp và có khả năng làm rõ, làm sâu sắc thêm nội dung bài học.
Việc lạm dụng phương pháp tích hợp kiến thức liên môn khi không cần thiết có thể gây ra những tác động tiêu cực đến quá trình giảng dạy Mỗi văn bản có đặc thù riêng, và không phải lúc nào phương pháp này cũng phù hợp Khi giáo viên sử dụng quá nhiều, nội dung chính của bài học sẽ bị loãng, dẫn đến việc học sinh không xác định được kiến thức trọng tâm, từ đó ảnh hưởng đến khả năng nắm vững kiến thức của các em.
+ Khi gặp một văn bản có lượng kiến thức nhiều cũng không nên quá chú trọng đến việc tích hợp
Khi xây dựng hệ thống câu hỏi tích hợp, cần phải khéo léo để không làm cho bài dạy trở nên rời rạc Những câu hỏi này phải nằm trong mạch câu hỏi toàn bài và giúp làm rõ tư tưởng chủ đề của tác phẩm.
2.3.2 Công việc thiết kế bài dạy Đây được coi là khâu cần thiết đòi hỏi giáo viên không chỉ chú trọng nội dung kiến thức tích hợp mà phải xây dựng một hệ thống việc làm, thao tác tương ứng nhằm tổ chức, dẫn dắt học sinh từng bước chiếm lĩnh đối tượng học tập, nội dung môn học, đồng thời hình thành và phát triển năng lực, kĩ năng tích hợp Giờ học Văn học theo quan điểm tích hợp phải là một giờ học hoạt động phức hợp đòi hỏi sự tích hợp các kĩ năng, năng lực liên môn để giải quyết nội dung tích hợp chứ không phải là sự tác động các hoạt động, kĩ năng một cách riêng lẻ trong nội bộ phân môn Người giáo viên cần tác động học sinh thông qua hoạt động nghe, nhìn Giờ đây, khi công nghệ phát triển, người giáo viên cần tận dụng tối đa các thao tác ở môn Tin học để việc thiết kế bài dạy trở nên tối ưu
Trong kế hoạch bài dạy, giáo viên cần sắp xếp các bước lên lớp một cách hợp lý và khoa học, đồng thời thể hiện rõ mục đích và yêu cầu của bài học Điều này đảm bảo tính hệ thống, đầy đủ nội dung, xác định đúng trọng tâm và lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp.
Để dạy Văn học theo hướng tích hợp hiệu quả, giáo viên cần nhận thức rằng kế hoạch bài dạy không chỉ là đề cương kiến thức mà là thiết kế các hoạt động cho học sinh Mục tiêu là tổ chức cho học sinh tham gia tích cực trong giờ học, từ đó giúp họ lĩnh hội tri thức và phát triển phẩm chất, năng lực, cũng như nhân cách theo định hướng giáo dục của bộ môn.
Trong kế hoạch dạy Đọc – hiểu văn bản, cần chú trọng vào giá trị tư tưởng và nghệ thuật của tác phẩm, đồng thời xem xét bối cảnh ra đời của nó Điều này giúp mở rộng khả năng tiếp nhận nhu cầu, thị hiếu và cá tính của từng học sinh, từ đó nâng cao khả năng diễn dịch cá nhân.
Kế hoạch bài dạy Đọc – hiểu văn bản cần làm rõ tri thức và kĩ năng mà học sinh cần hình thành qua việc phân tích bài văn Đồng thời, cần chú trọng tích hợp giữa tri thức lý thuyết, lịch sử văn học với Tiếng Việt, Tập làm văn, cũng như kiến thức về lịch sử, địa lý, văn hóa và đời sống Hơn nữa, việc thiết kế các tình huống tích hợp trong dạy học Đọc – hiểu văn bản là rất quan trọng, giúp học sinh vận dụng tri thức và kĩ năng từ các phân môn và môn học khác để giải quyết các tình huống thực tiễn Qua đó, học sinh không chỉ lĩnh hội tri thức và kĩ năng riêng biệt mà còn phát triển năng lực tích hợp một cách hiệu quả.
Nội dung tích hợp liên môn yêu cầu giáo viên không chỉ liên kết ba bộ phận: Văn, Tiếng Việt và Tập làm văn, mà còn phải vận dụng tri thức liên văn bản và liên môn Giáo viên cần tổng hợp hiểu biết về lịch sử, văn hóa, xã hội và ngôn ngữ để giúp học sinh lĩnh hội tri thức và kỹ năng của môn Ngữ văn, đồng thời chiếm lĩnh kiến thức từ các môn học khác.
2.3.4 Công việc tổ chức giờ dạy học Đọc – hiểu văn bản trên lớp Đây là tiến trình thực thi bản kế hoạch phối hợp đồng bộ giữa hoạt động của giáo viên và học sinh theo một cơ cấu sư phạm hợp lí, khoa học trong đó giáo viên giữ vai trò, chức năng, tổ chức, hướng dẫn, định hướng chứ không phải truyền đạt áp đặt một chiều Học sinh lúc này được đặt vào vị trí trung tâm của quá trình tiếp nhận, đóng vai trò chủ thể cảm thụ, nhận thức thẩm mĩ, trực tiếp tiến hành hoạt động tiếp cận, khám phá, chiếm lĩnh bài văn, chuyển tác phẩm của nhà văn vào tư duy, cảm xúc của mình, biến tác phẩm thành thế giới tinh thần, tình cảm của riêng mình để tự nhận thức, tự giáo dục và phát triển theo mục đích, định hướng giáo dục của người dạy
Trong tổ chức hoạt động Đọc – hiểu văn bản trên lớp, giáo viên cần chú trọng đến mối quan hệ giữa học sinh và văn bản, coi đây là yếu tố cơ bản và quan trọng nhất trong giờ học Để đạt được điều này, giáo viên nên từ bỏ vai trò truyền đạt kiến thức truyền thống, trong khi học sinh cũng cần rời xa thói quen nghe giảng, ghi chép và học thuộc theo cách tái hiện Việc này sẽ giúp phát triển năng lực tư duy, khả năng tự đọc, tìm tòi, xử lý thông tin và tổ chức kiến thức một cách sáng tạo.
Dạy học theo hướng tích hợp yêu cầu giáo viên phát triển khả năng lĩnh hội kiến thức và năng lực cho học sinh Giáo viên cần hướng dẫn học sinh cách tự hành động để hình thành kiến thức và kỹ năng Quan trọng hơn, giáo viên phải khuyến khích học sinh tự đọc, tự học, từ đó hình thành thói quen học tập suốt đời và coi đó là một phần quan trọng trong quá trình học tập tại trường.
Để nâng cao hiệu quả giảng dạy, giáo viên cần xác định các môn học có thể tích hợp và phương pháp tích hợp phù hợp Thay vì chỉ truyền đạt lý thuyết, giáo viên nên sử dụng hình ảnh và âm thanh liên quan đến bài học, giúp học sinh tiếp nhận kiến thức một cách dễ dàng và nhanh chóng, ví dụ như khi dạy bài "Mùa xuân nho nhỏ".
Viếng lăng Bác, nếu giáo viên chỉ đề cập đến hai bài thơ đã được phổ nhạc mà không giải thích sự khác biệt giữa lời thơ và lời bài hát, học sinh sẽ chỉ tiếp thu một cách hời hợt Khi dạy bài "Lặng lẽ Sa Pa", giáo viên có thể nhấn mạnh lí tưởng sống của anh thanh niên: "Khi ta làm việc, ta với công việc là đôi ", thể hiện niềm đam mê và sự hứng khởi khi công việc trở thành người bạn Khi gắn bó với công việc, nó sẽ trở nên nhẹ nhàng hơn, như trong lời bài hát "Một đời người, một rừng cây" của Trần Long Ẩn Vậy nội dung lời bài hát này mang ý nghĩa gì?
Kết quả đạt được
Sau thời gian áp dụng phương pháp dạy Đọc – hiểu văn bản tích hợp cho học sinh lớp 9, tôi nhận thấy học sinh hứng thú hơn với môn Văn, không khí lớp học trở nên sinh động và sôi nổi, không còn sự nhàm chán Học sinh có ý thức hơn trong việc học bài và chuẩn bị trước, giúp nâng cao chất lượng học tập môn Ngữ văn và rút ngắn thời gian học tập ở các môn khác Phương pháp này rèn luyện tính chủ động, tích cực, sáng tạo và tự giác cho học sinh, phát triển tư duy suy luận, kỹ năng liên hệ, tổng hợp và đánh giá Việc tích hợp kiến thức liên môn đã phát huy tính tích cực của học sinh, đồng thời giúp giáo viên chủ động hơn trong việc dạy học, tạo ra mối quan hệ trao đổi kiến thức tự do và nâng cao sự tự tin cho học sinh.
Do đó, sự chủ động trong việc học của học sinh đã được thể hiện rất rõ trong bài các bài kiểm tra
Bảng thống kê kết quả học tập của học sinh lớp 9A4 và 9A5 trong năm học 2018-2019 cho thấy sự cải thiện rõ rệt sau khi áp dụng đề tài vào giảng dạy môn Văn Cả hai lớp đều có chất lượng tương đương, thuộc loại trung bình, với lớp 9A4 gồm 36 học sinh (22 nữ, 14 nam) và lớp 9A5 có 32 học sinh (11 nữ, 21 nam) Kết quả này minh chứng cho hiệu quả của phương pháp giảng dạy mới trong việc nâng cao chất lượng học tập.
BẢNG THỐNG KÊ KẾT QUẢ HỌC TẬP LỚP 9A1 VÀ LỚP 9A2
* Trước khi thực hiện đề tài (Thông qua bài khảo sát chất lượng đầu năm )
Kết quả khảo sát chất lượng đầu năm
Giỏi Khá Trung bình Yếu
* Sau khi thực hiện đề tài
1 Thông qua bài: Kiểm tra thơ và truyện hiện đại (Tiết 79 - Tuần 17) trong Học kì I
Kết quả bài: Kiểm tra thơ và truyện hiện đại
Giỏi Khá Trung bình Yếu
2 Thông qua các bài: Kiểm tra Văn (Phần thơ) ở tiết 129 – tuần 27 và
Kiểm tra Văn (Phần truyện) ở tiết 156 – tuần 33 trong Học kì II
Giỏi Khá Tr.b Yếu Giỏi Khá Tr.b Yếu
Trước khi thực hiện đề tài, chất lượng học tập ở hai lớp 9A4 và 9A5 là tương đương, không có học sinh giỏi và số học sinh khá rất ít Tuy nhiên, sau khi áp dụng tích hợp kiến thức liên môn vào giảng dạy, điểm số và chất lượng học tập của hai lớp đã có sự cải thiện rõ rệt, với sự gia tăng đáng kể số học sinh giỏi và khá, trong khi không còn học sinh yếu Điều này chứng tỏ rằng việc áp dụng phương pháp dạy học tích hợp đã mang lại những ưu điểm vượt trội.