Giáo trình Phục hồi chức năng và vật lý trị liệu cung cấp cho người học những kiến thức như: Đại cương phục hồi chức năng và vật lý trị liệu; Vai trò của phục hồi chức năng đối với người bệnh; Quá trình tàn tật và các biện pháp phòng ngừa; Một số phương pháp vật lý trị liệu và phục hồi chức năng;... Mời các bạn cùng tham khảo!
ĐẠI CƯƠNG PHỤC HỒI CHỨC NĂNG VÀ VẬT LÝ TRỊ LIỆU
1 Trình bày được định nghĩa, mục đích của phục hồi chức năng
2 Kể được các phạm vi của phục hồi chức năng
3 Trình bày được các hình thức của phục hồi chức năng, những ưu nhược điểm của từng loại hình phục hồi chức năng
Phục hồi chức năng là lĩnh vực nghiên cứu và ứng dụng các biện pháp y học, kinh tế xã hội, giáo dục và kỹ thuật phục hồi nhằm giảm thiểu tác động của bệnh tật Mục tiêu của phục hồi chức năng là hỗ trợ người bệnh và người khuyết tật phục hồi tối đa về thể chất và tinh thần, từ đó tạo điều kiện cho họ hòa nhập và tái hòa nhập vào xã hội.
2 Mục đích của phục hồi chức năng:
- Giúp cho người tàn tật có khả năng tự chăm sóc, giao tiếp, vận động, hành vi ứng xử, nghề nghiệp
- Phục hồi tối đa khả năng giảm thể chất, tâm lý, nghề nghiệp, xã hội
- Ngăn ngừa các thương tật thứ cấp
- Tăng cường các khả năng còn lại để hạn chế hậu quả, tàn tật
- Thay đổi thái độ, hành vi ứng xử của xã hội, chấp nhận người tàn tật là thành viên bình đẳng của xã hội
- Cải thiện môi trường để người tàn tật với xã hội như: đường đi, trường học, công sở, giao thông, nơi sinh hoạt văn hóa, du lịch thể thao…
- Động viên toàn xã hội ý thức trong việc phòng ngừa tàn tật của mọi người mọi lúc, mọi nơi để giảm thiểu tỷ lệ tàn tật
3 Phạm vi của phục hồi chức năng:
Kỹ thuật phục hồi chức năng rất phong phú và đa dạng:
3.1 Các kỹ thuật can thiệp vào cơ thể người bệnh:
- Y học: phẫu thuật chỉnh hình, y học nội khoa
- Sản xuất cung cấp các dụng cụ chỉnh hình thay thế như mắt, tai nghe, xe lăn, máy phát âm thanh…
3.2.Các kỹ thuật trợ giúp con người hoạt động:
- Sản xuất chi giả, dụng cụ chỉnh hình, dụng cụ thay thế
3.3 Các kỹ thuật giúp người tàn tật tham gia gia nhập xã hội:
- Giáo dục đặc biệt: giáo dục hòa nhập, giáo dục chuyên biệt…
- Dạy nghề, cải thiện môi trường
4 Các hình thức phục hồi chức năng: Để phục hồi chức năng cho người tàn tật có 03 hình thức phục hồi chức năng đã được áp dụng:
4.1 Phục hồi chức năng tại trung tâm:
Phục hồi chức năng là một phương pháp đã tồn tại hơn 150 năm tại nhiều quốc gia, giúp người tàn tật cải thiện khả năng vận động Để nhận được sự hỗ trợ hiệu quả, người bệnh cần đến các trung tâm phục hồi chức năng có đội ngũ chuyên gia và trang thiết bị hiện đại.
- Ưu điểm: + Kỹ thuật phục hồi chức năng tốt
+ Cán bộ được đào tạo chuyên khoa sâu
- Nhược điểm: + Bệnh nhân đi xa
+ Số lượng người tàn tật được phục hồi ít
+ Không đạt mục tiêu hòa nhập xã hội
- Vì vậy ở các trung tâm chỉ phục hồi chức năng với người tàn tật nặng, nơi đào tạo nghiên cứu khoa học và chỉ đạo ngành
4.2 Phục hồi chức năng ngoài trung tâm:
- Là hình thức phục hồi chức năng mà cán bộ chuyên khoa cùng phương tiện đến phục hồi chức năng ở địa phương người tàn tật sinh sống
- Ưu điểm: + Người tàn tật không phải đi xa
+ Số lượng người tàn tật được phục hồi tăng lên
+ Giá thành chấp nhận được
+ Người tàn tật được phục hồi chức năng tại môi trường mà họ đang sinh sống
- Nhược điểm: Cán bộ chuyên khoa không đáp ứng đầy đủ
4.3 Phục hồi chức năng tại cộng đồng:
Chiến lược phát triển cộng đồng nhằm phục hồi chức năng, đảm bảo bình đẳng phúc lợi và hội nhập xã hội cho tất cả mọi người khuyết tật Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng được thực hiện thông qua sự hợp tác giữa người khuyết tật, gia đình họ và các dịch vụ xã hội, nghề nghiệp, giáo dục và sức khỏe một cách linh hoạt.
- Ưu điểm: + Xã hội hóa cao
+ Kinh phí chấp nhận được
Chất lượng phục hồi chức năng cao được đảm bảo nhờ vào việc đáp ứng nhu cầu hòa nhập xã hội, trong đó phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng và phục hồi chức năng tại viện có mối liên hệ chặt chẽ với nhau.
+ Có thể lồng ghép phục hồi chức năng vào công tác chăm sóc sức khỏe ban đầu tại cộng đồng
5 Nguyên tắc của phục hồi chức năng:
- Đánh giá cao vai trò của người tàn tật, gia đình họ và cộng đồng
Phục hồi tối đa các khả năng bị giảm cho người tàn tật giúp họ tham gia vào các hoạt động tự chăm sóc, tạo ra của cải và tận hưởng vui chơi giải trí, từ đó nâng cao chất lượng cuộc sống.
- Phục hồi chức năng dự phòng là nguyên tắc chiến lược trong phát triển ngành phục hồi chức năng
Chăm sóc cho những người có cơ thể bị khiếm khuyết thường liên quan đến các biện pháp y học từ nhiều chuyên khoa khác nhau Đối với những người có khả năng giảm sút, việc điều trị cần có sự tham gia tích cực của chính họ, thông qua các kỹ thuật điều trị phù hợp.
Phục hồi chức năng cho người tàn tật nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho họ hòa nhập và tái hòa nhập xã hội, bao gồm sự tham gia của thầy thuốc, gia đình và cộng đồng, được gọi là chăm sóc ở mức xã hội.
Phục hồi chức năng – vật lý trị liệu, NXB Hà Nội - 2005
Câu 1: Mục đích phục hồi chức năng:
A Giúp cho người tàn tật có khả năng tự chăm sóc, giao tiếp, vận động, hành vi ứng xử, nghề nghiệp
B Phục hồi tối đa khả năng giảm thể chất, tâm lý, nghề nghiệp, xã hội
C Ngăn ngừa các thương tật thứ cấp
Câu 2: Các kỹ thuật trợ giúp con người hoạt động:
Câu 3: Ưu điểm phục hồi chức năng tại trung tâm
B Cán bộ được đào tạo chuyên khoa sâu
D Số lượng người tàn tật được phục hồi ít
Câu 4: Khi thực hiện các kỹ thuật chăm sóc phục hồi chức năng cho bệnh nhân nhằm mục đích:
A Ngăn ngừa các thương tật thứ cấp
B Phục hồi tối thiểu các khả năng còn lại của bệnh nhân
C Giúp đỡ người tàn tật thực hiện các công việc cá nhân
Câu 5 Nhược điểm phục hồi chức năng tại trung tâm là:
A Bệnh nhân không cần phải đi xa
C Giá thành chấp nhận được
D Số lượng người hồi phục được nâng lên
VAI TRÒ CỦA PHỤC HỒI CHỨC NĂNG ĐỐI VỚI NGƯỜI BỆNH
1 Trình bày được lịch sử hình thành của ngành phục hồi chức năng
2 Kể được đặc điểm, nhiệm vụ, vai trò của người điều dưỡng trong công tác phục hồi chức năng
I Lịch sử hình thành ngành phục hồi chức năng:
Ngành phục hồi chức năng tại Việt Nam ra đời năm 1983, được phát triển dựa trên nhu cầu của người tàn tật và kinh nghiệm chăm sóc truyền thống của nhân dân Cán bộ phục hồi chức năng từ trung ương đến địa phương nhận được sự hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế, cộng đồng và ngành y tế, họ đã cống hiến hết mình để thực hiện mục tiêu phục hồi chức năng cho người tàn tật, đồng thời phòng ngừa và giảm tỷ lệ tàn tật đến mức thấp nhất.
Phục hồi chức năng được thành lập lần đầu tiên tại TP Hồ Chí Minh vào tháng 07/1987 Ngày 15/03/1991, Hội Phục hồi chức năng Việt Nam ra đời, đánh dấu bước tiến quan trọng trong lĩnh vực này Từ đó, nhiều địa phương khác như Cao Bằng, Hải Dương và Tiền Giang cũng đã thành lập các cơ sở phục hồi chức năng, góp phần nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe cho cộng đồng.
II Đặc điểm của người điều dưỡng trong công tác phục hồi chức năng:
- Làm việc với nhiều dạng hình thức và dạng tổ chức khác nhau: Bệnh viện, gia đình…
- Phối hợp với các thành viên khác trong nhóm phục hồi chức năng
- Luôn đạt được mục tiêu đề ra
- Là một quá trình điều trị, chăm sóc lâu dài
III Nhiệm vụ của người điều dưỡng trong công tác phục hồi chức năng:
- Giáo dục gia đình trong công tác phục hồi chức năng
- Chăm sóc, giúp đỡ bệnh nhân trong việc tự phục hồi
- Giúp bệnh nhân tận dụng khả năng còn lại của mình
- Giúp họ phát huy khả năng còn lại để chấp nhận cuộc sống
- Xác định được nhu cầu của bệnh nhân cần được đáp ứng
- Giải thích cho gia đình và cộng đồng hiểu và thông cảm với hoàn cảnh của người bệnh
- Phòng ngừa biến chứng của bệnh
IV Vai trò của người điều dưỡng trong công tác phục hồi chức năng:
Người điều dưỡng đóng vai trò quan trọng trong quá trình phục hồi của bệnh nhân, họ không chỉ lập kế hoạch đánh giá mà còn theo dõi tiến trình thực hiện kế hoạch đó, từ đó xác định mức độ hồi phục của bệnh nhân.
Tàn tật gây ra tác động mạnh mẽ đến cả bệnh nhân và gia đình họ, vì vậy, điều dưỡng viên cần có những biện pháp hỗ trợ hiệu quả để giúp họ vượt qua những khó khăn này.
Giáo dục trong việc chăm sóc bệnh nhân bao gồm việc cung cấp thông tin và kỹ thuật cần thiết Trách nhiệm của điều dưỡng là hỗ trợ bệnh nhân và gia đình trong quá trình chăm sóc, từ đó nâng cao niềm tin và khả năng tự lập của họ.
Chăm sóc và duy trì khả năng của bệnh nhân là rất quan trọng để phòng ngừa biến chứng Cần theo dõi và giám sát những người chăm sóc bệnh nhân để đảm bảo họ thực hiện đúng kế hoạch điều trị đã đề ra.
Điều dưỡng đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của bệnh nhân và nâng cao nhận thức cộng đồng về các vấn đề sức khỏe cũng như những khó khăn mà họ gặp phải Họ cần có sự nhạy bén để hiểu rõ dư luận xã hội, từ đó tránh những hành vi và thái độ có thể gây tổn thương đến bệnh nhân.
Điều dưỡng đóng vai trò quan trọng như một cố vấn, giúp lập kế hoạch hỗ trợ và cung cấp những lời khuyên hữu ích cho bệnh nhân, đặc biệt là khi họ trở về gia đình.
Người điều dưỡng không chỉ chăm sóc và phục hồi cho bệnh nhân mà còn đóng vai trò quan trọng trong nghiên cứu, cần nắm vững thực tế của từng địa phương Điều này giúp họ đề xuất các biện pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả công tác phục hồi.
V Kỹ thuật điều dưỡng phục hồi:
5.1 Những kỹ thuật chăm sóc nhằm duy trì sức khỏe thể chất và tinh thần ở mức tối đa:
Các phương thức cơ bản trong chăm sóc điều dưỡng bao gồm việc giúp người bệnh duy trì vệ sinh cá nhân, tạo ra môi trường sống sạch sẽ và thoải mái Điều này còn bao gồm việc đảm bảo người bệnh được nghỉ ngơi và ngủ đủ giấc, cung cấp dinh dưỡng đầy đủ, cũng như khuyến khích tham gia các hoạt động vui chơi, giải trí để nâng cao tinh thần.
5.2 Những kỹ thuật phòng tránh gây thêm biến dạng:
- Ngăn ngừa những biến dạng co rút:
+ Sử dụng những dụng cụ đơn giản: tấm ván kê chân, túi cát, gối đệm…
+ Thực hiện tập một số động tác phục hồi đơn giản để duy trì trương lực và sức cơ bình thường
Hướng dẫn người bệnh tự chăm sóc bao gồm các hoạt động như rửa mặt, chải tóc, đánh răng, xoay trở trên giường và di chuyển từ giường xuống xe lăn và ngược lại Những hoạt động này rất quan trọng để duy trì chức năng bình thường của các khớp.
+ Người điều dưỡng phải biết sử dụng các dụng cụ như: nạng, nẹp, chân tay giả, xe lăn và các loại dụng cụ trợ giúp khác
5.3 Những kỹ thuật chăm sóc liên quan đến vấn đề bài tiết khác:
Để đánh giá khả năng tiểu tiện của bệnh nhân sau khi rút ống thông tiểu, cần xác định xem bệnh nhân có thể tự tiểu hay không Việc ghi nhận lượng nước tiểu còn sót lại trong bàng quang cũng rất quan trọng, vì nó phản ánh khả năng làm trống bàng quang của bệnh nhân.
+ Đạt được sự kiểm soát đường tiểu tốt hơn khi người bệnh được rút thông tiểu trong một thời gian
+ Duy trì sự thoải mái cho người bệnh
+ Phòng ngừa loét nằm và hỗ trợ cho chương trình phục hồi chức năng toàn diện
5.3.2 Chăm sóc đường ruột:
Người điều dưỡng cần tìm hiểu người bệnh hoặc thông qua người nhà của bệnh nhân về thói quen đại tiện trước đây và hiện nay nhằm mục đích:
+ Tạo được thói quen bài tiết phân đều đặn vào giờ giấc nhất định
+ Tránh tình trạng táo bón
- Người điều dưỡng có vai trò quan trọng trong vấn đề phòng ngừa cũng như điều trị vết loét nằm
- Mục đích: + Ngăn ngừa các vết loét đè
+ Hướng dẫn bệnh nhân biết cách chăm sóc các vùng da dễ bị loét
- Phương pháp: Phòng ngừa loét ít tốn công sức hơn điều trị loét rất nhiều
+ Khám để phát hiện các vùng da bị đỏ mỗi ngày
Để chăm sóc da hiệu quả, hãy tắm mỗi ngày bằng nước ấm và xà phòng, sau đó thoa phấn lên các vùng da nhạy cảm như lưng, mông, gót chân và bàn chân Sử dụng gối mềm, nệm hơi hoặc nệm nước để giảm áp lực lên các vùng da bị đỏ Nếu phát hiện dấu hiệu bất thường trên da, hãy thông báo ngay cho bác sĩ.
+ Thường xuyên thay đổi tư thế, không để tình trạng đè ép trên một vùng da lâu hơn 2 giờ
+ Luôn giữ cho da sạch và khô ráo
+ Nếu người bệnh mang nẹp cần phát hiện và giải quyết ngay các dấu hiệu chèn ép do nẹp
Phục hồi chức năng – vật lý trị liệu, NXB Hà Nội - 2005
BÀI 2: câu 1: Ngành phục hồi chức năng ra đời ở Việt Nam năm:
Câu 2: Phục hồi chức năng được thành lập đầu tiên ở TP Hồ Chí Minh tháng
CÂU 3 Ngành phục hồi chức năng được thành lập đầu tiên tại thành phố nào?
Câu 4 Chăm sóc phục hồi chức năng đường ruột cho bệnh nhân nhằm mục đích:
C Phòng ngừa nhiễm trùng tiểu
Câu 5 Nhu động ruột người bình thường bao nhiêu lần 1 phút
QUÁ TRÌNH TÀN TẬT VÀ CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG NGỪA
1 Trình bày được định nghĩa về khiếm khuyết, giảm chức năng và tàn tật
2 Kể được phân loại, nguyên nhân và hậu quả của tàn tật
3 Trình bày được các biện pháp phòng ngừa tàn tật
1 Các khái niệm về tàn tật:
Người khỏe mạnh Bệnh Khiếm khuyết Giảm khả năng Tàn tật Chết
Là sự mất, thiếu hụt hay bất thường cấu trúc, chức năng, giải phẫu, sinh lý thường do bệnh hay tai nạn gây ra
Cụt chi có thể xảy ra do vết thương chiến tranh, tai nạn giao thông hoặc tai nạn sinh hoạt Ngoài ra, trẻ em có trí tuệ kém phát triển thường là kết quả của việc mẹ mang thai thiếu dinh dưỡng và thiếu Iod.
Là mất, giảm một hoặc nhiều chức năng nào đó của cơ thể do khiếm khuyết tạo nên
+ Do cụt chi nên bệnh nhân không đi lại được
+ Do chậm phát triển nên trẻ khó khăn trong việc học hành
Tình trạng này xảy ra khi có sự khiếm khuyết và giảm chức năng, khiến người bị ảnh hưởng không thể thực hiện vai trò của mình trong cộng đồng Họ phải phụ thuộc một phần hoặc hoàn toàn vào người khác, trong khi những người cùng tuổi và hoàn cảnh vẫn có khả năng tự lập và hoạt động độc lập.
+ Người cụt chi, mù lòa nên không làm việc để nuôi sống mình hoặc thực hiện các công việc hàng ngày mà phải phụ thuộc vào người khác
+ Người trí tuệ chậm phát triển nếu phụ thuộc hoàn toàn vào người khác về sinh hoạt, ăn uống, kinh tế
2 Phân loại, nguyên nhân và hậu quả của tàn tật:
2.1 Phân loại: nhiều phân loại
+ Tàn tật về tinh thần: như tâm thần, chậm phát triển trí tuệ
+ Tàn tật về thể chất: Vận động, cảm giác, cơ quan nội tạng
+ Đa tàn tật: tinh thần, thể chất
- Theo tổ chức y tế thế giới (WHO) trong chương trình PHCN dựa vào cộng đồng chia theo 07 nhóm:
+ Nhóm khó khăn về vận động: cụt chi, liệt nữa người, liệt hai chi dưới, bại não và các cơ xương khớp
+ Nhóm khó khăn về học hành: Hội chứng Down, chậm phát triển trí tuệ
+ Nhóm khó khăn về nhìn: mù, quáng gà, đục thủy tinh thể…
+ Nhóm khó khăn về nghe, nói: câm, điếc
+ Nhóm hành vi xa lạ: tâm thần
+ Mất cảm giác: bệnh phong
- Do bản thân tàn tật
- Do thái độ của xã hội
+ Không tham gia tạo ra của cải vật chất cho xã hội
+ Xã hội phải chi kinh phí để giúp đỡ những người tàn tật
+ Không tham gia vào hoạt động, sinh hoạt chung của gia đình
+ Gánh nặng cho gia đình
+ Bị các thành viên trong gia đình xem thường
+ Tỷ lệ mắc bệnh cao
+ Không được vui chơi, học hành
+ Không có việc làm để tự nuôi sống bản thân
+ Không có thu nhập phải sống nhờ sự thương hại của người khác nên bị xã hội khinh rẽ
+ Dễ tự ti, mặc cảm về bản thân nên khó hòa nhập với cộng đồng
+ Không có hoặc ít có cơ hội để kết hôn
3 Các biện pháp phòng ngừa:
3.1 Phòng ngừa tàn tật bước 1:
- Tiêm chủng phòng ngừa các bệnh truyền nhiễm
- Phát hiện và điều trị sớm bệnh
- Đảm bảo dinh dưỡng cho bà mẹ và trẻ em
- Cung cấp nước sạch, an toàn và vệ sinh thực phẩm
- Vệ sinh an toàn lao động
- Phát triển mạng lưới cộng đồng và PHCN
3.2 Phòng ngừa tàn tật bước 2:
Là sử dụng các biện pháp phòng ngừa để các khiếm khuyết không trở thành giảm khả năng gồm:
- Phát hiện sớm, điều trị tích cực và hiệu quả
- Phục hồi chức năng giai đoạn sớm
- Giáo dục đặc biệt và sớm cho trẻ khuyết tật
- Tạo điều kiện cho người tàn tật học hành và tham gia vào các hoạt động của xã hội
3.2 Phòng ngừa tàn tật bước 3:
Là sử dụng các biện pháp phòng ngừa để giảm khả năng không trở thành tàn tật
- Cung cấp các dụng cụ thích nghi
- Thực hiện các chính sách xã hội tạo điều kiện cho người tàn tật hòa nhập cộng đồng
- Giúp người tàn tật có việc làm, có thu nhập
Phục hồi chức năng – vật lý trị liệu, NXB Hà Nội - 2005
Câu 1 Quá trình tàn tật, điều quan trọng nhất là tránh để bệnh nhân rơi vào giai đoạn:
A Là mất, giảm một hoặc nhiều chức năng nào đó của cơ thể do bệnh tạo nên
B Là mất, giảm một hoặc nhiều chức năng của cơ thể do khiếm khuyết tạo nên
C Là mất, giảm một hoặc nhiều chức năng nào đó của cơ thể do tàn tật tạo nên
Câu 3 Hội chứng Down, chậm phát triển trí tuệ thuộc nhóm:
A Nhóm khó khăn về nhìn
B Nhóm khó khăn về nghe, nói
C Nhóm khó khăn về học hành
D Nhóm hành vi xa lạ
Câu 4 Nguyên nhân gây tàn tật:
A Do bản thân tàn tật
C Do thái độ của xã hội
Câu 5 Tỷ lệ trẻ chết sớm, mắc bệnh cao… là hậu quả tàn tật với:
MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP VẬT LÝ TRỊ LIỆU VÀ PHỤC HỒI CHỨC NĂNG Mục tiêu
1 Trình bày được 7 phương pháp vật lý trị liệu thường được áp dụng
2 Trình bày được định nghĩa và mục đích của từng phương pháp
Các phương pháp vật lý trị liệu thường được sử dụng trong PHCN:
