BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH TRẦN QUỐC THỊNH ĐỊNH HƯỚNG XÂY DỰNG CHUẨN MỰC BÁO CÁO TÀI CHÍNH VIỆT NAM ĐÁP ỨNG XU THẾ HỘI TỤ KẾ TOÁN QUỐC TẾ Chuyên ngành: Kế toán Mã số: 62340301 LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH – THÁNG 3/2013 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Phần tiếng Việt DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa Phần tiếng nước ngoài ANC Autorité des Normes Comptables Ủy ban Chuẩn mực kế toán Pháp ASBE Accounting System for Business Enterprises Hệ thống chuẩn mực kế toán doanh nghiệp Trung quốc ASC Accounting Standard Codification Bộ chuẩn mực kế toán Hoa Kỳ CASC Chinese Accounting Standard Committee Ủy ban Chuẩn mực kế toán Trung quốc CNC Conseil National de la Comptabilité Hội đồng Kế toán quốc gia Pháp CRC Comité de la Réglementation Comptable Ủy ban Qui định kế toán Pháp CSRC Chinese Security Regulatory Commission Ủy ban Chứng khoán Trung quốc EC European Commission Ủy ban châu Âu EITF Emerging Issues Task Force Ban xử lý các vấn đề phát sinh EU European Union Liên minh châu Âu FAF Financial Accounting Foundation Tổ chức kế toán tài chính Hoa Kỳ FASAC Financial Accounting Standards Advisory Council Hội đồng Tư vấn chuẩn mực kế toán tài chính Hoa Kỳ FASB Financial Accounting Standard Board Hội đồng Chuẩn mực kế toán tài chính Hoa Kỳ GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội IAS International Accounting Standard Chuẩn mực kế toán quốc tế IASB International Accounting Standard Board Hội đồng Chuẩn mực kế toán quốc tế IASC International Accounting Standard Committee Ủy ban Chuẩn mực kế toán quốc tế IASC Foundation International Accounting Standard Committee Foundation Tổ chức ủy ban chuẩn mực kế toán quốc tế IFAC International Federation of Accountants Hội đồng của Liên đoàn kế toán quốc tế IFRIC International Financial Reporting Interpretation Committee Ủy ban Hướng dẫn chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế IFRS International Financial Reporting Standard Chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế IFRS Advisory Hội đồng Tư vấn chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế Council IFRS for SMEs International Financial Reporting Standard for Small and Medium-sized Entities Chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa IFRS Framework Khuôn mẫu lý thuyết cho việc lập và trình bày báo cáo tài chính quốc tế IFRS Foundation Tổ chức ủy ban chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế IFRS Interpretations Ủy ban Hướng dẫn chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế Committee IOSCO International Organization of Securities Commissions Tổ chức quốc tế các cơ quan quản lý thị trường chứng khoán PCG Plan Comptable Général Tổng hoạch đồ kế toán Pháp SEC Securities and Exchange Commission Ủy ban Chứng khoán của Hoa Kỳ SFAC Statement of Financial Accounting Concepts Báo cáo khuôn mẫu kế toán tài chính Hoa Kỳ SFAS Statements of Financial Accounting Standards Chuẩn mực kế toán tài chính Hoa Kỳ SIC Standard Interpretation Committee Ủy ban Hướng dẫn thường trực VAS Vietnamese Accounting Standard Chuẩn mực kế toán Việt nam WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Các nghiên cứu về đánh giá mức độ hòa hợp/tiêu chuẩn hóa (1980 – 2000) Bảng 1.2: Các nghiên cứu về mức độ hội tụ (từ 2001 đến nay) Bảng 2.1: Vốn sản xuất kinh doanh bình quân hàng năm của các doanh nghiệp phân loại theo loại hình doanh nghiệp Bảng 2.2: Số doanh nghiệp đang hoạt động sản xuất kinh doanh phân loại theo loại hình doanh nghiệp Bảng 2.3: Kết quả thống kê mô tả và phân tích phương sai về nội hàm chuẩn mực Bảng 2.4: Kết quả kiểm định sau về nội hàm chuẩn mực Bảng 2.5: Kết quả thống kê mô tả và phân tích phương sai về khả năng áp dụng chuẩn mực kế toán Việt Nam vào thực tiễn Bảng 2.6: Kết quả kiểm định sau về khả năng áp dụng chuẩn mực kế toán Việt Nam vào thực tiễn Bảng 2.7: Kết quả thống kê mô tả và phân tích phương sai về thực tiễn thông tin cung cấp trên báo cáo tài chính Bảng 2.8: Kết quả kiểm định sau về thực tiễn thông tin cung cấp trên báo cáo tài chính Bảng 2.9: Kết quả thống kê mô tả và phân tích phương sai về nghiên cứu hành vi Bảng 2.10: Kết quả kiểm định sau về nghiên cứu hành vi Bảng 3.1: Các điều chỉnh đề xuất đối với các chuẩn mực kế toán hiện hành Bảng 3.2: Các chuẩn mực đề xuất ban hành Bảng 3.3: Thông tin số liệu về mức độ lạm phát của Việt Nam qua các năm MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Danh mục từ viết tắt Danh mục các bảng Mục lục Mở đầu Chương 1 – Tổng quan chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế và xu thế hội tụ chuẩn mực báo cáo tài chính 1.1. Bản chất quá trình phát triển các chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế 1.1.1. Lược sử phát triển chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế 1.1.1.1. Giai đoạn trước hội tụ (1973 – 2001) 1.1.1.2. Giai đoạn hội tụ (từ năm 2001 đến nay) 1.1.2. Bản chất của quá trình phát triển chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế 1.1.2.1. Các tác nhân thúc đẩy quá trình hội tụ 1.1.2.2. Các kết quả đạt được của quá trình hòa hợp và hội tụ kế toán quốc tế 1.1.2.3. Các trở ngại của quá trình hội tụ 1.1.2.4. Các ảnh hưởng của việc hội tụ đến chất lượng báo cáo tài chính và nền kinh tế 1.1.2.5. Bản chất của quá trình hội tụ kế toán quốc tế 1.1.3. Hệ thống chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế 1.1.3.1. Tổ chức lập qui 1.1.3.2. Qui trình ban hành chuẩn mực báo cáo tài chính 1.1.3.3. Hệ thống chuẩn mực báo cáo tài chính 1.2. Các nhân tố tác động đến hệ thống kế toán quốc gia 1.2.1. Nhóm nhân tố kinh tế 1.2.2. Nhóm nhân tố pháp lý 1.2.3. Nhóm nhân tố văn hóa 1.2.4. Nhóm nhân tố chính trị 1.3. Xu hướng hội tụ kế toán quốc tế của các quốc gia 1.3.1. Quá trình và phương thức hội tụ của Hoa Kỳ 1 9 10 10 10 11 12 13 13 19 20 21 22 22 24 26 27 28 28 29 30 31 32 1.3.1.1. Đặc điểm môi trường 1.3.1.2. Các yếu tố thể chế 1.3.1.3. Quá trình và phương thức hội tụ 1.3.2. Quá trình và phương thức hội tụ của Pháp 1.3.2.1. Đặc điểm môi trường 1.3.2.2. Các yếu tố thể chế 1.3.2.3. Quá trình và phương thức hội tụ 1.3.3. Quá trình và phương thức hội tụ của Trung Quốc 1.3.3.1. Đặc điểm môi trường 1.3.3.2. Các yếu tố thể chế 1.3.3.3. Quá trình và phương thức hội tụ 1.4. Kết luận được rút ra từ các các phương thức hội tụ kế toán của các quốc gia khảo sát Chương 2 – Khảo sát và đánh giá hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam trong bối cảnh hội tụ kế toán quốc tế 2.1. Tổng quan hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam 2.1.1. Hoàn cảnh ra đời hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam 2.1.2. Những nhân tố môi trường tác động đến hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam 2.1.2.1. Nhóm nhân tố chính trị 2.1.2.2. Nhóm nhân tố kinh tế 2.1.2.3. Nhóm nhân tố pháp lý 2.1.2.4. Môi trường văn hóa 2.1.3. Hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam 2.1.3.1. Cơ chế 2.1.3.2. Các chuẩn mực kế toán đã được ban hành 2.2. Khảo sát thực nghiệm hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam 2.2.1. Mục tiêu nghiên cứu 2.2.2. Thiết kế nghiên cứu 2.2.3. Kết quả nghiên cứu 2.2.4. Đánh giá tổng hợp kết quả khảo sát về chuẩn mực kế toán Việt Nam 2.3. Khảo sát sự khác biệt giữa chuẩn mực kế toán Việt Nam với chuẩn mực báo 32 33 35 39 39 40 41 43 43 44 46 49 52 52 52 55 55 56 57 57 58 59 61 64 64 65 67 96 cáo tài chính quốc tế và yêu cầu điều chỉnh chuẩn mực Việt Nam 2.3.1. Mục đích nghiên cứu 2.3.2. Phương pháp nghiên cứu 2.3.3. Kết quả nghiên cứu 2.4. Khảo sát điều kiện cần và đủ của các chuẩn mực còn thiếu của Việt Nam so với chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế 2.4.1 Mục đích nghiên cứu 2.4.2. Phương pháp nghiên cứu 2.4.3. Kết quả nghiên cứu 2.5. Đánh giá chung những thành quả và tồn tại trong hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam 2.5.1. Các thành quả đã đạt được 2.5.2. Các tồn tại Chương 3 – Định hướng xây dựng hệ thống chuẩn mực báo cáo tài chính Việt Nam đáp ứng xu thế hội tụ kế toán quốc tế 3.1. Bối cảnh kinh tế của Việt Nam và sự tất yếu của quá trình hội tụ kế toán quốc tế 3.1.1. Bối cảnh kinh tế của Việt Nam trong xu thế hội tụ kế toán quốc tế. 3.1.1.1. Xuất khẩu Việt Nam 3.1.1.2. Thị trường chứng khoán Việt Nam 3.1.1.3. Đầu tư nước ngoài trực tiếp 3.1.1.4. Mua lại và sáp nhập 3.1.1.5. Niêm yết tại thị trường chứng khoán nước ngoài 3.1.1.6. Thị trường dịch vụ kế toán, kiểm toán 3.1.2. Tính tất yếu của quá trình hội tụ kế toán quốc tế của Việt Nam 3.2. Định hướng về cách thức hội tụ kế toán quốc tế 3.2.1. Mục tiêu và phương pháp nghiên cứu 3.2.2. Các mô hình hội tụ kế toán quốc tế 3.2.2.1. Hội tụ toàn bộ 3.2.2.2. Hội tụ theo hướng tiệm cận 3.2.2.3. Hội tụ từng phần 3.2.3. Ưu nhược điểm của các mô hình 98 98 98 100 104 104 105 105 112 112 113 117 117 117 117 118 119 119 120 120 121 121 121 123 124 125 127 128 3.2.3.1. Mô hình hội tụ toàn bộ 3.2.3.2. Mô hình hội tụ theo hướng tiệm cận 3.2.3.3. Mô hình hội tụ từng phần 3.2.4. Đề xuất về cách thức hội tụ kế toán cho Việt Nam 3.2.4.1. Việt Nam không có những điều kiện đủ để chọn lựa hội tụ toàn bộ 3.2.4.2. Mô hình hội tụ theo hướng tiệm cận ngày càng tỏ ra bất lợi trong xu thế hội tụ nhanh chóng hiện nay. 3.2.4.3. Mô hình hội tụ từng phần giúp Việt Nam khai thác được các điểm mạnh, hạn chế các điểm yếu mà vẫn đạt được mục tiêu hội tụ ở mức độ nhất định 3.3. Định hướng phương thức triển khai và lộ trình hội tụ chính quốc tế 3.3.1. Định hướng hội tụ cho nhóm áp dụng toàn bộ chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế 3.3.1.1. Xác định đối tượng phải áp dụng toàn bộ chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế 3.3.1.2. Nội dung hội tụ 3.3.1.3. Lộ trình hội tụ 3.3.1.4. Các công việc chuẩn bị cho hội tụ 3.3.2. Định hướng hội tụ cho nhóm chuyển đổi dần 3.3.2.1. Phương hướng và lộ trình 3.3.2.2. Nội dung công việc giai đoạn 1 3.3.2.3 Nội dung công việc giai đoạn 2 3.4. Định hướng về thể chế và cơ sở hạ tầng cho quá trình hội tụ 3.4.1. Kết quả khảo sát ý kiến chuyên gia 3.4.1.1. Về phía Nhà nước 3.4.1.2. Về phía doanh nghiệp 3.4.1.3. Về phía Tổ chức nghề nghiệp 3.4.2. Định hướng về thể chế theo đề xuất của tác giả 3.4.2.1. Hình thành Hội đồng Chuẩn mực báo cáo tài chính Việt Nam 3.4.2.2. Đổi mới quy trình ban hành chuẩn mực 3.4.2.3. Các giải pháp đồng bộ khác 3.4.3. Định hướng về cơ sở hạ tầng theo đề xuất của tác giả 3.4.3.1. Phát triển tổ chức nghề nghiệp kế toán tại Việt Nam 129 129 130 131 131 132 133 133 134 134 135 135 136 137 137 138 148 148 148 148 150 150 152 152 153 154 155 155 [...]... thống chuẩn mực kế toán Việt Nam trong bối cảnh hội tụ kế toán quốc tế - Chương 3: Định hướng xây dựng hệ thống chuẩn mực báo cáo tài chính Việt Nam đáp ứng xu thế hội tụ kế toán quốc tế 9 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN CHUẨN MỰC BÁO CÁO TÀI CHÍNH QUỐC TẾ VÀ XU THẾ HỘI TỤ CHUẨN MỰC BÁO CÁO TÀI CHÍNH Lịch sử bốn mươi năm hình thành và phát triển của các chuẩn mực kế toán quốc tế (nay là các chuẩn mực báo cáo tài chính. .. kế toán 4 Với mong muốn đáp ứng yêu cầu trên, tác giả lựa chọn đề tài Định hướng xây dựng chuẩn mực báo cáo tài chính Việt Nam đáp ứng xu thế hội tụ kế toán quốc tế Các kết quả nghiên cứu được mong đợi sẽ đóng góp thêm vào lý luận và thực tiễn hội tụ kế toán quốc tế tại Việt Nam 2 Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu của luận án nhằm đề xu t định hướng xây dựng hệ thống chuẩn mực báo cáo tài chính Việt Nam. .. Bản chất quá trình phát triển các chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế 1.1.1 Lược sử phát triển chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế Chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế (IFRS) là tên gọi của các chuẩn mực do Hội đồng Chuẩn mực kế toán quốc tế (IASB) ban hành Quá trình hình thành và phát triển chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế tính từ khi Ủy ban Chuẩn mực kế toán quốc tế - IASC (tiền thân của IASB) được... tin có thể so sánh trên phạm vi quốc tế Đó cũng là quá trình hội tụ kế toán quốc tế đang diễn ra hiện nay cùng với sự phát triển của hệ thống chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế, thay thế dần cho các chuẩn mực kế toán quốc tế Đặc biệt xu thế hội tụ kế toán diễn ra mạnh mẽ sau khi thỏa thuận Norwalk giữa Hội đồng chuẩn mực kế toán quốc tế và Hội đồng chuẩn mực kế toán tài chính Hoa Kỳ bắt đầu triển khai... quyết định kinh tế; đồng thời thúc đẩy quá trình hội tụ chuẩn mực kế toán quốc gia với chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế (IASC Foundation, 2010) Thuật ngữ hội tụ bắt đầu được dùng chính thức để thay thế cho thuật ngữ “hòa hợp” trước đây IASB một mặt giữ lại các chuẩn mực kế toán quốc tế hiện hành, một mặt ban hành các chuẩn mực mới là chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế Các chuẩn mực kế toán quốc tế. .. quốc gia trong quá trình hội tụ kế toán quốc tế Do đó, câu hỏi đặt ra là: Bản chất của quá trình hội tụ là gì và phương thức của các quốc gia trong quá trình hội tụ kế toán quốc tế như thế nào? Trả lời câu hỏi này cũng chính là tìm ra hướng đi và có chiến lược phù hợp cho Việt Nam trong việc xây dựng chuẩn mực báo cáo tài chính để đáp ứng xu thế hội tụ kế toán quốc tế - Thứ hai, việc ban hành các chuẩn. .. kinh tế với khu vực và thế giới nhằm xem xét mức độ cần thiết để có những đường hướng phù hợp cho một quốc gia đang phát triển như Việt Nam trong quá trình hội tụ kế toán quốc tế Do vậy, câu hỏi đặt ra là: Việt Nam cần phải có định hướng như thế nào để xây dựng hệ thống chuẩn mực báo cáo tài chính để đáp ứng xu thế hội tụ kế toán quốc tế? Tại Việt Nam, xây dựng hệ thống chuẩn mực thuộc thẩm quyền của... thống chuẩn mực kế toán Việt Nam - Khái quát các mô hình hội tụ kế toán quốc tế của các quốc gia khu vực - Xây dựng định hướng cho Việt Nam trong việc phát triển hệ thống chuẩn mực báo cáo tài chính để đáp ứng xu thế hội tụ kế toán quốc tế Về thực tiễn, luận án đã góp phần vào các vấn đề như: - Giúp cơ quan quản lý Nhà nước mà cụ thể là Bộ Tài chính có những nhận định đúng đắn trong việc xây dựng chiến... những chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế cũng như tạo sự thuận lợi trong việc áp dụng chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế 23 b Hội đồng Chuẩn mực kế toán quốc tế Hội đồng Chuẩn mực kế toán quốc tế có trách nhiệm trong việc soạn thảo và ban hành các chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế; công bố các dự thảo ra công chúng; cung cấp chi tiết các nghiên cứu và các công việc khác cho các hệ thống chuẩn mực. .. độ hội tụ (từ 2001 đến nay) Tác giả Hướng Kết quả Đối tượng nghiên cứu Peng et al Thực tế Sự hội tụ với chuẩn mực Việc tuân thủ chuẩn mực báo (2008) quốc tế của Trung quốc với cáo tài chính quốc tế tăng lên chuẩn mực báo cáo tài nhưng thấp hơn so với việc chính quốc tế trên thực tế tuân thủ theo chuẩn mực của Trung quốc Tác giả cho rằng tại Trung quốc, sự hội tụ về quy định và hội tụ trên thực tế là . đáp ứng xu thế hội tụ kế toán quốc tế. 9 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN CHUẨN MỰC BÁO CÁO TÀI CHÍNH QUỐC TẾ VÀ XU THẾ HỘI TỤ CHUẨN MỰC BÁO CÁO TÀI CHÍNH. đáp ứng yêu cầu trên, tác giả lựa chọn đề tài Định hướng xây dựng chuẩn mực báo cáo tài chính Việt Nam đáp ứng xu thế hội tụ kế toán quốc tế . Các kết