Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Dạy học nêu vấn hay giải quyết vấn đề là hai thuật ngữ chỉ cùng một phương pháp dạy học mới, xuất hiện từ đầu thế kỷ XIX, nhằm phân biệt với phương pháp dạy học truyền thống Khái niệm này đã có từ thời cổ đại, được thể hiện qua các buổi tọa đàm của Socrates và tư tưởng của Canhtilian, kéo dài đến thời Dixtecvec Mặc dù chưa có giả thuyết đầy đủ về bản chất của phương pháp này, nhưng nó đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển tính tự lực và tư duy cho học sinh Tuy nhiên, vẫn còn thiếu sự nhận thức rõ ràng về trình độ cần đạt và khả năng thực hiện.
Phương pháp tìm tòi phát hiện trong dạy học khuyến khích học sinh tự lực phân tích các hiện tượng phức tạp, góp phần hình thành năng lực nhận thức Những khó khăn trong giáo dục đã được các nhà khoa học như A.Ia.ghecdo, Raicop, Xtaxiulevit, Bantalon và Amstrong đề cập từ những năm 70 Đặc biệt, vào năm 1968, V.Okon đã có những đóng góp quan trọng với cuốn sách "Những cơ sở của dạy học nêu vấn đề" Tại Việt Nam, từ những năm 70 đến nay, nhiều nghiên cứu lý thuyết và thực nghiệm về dạy học nêu vấn đề đã được thực hiện, với sự đóng góp của nhiều tác giả nổi bật.
Nguyễn Ngọc Quang, Nguyễn Cương, Dương Tất Tốn, Lê Văn Năm (Hóa Học)
Phạm Văn Hoàn, Nguyễn Bá Kim (Toán Học)
Lê Nguyên Long, Nguyễn Đức Thân, Phạm Hữu Tòng (Vật Lý)
Nguyễn Quang Vinh, Trần Bá Hoành và Nguyễn Thị Dung đã thực hiện nhiều nghiên cứu liên quan đến việc áp dụng phương pháp dạy học trong môn Hóa Học Tại Khoa Hóa, Trường Đại Học Vinh, các công trình nghiên cứu này đã nêu rõ các vấn đề cụ thể trong việc giảng dạy và học tập môn Hóa Học.
Việc áp dụng phương pháp dạy học nêu vấn đề Ơrixtic đã được nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy chương trình hóa đại cương và hóa vô cơ tại trường trung học phổ thông, như được trình bày trong luận án tiến sỹ của Lê Văn Năm (2000) Bên cạnh đó, Nguyễn Thị Bích Hiền cũng đã thực hiện nghiên cứu tương tự để cải thiện hiệu quả giảng dạy chương trình hóa học 10 trong luận án thạc sỹ của mình (2000).
Sử dụng phương pháp dạy học nêu vấn đề có thể nâng cao hiệu quả giảng dạy các khái niệm về định luật và học thuyết hóa học cơ bản trong chương trình hóa học phổ thông Nghiên cứu của Trịnh Thị Huyền (2004) chỉ ra rằng việc áp dụng phương pháp này không chỉ giúp học sinh hiểu sâu hơn về kiến thức hóa học mà còn phát triển tư duy phản biện và khả năng giải quyết vấn đề.
Bài viết trình bày thiết kế bài giảng theo phương pháp tiếp cận mô-đun nhằm nâng cao hiệu quả dạy học chương Oxi - Lưu huỳnh cho học sinh lớp 10 THPT Ban cơ bản Nghiên cứu của Nguyễn Thị Phương (Khóa luận tốt nghiệp đại học năm 2008) nhấn mạnh tầm quan trọng của việc áp dụng phương pháp này để cải thiện chất lượng giảng dạy và tạo điều kiện cho học sinh tiếp thu kiến thức một cách hiệu quả hơn.
Phương pháp dạy học nêu vấn đề được áp dụng nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy phần kim loại trong chương trình hóa học lớp 12 trung học phổ thông Nghiên cứu của Nguyễn Thị Hoài Thi trong luận văn thạc sỹ năm 2006 chỉ ra rằng việc sử dụng phương pháp này không chỉ giúp học sinh tăng cường khả năng tư duy mà còn kích thích sự hứng thú trong việc học tập Thông qua việc đặt ra các vấn đề thực tiễn liên quan đến kim loại, giáo viên có thể tạo ra môi trường học tập tích cực và khuyến khích học sinh tham gia thảo luận, từ đó nâng cao hiệu quả tiếp thu kiến thức.
Khách thể nghiên cứu của bài viết là quá trình dạy học tại trường THPT, trong khi đối tượng nghiên cứu tập trung vào phương pháp dạy học nêu vấn đề Ơrixtic kết hợp với việc sử dụng Graph, nhằm đổi mới phương pháp giảng dạy hóa học ở cấp trung học phổ thông.
IV Mục đích nghiên cứu
- Nghiên cứu định hướng dạy học nêu vấn đề
- Nghiên cứu kết hợp dạy học nêu vấn đề và phương pháp graph
- Đề ra định hướng xây dựng hệ thống nhằm khai thác và ứng dụng công nghệ thông tin vào việc thiết kế bài giảng hóa học
- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc dạy học định hướng nêu vấn đề
- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực hiện cho việc bài giảng điện tử
- Nghiên cứu cơ sở lý luận Graph và áp dụng cho việc xây dựng tình huống có vấn đề
VI Phương pháp nghiên cứu
Chúng tôi đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
Phương pháp nghiên cứu lí luận
Nghiên cứu về phương pháp dạy học nêu vấn đề và phương pháp graph, cùng với việc khảo sát các tài liệu giáo trình, sách giáo khoa, sách giáo viên và các tài liệu liên quan đến đề tài, là rất cần thiết để nâng cao hiệu quả giảng dạy.
- Nghiên cứu phần mềm Powerpoint, cách biên soạn BGĐT
Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Quan sát, nắm bắt tình hình dạy và học bộ môn hoá học ở trường THPT nhằm tìm ra phương pháp dạy học phù hợp
Khảo sát tình hình sử dụng bài giảng điện tử của giáo viên cho thấy sự phổ biến của phương pháp dạy học nêu vấn đề và việc ứng dụng graph trong các bài giảng Các giáo viên ngày càng tích cực áp dụng công nghệ để nâng cao hiệu quả giảng dạy và tạo sự hứng thú cho học sinh Việc sử dụng bài giảng điện tử không chỉ giúp cải thiện chất lượng học tập mà còn khuyến khích sự tương tác và thảo luận trong lớp học.
- Thực nghiệm sƣ phạm nhằm đánh giá tính khả thi của đề tài nghiên cứu Phương pháp thống kê toán học: xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm
VII Đóng góp của đề tài
- Sử dụng Graph trong việc xây dựng tình huống có vấn đề trong dạy học
- Thiết kế BGĐT có định hướng nêu vấn đề kết hợp với sử dụng phương pháp Graph
CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
1.1 Xu thế đổi mới và phát triển phương pháp dạy học trên thế giới
1.1.1 Những nét đặc trưng của xu hướng đổi mới phương pháp dạy học trên thế giới
Do tác động của cơ chế thị trường, giáo dục ngày càng trở thành động lực quan trọng trong việc bồi dưỡng nhân lực và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội Để tồn tại và phát triển, nhà trường cần đổi mới mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học, trong đó phương pháp là yếu tố quyết định chất lượng đào tạo Nhà trường phải xây dựng hệ thống dạy học linh hoạt, đa năng để đáp ứng nhu cầu và trình độ khác nhau của học sinh Các phương pháp dạy học hiện đại như tiếp cận hệ thống, tiếp cận mô-đun và phương pháp graph đã xuất hiện, giúp quản lý hiệu quả trong môi trường phức tạp Những phương pháp này cho phép giáo viên kết hợp hiệu quả với các hệ thống đa kênh, bao gồm cả công nghệ thông tin, điều mà các phương pháp truyền thống không thể thực hiện Hệ thống giáo dục hiện nay cần phải gắn liền với mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học để đáp ứng nhu cầu phát triển nguồn nhân lực trong bối cảnh kinh tế đang thay đổi nhanh chóng.
1.1.2 Những định hướng về đổi mới và phát triển phương pháp dạy ở Việt Nam
1.1.2.1 Tính kế thừa và phát triển
Việc đổi mới và phát triển phương pháp dạy học ở Việt Nam hiện nay là cần thiết và cấp bách, nhưng phải dựa trên điều kiện thực tế của đất nước Hệ thống dạy học hiện tại chủ yếu mang tính truyền thống, mặc dù vẫn còn những ưu điểm và giá trị phổ quát Tuy nhiên, trong bối cảnh phát triển khoa học kỹ thuật và công nghệ, nếu chỉ dựa vào phương pháp truyền thống, chúng ta sẽ bị tụt hậu và không thể tiếp cận các yếu tố mới Do đó, đổi mới phương pháp dạy học cần bao gồm việc lựa chọn những giá trị truyền thống tích cực để nâng cao chất lượng giáo dục trong thời đại mới.
LLDH truyền thống đã đề cập đến việc kích thích quá trình nhận thức của học sinh, nhưng vẫn còn hạn chế trong việc áp dụng phương pháp giảng dạy một chiều, tập trung vào vai trò của giáo viên Điều này không phản ánh đúng vai trò năng động và sáng tạo của học sinh trong xã hội hiện đại Do đó, cần đổi mới phương pháp dạy học để khắc phục những yếu kém này, đồng thời nâng cao sự đa dạng và tính toàn diện trong hoạt động giáo dục, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội phát triển.
Tính khả thi và chất lượng mới là hai yếu tố quan trọng trong việc phát triển phương pháp dạy học (PPDH) Nếu không xem xét các điều kiện thực tiễn và giải pháp khả thi, chúng ta dễ rơi vào tình trạng chủ quan Nhiều trường thường ưu tiên các phương án dễ thực hiện, dẫn đến việc chấp nhận những giải pháp có thể khả thi nhưng không đạt yêu cầu chất lượng Điều này có thể gây ra hậu quả tiêu cực, cản trở sự tiến bộ trong giáo dục Do đó, trong nghiên cứu và đổi mới PPDH, cần tập trung vào những giải pháp không chỉ khả thi mà còn phải mang lại hiệu quả và chất lượng cao hơn so với thực tế hiện tại.
Áp dụng các phương tiện kỹ thuật hiện đại vào phương pháp dạy học là xu hướng phù hợp với việc xây dựng công nghệ dạy học hiện đại trên toàn cầu Nhiều thành tựu khoa học và công nghệ đã được tích hợp vào giáo dục Giáo sư Nguyễn Ngọc Quang đã phát hiện ra quy luật cơ bản chi phối chiến lược đổi mới và hiện đại hóa phương pháp dạy học, đó là sự chuyển hóa của phương pháp khoa học kỹ thuật thành phương pháp dạy học thông qua xử lý sư phạm.
