LỜI MỞ ĐẦU Bất kỳ một doanh nghiệp nào khi hoạt động đều mong muốn thu được nhiều lợi nhuận. Tuy nhiên, không phải doanh nghiệp nào cũng thoã mãn được mong muốn đó. Trong cơ chế thị trường hiện nay các doanh nghiệp, các công ty phải đối phó với những cạnh tranh khốc liệt, bất cứ một quyết định sai lầm nào đều dẫn đến kết quả khó lường, đôi khi dẫn đến phá sản. Do đó, việc ra quyết định đúng đắn là vô cùng cần thiết và trách nhiệm này thuộc về các nhà quản trị doanh nghiệp. Các nhà tổ chức sẽ tổ chức phối hợp ra quyết định và phối hợp mọi hoạt động của công ty để chỉ đạo, hướng dẫn công ty đạt lợi nhuận cao nhất qua việc phân tích, đánh giá và đề ra những phương, chiến lược kinh doanh trong tương lai. Vấn đề đặt ra cho các nhà quản trị là phải xem xét chi phí bỏ ra cho một sản phẩm là bao nhiêu để đem lại lợi nhuận cao nhất. Phân tích mối quan hệ Chi phí - Sản lượng - Lợi nhuận là một công cụ có ý nghĩa vô cùng quan trọng, nó không chỉ giúp doanh nghiệp đánh giá quá trình sản xuất kinh doanh và các nhân tố ảnh hưởng đến tình hình lợi nhuận mà còn là phương pháp phân tích nhằm cung cấp những dữ tiệu mang tính dự báo phục vụ cho quá trình ra quyết định của các nhà quản trị doanh nghiệp. Nó còn là cơ sở để đưa ra các quyết định như lựa chọn dây chuyền sản xuất, định giá bán sản phẩm, cung cấp dịch vụ một cách tốt nhất cho khách hàng. Với những đặt điểm trên, việc ứng dụng phân tích mối quan hệ Chi phí - Sản lượng - Lợi nhuận vào mỗi công ty là vô cùng cần thiết. Xuất pát t ừ v ấn đề này em đi sâu tìm hiểu đề tài “ Phân tích mối quan hệ Chi phí - Sản lượng - Lợi nhuận” và lấy đó làm đề tài tốt nghiệp của mình. Đề tài gồm ba phần: Phần I: Cơ sở lý luận của việc phân tích mối quan hệ Chi phí - S ản lượng - Lợi nhuận trong doanh nghiệp sản xuất. Phần II: Thực trạng về mối quan hệ Chi phí - Sản lượng - lợi nhuận tại công ty Nhựa Đà Nẵng. Phần III: Ứng dụng phân tích mối quan hệ Chi phí - Sản lượng - Lợi nhuận trong quá trình ra quyết định nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh tại Công ty Cổ phần Nhựa Đà Nẵng. PHẦN I CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC PHÂN TÍCH MỐI QUAN HỆ CHI PHÍ - SẢN LƯỢNG - LỢI NHUẬN I. KHÁI NIỆM, VAI TRÒ, VÀ NỘI DUNG PHÂN TÍCH MỐI QUAN HỆ CHI PHÍ - SẢN LƯỢNG - LỢI NHUẬN I.1 Khái niệm Nghiên cứu mối quan hệ giữa Chi phí - Sản lượng - Lợi nhuận là xem xét mối quan hệ biện chứng giữa các nhân tố giá bán, sản lượng, chi phí cố định, chi phí biến đổi và sự tác động của chúng đến lợi nhuận của doanh nghiệp. Mối quan hệ giữa Chi phí - Sản lượng - Lợi nhuận được xác định trong phương trình kinh tế xác định lợi nhuân. Lợi nhuận = Doanh thu - Chi phí Từ phương trình kinh tế cơ bản này có nhiều cách nhìn và khai thác khác nhau về mối quan hệ giữa Chi phí - Sản lượng - Lợi nhuân. Vấn đề ở chỗ quan niệm và cách ứng xử của chúng ta về chi phí. I.2 Vai trò Phân tích mối quan hệ giữa Chi phí - Sản lượng - Lợi nhuận có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc khai thác khả năng tiềm tàng của doanh nghiệp, là cơ sở để đưa ra các quyết định như chọn dây chuyền sản xuất, định giá bán sản phẩm, chiến lược bán hàng… Trong xu thế cạnh tranh của cơ chế thị trường các doanh nghiệp phải luôn tìm mọi cách về giá, chủng loại sản phẩm đồng thời phải thõa mãn được nhu cầu khách hàng…Để giải quyết những vấn đề đó thì các nhà quản lý cần phải tiến hành công tác phân tích mối quan hệ giữa Chi phí - Sản lượng - Lợi nhuận. Qua đó sẽ đánh giá được thực trạng hoạt động sản xuất kinh doanh của mình, từ đó các quyết định đúng dắn trong việc thay đổi chi phí, giá bán, thay đổi dây chuyền sản xuất, kết cấu mặt hàng nhằm tối đa hoá lợi nhuận. Và để thực hiện phân tích mối quan hệ giữa Chi phí - Sản lượng - Lợi nhuận cần thiết phải nắm vững cách ứng xử của chi phí để tách toàn bộ chi phí của doanh nghiệp thành chi phí khả biến, chi phí bất biến, phải hiểu rõ báo cáo thu nhập theo số dư đảm phí, đồng thời phải nắm vững các khái niệm cơ bản sử dụng trong phân tích. I.3 Nội dung phân tích mối quan hệ Chi phí - Sản lượng - Lợi nhuận * Phân tích điểm hòa vốn. * Phân tích sản lượng tiêu thụ để đạt mức lãi mong muốn. * Phân tích những ảnh hưởng của những thay đổi về Chi phí - Sản lượng - Lợi nhuận. II.KHÁI QUÁT VỀ CHI PHÍ II.1 Chi phí và phân loại chi phí II.1.1 Khái quát về chi phí Chi phí phát sinh trong hoạt động sản xuất kinh doanh nhắm đến việc đạt được mục tiêu cuối cùng của doanh nghiệp đó là lợi nhuận, do đó chi phí là một trong những yếu tố trung tâm trong công tác quản lý hoạt động sản xuất kinh doanh của nhà quản trị. Chi phí ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn lợi, tài sản, sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp. Nhận thức, tiên liệu một cách đúng đắn và khoa học về chi phí, kiểm soát chi phí là tiền đề để nhà quản trị đi đến những quyết định hợp lý. II.1.1.1 Chi phí theo quan điểm kế toán tài chính Theo kế toán tài chính thì chi phí được nhận thức như những khoản phí tổn phát sinh gắn liền với hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp để đạt được một sản phẩm, một dịch vụ, của cải nhất định. Nó được định hướng bằng lượng tiền chi ra, một mức giảm sút giá trị tài sản, một khoản nợ dịch vụ, thuế… Hay nói cách khác chi phí được hiểu là một số tiền hoặc phương tiện mà doanh nghiệp bỏ ra để đạt mục đích nào đó. Bản chất của chi phí là phải mất đi để đổi lấy sự thu về. Với tính chất đặc trưng này, chúng ta có thể nhận biết chi phí thể hiện qua các tài liệu trong lĩnh vực kế toán tài chính, chúng thường được gắn liền với một chứng cứ nhất định (chứng từ). II.1.1.2 Chi phí theo kế toán quản trị Mục đích của kế toán quản trị trong lĩnh vực chi phí là cung cấp thông tin chi phí thích hợp, hữu ích, kịp thời cho việc ra quyết định của nhà quản trị. Vì vậy đối với kế toán quản trị không chỉ đơn thuần nhận thức chi phí như quan điểm kế toán tài chính, chi phí còn được nhận thức theo phương pháp nhận diện thông tin ra quyết định. Với lý do này, chi phí có thể là dòng phí tổn thực tế gắn liền với hoạt động hằng ngày khi tổ chức thực hiện, kiểm tra, ra quyết định, chi phí cũng có thể là dòng phí tổn ước tính để thực hiện dự án, những phí tổn mất đi do lựa chọn phương án, hy sinh cơ hội kinh doanh… Nhận diện và hiểu được cách phân loại và ứng xử của từng loại chi phí là chìa khóa để đưa ra những quyết định đúng đắn trong quá trình tổ chức điều hành hoạt động kinh doanh của nhà quản trị. II.1.2 Phân loại chi phí II.1.2.1 Phân loại chi phí theo chức năng hoạt động kết hợp với công dụng Theo tiêu thức này chi phí trong kỳ kế toán của doanh nghiệp được tồn tại dưới các yếu tố sau: a. Chi phí sản xuất * Chi phí nguyên vật liệu trực tiếp Khoản mục này bao gồm toàn bộ những khoản chi phí liên quan đến chi phí nguyên vật liệu sử dụng trực tiếp trong quá trình sản xuất sản phẩm. Đây chính là chi phí nguyên vật liệu chính như hạt nhựa trong ngành, chế biến nhựa, gỗ trong sản xuất bàn ghế… Ngoài chi phí nguyên vật liệu chính, chi phí nguyên vật liệu trực tiếp còn bao gồm chi phí nguyên vật liệu phụ (kể cả nhiên liệu) dùng trực tiếp trong sản xuất sản phẩm. Chi phí nguyên vật liệu trực tiếp thường được thiết lập định mức từng loại trong chế tạo từng sản phẩm, chi phí nguyên vật liệu phụ không liên quan trực tiếp vì vậy khó thiết lập định mức theo từng loại, chúng thường được ước tính tỷ lệ trên chi phí nguyên vật liệu trực tiếp hoặc chi phí trực tiếp. * Chi phí nhân công trực tiếp Yếu tố chi phí nhân công bao gồm: Các khoản tiền lương phải trả cho người lao động và các khoản trích theo lương như kinh phí công đoàn, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế của người lao động. Tổng chi phí nhân công là tổng quỹ lương, bảo hiểm xã hội của doanh nghiệp. Như vậy, sự nhận thức này cũng chính là cơ sở để nhà quản trị hoạch định mức tiền lương bình quân cho người lao động, tiền đề để điều chỉnh chính sách lương để đạt được sự cạnh tranh lành mạnh về nguồn lực lao động. * Chi phí sản xuất chung Chi phí sản xuất chung có thể định nghĩa bao gồm tất cả các chi phí sản xuất không thuộc 2 khoản mục trên. Như vậy chi phí sản xuất chung thường bao gồm: + Chi phí lao động gián tiếp, phục vụ tổ chức quản lý sản xuất tại phân xưởng. + Chi phí nguyên vật liệu dùng trong máy móc thiết bị, phục vụ sản xuất. + Chi phí công cụ dụng cụ dùng trong sản xuất. + Chi phí khấu hao máy móc thiết bị, tài sản cố định khác dùng trong sản xuất. + Chi phí dịch vụ thuê ngoài phục vụ sản xuất như điện nước, sửa chữa… Chi phí sản xuất chung bao gồm nhiều thành phần có đặc điểm khác nhau, chúng thường liên quan đến nhiều quá trình sản xuất sản phẩm, ít biểu hiện cụ thể qua mối quan hệ nhân quả. b. Chi phí ngoài sản xuất * Chi phí bán hàng Chi phí bán hàng còn được gọi là chi phí lưu thông, là những dòng phí tổn cần thiết để đảm bảo cho việc thực hiện chính sách bán hàng. Khoản mục chi phí bán hàng thường bao gồm: + Chi phí về lương và các khoản trích theo lương tính vào chi phí của toàn bộ lao động trực tiếp hoặc quản lý trong hoạt động bán hàng, vận chuyển hàng hóa tiêu thụ. + Chi phí về nguyên vật liệu, nhiên liệu dùng trong việc bán hàng, vận chuyển hàng hóa tiêu thụ. + Chi phí về công cụ dụng cụ thường dùng trong việc bán hàng như: bao bì sử dụng luân chuyển, các quầy hàng… + Chi phí khấu hao thiết bị và tài sản cố định dùng trong việc bán hàng như phương tiện vận chuyển, cửa hàng, nhà kho… + Chi phí thuê ngoài liên quan đến việc bán hàng như quản cáo, hội chợ, bảo hành, khuyến mãi,… + Chi phí khác bằng tiền trong việc bán hàng. * Chi phí quản lý doanh nghiệp Khoản mục chi phí này gồm tất cả các dòng phí tổn liên quan đến công việc hành chính, quản trị ở phạm vi toàn doanh nghiệp. Cụ thể bao gồm: + Chi phí tiền lương và các khoản trích theo lương tính vào chi phí của người lao động, quản lý của các bộ phận phòng ban của doanh nghiệp. + Chi phí vật liệu, năng lượng, nhiên liệu dùng trong hành chính quản trị văn phòng. + Chi phí công cụ dụng cụ dùng trong công việc hành chính quản trị văn phòng. + Chi phí dịch vụ điện nước, điện thoại, bảo hiểm phục vụ chung cho toàn doanh nghiệp. + Các khoản thuế, lệ phí chưa tính vào giá trị tài sản. + Các khoản chi phí liên quan đến sự giảm sút giá trị tài sản dùng trong sản xuất kinh doanh do biến động thị trường như dự phòng nợ phải thu khó đòi. II.1.2.2 Phân loại theo cách ứng xử chi phí Nhằm mục đích đáp ứng yêu cầu lập kế hạch, kiểm soát và chủ động điều tiết chi phí của nhà quản trị doanh nghiệp, kế toán quản trị phân loại chi phí theo các ứng xử của chi phí, nghĩa là khi mức độ hoạt động biến động thì chi phí sẽ biến động như thế nào. Khi mức hoạt động kinh doanh thay đổi, các nhà quản trị cần phải thấy trước chi phí sẽ biến động như thế nào, biến động bao nhiêu và loại nào biến động để tương ứng với biến động của mức hoạt động? a.Chi phí khả biến (biến phí) Là những chi phí xét về mặt tổng số sẽ thay đổi tỷ lệ thuận với sự thay đổi của mức hoạt động nhưng chi phí trên một đơn vị sản phẩm thì hầu như không thay đổi Biến phí thường gồm các khoản chi phí như: chi phí nguyên liệu trực tiếp, chi phí lao động trực tiếp, giá vốn của hàng hóa mua vào để bán lại, . Như vậy biến phí sẽ biến đổi theo căn cứ mà được xem là nguyên nhân phát sinh ra chi phí đó. Căn cứ đó thường là mức sản lượng sản phẩm sản xuất, căn cứ này thường được gọi là hoạt động căn cứ. Các hoạt động căn cứ thường bao gồm sản lượng sản xuất, số giờ máy hoạt động, số giờ lao động trực tiếp, số km vận chuyển . Căn cứ vào mức độ thay đổi của biến phí thì chia biến phí thành biến phí cấp bậc và biến phí tỷ lệ (biến phí thực thụ) + Biến phí cấp bậc Biến phí cấp bậc là những khoản chi phí chỉ thay đổi khi mức độ hoạt động thay đổi nhiều và rõ ràng. Biến phí loại này không đổi khi mức độ hoạt động căn cứ thay đổi ít. Nói cách khác biến phí loại này cũng có quan hệ tỷ lệ nhưng không tuyến tính với mức độ hoạt động thay đổi cho phép chi phí thay đổi để tương ứng với mức hoạt động mới. Biến phí cấp bậc gồm những khoán chi phí như chi phí lao động gián tiếp, chi phí bảo trì Chiến lược của nhà quản trị doanh nghiệp là phải nắm được toàn bộ khả năng cung ứng của từng bậc để tránh khuynh hướng huy động quá nhiều so với nhu cầu, vì điều này sẽ gây khó khăn khi nhu cầu sau đó lại giảm đi. Đồ thị biểu diễn biến phí cấp bậc như sau: + Biến phí tỷ lệ: Biến phí tỷ lệ là những khoản chi phí có quan hệ tỷ lệ thuận trực tiếp với biến động của mức độ hoạt động căn cứ, như chi phí nguyên liệu trực tiếp, chi phí lao động trực tiếp .Đồ thị biểu diễn biến phí tỷ lệ như sau: Trong đó: y là tổng biến phí a là biến phí đơn vị x là sản lượng b. Chi phí bất biến (định phí) Định phí là những khoán chi phí không biến đổi khi mức độ hoạt động thay đổi nhưng khi tính cho một đơn vị hoạt động căn cứ thì định phí thay đổi. Khi mức độ hoạt động tăng thì định phí tính cho một đơn vị hoạt động căn cứ giảm, và ngược lại. Định phí thường bao gồm các khoản chi phí như khấu hao thiết bị sản xuất, chi phí quảng cáo, lương của các bộ phận quản lý phục vụ. Định phí không có ngụ ý là chi phí không thể thay đổi mà chỉ chú ý nó không khả biến. Do đó một số loại định phí có thể thay đổi dễ dàng hơn và nhanh 0 Mức độ hoạt động Đồ thị biểu diễn biến phí cấp bậc Mức độ hoạt động 0 CP y = ax hơn các định phí khác nên định phí được chia làm hai loại: định phí bắt buộc và định phí tuỳ ý. + Định phí tuỳ ý: Định phí tuỳ ý là định phí có thể thay đổi nhanh chóng bằng hành động của Nhà quản trị. Các nhà quản trị quyết định mức độ và sản lượng định phí này trong các quyết định hàng năm. Thí dụ về loại định phí này gồm chi phí quảng cáo, đào tạo nhân viên, nghiên cứu . + Định phí bắt buộc: Định phí bắt buộc là định phí không thể thay đổi một cách nhanh chóng vì chúng thường liên quan đến Tài sản cố định và cấu trúc cơ bản của doanh nghiệp. Thí dụ về loại định phí này gồm khấu hao tài sản cố định, thuê tài sản, tiền lương của các thành viên trong cơ cấu tổ chức cơ bản của doanh nghiệp. Định phí bắt buộc có hai đặc điểm: - Có bản chất sử dụng lâu dài. - Không thể giảm bớt đến số không được. Định phí, ngoài cách biểu diễn trên còn được biểu diễn trong đồ thị dưới đây trong mối quan hệ với phạm vi phù hợp. Mức độ định phí tương xứng với một phạm vi thích hợp của mức hoạt động. Khi mức hoạt động vượt quá phạm vi phù hợp, định phí bắt buộc thay đổi để phù hợp với mức hoạt động tăng lên. Hiện nay, các doanh nghiệp thường có xu hướng tăng định phí nhiều hơn so với biến phí. Mức độ hoạt động Tổng ĐP y = B Mức độ hoạt động ĐP đơn vị Y = B/x Mức độ hoạt động Tổng ĐP TFC 2 Đường ĐP Phạm vi phù hợp TFC 1 TFC 0 Định phí đôi khi là các khoản chi phí năng lực, nghĩa là chúng phản ánh các khoản chi cho thiết bị sản xuất nhằm tạo ra năng lực mới, cơ bản để cung cấp cho quá trình Sản xuất kinh doanh, tạo điều kiện phát triển nhanh sản xuất. Do vậy, xu hướng tăng dần tỷ trọng định phí so với biến phí có ý nghĩa rất quan trọng đối với việc phát triển lâu dài và cơ bản của doanh nghiệp. Đồng thời, khi định phí có tỷ lệ cao so với biến phí thì nhà quản trị khi lập kế hoạch dễ bị động và có ít sự lựa chọn có thể có trong các quyết định hàng ngày. Bảng tóm tắt các ứng xử của biến phí và định phí trong mối quan hệ với mức hoạt động Loại chi phí Khi mức độ hoạt động thay đổi CP tính cho một đơn vị CP tính cho tổng số Biến phí Cố định Thay đổi Định phí Thay đổi Cố định c. Chi phí hỗn hợp Là những chi phí bao gồm biến phí lẫn định phí. Ở mức độ hoạt động căn bản thì chi phí hỗn hợp thể hiện đặc điểm của định phí nhưng sang một mức độ hoạt động khác nó biểu hiện đặc điểm của biến phí. Đồ thị biểu diễn chi phí hỗn hợp như sau: * Phần bất biến của chi phí hỗn hợp thường phản ánh chi phí căn bản, tối thiểu để duy trì phục vụ và để giữ dịch vụ đó luôn ở tình trạng sẵn sàng phục vụ. * Phần khả biến thường phản ánh chi phí thực tế hoặc chi phí sử dụng quá định mức. Do dó yếu tố khả biến thường phản ánh chi phí thực tế hoặc chi phí sử dụng quá định mức. Do đó yếu tố khả biến sẽ biến thiên tỷ lệ thuận với mức dịch vụ phục vụ hoặc mức sử dụng định mức. Mức độ hoạt động CP 0 Mức độ hoạt động CP 0 BP ĐP BP ĐP Để phục vụ yêu cầu quản trị chi phí kế toán quản trị phải phân tích chi phí hỗn hợp, là quá trình tách chi phí hỗn hợp thành biến phí và định phí từ đó làm cơ sở để dự toán chi phí. Để thực hiện được điều này ta đi phân tích và tách biệt yếu tố bất biến, khả biến trong chi phí hỗn hợp sau đó đưa về dạng công thức để thuận tiện cho việc sử dụng trong phân tích và quản lý kinh doanh. Phương trình chi phí hỗn hợp có dạng : Y = A + bx Trong đó: Y : Chi phí hỗn hợp cần phân tích A : Chi phí bất biến cho mức độ hoạt động trong kỳ b : Chi phí khả biến cho một đơn vị hoạt động. x : Số lượng hoạt động. Mục đích là phải xác định được A và b, còn x là ẩn số. Chúng ta sẽ nghiên cứu ba phương pháp phân tích các chi phí hỗn hợp thành yếu tố bất biến, khả biến. + Phương pháp cực đại, cực tiểu Phương pháp cực đại, cực tiểu trong phân tích chi phí hỗn hợp đòi hỏi phải quan sát các chi phí phát sinh ở mức độ thấp nhất và cao nhất của hoạt động trong phạm vi phù hợp. - Xác định chênh lệch hoạt động giữa mức hoạt động cao nhất và thấp nhất. - Xác định chênh lệch chi phí giữa mức hoạt động cao nhất và thấp nhất. - Xác định biến phí đơn vị. - Xác định định phí: y = A + b.x Thế vào điểm cao nhất và điểm thấp nhất sẽ tìm được A: Biến phí đơn vị = Xác định chênh lệch hoạt động giữa mức hoạt động cao nhất và thấp nhất Xác định chênh lệch chi phí giữa mức hoạt động cao nhất và thấp nhất A = Tổng chi phí ở mức cao nhất (thấp nhất) - Mức độ hoạt động cao nhất (thấp nhất) x Biến phí đơn vị