TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
Tính cấp thiết nghiên cứu: “Ảnh hưởng của xã hội tới hành vi ăn chay của giới trẻ hiện nay”
Ngày nay, ăn chay ngày càng trở nên phổ biến và gần gũi với người Việt Nam, thể hiện qua sự lựa chọn thực phẩm sạch, không có nguồn gốc từ động vật Tuy nhiên, nhiều người vẫn thiếu kiến thức đúng về lợi ích của việc ăn chay Một quan niệm sai lầm phổ biến là ăn chay dẫn đến thiếu chất dinh dưỡng, nhưng khoa học đã chứng minh rằng thực phẩm thực vật như đậu và giá đỗ cung cấp đầy đủ dưỡng chất cần thiết Tiến sĩ Nguyễn Trọng Hưng từ Viện Dinh Dưỡng Quốc Gia cho biết rằng nếu đảm bảo đa dạng thực phẩm, người ăn chay có thể không bị thiếu vi chất dinh dưỡng Rau củ và thực vật thường giàu chất xơ, ít cholesterol và vitamin nhóm B, A, giúp giải độc, giảm cân và phòng ngừa nhiều bệnh lý mãn tính như béo phì, cao huyết áp, tiểu đường và bệnh tim mạch Vì vậy, ăn chay khoa học không chỉ đủ chất dinh dưỡng mà còn giúp duy trì sức khỏe và phòng ngừa bệnh tật.
Ăn chay không chỉ tốt cho sức khỏe mà còn góp phần bảo vệ môi trường Việc sản xuất thức ăn cho động vật đã dẫn đến việc phá hủy rừng để trồng trọt và chăn nuôi, gây ra lũ lụt và hạn hán ở nhiều khu vực trên thế giới Hơn nữa, chất thải từ động vật là nguồn ô nhiễm lớn nhất đối với môi trường nước và không khí, với lượng khí thải gấp nhiều lần so với các hoạt động công nghiệp khác.
Với sự gia tăng nhu cầu về lối sống ăn chay, việc ăn chay ngày càng phổ biến và len lỏi vào từng góc phố, từng vùng miền với nhiều hình thức kinh doanh đa dạng.
Nghiên cứu hành vi ăn chay hiện nay là cần thiết để nâng cao nhận thức và thay đổi thói quen ăn chay của giới trẻ Điều này không chỉ giúp tạo ra những tác động tích cực đến cộng đồng mà còn cung cấp tài liệu thực tiễn hữu ích cho các doanh nghiệp và cửa hàng ăn chay, nhằm phát triển và mở rộng quy mô kinh doanh hiệu quả.
Xác lập và tuyên bố vấn đề nghiên cứu trong đề tài
Trước tình hình ngày càng quan trọng của việc ăn chay, nhóm nghiên cứu đã chọn đề tài: “Nghiên cứu ảnh hưởng của xã hội tới hành vi ăn chay của giới trẻ tại khu vực Cầu Giấy, Hà Nội.” Mục tiêu là đưa ra các giải pháp để xây dựng mô hình quán ăn chay phù hợp với sở thích và nhu cầu của giới trẻ hiện nay.
Nhóm nghiên cứu tập trung vào tác động của các yếu tố xã hội đến hành vi ăn chay của giới trẻ, bao gồm định nghĩa về ăn chay mà họ hướng tới, hành vi ăn chay hiện tại như cách thức và tần suất ăn chay Dựa trên kết quả này, nhóm sẽ đề xuất giải pháp marketing nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh cho các cửa hàng ăn chay hiện nay.
Các mục tiêu nghiên cứu
Hệ thống hóa lý luận về hành vi tiêu dùng của khách hàng, đặc biệt tập trung vào việc nghiên cứu ảnh hưởng của các nhân tố xã hội đối với hành vi ăn chay của giới trẻ Nghiên cứu này nhằm làm rõ các yếu tố xã hội tác động đến quyết định ăn chay, từ đó cung cấp cái nhìn sâu sắc về xu hướng tiêu dùng hiện nay trong giới trẻ.
- Phân tích thực trạng hành vi ăn chay của giới trẻ hiện nay trên địa bàn Cầu Giấy, Hà Nội.
- Đánh giá thực trạng và dự đoán xu hướng ăn chay của giới trẻ trong tương lai.
Các câu hỏi đặt cho nghiên cứu
Để nghiên cứu về đề tài với những mục tiêu đã đặt ra nhóm cần giải quyết 3 câu hỏi đó là:
Các nhân tố xã hội có tạo ra sự ảnh hưởng đủ mạnh tới hành vi ăn chay của người tiêu dùng không?
Các nhân tố xã hội gồm những nhân tố nào? Mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố tới hành vi ăn chay của giới trẻ?
Từ những hành vi đó có những giải pháp nào giúp các quán cơm chay phát triển phù hợp với giới trẻ.
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu này tập trung vào việc phân tích ảnh hưởng của các yếu tố xã hội đến hành vi ăn chay của giới trẻ tại Hà Nội, đặc biệt là những người trong độ tuổi từ 18 đến 25, chủ yếu là sinh viên và người mới đi làm.
- Phương pháp nghiên cứu tại bàn
- Phương pháp nghiên cứu tại hiện trường: Bằng điều tra phỏng vấn, quan sát, soạn thảo các câu hỏi điều tra và các phiếu trưng cầu ý kiến.
- Giới hạn thời gian: Thời gian nhóm đã tiến hành nghiên cứu từ 20/11/2015 đến 8/3/1016
Nghiên cứu này tập trung vào hành vi ăn chay của giới trẻ tại Cầu Giấy, Hà Nội, trong bối cảnh sự xuất hiện ngày càng nhiều của các cửa hàng ăn chay.
Ý nghĩa của nghiên cứu
Qua quá trình nghiên cứu đề tài, mặc dù ban đầu còn nhiều bỡ ngỡ và thiếu định hướng, nhưng nhờ sự kiên trì và tìm hiểu, các thành viên trong nhóm đã học hỏi được nhiều điều quý giá Cụ thể, nhóm đã nắm vững các bước cần thiết để giải quyết vấn đề nghiên cứu, cũng như cách thu thập và phân tích thông tin hiệu quả Thêm vào đó, cả nhóm cũng đã biết cách tổ chức và điều hành một nhóm làm việc để đạt được hiệu quả tốt nhất.
Đề tài nghiên cứu này đã mang lại những thay đổi tích cực cho các thành viên trong nhóm, cải thiện kỹ năng mềm và nâng cao nhận thức về lối sống ăn chay hiện đại.
Nhóm nghiên cứu hy vọng đề tài này sẽ trở thành nguồn tài liệu tham khảo hữu ích cho học phần hành vi khách hàng Đề tài cũng nhằm nâng cao nhận thức cho giới trẻ về lợi ích của việc ăn chay, từ đó cung cấp thông tin quý giá cho các quán ăn chay Những thông tin này sẽ hỗ trợ các cửa hàng trong việc phát triển chiến lược kinh doanh và quảng bá lối ăn uống lành mạnh này.
Kết cấu báo cáo nghiên cứu
Bài nghiên cứu gồm 4 chương:
Chương 1: Tổng quan nghiên cứu hành vi ăn chay của giới trẻ trên địa bàn
Chương 2: Tóm lược một số vấn đề lý luận cơ bản về nghiên cứu hành vi ăn chay của giới trẻ trên địa bàn Cầu Giấy Hà Nội.
Chương 3: Phương pháp nghiên cứu và kết quả phân tích thực trạng hành vi ăn chay của giới trẻ trên địa bàn Cầu Giấy Hà Nội.
Chương 4: Các kết luận thảo luận và đề xuất giải pháp nhằm tác động đến hành vi ăn chay của giới trẻ trên địa bàn Cầu Giấy Hà Nội.
TÓM LƯỢC MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ SỰ ẢNH HƯỞNG CỦA NHÂN TỐ XÃ HỘI ĐẾN HÀNH VI ĂN CHAY
Một số định nghĩa, khái niệm cơ bản
Dựa trên các nghiên cứu và tài liệu đã thu thập, nhóm đã tổng hợp và đưa ra một số khái niệm định nghĩa cơ bản như sau:
2.1.1 Khái niệm các nhân tố xã hội ảnh hưởng đến hành vi ăn chay
Hành vi tiêu dùng chịu tác động từ nhiều yếu tố, trong đó các yếu tố xã hội có ảnh hưởng mạnh mẽ, đủ sức ngăn cản hoặc khuyến khích một số hành vi của người tiêu dùng.
Có thể chia những yếu tố này thành 3 nhóm như sau:
Nhóm được định nghĩa là tập hợp từ hai người trở lên, chia sẻ các quy tắc, giá trị và niềm tin, tạo ra mối quan hệ rõ ràng hoặc không rõ ràng, từ đó ảnh hưởng lẫn nhau trong hành vi.
Nhóm tham khảo: là những nhóm có ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến quan điểm và cách ứng xử của một người nào đó.
Hầu hết mọi người đều thuộc về nhiều nhóm khác nhau, và mỗi nhóm đều đóng vai trò là nhóm tham khảo Khi tình huống thay đổi, hành vi của chúng ta có thể dựa vào một nhóm mới, lúc này nhóm mới sẽ trở thành nhóm tham khảo Các nhóm này có thể được phân loại theo nhiều tiêu chí khác nhau.
Cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc truyền thông bằng lời nói (Word-Of-Mouth), ảnh hưởng lớn đến hành vi mua sắm của người tiêu dùng và đạt hiệu quả cao hơn khi kết hợp với Buzz Marketing Buzz Marketing là chiến lược sử dụng đại sứ thương hiệu để quảng bá sản phẩm, như chương trình tuyển dụng sinh viên JetBlue CrewBlue của hãng hàng không JetBlue tại các trường cao đẳng, hay các sự kiện mang tên JetBlue’s BlueDay tổ chức trong khuôn viên trường.
- Mạng lưới xã hội và mạng lưới xã hội trực tuyến:
Mạng lưới xã hội là tập hợp các cộng đồng có mối liên hệ chặt chẽ, cho phép họ chia sẻ thông tin và vấn đề liên quan đến nhau, bao gồm thông tin sản phẩm, thương hiệu doanh nghiệp và kiến thức đời sống.
Mạng lưới xã hội trực tuyến: là tập hợp các cộng đồng liên kết với nhau qua
Internet đang trở thành một yếu tố quan trọng mà các doanh nghiệp chú trọng Trong mạng lưới xã hội trực tuyến, người dùng có thể giao tiếp, chia sẻ ý kiến và thông tin qua các trang mạng xã hội như Facebook, Twitter và các website doanh nghiệp Doanh nghiệp có thể tạo website riêng để cung cấp thông tin, giá cả và chương trình khuyến mãi sản phẩm, đồng thời tiếp nhận phản hồi từ khách hàng để nâng cao chất lượng dịch vụ Hơn nữa, họ cũng có thể quảng cáo trên các nền tảng mạng xã hội để giới thiệu sản phẩm đến người tiêu dùng, như thương hiệu ôtô Jeep của Mỹ đã kết nối khách hàng qua các trang cộng đồng như Flickr và MySpace.
Gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc tiêu dùng hàng hóa như nhà cửa, xe cộ và các dịch vụ Hành vi mua sắm của mỗi thành viên trong gia đình đều có ảnh hưởng lẫn nhau, khiến cho tiêu dùng cá nhân thường không tách rời khỏi sự tiêu dùng của các thành viên khác.
Gia đình quan trọng không chỉ đối với việc quá trình tiêu dùng mà còn đối với việc làm cho người trẻ thích nghi với xã hội.
2.1.1.3 Vai trò và địa vị
Trong cuộc sống, mỗi người tham gia vào nhiều nhóm như gia đình, câu lạc bộ và tổ chức, với vị trí được xác định bởi vai trò và địa vị trong nhóm Mỗi vai trò đi kèm với một địa vị riêng, và người tiêu dùng thường lựa chọn sản phẩm để thể hiện địa vị của mình dựa trên những vai trò khác nhau này.
Ăn chay không chỉ là quan điểm riêng của Phật giáo mà còn là một truyền thống chung trong nhiều tôn giáo cổ xưa Ý nghĩa và khái niệm về ăn chay khác nhau tùy thuộc vào từng tôn giáo, dẫn đến sự đa dạng trong các hình thức ăn chay Chẳng hạn, một số tôn giáo có thể yêu cầu kiêng thịt heo, trong khi những tôn giáo khác có thể cấm thịt bò hoặc cá, hoặc chỉ cho phép ăn thực phẩm từ thực vật Ngoài ra, một số tôn giáo coi ngày chay là thời gian để tiết chế dục vọng và giảm thiểu việc ăn uống.
Ăn chay thường được hiểu là chỉ tiêu thụ thực phẩm từ thực vật như rau củ và các loại đậu, đồng thời tránh xa thực phẩm từ động vật như thịt và cá Tuy nhiên, khái niệm này chủ yếu phản ánh quan niệm ăn chay trong Phật giáo Đại thừa tại Trung Quốc và các quốc gia chịu ảnh hưởng của nó, mà không hoàn toàn phù hợp với ý nghĩa ăn chay trong truyền thống Phật giáo Nam Tông.
Các loại trường phái ăn chay
Trong Phật giáo Trung Quốc và các nước chịu ảnh hưởng từ Phật giáo này, có một quan niệm chung rằng việc ăn chay có nghĩa là không tiêu thụ thịt của bất kỳ loài động vật nào, kể cả những loại thịt không nhìn thấy hoặc không nghe thấy Hơn nữa, theo giáo lý, những ai ăn thịt người sẽ phải chịu đựng hình phạt trong địa ngục và không thể đạt được trạng thái Phật.
Phật giáo Nam truyền, hay Phật giáo Nam Tông, có truyền thống ăn chay theo nguyên tắc "tam tịnh nhục", tức là chỉ tiêu thụ thịt mà không thấy, không nghe và không nghi ngờ Tỷ kheo được phép nhận các loại thực phẩm, bao gồm thịt cá, do thí chủ cúng dường mà không vi phạm giới sát Quy định này liên quan đến đời sống khất thực, nơi Tỷ kheo đi vào thôn xóm để xin ăn, nhận những gì thí chủ dâng cúng mà không được lựa chọn Lối sống giản dị này phản ánh mong muốn của Đức Phật, nhằm giúp Tỷ kheo tập trung vào tu tập mà không bận tâm về vấn đề ăn uống Thí chủ chỉ cần cúng dường một phần thức ăn trong ngày mà không cần chuẩn bị riêng cho Tăng già, điều này giải thích cho hình thức khất thực ăn chay trong Phật giáo Nam Tông.
Trong quan niệm của Công giáo, đặc biệt là Công giáo Rôma, việc ăn chay được coi là một phương pháp rèn luyện bản thân để chống lại những ham muốn xác thịt và thể hiện lòng sám hối đối với Thiên Chúa.
Cách thức: Công giáo Rôma phân biệt giữa "giữ chay" và "kiêng thịt" (nhưng hai việc này lại thường đi đôi với nhau), thông thường được hiểu như sau:
Giữ chay (jejunium) là việc hạn chế lượng thực phẩm nạp vào cơ thể, cụ thể là không ăn uống ngoài bữa chính trong ngày Điều này có nghĩa là chỉ nên tiêu thụ các món như bánh, kẹo, nước ngọt, cà phê, và trái cây như món tráng miệng sau bữa ăn chính (bữa trưa hoặc bữa tối), nhưng việc sử dụng chúng không được khuyến khích.
Một số lý thuyết về sự ảnh hưởng của xã hội tới hành vi mua của khách hàng
2.2.1.1 Sự ảnh hưởng của nhóm tham khảo
Sự làm theo thường được hiểu là hành động theo đám đông thay vì suy nghĩ và hành động độc lập Nó thể hiện xu hướng muốn giống với những người quan trọng xung quanh Ảnh hưởng thông tin xảy ra khi cá nhân dựa vào hành vi và ý kiến của các thành viên trong nhóm như nguồn thông tin hữu ích Trong khi đó, ảnh hưởng của sự đồng nhất hóa xảy ra khi cá nhân áp dụng quy tắc và giá trị của nhóm để định hình thái độ và giá trị cá nhân của họ.
Các quy tắc là những mong đợi chung về hành vi được coi là phù hợp cho mọi thành viên trong xã hội, bất kể vị trí của họ Chúng bao gồm tất cả các khía cạnh hành vi liên quan đến chức năng của nhóm, và việc vi phạm các quy tắc này sẽ dẫn đến hình phạt.
Nhiều nghiên cứu cho thấy nhóm tham khảo, bao gồm bạn bè và gia đình, có ảnh hưởng lớn đến hành vi mua sắm của người tiêu dùng Những người ăn chay thường thuộc về các nhóm có cùng tín ngưỡng hoặc sở thích, tạo thành những cộng đồng ăn chay chính thức Gia đình đóng vai trò quan trọng trong quyết định tiêu dùng, đặc biệt là trong các gia đình định hướng, nơi con cái sống cùng bố mẹ Mặc dù sinh viên có thể sống tự lập, họ vẫn chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ quyết định của bố mẹ Nhiều bậc phụ huynh cấm con cái ăn chay vì lý do sức khỏe, trong khi một số khác lại khuyến khích con cái theo đuổi chế độ ăn chay vì tín ngưỡng hoặc để bảo vệ sức khỏe.
2.2.1.2 Ảnh hưởng của hộ gia đình tới hành vi tiêu dùng
“Hộ gia đình” được định nghĩa là tập hợp các thành viên sở hữu tài sản chung và cùng hợp tác trong hoạt động kinh tế, bao gồm nông, lâm, ngư nghiệp và các lĩnh vực sản xuất, kinh doanh khác theo quy định của pháp luật (Điều 106 - Bộ luật Dân sự năm 2005) Mỗi người tiêu dùng đều là thành viên của một hộ gia đình, và các thành viên này có ảnh hưởng đến hành vi mua sắm của từng cá nhân Sự phụ thuộc này chịu tác động từ ba yếu tố chính: cấu trúc hộ gia đình, giai đoạn trong chu kỳ sống của hộ gia đình, và quá trình ra quyết định của hộ gia đình.
Sơ đồ 1 Sự ảnh hưởng của hộ gia đình tới hành vi tiêu dùng
Cấu trúc của hộ gia đình: Hộ gia đình có thể có nhiều cấu trúc khác nhau nhưng có thể chia thành 2 kiểu chính là:
- Kiểu hộ gia đình truyền thống: tức là hộ gia đình có đầy đủ vợ chồng và con cái.
Gia đình không truyền thống là những hộ gia đình không tuân theo cấu trúc gia đình truyền thống, bao gồm những người sống một mình, như một người đàn ông hoặc phụ nữ, hoặc sống cùng những người không có quan hệ huyết thống.
Các giai đoạn chu kỳ đời sống hộ gia đình: Mỗi hộ gia đình thường trải qua những giai đoạn nhất định trong chu kỳ sống, bao gồm các giai đoạn quan trọng như hình thành, phát triển, ổn định và suy giảm.
- Giai đoạn độc thân trẻ: nhóm này được chia thành hai nhóm nhỏ là những người sống với gia đình và những người sống độc lập:
Những người sống cùng gia đình thường có mức độ lo âu thấp hơn và tích cực tham gia vào các hoạt động xã hội Họ thường xuyên đến các câu lạc bộ, xem phim, thưởng thức âm nhạc, và mua sắm các dụng cụ thể thao, quần áo cùng các sản phẩm chăm sóc cá nhân.
Những người sống độc lập thường sống trong các hộ gia đình đông người và thuê nhà, dẫn đến nhiều ràng buộc tài chính và thời gian cho việc dọn dẹp Vì vậy, họ có xu hướng mua sắm các sản phẩm tiện lợi cho gia đình để tiết kiệm thời gian và công sức.
Gia đình trẻ chưa có con trải qua giai đoạn mới khi quyết định lập gia đình, dẫn đến sự thay đổi trong lối sống chung Họ cần xem xét kỹ lưỡng về tiết kiệm, đồ dùng gia đình và các vật dụng thiết yếu, nhằm đáp ứng những nhu cầu mới trong cuộc sống hằng ngày.
Gia đình có con nhỏ thường chú trọng đến các sản phẩm và dịch vụ phù hợp với trẻ em Hành vi tiêu dùng của họ thường bị ảnh hưởng bởi nhu cầu của con, từ việc chọn lựa phương tiện di chuyển cho đến kế hoạch kỳ nghỉ.
- Gia đình người già độc thân: nhóm này không tạo ra nhiều nhu cầu về nhà ở, hòa hợp xã hội, du lịch và giải trí.
Thực hiện quyết định trong gia đình:
Định hướng vai trò giới tính trong gia đình phụ thuộc vào những đặc điểm riêng của từng người chồng và người vợ, dẫn đến sự khác biệt trong cách họ đưa ra quyết định.
Trẻ em có ảnh hưởng lớn đến quyết định mua sắm của gia đình, điều này được các nhà nghiên cứu và cha mẹ công nhận Nhiều yếu tố khác nhau giúp xác định mức độ tác động của con cái đối với hành vi tiêu dùng trong gia đình.
2.2.1.3 Vai trò và địa vị
Mỗi vai trò trong một nhóm thể hiện địa vị và quyền quyết định của cá nhân, với những người có vai trò quan trọng thường nắm giữ quyền lực lớn hơn Trong cuộc sống, mỗi người tham gia vào nhiều nhóm như gia đình, câu lạc bộ hay tổ chức, và vị trí của họ trong những nhóm này xác định vai trò của họ Người có địa vị cao thường có tiếng nói và quyền quyết định lớn hơn Trong gia đình, trẻ tuổi thường bị ảnh hưởng bởi quyết định của bố mẹ, trong khi ở nhóm bạn bè, họ có thể thoải mái hơn về ý kiến nhưng vẫn bị chi phối bởi ý kiến của bạn bè Tại các tổ chức, họ cần tuân thủ quy định chung và các mối quan hệ khác.
2.2.1.4 Tiến trình ra quyết định mua
Dựa trên tiến trình quyết định mua của Philip Kotler, có thể xem xét năm bước:
+ Bước 1: Tìm kiếm thông tin
Trước khi quyết định mua sản phẩm, người tiêu dùng thường tìm hiểu thông tin từ nhiều nguồn khác nhau như bạn bè, đồng nghiệp và người thân Họ cũng tham khảo trên internet, blog, website, diễn đàn về ăn chay, cũng như qua tivi và báo chí Qua đó, họ sẽ cân nhắc về cách thức ăn uống và địa điểm ăn uống phù hợp.
+ Bước 2: Tìm hiểu trực tiếp sản phẩm
Sau khi nắm bắt thông tin cơ bản về ăn chay, người tiêu dùng sẽ bắt đầu trải nghiệm các món ăn chay Khác với việc mua sắm hàng hóa, ăn uống là hoạt động thường nhật, vì vậy họ sẽ tự mình khám phá và thử nghiệm các món ăn chay.
+ Bước 3: Đánh giá thế vị
Tổng quan tình hình khách thể ở Việt Nam và Thế giới
Phong trào trường chay và thuần chay đã có mặt từ lâu và đang phát triển mạnh mẽ trong giới trẻ ở các quốc gia phát triển tại Châu Âu, Châu Mỹ và Châu Á Sự gia tăng này xuất phát từ ý thức ngày càng cao về sức khỏe, bảo vệ môi trường và lòng từ bi đối với động vật.
Trong 10 năm qua, số người ăn chay ở Anh đã tăng gấp đôi, với một phần tư thanh niên không còn ăn thịt Tại Hoa Kỳ, số người ăn chay tăng khoảng 12 triệu từ năm 1994, với mức tăng 1 triệu người mỗi năm Theo nghiên cứu của Harris Interactive, số giới trẻ theo chế độ ăn chay tại Hoa Kỳ đã tăng 70% trong những năm gần đây Một tổ chức giáo dục công chúng về chế độ ăn chay cho biết 0,5% trẻ em từ 6 đến 17 tuổi tại Hoa Kỳ ăn thuần chay Trong xã hội phương Tây hiện nay, rau quả được coi là biểu tượng của sự tươi mát và tinh khiết, được xem như "thuốc giải" cho chế độ dinh dưỡng quá dư thừa đạm, đường và béo.
Bài nhận xét năm 2003 của Hội Dinh dưỡng Hoa Kỳ cho thấy chế độ ăn chay và thuần chay hợp lý có thể phù hợp với mọi lứa tuổi Elizabeth Turner, chủ bút tạp chí Vegetarian Times, khẳng định rằng chế độ ăn chay có thể rất lành mạnh nếu thực hiện một cách khôn ngoan Myrtle McCulloch, phụ tá giáo sư dinh dưỡng tại Đại học Georgetown, cũng đồng tình với quan điểm này Bà nhấn mạnh rằng phụ huynh cần đảm bảo trẻ em theo chế độ ăn chay, đặc biệt là thuần chay, có đủ vitamin B12, và khuyến nghị các sản phẩm từ đậu hủ và đậu nành là nguồn cung cấp B12 tốt nhất Bà cũng khuyên phụ huynh nên tôn trọng ước muốn ăn chay của con cái.
Ngoài ra những đất nước như: Italia, Ấn Độ, Ethiopia, Ireland, Thụy Sĩ, Đức, chính là những thiên đường ăn chay trên thế giới.
Hiện nay có 5 kiểu ăn chay phổ biến nhất trên thế giới:
Chế độ ăn chay hoàn toàn loại trừ tất cả thực phẩm có nguồn gốc từ động vật, bao gồm thịt, sữa và trứng Một hình thức nghiêm ngặt hơn của chế độ ăn này là chỉ tiêu thụ trái cây và các loại hạt, mang lại lợi ích sức khỏe và bảo vệ môi trường.
- Lacto – vegetarian: Thực phẩm thực vật kết hợp với sữa động vật.
- Lacto – ovo – vegetarian: Ngoài sữa động vật, người ăn còn được dùng thêm các loại trứng.
- Lacto – ovo – pisto – vegetarian: Thêm vào danh sách thức ăn các loại cá.
- Semi – vegetarian: Không ăn thịt có màu đỏ, vẫn ăn cá, trứng, sản phẩm từ sữa và thịt gia cầm.
Ngành công nghệ thực phẩm đã phát triển sản phẩm phù hợp với nhu cầu của người ăn chay, như món Mc Vegetarian tại McDonald's, pa-tê Raviolis chay từ Nestlé, và nhiều thực phẩm chay làm sẵn tại các siêu thị Ngoài ra, các thành phố lớn cũng xuất hiện nhiều nhà hàng chay sang trọng, đáp ứng thị hiếu đa dạng của người tiêu dùng.
Vào ngày 21 tháng 2 năm 2016, nhà hàng The Local tại quận Triều Dương, Bắc Kinh, đã tổ chức một buổi tiệc cho người ăn chay với thực đơn hoàn toàn từ thực vật, bao gồm các món như bánh mì nấm bào ngư và đậu hủ xiên sa-tế Sự kiện này không chỉ tạo ra một không gian thân thiện cho người phương Tây ăn chay mà còn giúp họ dễ dàng giới thiệu ẩm thực chay cho bạn bè chưa quen Sau mỗi buổi họp mặt, nhà hàng sẽ cập nhật thực đơn để thực khách có thể chọn món chay dễ dàng hơn trong tương lai, mở ra cơ hội cho việc cổ động ăn chay tại nhiều thành phố khác trên thế giới.
Ngày càng nhiều bạn trẻ lựa chọn lối sống thuần chay dựa trên lòng từ bi và sự thức tỉnh tâm linh, tạo dựng một nền tảng đạo đức vững chắc cho các thế hệ tương lai Họ hy vọng rằng, một ngày nào đó, thế giới sẽ trở thành một nơi hoàn toàn thuần chay.
Theo bác sĩ Nguyễn Thị Kim Hưng, Giám đốc Trung tâm Dinh dưỡng TP.HCM, ăn chay đang ngày càng được quan tâm tại Việt Nam như một lối sống và phương pháp ăn uống để bảo vệ sức khỏe Sự gia tăng các quán cơm chay, đặc biệt ở Hà Nội, minh chứng cho xu hướng này, với dịch vụ làm cỗ cơm chay ngày càng phát triển mạnh mẽ Giới trẻ, nhân viên công sở và sinh viên thường xuyên lui tới các quán cơm chay, cho thấy việc ăn chay đã trở thành một phần quen thuộc trong đời sống hàng ngày.
Vào những ngày rằm, lượng khách đặt cỗ chay tăng cao, có ngày lên đến 200 - 300 mâm, buộc các nhà hàng phải thuê thêm nhân viên (theo anh Nguyễn Hoàng Nam, chủ một cửa hàng cỗ chay tại Cầu Giấy, Hà Nội) Thực đơn phong phú và món ăn thay đổi theo mùa, phục vụ tại gia hoặc tại chùa, thu hút đông đảo khách hàng Nhiều người đặt cỗ với các món ăn sang trọng, giá khoảng vài triệu một mâm Không chỉ sinh viên, mà cả nhân viên văn phòng cũng lựa chọn ăn chay để cải thiện sức khỏe, cho thấy xu hướng ăn chay ngày càng phổ biến trong giới trẻ Sư thầy Thích Đức Minh cho rằng, trong bối cảnh hiện đại với bệnh tật và thực phẩm bẩn, giới trẻ đang tìm kiếm những phương pháp sống tích cực, trong đó có việc ăn chay để nâng cao sức khỏe và cải thiện cuộc sống.
Hằng năm, chùa Hoằng Pháp tổ chức hai khóa tu mùa hè cho thanh thiếu niên và một khóa tu sinh viên mỗi hai tháng, thu hút đông đảo các bạn trẻ tham gia Tại đây, họ có cơ hội tĩnh tâm, tụng kinh, và trải nghiệm những giây phút chánh niệm, thoát khỏi áp lực cuộc sống Ngoài ra, các sư thầy còn chia sẻ những bài học giá trị liên quan đến nhiều chủ đề trong cuộc sống, giúp các bạn trẻ phát triển bản thân.
Ngày 21-2-2016, quầy thực phẩm tại các siêu thị trên địa bàn TP HCM như Co.opmart, Big C, Lotte Mart, Maximark… làm thêm nhiều món chay bán cho khách ăn tại chỗ hoặc mua về trong dịp rằm tháng giêng Quầy thực phẩm tươi sống, rau củ,trái cây và thực phẩm khô (thực phẩm chay) cũng được các siêu thị tăng lượng hàng.
Giới trẻ Việt Nam thường ăn chay theo hai cách: tự nấu tại nhà hoặc ăn tại quán, với xu hướng này ngày càng phổ biến nhờ vào lợi ích sức khỏe và bảo vệ môi trường Nhiều bạn trẻ đã thay đổi suy nghĩ tích cực về ăn chay, nhưng cũng có không ít người chỉ ăn chay để thể hiện hoặc vì lý do kinh tế, như "ăn chay rẻ hơn ăn mặn" Thực tế, một dĩa cơm chay thập cẩm chỉ tốn từ 10 đến 15 nghìn đồng, trong khi dĩa cơm mặn có giá lên tới 20 nghìn đồng Tại các khu vực đông sinh viên như làng đại học Thủ Đức và quanh các trường đại học lớn, quán cơm chay đang ngày càng phát triển để phục vụ nhu cầu của sinh viên.
Một thực tế đáng buồn trong thói quen ăn chay của giới trẻ Việt Nam hiện nay là nhiều sinh viên chỉ ăn chay tạm thời trong suốt cả ngày, nhưng đến tối lại ăn mặn với lý do "giờ này thần linh đi ngủ hết rồi" Tương tự, những người đã đi làm cũng chỉ ăn chay trong bữa trưa tại cơ quan, còn khi về nhà lại tiếp tục ăn mặn Thói quen này thực sự không nên tiếp diễn.
Mỗi người có cách suy nghĩ và lối sống riêng, nhưng mục tiêu cuối cùng vẫn là Chân – Thiện – Mỹ Ăn chay không chỉ là một hành động tâm linh giúp thanh tịnh tâm hồn mà còn mang lại lợi ích cho sức khỏe Tuy nhiên, nếu bạn không thích ăn chay, hãy tránh biến nó thành áp lực Cuối cùng, chỉ bản thân mỗi người mới hiểu được tâm hồn và lối sống của mình, không cần phải giả tạo trong thói quen ăn uống.
Những nghiên cứu có liên quan
2.4.1 Các nghiên cứu về hành vi
Trường phái hành vi tiêu dùng là lĩnh vực thu hút sự chú ý lớn từ các nhà nghiên cứu marketing, khi họ ứng dụng các nguyên tắc tâm lý học để phân tích hành vi tiêu dùng Lĩnh vực này đã chuyển từ nghề nghiệp sang khoa học, với nhiều khái niệm quan trọng như lòng trung thành, thái độ và xu hướng tiêu dùng được phát triển qua các mô hình như của Davis (1971) và Howard & Sheth (1969) Sự phát triển này, nhờ vào việc áp dụng lý thuyết tâm lý xã hội, đã nâng cao tính khoa học của hành vi tiêu dùng, khiến nhiều học giả tách biệt nó khỏi marketing truyền thống.
Philip Kotler và Levy đã nghiên cứu sâu về quá trình mua sắm của người tiêu dùng, xác định rằng có hai nhóm nhân tố chính ảnh hưởng đến hành vi này Nhóm thứ nhất là các nhân tố nội tại, bao gồm yếu tố tâm lý và cá nhân Nhóm thứ hai là các nhân tố bên ngoài, bao gồm yếu tố văn hóa và xã hội, ảnh hưởng đến quyết định mua sắm của người tiêu dùng.
Tài liệu "Hướng dẫn học tập Hành vi khách hàng" của Ths Tạ Thị Hồng Hạnh là nguồn tham khảo quý giá cho sinh viên và người nghiên cứu trong lĩnh vực này Tài liệu không chỉ cung cấp lý thuyết mà còn kèm theo những ví dụ cụ thể, giúp người đọc dễ dàng ghi nhớ và hiểu sâu hơn về các khái niệm Cuối mỗi bài học, tác giả còn tổng hợp lại kiến thức và đưa ra bài tập thực hành, tạo điều kiện cho người học áp dụng lý thuyết vào thực tiễn.
2.4.2 Một số nghiên cứu về vấn đề ăn chay
Nghiên cứu về ăn chay trong các tôn giáo như Phật giáo và Thiên Chúa giáo tại Việt Nam, đặc biệt qua cuốn sách "Tâm Diệu" của NXB Hoa Sen, nêu bật quan niệm ăn chay trong hai truyền thống Phật giáo Nguyên thủy và Đại thừa Tác giả đã làm rõ những điểm khác biệt và nhấn mạnh tính chất chung của Đạo Phật là Từ bi và Trí Tuệ trong vấn đề ăn chay Bên cạnh đó, nghiên cứu của Bác sĩ Jérôme Bernard – Pellet, một chuyên gia nổi tiếng về ăn chay, cũng góp phần làm phong phú thêm kiến thức qua các buổi thuyết trình nhiệt tình của ông trên toàn thế giới.
Nghiên cứu của nhóm giáo sư tại Đại học Harvard, do bác sĩ Frank M Sacks dẫn đầu, đã khảo sát chế độ dinh dưỡng và cuộc sống của 210 cư dân ăn chay tại 17 cộng đồng xung quanh Boston Đối tượng chủ yếu là những người trẻ tuổi, thực hiện chế độ ăn chay nghiêm ngặt, bao gồm cả việc kiêng sữa và trứng Kết quả cho thấy họ có mức huyết áp thấp, với trung bình 160/60 ở độ tuổi từ 16 đến 19, so với 120/75 của những thanh niên không ăn chay.
Nghiên cứu tại Đại học Y Harvard cho thấy, việc tiêu thụ 250g thịt bò mỗi ngày làm tăng nồng độ cholesterol trong máu của người ăn chay lên khoảng 19% Mặc dù khẩu phần thịt này tương đương với chế độ ăn của người Mỹ, nhưng ít mỡ hơn Tuy nhiên, cholesterol sẽ giảm nhanh chóng trở lại mức bình thường chỉ sau 10 đến 14 ngày khi trở lại chế độ ăn chay Theo dõi 11.000 người ăn chay trong 7 năm, các nhà khoa học Anh kết luận rằng ăn chay giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch, điều này cũng được nhấn mạnh trong các tài liệu về dinh dưỡng cho người ăn chay của bác sĩ Phan Văn Chiêu và bác sĩ Hồng Phong.
Cuốn sách "Ăn chay - Bí quyết sức khoẻ" của Giáo sư Sharon Moe, mới ra mắt tại Anh, đã trình bày kết quả nghiên cứu về nguồn gốc và sự phát triển của chế độ ăn chay Nghiên cứu cho thấy rằng, cách đây 30-40 năm, tỷ lệ người mắc ung thư dạ dày và ung thư máu rất thấp, nhờ vào việc khẩu phần rau, củ quả trong bữa ăn chiếm tỷ trọng cao hơn nhiều so với hiện tại.
Theo bác sĩ Allan Handysides, người đứng đầu Bộ sức khỏe Giáo Hội, ông cha ta thời xưa không mắc ung thư dạ dày hay ung thư máu do chế độ ăn chủ yếu là rau, củ và quả Ông cùng nhóm Cơ Đốc Phục Lâm vẫn tiếp tục nghiên cứu về nguồn gốc và lợi ích của việc ăn chay đối với cộng đồng Cơ Đốc Nhân, như được nêu trong cuốn sách "Khoa học ăn chay" của Thu Trang (NXB Văn hóa - Thông tin).
Mô hình nội dung vấn đề nghiên cứu
Chưa có nghiên cứu nào về ảnh hưởng của các nhân tố xã hội đến hành vi ăn chay của giới trẻ hiện nay Sau khi xem xét ba mô hình nghiên cứu, nhóm nhận thấy điều kiện nghiên cứu còn hạn chế và quyết định theo đuổi quan điểm của Philip Kotler với mô hình nghiên cứu phù hợp nhất.
Sơ đồ 3: Mô hình nghiên cứu của nhóm
Nhóm tham khảo đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành xu hướng ăn chay của giới trẻ, đặc biệt là sinh viên, thông qua sự ảnh hưởng từ bạn bè, đồng nghiệp và các hoạt động nhóm Các nhóm ăn chay, nhóm tu và tình nguyện thu hút đông đảo sự tham gia của giới trẻ, với nhiều khóa tu được tổ chức thu hút sự quan tâm của sinh viên Bên cạnh đó, gia đình cũng là yếu tố ảnh hưởng không nhỏ đến hành vi ăn chay của giới trẻ, với tín ngưỡng và thái độ của gia đình đối với việc ăn chay cần được nghiên cứu để hiểu rõ hơn về sự gia tăng quan tâm của người trẻ đối với chế độ ăn này.
CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ CÁC KẾT QUẢ PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG SỰ ẢNH HƯỞNG CỦA NHÂN TỐ XÃ HỘI ĐẾN HÀNH
VI ĂN CHAY CỦA GIỚI TRẺ
Phương pháp hệ nghiên cứu các vấn đề
Nhóm tác giả đã áp dụng phương pháp nghiên cứu định lượng để phân tích dữ liệu sơ cấp thu thập từ 200 sinh viên ăn chay tại khu vực Cầu Giấy, bao gồm các trường đại học Thương Mại, Quốc gia và Sư Phạm Hà Nội Qua khảo sát bằng bảng câu hỏi, nhóm thu về 121 phiếu hợp lệ, trong khi các phiếu không hợp lệ chủ yếu là của sinh viên không ăn chay hoặc không trả lời Để bổ sung, nhóm đã tiến hành phỏng vấn trực tiếp những sinh viên này Dữ liệu sơ cấp được phân tích bằng phần mềm SPSS 20.0, và các ý kiến từ phỏng vấn đã được tổng hợp để đưa ra kết luận khách quan.
Đánh giá tổng quan tình hình và ảnh hưởng nhân tố môi trường đến vấn đề nghiên cứu
Trong nhịp sống bận rộn hiện nay, ăn chay đang trở thành một xu hướng ẩm thực phổ biến toàn cầu Theo thống kê từ tờ “Người Lao Động”, 10% người Việt Nam thường xuyên ăn chay, trong khi con số này tại Châu Âu là 20% Điều này cho thấy ngày càng nhiều người trên thế giới hướng đến lối sống ăn chay, và tại Việt Nam, tỷ lệ này đang tiếp tục gia tăng trong những năm gần đây.
Trong số liệu về lối sống ăn chay, không chỉ có người lớn tuổi hay những người theo đạo Phật, mà còn có một lượng lớn người trẻ tuổi đang ngày càng quan tâm đến chế độ ăn chay, với những mục đích khác nhau.
Hà Nội, với nền kinh tế phát triển mạnh mẽ và tiếp cận nhanh chóng với nền kinh tế tri thức, đã nâng cao nhận thức của người dân, đặc biệt là tại quận Cầu Giấy Vấn đề ăn chay nhằm bảo vệ sức khỏe, môi trường và nâng cao chất lượng đời sống tinh thần đang thu hút sự quan tâm lớn Tuy nhiên, nhiều người chưa tìm hiểu kỹ về chế độ ăn chay, bao gồm cách ăn uống, lựa chọn thực phẩm và địa điểm ăn chay phù hợp, dẫn đến những hậu quả không mong muốn cho sức khỏe Do đó, việc cân bằng dinh dưỡng trong chế độ ăn chay là yếu tố quan trọng cần được chú trọng để đảm bảo sức khỏe.
Kết quả trắc nghiệm mô hình nghiên cứu
3.3.1 Kết quả xử lý dữ liệu chung
Kết quả phân tích 121 phiếu hợp lên bằng phần mềm SPSS 20 gồm 68 nữ và 53 nam có ăn chay tham gia khảo sát.
Biểu đồ 1: Địa điểm ăn chay
Theo khảo sát, 55,37% người ăn chay chọn ăn tại quán chay, trong khi 25,62% tự nấu ở nhà và 17,36% ăn tại chùa Chỉ có 0,83% người mua mang về hoặc ăn ở quán cơm bình thường mà không ăn thịt.
Biểu đồ 2: Thời điểm ăn chay
Khi khảo sát thói quen ăn chay, có 12,40% người chọn ăn vào ngày rằm, mùng 1 và các ngày lễ; 6,61% ăn chay trường; 28,10% ăn theo chế độ ăn; cao nhất là 43,60% ăn khi muốn; và 9,09% ăn chay khi được mời tới nhà người quen.
Biểu đồ 3: Mức độ hài lòng khi ăn chay
Có 47,93% số người chọn món ăn chay ngon, chiếm đa số 44,63% là bình thường; 7,44% rất ngon; 0% chọn không ngon và không ăn nổi.
Biểu đồ 4: Mục đích của ăn chay
Theo khảo sát, 28,10% người chọn ăn chay vì bạn bè và đồng nghiệp rủ đi ăn, 25,62% cho rằng ăn chay giúp tâm hồn thanh thản, 23,97% muốn giảm cân, 13,22% nhằm bảo vệ sức khỏe, và một số ít thực hiện vì lý do tín ngưỡng.
Biểu đồ 5: Khó khăn trong việc ăn chay
Khó khăn lớn nhất mà người trẻ gặp phải khi ăn chay là sự thiếu hụt quán ăn chay, chiếm 49,59% Ngoài ra, 23,97% vẫn có mong muốn ăn thịt, trong khi 7,44% bị phản đối từ gia đình Hơn nữa, 19,01% không thể tránh ăn thịt trong các dịp lễ tết hoặc khi đi ăn cùng bạn bè.
Bảng 1: Bảng số liệu thuận lợi trong việc ăn chay
Thuận lợi trong việc ăn chay của anh/chị a
Thường xuyên ăn một mình nên thoải mái trong việc ăn chay
Bản thân luôn muốn ăn chay 53 21.9% 43.8%
Gia đình theo tín ngưỡng ăn chay 52 21.5% 43.0%
Xung quanh có bạn bè, người thân ăn chay 61 25.2% 50.4%
Thống kê cho thấy có 31,4% người thường xuyên ăn chay cảm thấy thoải mái với chế độ này Ngoài ra, 21,9% bày tỏ mong muốn cá nhân trong việc ăn chay, trong khi 21,5% cho biết gia đình họ theo tín ngưỡng ăn chay Bên cạnh đó, 25,5% người tham gia khảo sát cho biết có bạn bè ăn chay, ảnh hưởng đến quyết định của họ.
Bảng 2: Nguồn thông tin tham khảo khi ăn chay
Nguồn thông tin mà anh chị tham khảo a
Do tín ngưỡng của anh/chị 25 14.7% 20.7%
Truyền hình,báo ,tạp chí về sức khỏe 44 25.9% 36.4%
Theo khảo sát, 37,6% người trẻ tìm kiếm thông tin từ bạn bè và đồng nghiệp, trong khi 25,9% dựa vào truyền hình và báo chí Ngoài ra, 11,2% thông tin đến từ gia đình, 14,7% từ tín ngưỡng, và 10,6% từ mạng xã hội.
3.3.2 Kết quả xử lý dữ liệu về sự ảnh hưởng của nhóm tham khảo tới hành vi ăn chay
Dựa trên các biểu đồ phân tích dữ liệu, nhóm nghiên cứu đã tổng hợp được thông tin về ảnh hưởng của nhóm tham khảo đối với hành vi ăn chay của giới trẻ.
Theo nghiên cứu, 11,2% người ăn chay tìm kiếm ý kiến từ gia đình, trong khi 25,9% tham khảo thông tin từ báo chí và truyền hình Đặc biệt, 37,6% người ăn chay cho biết họ chủ yếu dựa vào bạn bè và đồng nghiệp để có thêm kiến thức về chế độ ăn này, cho thấy tầm quan trọng của mối quan hệ xã hội trong việc lựa chọn ăn chay.
Giới trẻ thường tham khảo ý kiến từ bạn bè, đồng nghiệp về việc ăn chay, với 28,1% cho biết mục đích ăn chay là do sự rủ rê từ nhóm bạn Tuy nhiên, chỉ có 9,09% trong số họ đi ăn chay khi được bạn bè mời, trong khi 43,8% là do nhu cầu cá nhân Điều này cho thấy rằng mặc dù nhóm tham khảo có vai trò quan trọng, nhu cầu bản thân của giới trẻ vẫn chiếm tỷ trọng lớn Khi tự họ muốn đi ăn chay, mức độ hài lòng với các món ăn chay cũng cao hơn, đạt 47,93% trong số những người cảm thấy món ăn chay ngon.
3.3.3 Kết quả xử lý dữ liệu về sự ảnh hưởng của gia đình tới hành vi ăn chay
Dựa trên các biểu đồ xử lý dữ liệu, nhóm đã tổng hợp được thông tin về ảnh hưởng của gia đình đến hành vi ăn chay của giới trẻ.
Theo khảo sát, 11,2% người ăn chay tham khảo ý kiến từ gia đình, cho thấy ảnh hưởng của gia đình đối với hành vi ăn chay của giới trẻ là khá rõ rệt Đặc biệt, 21,5% giới trẻ chọn ăn chay vì lý do tôn giáo hoặc tín ngưỡng, thường chỉ ăn chay vào những ngày nhất định như tuần rằm hay lễ hội, chiếm 12,4% Ngoài ra, có 6,61% bạn trẻ ăn chay trường, với mục đích chính là tìm kiếm sự thanh thản cho tâm hồn (25,62%) và do tín ngưỡng (6,61%).
3.3.4 Kết quả xử lý dữ liệu về sự ảnh hưởng của vai trò và địa vị
Mỗi cá nhân là thành viên của một nhóm và có vai trò, địa vị khác nhau trong nhóm đó Đối với giới trẻ, gia đình là yếu tố ảnh hưởng lớn nhất đến họ, đặc biệt khi họ thường không có địa vị cao trong gia đình Theo biểu đồ 4, 28,1% giới trẻ ăn chay do ảnh hưởng từ gia đình, cho thấy họ thường phải tuân theo thói quen ăn chay của cha mẹ.
