Tính cấp thiết của đề tài
Lịch sử phát triển của mỗi quốc gia gắn liền với việc xây dựng và củng cố bộ máy quyền lực, trong đó hệ thống pháp luật đóng vai trò thiết yếu Các ngành luật khác nhau, mỗi ngành có đối tượng điều chỉnh riêng, trong đó ngành luật hình sự là một phần quan trọng, điều chỉnh quan hệ xã hội giữa nhà nước và người phạm tội.
Pháp luật hình sự là công cụ quan trọng trong việc phòng ngừa và chống tội phạm, bảo vệ độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam Nó bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, đồng thời duy trì trật tự an toàn xã hội và quản lý kinh tế Pháp luật hình sự cũng tạo ra môi trường sống an toàn, lành mạnh và nhân văn, đồng thời loại bỏ những cản trở cho tiến trình đổi mới và công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hướng tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng và văn minh.
Bộ luật hình sự thể hiện tinh thần chủ động trong việc phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm, nhằm răn đe và giáo dục người phạm tội trở thành công dân lương thiện Qua đó, luật còn bồi dưỡng ý thức tuân thủ pháp luật và khuyến khích mọi công dân tham gia tích cực vào công tác phòng ngừa và chống tội phạm.
Người chưa thành niên phạm tội là một vấn đề hiện hữu trong tất cả các xã hội, và tình trạng này đang trở nên phức tạp hơn tại Việt Nam trong những năm gần đây.
Do đặc điểm tâm lý đang phát triển và nhân cách chưa định hình, một số em chưa nhận thức đầy đủ có thể phạm tội một cách không tự giác Quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về việc giải quyết tội phạm vị thành niên nhấn mạnh rằng không chỉ đơn thuần là xử lý vụ án hay trừng phạt tội phạm, mà cần tìm mọi cách để giảm thiểu hoạt động phạm pháp và ngăn chặn sai trái xảy ra.
Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 đã quy định riêng về trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội, tạo cơ sở pháp lý cho việc xử lý các trường hợp này Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng còn gặp nhiều vướng mắc và bất cập Nghiên cứu lí luận và thực trạng cho thấy tình hình người chưa thành niên phạm tội ngày càng phức tạp và nguy hiểm hơn trong bối cảnh chuyển đổi cơ chế quản lý kinh tế Do đó, việc nghiên cứu sâu về trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên là cần thiết, vừa có ý nghĩa lí luận, vừa có giá trị thực tiễn Vì vậy, tôi chọn đề tài “Quy định của pháp luật hình sự về trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên phạm tội Lí luận và thực tiễn.” cho khóa luận tốt nghiệp đại học của mình.
Tình hình nghiên cứu đề tài
Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường phát triển mạnh mẽ, tình hình tội phạm, đặc biệt là vi phạm pháp luật ở người chưa thành niên, đang gia tăng và trở nên phức tạp hơn Để điều chỉnh các mối quan hệ và giải quyết tình trạng này, cần thiết phải phát triển hệ thống quy định về trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội.
Trong những năm gần đây, tình trạng tội phạm ở người chưa thành niên tại Việt Nam đang gia tăng cả về số lượng lẫn mức độ nghiêm trọng Các hành vi phạm tội không còn đơn giản và bộc phát mà đã trở nên tinh vi, có tính toán và chuẩn bị kỹ lưỡng, thậm chí hình thành các băng nhóm tội phạm nguy hiểm Trước thực trạng này, nhiều nhà nghiên cứu và làm luật đã tiến hành các công trình nghiên cứu đa dạng, tập trung vào trách nhiệm hình sự và miễn trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội.
Cuốn sách “Trách nhiệm hình sự và hình phạt” do Phó giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Hòa chủ biên, được xuất bản bởi nhà xuất bản Công an nhân dân vào năm 2001, cung cấp cái nhìn sâu sắc về hệ thống trách nhiệm hình sự và các hình phạt áp dụng trong pháp luật Việt Nam Tác phẩm này không chỉ là tài liệu tham khảo quý giá cho sinh viên và giảng viên ngành luật mà còn là nguồn thông tin hữu ích cho những ai quan tâm đến lĩnh vực tư pháp hình sự.
“Chế định trách nhiệm hình sự trong bộ luật hình sự năm 1999” – Tạp chí dân chủ và pháp luật số 4/2000…
Tôi đã chọn nghiên cứu về trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên phạm tội theo quy định tại chương X Bộ luật hình sự năm 1999, sửa đổi, bổ sung năm 2009, với cả lý luận và thực tiễn Đây là khóa luận tốt nghiệp đại học đầu tiên của tôi, nên phần nghiên cứu có thể còn chưa sâu và còn một số thiếu sót Tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp và chia sẻ kinh nghiệm từ các thầy cô và bạn bè Hy vọng rằng nghiên cứu này sẽ trở thành nguồn tài liệu hữu ích cho các bạn sinh viên quan tâm đến trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội trong Bộ luật hình sự Việt Nam.
Mục tiêu, nhiệm vụ khoa học
Mục tiêu
Qua nghiên cứu, tác giả đã hệ thống hóa các quy định về tuổi chịu trách nhiệm hình sự, nguyên tắc xử lý, hình phạt, biện pháp tư pháp và án tích đối với người chưa thành niên phạm tội.
Bài viết này nhằm làm rõ các quy định của pháp luật hình sự liên quan đến trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên phạm tội Đồng thời, nó cũng nêu ra thực trạng áp dụng các quy định này và đề xuất một số giải pháp nhằm cải thiện tình hình.
Nghiên cứu về trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên phạm tội là một lĩnh vực rộng lớn, tuy nhiên, trong khuôn khổ khóa luận tốt nghiệp đại học, tôi sẽ chỉ tập trung vào một số vấn đề cụ thể liên quan đến chủ đề này.
Đối tượng, phương pháp nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu
Khóa luận tập trung nghiên cứu các quy định của Bộ luật hình sự năm
Năm 1999, luật sửa đổi bổ sung năm 2009 đã được áp dụng cho người chưa thành niên phạm tội, dựa trên cơ sở lý luận của phương pháp luận duy vật biện chứng theo chủ nghĩa Mác-Lênin.
Tư tưởng Hồ Chí Minh
Kế thừa và phát triển Bộ luật hình sự năm 1985, Bộ luật hình sự năm
Năm 1999 đánh dấu sự tiến bộ trong quy định về trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội Nhiều điều luật đã được sửa đổi và bổ sung nhằm phù hợp với thực tiễn, tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ quan pháp luật trong công tác đấu tranh phòng chống tội phạm hiệu quả hơn.
Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện phần nghiên cứu của mình tôi đã sử dụng các phương pháp sau:
Phương pháp lịch sử, dựa trên hai quan điểm chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, giúp làm rõ đặc điểm nguyên tắc và vai trò của các quy định về trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên.
- Phương pháp so sánh: Để thấy được sự khác nhau giữa Bộ luật hình sự năm 1999 sửa đổi, bổ sung năm 2009 và Bộ luật hình sự năm 1985
- Phương pháp thống kê: Để đưa ra số liệu thực tế về tình hình phạm tội ở người chưa thành niên
Tôi áp dụng nhiều phương pháp như phân tích, tổng hợp, đánh giá và bình luận để rút ra những kết luận khoa học chính xác nhất.
Ý nghĩa của đề tài
Nghiên cứu đề tài này mang lại ý nghĩa sâu sắc đối với tôi, vì đây là lần đầu tiên tôi thực hiện một nghiên cứu khoa học chuyên sâu về vấn đề xã hội Đề tài không chỉ giúp tôi hiểu rõ hơn về trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên phạm tội trong Bộ luật hình sự Việt Nam, mà còn cung cấp tài liệu hữu ích cho sinh viên và độc giả muốn tìm hiểu về vấn đề này.
6 Kết cấu của đề tài
Kêt cấu khóa luận gồm 4 phần bao gồm phần mở đầu, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phần nội dung gồm 2 chương
Chương 1: Một số vấn đề chung về trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên phạm tội
Chương 2: Thực tiễn vấn đề trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên phạm tội
CHƯƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ CỦA
NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI
1.1 Khái niệm, đặc điểm, nguyên tắc do người chưa thành niên phạm tội gây ra
1.1.1 Khái niệm người chưa thành niên phạm tội, tội phạm do người chƣa thành niêngây ra
Khái niệm người chưa thành niên phạm tội
Luật Hình sự nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam quy định về người chưa thành niên (NCTN) từ hai góc độ Thứ nhất, NCTN là đối tượng cần được bảo vệ đặc biệt bởi pháp luật hình sự trước những hành vi phạm tội Thứ hai, NCTN cũng có thể trở thành chủ thể của tội phạm, với chương X Bộ luật Hình sự quy định những điều khoản đặc thù liên quan đến NCTN phạm tội.
Khái niệm NCTN (nạn trẻ em) được đề cập trong nhiều tài liệu, trong đó Điều 1 của Công ước về Quyền trẻ em do Đại hội đồng Liên Hợp Quốc thông qua ngày 20/11/1989 xác định trẻ em là người dưới 18 tuổi, trừ khi luật pháp quy định tuổi thành niên sớm hơn Theo Điều 1 của Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004, trẻ em được hiểu là công dân Việt Nam dưới 16 tuổi Các văn bản quốc tế liên quan đến NCTN như Công ước về quyền trẻ em, quy tắc tiêu chuẩn tối thiểu của Liên Hợp Quốc về áp dụng pháp luật với NCTN, và hướng dẫn về phòng ngừa phạm pháp ở NCTN đều nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ trẻ em Theo quan niệm quốc tế, trẻ em (child) là người dưới 18 tuổi, người chưa thành niên (juvenile) là người từ 15 đến 18 tuổi, và thành niên (youth) là người từ đủ 18 tuổi trở lên.
15 tuổi đến 24 tuổi, người trẻ em( Young persons) bao gồm trẻ em, người chƣa thành niên và thành niên
Theo Hội Kế hoạch hóa Gia đình Việt Nam, vị thành niên và thanh niên được định nghĩa là những người trong độ tuổi từ 10 đến 24 Giai đoạn này được chia thành hai phần chính.
Giai đoạn đầu từ 10-14 tuổi
Giai đoạn sau từ 15- 19 tuổi
Còn độ tuổi thanh niên là từ 19- 24 tuổi
Theo Bách khoa Việt Nam, vị thành niên được định nghĩa là người chưa đủ 18 tuổi Cụ thể, Điều 20 Bộ luật Dân sự Việt Nam năm 2005 khẳng định rằng người từ 18 tuổi trở lên là người thành niên, trong khi đó, người chưa đủ 18 tuổi được xem là người chưa thành niên Thêm vào đó, Điều 68 Bộ luật Hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung 2009) quy định rằng những người chưa thành niên từ 14 đến dưới 18 tuổi sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự theo các quy định của bộ luật này.
Bộ luật Tố tụng hình sự Việt Nam năm 2003 quy định tại chương XXXII về thủ tục tố tụng đối với người chưa thành niên, phân chia thành hai nhóm: nhóm từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi và nhóm từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi.
NCTN là những người dưới 18 tuổi, chưa phát triển hoàn thiện về thể chất và tinh thần, và chưa có đầy đủ quyền và nghĩa vụ pháp lý như người trưởng thành.
Khái niệm tội phạm do người chưa thành niên gây ra
Tội phạm là vấn đề quan trọng trong luật Hình sự, được định nghĩa tại Điều 8 Bộ luật Hình sự Việt Nam năm 1999 Theo đó, tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện, có thể là cố ý hoặc vô ý Hành vi này xâm phạm đến độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, chế độ chính trị, kinh tế, văn hóa, quốc phòng an ninh, trật tự xã hội, cũng như quyền lợi hợp pháp của tổ chức và cá nhân, bao gồm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tự do, tài sản và các quyền lợi hợp pháp khác của công dân.
Tội phạm do NCTN thực hiện có thể hiểu theo hai nghĩa: hẹp và rộng Nghĩa hẹp chỉ những NCTN đã thực hiện hành vi phạm tội và bị Tòa án tuyên án là có tội Nghĩa rộng hơn, tội phạm do NCTN thực hiện đề cập đến toàn bộ những hành vi nguy hiểm cho xã hội mà NCTN thực hiện trong một khu vực và khoảng thời gian nhất định Những hành vi này phải được pháp luật hình sự quy định rõ ràng hoặc có thể giải thích theo luật định là tội phạm Tình hình NCTN phạm tội không phải là một căn bệnh mà là hiện tượng xã hội tiêu cực, phản ánh các hành vi nguy hiểm bị coi là tội phạm Để xác định tội phạm do NCTN gây ra, cần có đủ ba điều kiện nhất định.
Một là, có hành vi phạm tội do NCTN thực hiện
Hai là, người thực hiện hành vi phạm tội đã đủ tuổi chịu TNHS tương ứng với loại tội phạm và lỗi gây ra tội phạm
Ba là, người đó sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự nếu các cơ quan có thẩm quyền xác định rằng việc xử lý hình sự là cần thiết, và không thể áp dụng các biện pháp tư pháp hoặc các phương thức khác để quản lý, giáo dục và phòng ngừa tội phạm.
Việc xác định tội phạm do người chưa thành niên gây ra rất quan trọng, vì nó liên quan đến hành vi phạm tội cụ thể của họ Tuy nhiên, không phải mọi hành vi phạm tội của người chưa thành niên đều được xem là tội phạm.
Theo nghiên cứu khoa học, việc truy cứu trách nhiệm hình sự và áp dụng hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội là “cần thiết” khi thỏa mãn ba điều kiện cụ thể.
NCTN phạm tội có nhân thân xấu
Tội phạm đã thực hiện có tính chất nghiêm trọng
Các biện pháp giáo dục phòng ngừa như giáo dục tại xã phường hay đưa vào các trường giáo dưỡng không đạt hiệu quả trong việc cải tạo những người trẻ tuổi phạm tội Do đó, cần thiết phải áp dụng hình phạt đối với họ để đảm bảo tính răn đe và ngăn chặn tái phạm.
Tội phạm do người chưa thành niên (NCTN) gây ra được định nghĩa là những hành vi nguy hiểm cho xã hội do người dưới 18 tuổi thực hiện Những cá nhân này phải chịu trách nhiệm hình sự tương ứng với hành vi và lỗi của mình, dựa trên phán xét của cơ quan tiến hành tố tụng.
Khái niệm tội phạm do người chưa thành niên (NCTN) gây ra và khái niệm NCTN phạm tội không hoàn toàn đồng nhất, nhưng chúng có mối quan hệ chặt chẽ NCTN phạm tội đề cập đến những cá nhân đặc biệt (NCTN) thực hiện hành vi phạm tội, trong khi tội phạm do NCTN gây ra chỉ rõ các hành vi phạm tội được thực hiện bởi nhóm đối tượng này.
