Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Tín ngưỡng thờ Mẫu đã có ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống của người Việt từ xưa đến nay Nhiều công trình nghiên cứu của các nhà khoa học hàng đầu đã được thực hiện về đề tài này, thể hiện sự quan tâm và tầm quan trọng của tín ngưỡng trong văn hóa Việt Nam.
+ Cuốn: “Đạo mẫu ở Việt Nam” của GS Ngô Đức Thịnh
+ Cuốn: “Giáo trình Cơ sở văn hoá Việt Nam” của GS Trần Quốc Vượng
+ Cuốn: “Các hình thái tín ngưỡng tôn giáo ở Việt Nam” của Nguyễn Đăng Duy
Ngoài ra còng rất nhiều các sách viết về tín ngưỡng đạo Mẫu
Liên quan đến đề tài nghiên cứu về tín ngưỡng thờ Mẫu ở Hưng Yên
Các tác giả hiện nay chủ yếu xuất bản những cuốn sách mô tả tổng quát về các di tích lịch sử và văn hóa liên quan đến tín ngưỡng này.
+ Cuốn: “Những di tích danh thắng tiêu biểu ở Phố Hiến - Hưng Yên” của Lâm Hải Ngọc
+ Cuốn: “Lịch sử - văn hoá Hưng Yên” do Bảo tàng tỉnh biên soạn và xuất bản
Cuốn sách “Di tích lịch sử - văn hoá đền Mẫu” của Hoàng Mạnh Thắng chỉ cung cấp cái nhìn tổng quan về các công trình mà chưa đi sâu vào nghiên cứu tín ngưỡng thờ đạo Mẫu tại Hưng Yên Do đó, đề tài của tôi mang tính mới mẻ và độc lập với các nghiên cứu trước đây về tín ngưỡng thờ Mẫu trong khu vực này.
3 Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
Đề tài nghiên cứu tập trung vào tín ngưỡng thờ Mẫu tại Hưng Yên, một trong những hình thức thờ tự tiêu biểu của vùng đất này Nghiên cứu nhằm làm nổi bật tầm ảnh hưởng sâu rộng của tín ngưỡng thờ Mẫu đối với đời sống của cư dân Hưng Yên.
Đề tài nghiên cứu tập trung vào việc khám phá các di tích lịch sử và văn hóa tiêu biểu liên quan đến tín ngưỡng thờ Mẫu tại Hưng Yên.
Trong quá trình thực hiện đề tài này có sử dụng các phương pháp như: + Phương pháp điền dã - thực địa
5 Bố cục của đề tài
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, phần mục lục, tài liệu tham khảo
Bố cục của khoá luận được chia làm 3 chương:
Chương 1: Tổng quan về tín ngưỡng thờ Mẫu ở Việt Nam
Chương 2: Một số di tích thờ Mẫu tiêu biểu ở tỉnh Hưng Yên
Chương 3: Hoạt động của tín ngưỡng thờ Mẫu ở Hưng Yên xưa và nay
B NỘI DUNG Chương 1 TỔNG QUAN VỀ TÍN NGƢỠNG THỜ MẪU Ở VIỆT NAM
1.1 Nguồn gốc tín ngƣỡng thờ Mẫu
Tín ngưỡng thờ Mẫu phản ánh sự giao thoa giữa các huyền thoại, thần thoại và truyện kể dân gian, trong đó các văn bản thần tích và thần phả cũng trải qua quá trình huyền thoại hóa và dân gian hóa Hiện tượng này không chỉ áp dụng cho các nữ thần mà còn cho Thánh Mẫu, cho thấy sự phong phú và đa dạng trong việc hiểu và thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu.
Tín ngưỡng thờ Mẫu là niềm tin của con người đối với các Mẫu, các Mẹ Định nghĩa về tín ngưỡng chính là niềm tin của một người về một cái gì đó, và tín ngưỡng thờ Mẫu phản ánh sự tôn kính và lòng biết ơn đối với các vị thần linh trong văn hóa dân gian Vậy tín ngưỡng thờ Mẫu bắt nguồn từ đâu?
Danh xưng Mẫu là theo tiếng Hán Còn theo tiếng Việt thì gọi là Mẹ,
Má, Mệ, Mạ… Nghĩa ban đầu của nó thì Mẫu và Mẹ đều chỉ người phụ nữ đã sinh ra một ai đó, một người nào đó
Tín ngưỡng thờ Mẫu đã hiện diện rộng rãi trên khắp Việt Nam, với nhiều biểu hiện phong phú và đa dạng Điều này cho thấy sự phát triển mạnh mẽ của tín ngưỡng này qua thời gian Vậy tín ngưỡng thờ Mẫu xuất hiện từ khi nào và có nguồn gốc ra sao? Hãy cùng tìm hiểu.
Mặc dù đã có nhiều nghiên cứu về tín ngưỡng thờ Mẫu, thời điểm chính xác bắt đầu tục thờ Đạo Mẫu ở Việt Nam vẫn chưa được xác định Tuy nhiên, nhiều người tin rằng Mẹ thần linh đã xuất hiện từ thời kỳ đầu của người Việt.
Nói đến nguồn gốc của sự ra đời của tín ngưỡng thờ Mẫu mà người ta
Từ buổi hồng hoang của lịch sử, con người sống hoàn toàn phụ thuộc vào tự nhiên và tin vào thần linh chi phối cuộc sống của họ Sự lo sợ đã dẫn đến việc hình thành các nghi lễ thờ cúng những hiện tượng tự nhiên như thần sông, thần núi, và thần cây Nhiều vị thần được hóa thân thành những nữ thần, chẳng hạn như Mẹ cây, thể hiện mối liên hệ sâu sắc giữa con người và thiên nhiên.
Mẹ nước, Mẹ đất, Mẹ trời là những hình tượng gắn liền với các truyền thuyết Việt Nam, trong đó có Mẫu cây hay Mẫu thượng ngàn, được cho là hiện thân của công chúa Mị Nương Quế Hoa hoặc công chúa La Bình, con gái của thần Tản Viên Mẫu thoải (thủy) không chỉ là một bà mà là nhiều bà, con gái của Lạc Long Quân, người đã chọn ba người để cai quản sông nước Các Mẫu như Mẫu Địa, Mẫu Thiên cũng được hình tượng hóa tương tự Ngoài ra, truyền thuyết về Mẫu Liễu Hạnh, một nàng công chúa phạm tội bị đày xuống trần gian, cũng được lưu truyền qua các câu chuyện dân gian.
Tín ngưỡng thờ Mẫu đã xuất hiện từ những hiện tượng cúng các nữ thần, được coi là mẹ của tự nhiên, phản ánh mối liên hệ sâu sắc giữa con người và thiên nhiên Mẫu Thượng Ngàn là hình tượng đầu tiên, xuất phát từ cuộc sống gắn liền với rừng núi và muông thú Khi cư dân chuyển xuống đồng bằng, các hình tượng Mẫu khác như Mẫu Thủy, Mẫu Địa, Mẫu Thiên cũng xuất hiện, thể hiện sự phát triển của tín ngưỡng này Sự phát triển của tín ngưỡng thờ Mẫu còn liên quan đến nhu cầu được che chở trước những biến động xã hội, điển hình là sự ra đời của Thánh Mẫu Liễu Hạnh trong bối cảnh khủng hoảng chính trị và xã hội của đất nước.
Từ xưa đến nay, cư dân chủ yếu sống bằng nghề nông nghiệp và luôn phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên Khi thời tiết thuận lợi, mùa màng bội thu mang lại cuộc sống no đủ, nhưng khi hạn hán xảy ra, dân cư phải đối mặt với đói khổ và lưu tán Điều này cho thấy, không chỉ trong quá khứ mà hiện tại, người dân vẫn chịu nhiều ảnh hưởng từ thiên nhiên Vì vậy, họ luôn mong mỏi có được sự che chở và một cuộc sống tốt đẹp hơn.
Ai có thể thực hiện những điều mong ước? Người ta tìm đến sự che chở của người mẹ, dù là tự nhiên hóa hay nhân cách hóa từ con người Họ tin rằng việc thờ cúng sẽ mang lại cuộc sống tốt đẹp hơn, vì "có thờ có thiêng, có kiêng có lành," dù chỉ là niềm tin tinh thần Từ đó, tín ngưỡng thờ Mẫu ra đời.
Mẹ là người sinh ra và nuôi dưỡng con, luôn chở che trong suốt quãng đời Trước những thử thách và nguy hiểm của cuộc sống, người Mẹ thể hiện đức tính bao dung và kiên cường Trong bối cảnh nông nghiệp, vai trò của người phụ nữ càng trở nên quan trọng, tạo nên niềm tin vào sự che chở của Mẹ Tín ngưỡng thờ Mẫu ra đời từ những khó khăn do thiên nhiên và lịch sử, thể hiện mong muốn tìm kiếm niềm tin và hy vọng cho cuộc sống tốt đẹp hơn.
1.1.2 Lịch sử phát triển của tín ngưỡng thờ Mẫu