NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
- Đánh giá hiệu quả của việc sử dụng bài tập tình huống để rèn luyện kĩ năng suy luận cho học sinh trong dạy học Sinh học ở trường THPT
- Xác định tính khả thi của việc sử dụng bài tập tình huống để rèn luyện kĩ năng suy luận cho học sinh
- Thu thập số liệu để xác định các kết quả về định tính, định lƣợng của kết quả thực nghiệm sƣ phạm
Trong quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi đã tiến hành giảng dạy thực nghiệm một số bài lý thuyết liên quan đến Sinh học tế bào trong chương trình Sinh học 10 của bậc THPT.
Bảng 3.1 Các bài dạy thực nghiệm trong phần Sinh học tế bào (Sinh học 10 THPT)
TT Tên bài Số tiết Tiết PPCT
Bài 3,4 Các nguyên tố hoá học, nước, cacbohiđrat 1 4
Bài 7 Tế bào nhân sơ 1 7
- Chúng tôi chọn 2 trường THPT ở Nghệ An để thực nghiệm
1 Trường THPT Hà Huy Tập (TP Vinh)
2 Trường THPT Nghi Lộc I (Huyện Nghi Lộc)
Để đáp ứng yêu cầu của chương trình đào tạo sư phạm, chúng tôi tiến hành khảo sát chất lượng học tập môn Sinh học tại các trường Mỗi trường được chọn hai lớp có sĩ số tương đương, trình độ và chất lượng học tập đồng đều.
Trong quá trình thực hiện chương trình, chúng tôi đã hợp tác chặt chẽ với các giáo viên bộ môn tại các trường để thống nhất nội dung giảng dạy, phương pháp giảng dạy và cách thức kiểm tra, đánh giá.
3.3.2 Bố trí thực nghiệm Ở đây chúng tôi tiến hành thực nghiệm theo mục tiêu (không có lớp đối chứng), tiến hành trên 4 lớp với số lƣợng khoảng 184 học sinh, gồm:
- Trước TN chúng tôi cho học sinh làm 1 bài kiểm tra với các câu hỏi cần kĩ năng suy luận
Trong quá trình thực hiện giáo dục sư phạm, chúng tôi đã tiến hành kiểm tra bốn lần với bốn đề khác nhau (như đã nêu trong phần phụ lục) để đánh giá bốn tiêu chí đã được xác định trong quá trình dạy học về Sinh học tế bào.
Bảng 3.2 Các tiêu chí/kĩ năng đƣợc đánh giá qua các lần kiểm tra trong thực nghiệm
Tiêu chí/Kĩ năng Lần kiểm tra
Lần 1 Lần 2 Lần 3 Lần 4 Lần 5
KN tiếp nhận câu hỏi và xác định đƣợc tiền đề
Bài 3,4 Bài 4,5 Bài 6 Bài 7 Bài
KN thiết lập đƣợc mối quan hệ về mặt nội dung giữa các tiền đề
Bài 3,4 Bài 4,5 Bài 6 Bài 7 Bài
KN đƣa ra đƣợc phán đoán mới (kết luận) xác thực
Bài 3,4 Bài 4,5 Bài 6 Bài 7 Bài
KN tổ chức, sắp xếp các thông tin trong các phán đoán mới mang tính logic
Bài 3,4 Bài 4,5 Bài 6 Bài 7 Bài
- Sử dụng qui trình và các biện pháp để rèn luyện kĩ năng suy luận cho học sinh nhƣ trong phần nội dung đã trình bày
Cuối đợt thực nghiệm kéo dài 2 tuần, chúng tôi đã tiến hành kiểm tra độ bền kiến thức của học sinh qua một đề kiểm tra Đề kiểm tra này bao gồm các câu hỏi liên quan đến nội dung Sinh học tế bào, yêu cầu học sinh phải có kỹ năng suy luận để trả lời chính xác.
Trong các bài kiểm tra, chúng tôi không chấm điểm mà chủ yếu đánh giá khả năng suy luận của học sinh thông qua việc so sánh bài làm của các em với các tiêu chí đã được đề ra.
- Các đề kiểm tra đƣợc thực hiện cùng thời điểm, cùng đề và cùng tiêu chí đánh giá
Sau khi rèn luyện kỹ năng suy luận, tiến hành đánh giá và so sánh kết quả của các bài làm của học sinh dựa trên các tiêu chí đã đề ra.
3.4 KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM
* Phân tích định lượng các bài kiểm tra trong thực nghiệm
Sau mỗi bài kiểm tra, chúng tôi đánh giá khả năng rèn luyện kỹ năng suy luận của học sinh bằng cách so sánh bài làm với các tiêu chí đã đề ra Số liệu thống kê từ các lần kiểm tra được thể hiện qua các bảng 3.3, 3.4, 3.5 và 3.6.
Bảng 3.3 Bảng tổng hợp kết quả đạt đƣợc của tiêu chí 1 qua các lần kiểm tra
Lần kiểm tra Số bài Mức độ đạt đƣợc
Bảng 3.4 Bảng tổng hợp kết quả đạt đƣợc của tiêu chí 2 qua các lần kiểm tra
Lần kiểm tra Số bài Mức độ đạt đƣợc
Bảng 3.5 Bảng tổng hợp kết quả đạt đƣợc của tiêu chí 3 qua các lần kiểm tra
Lần kiểm tra Số bài Mức độ đạt đƣợc
Bảng 3.6 Bảng tổng hợp kết quả đạt đƣợc của tiêu chí 4 qua các lần kiểm tra
Lần kiểm tra Số bài Mức độ đạt đƣợc
Qua bảng các bảng 3.3 – 3.6 cho thấy:
- Ở bài kiểm tra số 1 (giai đoạn trước thực nghiệm) HS chủ yếu đạt được mức độ 1 của kĩ năng suy luận (67, 02 – 68,47)
- Kết quả kiểm tra đối với mỗi tiêu chí/kĩ năng ở ba lần tiếp theo cho thấy số
HS đạt mức 1 giảm xuống còn số HS đạt mức 2, mức 3 tăng dần lên, đặc biệt là mức
3 Điều thay đổi đáng kể nhất là ở 3 kĩ năng: kĩ năng thiết lập đƣợc mối quan hệ về mặt nội dung giữa các tiền đề; kĩ năng tổ chức, sắp xếp các thông tin trong các phán đoán mới mang tính logic; kĩ năng đƣa ra đƣợc phán đoán mới (kết luận) xác thực đã có sự tiến bộ đáng kể so với lần kiểm tra 1 Tỉ lệ HS đạt mức 1 đã giảm rất nhanh sau các lần kiểm tra
Sau khi kiểm tra, chúng tôi đã tiến hành đối chiếu kết quả bài làm của học sinh với các tiêu chí đã đề ra Kết quả thu được được so sánh với kết quả kiểm tra trước thực nghiệm, như thể hiện trong bảng dưới đây.
Bảng 3.7 Bảng tổng hợp các mức độ của từng tiêu chí của kĩ năng suy luận Tiêu chí Số bài Lần kiểm tra
Hình 3.1 Đồ thị biểu diễn các mức độ đạt được của tiêu chí 1 trước TN và sau TN
Mức độ 3 Mức độ 2 Mức độ 1
Hình 3.2 Đồ thị biểu diễn các mức độ đạt được của tiêu chí 2 trước TN và sau TN
Mức độ 3 Mức độ 2 Mức độ 1
Hình 3.3 Đồ thị biểu diễn các mức độ đạt được của tiêu chí 3 trước TN và sau TN
Mức độ 3 Mức độ 2 Mức độ 1
Hình 3.4 Đồ thị biểu diễn các mức độ đạt được của tiêu chí 4 trước TN và sau TN
Kết quả từ bảng 3.3 và các đồ thị 3.1, 3.2, 3.3, 3.4 cho thấy rằng trong giai đoạn trước thực nghiệm, tỷ lệ học sinh đạt mức độ 2 ở tiêu chí 1 và 2 khá cao (42% - 46%), trong khi đó, ở tiêu chí 3 và 4, tỷ lệ này chỉ đạt 16% - 20% Đặc biệt, mức độ 3 có rất ít học sinh đạt được (7% - 28%), cho thấy học sinh có kiến thức nhưng chưa biết vận dụng và lập luận để giải quyết vấn đề Sau khi được rèn luyện kỹ năng suy luận, chúng tôi nhận thấy mức độ 1 giảm rõ rệt (8% - 29%) trong cả 4 tiêu chí, trong khi mức độ 2 và 3 tăng lên đáng kể Điều này chứng tỏ rằng việc áp dụng các bài tập tình huống và quy trình rèn luyện như đề tài đã đề xuất có hiệu quả tích cực trong việc nâng cao kỹ năng suy luận cho học sinh.
Thông qua việc quan sát lớp học, tham gia dự giờ, và trao đổi với giáo viên cũng như học sinh, cùng với việc phân tích chất lượng tiếp thu của học sinh qua các bài kiểm tra, chúng tôi đã nhận diện được những vấn đề nổi bật trong quá trình học tập.
* Về hiệu quả của việc sử dụng bài tập tình huống trong dạy học:
Việc áp dụng các bài tập tình huống trong giảng dạy giúp nâng cao kỹ năng suy luận cho học sinh, từ đó kích thích hoạt động nhận thức và cải thiện hiệu quả học tập trong bộ môn.
Không khí lớp học trở nên sôi nổi khi các bài tập tình huống được đưa ra, khiến học sinh hứng thú và tích cực tham gia vào nội dung bài học Các em không chỉ tranh luận sôi nổi mà còn chủ động khám phá kiến thức mới, đồng thời củng cố lại những kiến thức cơ bản và sửa chữa các sai lầm do hiểu biết chưa đầy đủ.
- Các bài tập tình huống đã kích thích đƣợc tính tích cực suy nghĩ, tìm tòi, sáng tạo của học sinh
* Về hiệu quả của qui trình rèn luyện kĩ năng suy luận