Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Trên thế giới, nhiều nhà khoa học đã nghiên cứu về "Vận dụng dạy học kiến tạo", cho rằng người học xây dựng kiến thức mới dựa trên kinh nghiệm và kiến thức sẵn có Các nghiên cứu đã chỉ ra những quan niệm sai lệch phổ biến ở học sinh, đồng thời tìm ra nguyên nhân và phương pháp khắc phục, từ đó giúp học sinh phát triển kiến thức một cách vững chắc và sâu sắc hơn.
Tác giả Trần Thị Cát và Đồng Thị Diện đã điều tra và phát hiện những quan niệm sai lệch của học sinh THCS về điện và quang học, đồng thời đề xuất giải pháp khắc phục Tác giả Lê Văn Giáo cũng nghiên cứu và đề xuất biện pháp nhằm sửa chữa những sai lầm trong hiểu biết của học sinh THCS về điện học và quang học Nguyễn Hữu Tòan đã tiến hành nghiên cứu để khắc phục quan niệm sai lầm của học sinh về các lực trong chương trình vật lý THPT thông qua thí nghiệm Cuối cùng, Bùi Kim Yến đã áp dụng lý thuyết kiến tạo trong việc giảng dạy phần "Động học và động lực học chất điểm" ở trường THPT, tập trung chủ yếu vào động lực học.
Mặc dù nhiều tác giả đã nghiên cứu lý thuyết kiến tạo, vẫn còn nhiều vấn đề cần giải quyết liên quan đến quan niệm sai lệch của học sinh Điều này đặc biệt quan trọng khi giảng dạy chương "Động học chất điểm" cho học viên tại Trung tâm GDTX.
Mục đích nghiên cứu
Vận dụng dạy học kiến tạo ở chương “Động học chất điểm” vật lý 10
THPT (ban cơ bản) nhằm tạo điều kiện cho học sinh phát huy hiểu biết sẵn có và khắc phục những quan niệm sai lầm, từ đó nâng cao chất lượng dạy học chương này ở lớp 10 và môn Vật lý tại trường THPT.
4 Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
+ Họat động dạy và học vật lý ở trường THPT
+ Nghiên cứu, vận dụng lý thuyết kiến tạo trong dạy học vật lý
+ Nghiên cứu kiến thức chương “Động học chất điểm” Vật lý 10 ban cơ bản
Dạy học chương "Động học chất điểm" trong môn Vật lý 10 ban cơ bản tại Trung tâm GDTX-Q12, TP HCM, được thực hiện theo hướng vận dụng dạy học kiến tạo, nhằm phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh Phương pháp này không chỉ giúp học sinh nắm vững kiến thức lý thuyết mà còn áp dụng vào thực tiễn, tạo động lực học tập và phát triển kỹ năng tư duy phản biện.
Vận dụng phương pháp dạy học kiến tạo trong chương "Động học chất điểm" của Vật lý 10 ban cơ bản có thể khắc phục những quan niệm sai lệch của học sinh, từ đó nâng cao chất lượng dạy học chương này và cải thiện hiệu quả giảng dạy Vật lý tại trường trung học phổ thông.
- Nghiên cứu cơ sở lý luận và nội dung của lý thuyết kiến tạo
- Đề xuất tiến trình dạy học theo lý thuyết kiến tạo
- Nghiên cứu nội dung chương “Động học chất điểm” Vật lý 10 ban cơ bản
-Tìm hiểu thực trạng dạy học ở trường phổ thông, ở Trung tâm GDTX- Q12 -TP HCM
- Soạn thảo một số giáo án thuộc chương “Động học chất điểm” theo tiến trình dạy học kiến tạo đã đề xuất
- Thực nghiêm sư phạm, xử lý kết quả
Nghiên cứu lý thuyết trong giáo dục bao gồm việc phân tích cơ sở lý luận của các phương pháp dạy học tổng quát, đồng thời tập trung vào phương pháp dạy học vận dụng lý thuyết kiến tạo Bên cạnh đó, việc xem xét các công trình khoa học liên quan đến đề tài cũng rất quan trọng Cuối cùng, nghiên cứu chương trình Vật lý 10 ban cơ bản sẽ cung cấp cái nhìn sâu sắc về cách thức triển khai các phương pháp dạy học hiệu quả trong bối cảnh giáo dục hiện nay.
Điều tra thực trạng dạy học cơ học tại trường THPT và Trung tâm GDTX-Q12, TP HCM, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát hiện và xử lý các quan niệm sai lầm của học sinh Việc này không chỉ giúp nâng cao chất lượng giảng dạy mà còn đảm bảo học sinh nắm vững kiến thức cơ bản về cơ học.
Thực nghiệm sư phạm bao gồm việc giảng dạy theo các giáo án đã soạn thảo, tham gia thảo luận với giáo viên trong tổ bộ môn, và kiểm tra mức độ nhận thức của học sinh ở lớp thực nghiệm so với lớp đối chứng Qua đó, thu thập và xử lý kết quả bằng phương pháp thống kê toán học để đưa ra kết luận và đề xuất kiến nghị phù hợp.
7.3 Phương pháp thống kê toán học
- Xử lý kết quả thực nghiệm sư phạm bằng thống kê toán học
8 Đóng góp của luận văn
- Tổng hợp tương đối đầy đủ các quan điểm dạy học theo lý thuyết kiến tạo
- Đề xuất biện pháp phát hiện quan niệm sai và xử lý quan niệm sai của học sinh trong chương “Động học chất điểm”
- Đề xuất quy trình dạy học một số kiến thức chương “Động học chất điểm” Vật lý 10 (ban cơ bản) theo quan điểm kiến tạo
- Thiết kế giáo án minh họa cho việc dạy học chương “Động học chất điểm” Vật lý 10 (ban cơ bản) theo quan điểm kiến tạo
Luận văn có thể trở thành tài liệu tham khảo hữu ích, hỗ trợ giáo viên trong việc đổi mới phương pháp giảng dạy tại trường phổ thông trong bối cảnh hiện nay.
Ngoài phần mục lục (3 trang), mở đầu (5 trang), kết luận (1 trang) và tài liệu tham khảo (2 trang), nội dung luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận của việc tổ chức họat động nhận thức cho học sinh theo quan điểm kiến tạo trong dạy học vật lý (26 trang)
Chương 2: Vận dụng dạy học kiến tạo chương “Động học chất điểm” Vật lý 10 THPT ban cơ bản (32 trang)
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm (9 trang)
Ngoài ra, luận văn còn có phần phụ lục (12 trang)
Chương 1: Cơ sở lý luận của việc tổ chức họat động nhận thức cho học sinh theo quan điểm kiến tạo trong dạy học vật lý
1.1 Tổ chức họat động nhận thức theo quan điểm kiến tạo
1.1.1 Tổ chức họat động nhận thức
Xuất phát từ quy luật chung của hoạt động nhận thức, V.I.Lênin đã chỉ rõ “
Con đường biện chứng của nhận thức chân lý bắt đầu từ trực quan sinh động, chuyển sang tư duy trừu tượng và quay trở lại thực tiễn, phản ánh sự phát triển của nhận thức về thực tại khách quan Trong lịch sử phát triển của khoa học, đặc biệt là vật lý, nhiều nhà nghiên cứu đã đóng góp vào việc hình thành con đường nhận thức này.
V.G.Ra zumôpxki đã khái quát hóa quá trình nghiên cứu thành bốn bước chính: đầu tiên, tổng hợp các sự kiện khởi đầu để xây dựng mô hình giả định trừu tượng; tiếp theo, từ mô hình này, sử dụng suy luận logic hoặc toán học để đưa ra hệ quả; cuối cùng, kiểm tra các hệ quả logic bằng thực nghiệm.
Trong quá trình kiểm tra thực nghiệm, nếu kết quả thu được phù hợp với hệ quả logic, giả thuyết sẽ được chấp nhận và trở thành chân lý khoa học, dẫn đến việc hình thành định luật và thuyết vật lý Ngược lại, nếu kết quả thực nghiệm không tương thích với hệ quả logic, cần phải điều chỉnh hoặc thay đổi mô hình hiện tại.
Khi mô hình được chấp nhận thì nó trở thành nguồn tri thức mới và được vận dụng để giải thích những sự kiện thực nghiệm mới
Mỗi mô hình và lý thuyết chỉ phản ánh một khía cạnh của thực tế; khi mở rộng phạm vi ứng dụng, nếu lý thuyết không còn phù hợp với điều kiện thực nghiệm, cần phải điều chỉnh hoặc bắt đầu lại quá trình nhận thức Áp dụng chu trình sáng tạo vào dạy học giúp xây dựng một tiến trình nhận thức vật lý hiệu quả cho học sinh.
Mô hình giả định trừu tượng
Những sự kiện khởi đầu
Hình 1.1 Chu trình sáng tạo khoa học[14,20,27]
Trong quá trình giảng dạy, giáo viên khởi đầu bài học bằng các bài tập, thí nghiệm hoặc câu hỏi để kích thích sự tò mò và nhu cầu tìm hiểu của học sinh Sự kiện khởi đầu này cần phải dựa trên kiến thức đã có của học sinh và tạo ra mâu thuẫn giữa những hiểu biết hiện tại và vấn đề mới cần giải quyết Giáo viên cần lựa chọn sự kiện phù hợp với đối tượng học sinh, có thể là hiện tượng vật lý quen thuộc, thí nghiệm đơn giản hoặc đoạn phim hấp dẫn Khi học sinh cảm thấy hứng thú và muốn tìm tòi, giáo viên có thể đánh giá được mức độ hiểu biết của các em, từ đó định hướng cho việc củng cố kiến thức hoặc phát triển mô hình và giả thuyết mới để giải quyết vấn đề.
- Xây dựng mô hình, giả thuyết
Giai đoạn nghiên cứu hiện tượng là rất quan trọng và phức tạp, nơi tri thức được xây dựng để đưa ra dự đoán từ các mô hình hoặc dữ liệu có sẵn Qua việc đề xuất mô hình khả thi, chúng ta có thể tìm ra giải pháp cho vấn đề cần nghiên cứu hoặc phỏng đoán các biến cố thực nghiệm có thể xảy ra Ngoài ra, từ các mô hình đã biết, có thể sử dụng suy luận để phát triển mô hình giả thuyết mới, giúp tiếp cận vấn đề cần tìm một cách hiệu quả.
Trong giai đoạn này, học sinh cần phát huy tư duy trực giác, đồng thời rèn luyện tư duy logic và khả năng khái quát hóa kiến thức đã học.
Giáo viên cần kết hợp khả năng quan sát tinh tế và suy luận để giúp học sinh đưa ra giả thuyết Tùy thuộc vào từng đối tượng học sinh, việc dẫn dắt và định hướng có thể thực hiện qua các câu hỏi, gợi ý, hoặc mối quan hệ giữa các đại lượng vật lý, đồng thời cung cấp một số phương án để học sinh lựa chọn.
- Suy luận ra các hệ quả logic
