Cơ sở lý luận và thực tiễn
Cơ sở lý luận
2.1.1 Khái niệm về rối loạn cảm xúc lưỡng cực [3], [4]
- Khái niệm ban đầu về loạn thần hưng trầm cảm được sử dụng chủ yếu hiện nay như một từ đồng nghĩa với rối loạn cảm xúc lưỡng cực
* Các quan niệm khác nhau về bệnh loạn thần hưng trầm cảm:
Từ thời cổ đại, Hypocrate đã mô tả hai trạng thái tâm lý là hưng cảm và trầm cảm Sau đó, nhiều tác giả khác cũng đã nghiên cứu và nêu rõ mối quan hệ giữa hai trạng thái này, góp phần làm phong phú thêm hiểu biết về tâm lý con người.
- 1899 Kraepeliu (Đức) mô tả đầy đủ bệnh này và đề nghị đặt tên là Psyclose Moniaco Deressve (PMD)
- Khuynh hướng chung của các nhà tâm thần học hiện đại và thu hẹp bệnh này lại theo những tiêu chuẩn chặt chẽ sau đây:
Các trạng thái hưng cảm và trầm cảm thường xuất hiện một cách tự phát, đóng vai trò quan trọng trong bối cảnh bệnh lý Mặc dù thời gian kéo dài, nhưng những trạng thái này vẫn có giới hạn rõ ràng.
Các trạng thái bệnh lý không liên quan đến dị tật tâm thần, mặc dù có thể tái phát nhiều lần, nhưng trong giai đoạn thuyên giảm, người bệnh thường trở lại gần như bình thường.
+ Trạng thái hưng cảm và trầm cảm có thể xen kẽ nhau hay không xen kẽ nhau
Rối loạn khí sắc là một tình trạng nổi bật, có sự giới hạn rõ rệt trong một khoảng thời gian nhất định mà không kèm theo các triệu chứng của quá trình thực thể hay các rối loạn phân biệt khác.
Rối loạn cảm xúc lưỡng cực, theo TCD.10, là tình trạng xuất hiện các giai đoạn lặp đi lặp lại ít nhất hai lần, dẫn đến sự thay đổi đáng kể về khí sắc và hoạt động của người bệnh Các triệu chứng có thể bao gồm giai đoạn tăng khí sắc, năng lượng và hoạt động, hay còn gọi là hưng cảm, hoặc giai đoạn giảm khí sắc, năng lượng và hoạt động, được gọi là trầm cảm.
+ Đặc điểm trung là bệnh thường hồi phục hoàn toàn
+ Tỷ lệ mắc bệnh ở hai giới gần như nhau
+ Các giai đoạn hưng cảm hay trầm cảm thường xảy ra sau các streess tâm lý xã hội
+ Các giai đoạn hưng cảm thường bắt đầu đột ngột kéo dài trung bình khoảng 4 tháng, cơn trầm cảm có khuynh hướng kéo dài hơn khoảng 6 tháng
Tỷ lệ mắc bệnh khác nhau giữa các quốc gia, với Liên Xô cũ là 0,04%, Anh 0,4%, và Pháp 0,5% Tại Việt Nam, hiện chưa có thống kê cụ thể về tỷ lệ mắc bệnh này Theo Tổ chức Y tế Thế giới, tỷ lệ mắc bệnh ở nam và nữ gần như tương đương nhau.
RLCXLC là một rối loạn khí sắc mãn tính, đặc trưng bởi sự xen kẽ giữa các giai đoạn hưng cảm hoặc hưng cảm nhẹ và các giai đoạn trầm cảm tiến triển Bệnh lý này có nguồn gốc nội sinh, nhưng cơ chế bệnh sinh vẫn chưa được làm rõ và còn đang trong giai đoạn giả thuyết.
Nghiên cứu của Allen (1976) cho thấy tỷ lệ mắc RLCXLC ở cặp sinh đôi cùng trứng lên tới 72%, trong khi tỷ lệ ở cặp sinh đôi khác trứng chỉ là 14% Gần đây, các tỷ lệ này đã giảm xuống còn 40% và từ 5-10% Để xác định các gen liên quan đến nguy cơ RLCXLC, giả thuyết cho rằng các gen có thể nằm trên các nhiễm sắc thể 4, 6, 12, 13, 15, 18 và 22, cho thấy có nhiều gen cùng góp phần vào nguy cơ này.
Cơ chế sinh học của Serotonin và Norepinephrine trong trầm cảm (TC) cũng có thể liên quan đến hưng cảm (HC) Mặc dù Norepinephrine có mối liên hệ rõ ràng với hưng cảm, khi lượng cao dẫn đến trạng thái hưng phấn, thì Serotonin lại không cho thấy mối quan hệ tương tự; thực tế, hưng cảm có thể liên quan đến giảm lượng Serotonin Điều này gợi ý rằng hành vi hưng cảm có thể che giấu trạng thái trầm cảm Một số nhà nghiên cứu đề xuất rằng lượng Serotonin thấp có thể cho phép hoạt động của Norepinephrine thấp, dẫn đến trầm cảm, trong khi Norepinephrine cao lại gây ra hưng cảm.
Một số cơ chế sinh học quan trọng liên quan đến việc khởi phát rối loạn chuyển hóa lipid và cholesterol (RLCXLC) bao gồm bất thường ở trục hạ đồi tuyến yên, tuyến thượng thận, và tuyến giáp Bên cạnh đó, sự mất cân bằng chất dẫn truyền thần kinh thực thụ, chất truyền tin thứ hai, và rối loạn chức năng của ty thể cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình này.
* Một giai đoạn trầm cảm theo ICD.10 (phân biệt loại bệnh quốc tế lần thứ
10) dù ở mức độ nặng, vừa hay nhẹ một giai đoạn trầm cảm phải có những biểu hiện đặc trưng như sau:
- Mất mọi quan tâm thích thú
- Giảm năng lượng, tăng mệt mỏi, dù chỉ một cố gắng nhỏ
* Thường có những triệu chứng phổ biến khác là:
- Giảm sự tập trung chú ý
- Giảm sút tính tự trọng và lòng tự tin
- Có ý tưởng bị tội không xứng đáng
- Nhìn vào tương lai ảm đạm bi quan
- Ý tưởng và hành vi tự hủy hoại hoặc tự sát
- Thể trạng nặng thường có các triệu chứng sinh học sút cân mất 5% trọng lượng cơ thể/1 tháng, giảm dục năng, mất ngủ, thức giấc sớm
- Phải có 2/3 triệu chứng đặc trưng của trầm cảm
- 2/7 triệu chứng phổ biến khác hay gặp trong trầm cảm
- Không có triệu chứng sinh học của trầm cảm
- Kéo dài ít nhất 2 tuần
- Phải có 2/3 triệu chứng đặc trưng của trầm cảm
- Có ít nhất 3/7 triệu chứng phổ biến khác hay gặp trong trầm cảm
- Gây nhiều trở ngại trong sinh hoạt gia đình, xã hội, nghề nghiệp
- Kéo dài ít nhất 2 tuần
- Phải có 2/3 triệu chứng đặc trưng của trầm cảm
- Có ít nhất 3/7 triệu chứng phổ biến khác hay gặp trong trầm cảm
- Có triệu chứng sinh học của trầm cảm
- Ít khả năng tiếp tục gia đình, xã hội, nghề nghiệp
- Tăng khí sắc nhẹ và dai dẳng nhiều ngày
- Tăng năng lượng và hoạt động
- Cảm giác thoải mái làm việc có hiệu suất dễ chan hòa, ba hoa, suồng sã, có thể cáu kỉnh, tự phụ, thô lỗ
- Ít ngủ (giảm nhu cầu ngủ)
- Khả năng tập trung chú ý giảm
- Không gián đoạn công việc
Hưng cảm vừa (Hưng cảm không có các triệu chứng loạn thần)
- Khí sắc tăng cao, không tưng xứng với hoàn cảnh người bệnh
- Có thể thay đổi từ vui vẻ đến kích động gần như không thể kiểm tra được
- Tăng năng lượng hoạt động thái quá, nói nhanh
- Mất khả năng kiềm chế xã hội thông thường
- Chú ý không thể duy trì được, dùng từ rõ rệt
- Tự cao quá mức, khuếch đại, lạc quan
- Đánh giá sâu sắc rực rỡ đẹp, nhạy cảm chủ quan ranh giới
- Lao vào mưu đề ngông cuồng, không thực tế
- Công kích đam mê, si tình, đùa đến không thích hợp
- Có thể cau có ngờ vực
- Thời gian ít nhất 1 tuần
- Gián đoạn công việc xã hội và gia đình
Hưng cảm nặng có các triệu chứng loạn thần
- Khí sắc tăng quá cao
- Hoạt động thể lực mạnh kéo dài dẫn đến kích động xâm phạm hoặc hung bạo
- Tự đánh giá quá mức dẫn đến ý tưởng tự dao, hoang tưởng tự cao hay tôn vinh về nguồn gốc, vai trò nổi bật, đôi khi còn hoang tưởng
- Tư duy phi tán, nói nhanh có thể làm cho người khác không hiểu được người bệnh
- Sao nhãng ăn uống, vệ sinh cá nhân dẫn đến mất nước
- Có thể hoang tưởng hoặc ảo giác có hoặc không phù hợp với khí sắc
Tùy theo từng giai đoạn bệnh hiện tại mà người ta phân thành các loại sau:
Rối loạn cảm xúc lưỡng cực hiện tại giai đoạn hưng cảm nhẹ F31.0 (Bipitar affective Disorder, Curent Episode Hypomanic) Để chẩn đoán xác định:
- Giai đoạn hiện nay phải có đầy đủ các tiêu chuẩn hưng cảm nhẹ (F30.0)
- Phải có ít nhất một giai đoạn rối loạn cảm xúc khác (hưng cảm nhẹ, hưng cảm, trầm cảm hoặc hỗn hợp) trước đây
- Rối loạn cảm xúc lưỡng cực hiện tại giai đoạn hưng cảm không có các triệu chứng loạn thần F31.1 (Bipitar affctive Disorder, Curent Episode Manic Without Psyclotic Symptoms)
- Phải có đầy đủ tiêu chuẩn của hưng cảm không có các triệu chứng loạn thần (F30.1)
- Ít nhất có giai đoạn rối loạn cảm xúc khác (hưng cảm nhẹ, hưng cảm trầm cảm hoặc hỗn hợp) trong quá khứ
Rối loạn cảm xúc lưỡng cực hiện tại giai đoạn hưng cảm có các triệu chứng loạn thần (F31.2) (Bipitar affctive Disorder, Curent Episode Manic With Psyclotic Symptoms)
- Giai đoạn hiện tại phải có đầy đủ các tiêu chuẩn của hưng cảm có các triệu chứng loạn thần (F30.2)
- Phải có ít nhất một giai đoạn rối loạn cảm xúc khác (hưng cảm nhẹ, hưng cảm, trầm cảm hoặc hỗn hợp) trong quá khứ
Rối loạn cảm xúc lưỡng cực hiện tại giai đoạn trầm cảm nhẹ hoặc vừa F31.3 (Bipitar affctive Disorder, Curent Episode Mild or Moderate Depression)
- Giai đoạn hiện tại phải có đầy đủ các tiêu chuẩn cho một giai đoạn trầm cảm nhẹ hoặc vừa (F32, F32.1)
- Phải có ít nhất một giai đoạn rối loạn cảm xúc hưng cảm nhẹ, hưng cảm hoặc hỗn hợp trong thời gian quá khứ
RLCXLC hiện tại giai đoạn trầm cảm nặng không có triệu chứng loạn thần F31.4 (Bipitar affctive Disorder, Curent Episode Severe Depresion Without Psyclotic Symptoms)
- Giai đoạn hiện tại phải có đầy đủ các tiêu chuẩn của một giai đoạn trầm cảm nặng không có các triệu chứng loạn thần F32.3
- Phải có ít nhất một giai đoạn rối loạn cảm xúc hưng cảm nhẹ, hưng cảm, hoặc hỗn hợp trong giai đoạn trước đây
Rối loạn cảm xúc lưỡng cực hiện tại giai đoạn trầm cảm nặng có các triệu chứng loạn thần F31.5 (Bipitar affctive Disorder, Curent Episode Severe Dipresion With Psyclotic Symptoms)
- Giai đoạn hiện tại phải có đầy đủ các tiêu chuẩn cho một giai đoạn trầm cảm nặng có các triệu chứng loạn thần (F32.3.)
- Phải có ít nhất một giai đoạn rối loạn cảm xúc hưng cảm nhẹ, hưng cảm hoặc hỗn hợp trong quá khứ
Rối loạn cảm xúc lưỡng cực hiện tại giai đoạn hỗn hợp F31.6 (Bipitar affctive Disorder, Curent Episode Mixed)
Người bệnh rối loạn cảm xúc lưỡng cực thường trải qua ít nhất một giai đoạn hưng cảm, hưng cảm nhẹ hoặc hỗn hợp, với các triệu chứng có thể thay đổi nhanh chóng giữa hưng cảm, hưng cảm nhẹ và trầm cảm Hình thái điển hình của rối loạn này là sự thay đổi giữa các giai đoạn trầm cảm và hưng cảm, xen kẽ với những thời kỳ khí sắc bình thường Trong các giai đoạn này, bệnh nhân có thể trải qua khí sắc trầm kèm theo hoạt động thái quá và nói nhiều, hoặc khí sắc hưng cảm với ý tưởng tự cao, đi kèm với kích động, mất năng lượng và giảm dục năng Triệu chứng có thể chuyển đổi nhanh chóng từ ngày này sang ngày khác, thậm chí từ giờ này sang giờ khác.
Chẩn đoán rối loạn cảm xúc lưỡng cực hỗn hợp chỉ được thực hiện khi cả hai nhóm triệu chứng đều thể hiện rõ ràng trong phần lớn giai đoạn hiện tại của bệnh, và giai đoạn này kéo dài ít nhất hai tuần.
Rối loạn phân biệt cảm xúc E25
Các rối loạn cảm xúc và phân biệt thường xuất hiện đồng thời trong cùng một giai đoạn của bệnh, nhưng cách nhau ít nhất vài ngày Mối liên hệ giữa chúng với các rối loạn cảm xúc điển hình (E30 - E39) và các rối loạn phân biệt (E20 - E24) vẫn chưa rõ ràng, khiến chúng được xem như một loại riêng biệt Do sự phổ biến của chúng, việc không chú ý đến những rối loạn này là điều không thể.
- Hoạt động hưng cảm: Rối loạn cảm xúc lưỡng cực lôi cuốn hữu ích…
+ Rối loạn cảm xúc lượng cực, ngôn ngữ có mục đích, có ý nghĩa sát thực tại
+ Tâm thần phân liệt, ngôn ngữ xa rời thực tại khó hiểu
* Hưng cảm: RLCXCL khoan khoái dễ chịu
Tâm thần phân liệt (TTPL) đơn điệu nghèo nàn, ít di động
+ Tâm thần phân liệt vô cảm xúc, bàng quan
- Thời gian giữa cơn: giữa cơn rối loạn cảm xúc hoàn toàn bình thường + Giữa cơn TTPL nhiều biểu hiện biến đổi nhân cách, thiếu hòa hợp
+ TTPL càng tiến triển vết phân biệt càng rõ rệt theo một số tác giả sau cơn thứ 3 TTPL làm biến đổi nhân cách rõ rệt
Trạng thái sa sút trí tuệ
- Khoái cảm, giải thể bản năng hoang tưởng tự cao rõ rệt
- Lâm sàng: Rối loạn cảm xúc lưỡng cực trí tuệ không sa sút, người bệnh không mất hoàn toàn khả năng tự kiểm soát hành vi tác phong
- Sa sút trí tuệ: Trí tuệ sa sút: dịch não tủy BW (+)
- Triệu chứng thần kinh người bệnh sa sút trí tuệ có biểu hiện tay run, nói khó lưỡi thập thò
- Điều trị triệu chứng: nhằm mục đích điều trị các giai đoạn (hưng hoặc trầm) Nếu các giai đoạn nặng phải nhập viện
+ Trầm cảm: Nhập viện đề phòng nguy cơ tự sát cao
+ Hưng cảm: Nhập viện để đối phó các hậu quả do kích động gây ra Điều trị giai đoạn trầm cảm
- Nếu lo âu, thì nên dùng thuốc chống trầm cảm gây êm dịu như Amitriptilive liều từ 50 - 100mg/ngày
- Nếu dạng ức chế thì dùng thuốc chống trầm cảm hoạt hóa Survetor 100- 200mg/ngày hoặc chống trầm cảm trung gian Auafanil 50 - 150mg/ngày
- Nếu lo âu dùng thuốc chống trầm cảm mới như Stablon 12,5 - 37,5mg/ngày
Điều trị bằng thuốc chống trầm cảm thường kéo dài từ 4 đến 6 tháng cho mức độ trung bình và từ 6 tháng đến 1 năm cho hội chứng trầm cảm nặng Việc ngừng điều trị cần được thực hiện dần dần trong khoảng 1-2 tháng để đảm bảo an toàn Đồng thời, cần chú ý đến việc điều trị giai đoạn hưng cảm để đạt hiệu quả tốt nhất.
Thuốc an thần kinh: Các thuốc an thần kinh được chỉ định để điều trị cơn hưng cảm
- Chống loạn thần và làm êm dịu:
- Chống loạn thần mạnh, có tác dụng tối đa đối với các loại hoang tưởng ảo giác
Thuốc an thần kinh luôn luôn phải được điều chỉnh tùy theo sự dung nạp và hiệu quả [3], [7]
Thuốc điều chỉnh khí sắc
Muối Lithium có hiệu quả trong điều trị, nhưng tác dụng chỉ xuất hiện sau khoảng 8 ngày sử dụng Do đó, cần kết hợp với các thuốc an thần kinh trong giai đoạn đầu Việc kết hợp này yêu cầu phải có sự theo dõi lâm sàng và cận lâm sàng chặt chẽ.
Cơ sở thực tiễn
2.2.1 Thực trạng chăm sóc người bệnh RLCXLC tại BV Tâm Thần TWI
Bệnh viện Tâm thần Trung ương I, thành lập vào tháng 6 năm 1963, ban đầu là trạm chăm sóc cán bộ miền Nam, đã được nâng cấp thành bệnh viện chuyên khoa tâm thần hàng đầu với quy mô 600 giường bệnh Với cơ sở hạ tầng hiện đại và đội ngũ y bác sĩ tài năng, bệnh viện đã đạt nhiều thành tựu trong việc chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân, nhận được sự tín nhiệm từ người dân và đánh giá cao từ bạn bè quốc tế.
Trong 10 năm vừa qua Bệnh viện đã triển khai một số kỹ thuật mới phục vụ công tác chẩn đoán và phục vụ người bệnh như: Máy Dopler siêu âm xuyên sọ, máy siêu âm mầu 3 chiều, , máy điện não, máy lưu huyết não,máy kích thích từ …
Trình độ cán bộ bệnh viện ngày càng được nâng cao, với tỷ lệ bác sĩ, điều dưỡng và cán bộ chủ chốt đạt và vượt tiêu chuẩn của Bệnh viện chuyên khoa hạng I So với thời kỳ đầu chỉ có 3 bác sĩ và 10 y sĩ, hiện nay đội ngũ cán bộ đã phát triển mạnh mẽ, bao gồm 2 phó giáo sư, 6 tiến sĩ, 10 bác sĩ chuyên khoa II, 18 thạc sĩ, 35 bác sĩ chuyên khoa I và hơn 50 điều dưỡng đại học trong tổng số 500 cán bộ nhân viên Bệnh viện hiện có 10 khoa lâm sàng, 6 khoa cận lâm sàng và các phòng ban chức năng, thể hiện sự phát triển vượt bậc trong chất lượng nhân lực y tế.
Rối loạn cảm xúc chéo lẫn (RLCXLC) là một tình trạng có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi và giới tính, và hiện đang được điều trị tại khoa 3 của Bệnh Viện Tâm Thần Trung ương I Những bệnh nhân này nằm rải rác ở các khoa lâm sàng khác nhau trong bệnh viện, cho thấy sự phổ biến và tính đa dạng của RLCXLC trong cộng đồng.
Tại Khoa 3 Bệnh Viện Tâm Thần Trung ương, tất cả bệnh nhân RLCXLC đều nhận được sự chăm sóc đồng đều, ngoại trừ một số trường hợp có người nhà hỗ trợ Trong chuyên đề này, tôi đã chọn ngẫu nhiên ba trường hợp cụ thể để nghiên cứu về quy trình chăm sóc bệnh nhân RLCXLC tại bệnh viện.
2.2.2 Nghiên cứu 3 truờng hợp cụ thể
1 Họ và tên : NGUYỄN THỊ HOÀI LINH
2 Tuổi : 23 3 Giới : nữ 4 Dân tộc : kinh
6 Địa chỉ : Bản Thiệt- Bản Thắng- Lạng Sơn
8 Lý do vào viện : mất ngủ , nói nhiều
9 Chẩn đoán : Rối loạn cảm xúc lưỡng cực hiện tại giai đoạn hưng cảm không có các triệu chứng loạn thần ( F31.1)
II Qúa trình bệnh lý ;
Bệnh nhân, con thứ 1/2 trong gia đình, phát triển thể chất và tâm thần bình thường từ nhỏ, tính tình hiền lành Khi đang học Đại Học năm thứ 3, bệnh nhân bỏ học và có biểu hiện nói nhiều, ngủ ít, ăn mặc lòe loẹt, mua sắm nhiều, khoe khoang về bản thân Gia đình nhận thấy tình trạng học tập sa sút và đã đưa bệnh nhân đến Bệnh Viện Tâm Thần TƯ vào tháng 3/2017, nơi chẩn đoán mắc Rối loạn cảm xúc lưỡng cực giai đoạn hưng cảm nhẹ (F31.0) Sau quá trình điều trị, bệnh nhân đã ổn định, có thể ngủ và ăn uống tốt hơn, sinh hoạt trở lại bình thường.
Trước khi nhập viện một tháng, bệnh nhân đã tự uống thuốc không đều, dẫn đến bệnh tái phát với các triệu chứng như mất ngủ, cáu gắt, nói nhiều, tiêu tiền phung phí vào mua sắm, thích ăn mặc lòe loẹt và có tình cảm với người hàng xóm Nhận thấy tình trạng của bệnh nhân, gia đình đã đưa đến Bệnh viện Tâm Thần Trung Ương để khám và điều trị.
- Thể trạng : Thể trạng trung bình
- Da niêm mạc bình thường
- Tuyến giáp trạng không to, hạch ngoại biên không sờ thấy
- 12 đôi dây thần kinh sọ não hiện chưa có gì đặc biệt
- Vận động tứ chi Tự chủ được
- Trương lực cơ Bình thường
- Phản xạ Gân xương bình thường
- Mỏm tim đập ở khoang liên sườn VI, đường lách giữa xương đòn trái
- Sờ không có rung miu
- Nhìn Lồng ngực 2 bên cân đối
- Nghe rì rào phế nang êm dịu
- Di động theo nhịp thở
6/ Thận – Tiết niệu – Sinh dục :
- Ấn các điểm niệu quản trên giữa không đau
- Liệu pháp chạm thận, bập bềnh thận (-)
7/ Cơ – Xương – Khớp : Bình thường
8/ Tai – Mũi – Họng : Bình thường
9/ Các bệnh lý khác : Hiện tại không có gì đặc biệt
- Biểu hiên chung : ăn mặc phấn son lòe loẹt
- Năng lực định hướng: xác định đúng
- Tình cảm ,cảm xúc : khí sắc tăng, dễ bùng nổ, cáu gắt vô cớ
- Tri giác: không có ảo tưởng , ảo giác
+ Nội dung : hoang tưởng tự cao cho mình là người tài giỏi
+ Hoạt động sôi nổi không có thực tế
+ Hoạt động bản năng :tăng năng lượng hoạt động ăn ngủ thất thường + Trí nhớ : giảm
- senduxen5mg : x 4 viên uống 10h :2 viên , 20h :2 viên
1 Họ và tên : NGUYỄN LINH DIỆU
2 Tuổi : 25 3 Giới : nữ 4 Dân tộc : kinh
6 Địa chỉ : dân lực- triệu sơn- thanh hóa
8 Lý do vào viện : mất ngủ nói nhiều
9 Chẩn đoán : Rối loạn cảm xúc lưỡng cực (f31.1)
II Quá trình bệnh lý
Bệnh nhân là con thứ trong gia đình, có tiền sử sản khoa bình thường và phát triển tâm thần cũng như thể chất ổn định từ nhỏ Sau khi hoàn thành chương trình học lớp 12, bệnh nhân tiếp tục theo học tại Đại học Huế.
Bệnh nhân lần đầu tiên mắc bệnh vào tháng 7 năm 2016 với các triệu chứng như tính nết thay đổi, mất ngủ, nói nhiều, dễ nổi cáu, và tự cho mình là người tài giỏi Bệnh nhân thường xin việc với yêu cầu lương cao và có xu hướng chi tiêu hoang phí Sau khi được khám và điều trị tại viện sức khỏe tâm thần với chẩn đoán RLCXLC, bệnh nhân đã ổn định và ra viện, tiếp tục uống thuốc đều đặn, xin được việc làm và sinh hoạt bình thường Từ đó đến nay, tình trạng bệnh của bệnh nhân tương đối ổn định.
Trước khi nhập viện một tháng, bệnh nhân đã ngừng uống thuốc, dẫn đến tái phát bệnh với các triệu chứng như nói nhiều, đi lại liên tục, bỏ bê công việc, thích mua sắm và chi tiêu phung phí, cùng với tình trạng ăn ngủ không ổn định Nhận thấy tình hình sức khỏe của bệnh nhân xấu đi, gia đình đã đưa bệnh nhân đến Bệnh viện Tâm thần Trung ương để khám và điều trị vào tháng 5 năm 2018.
- Da, niêm mạc kém hồng
- Không phù ,không xuất huyết dưới da …
Mạch : 79 lần/phút - Huyết áp : 110/70
Nhiệt độ : 36.8 độ - Nhịp thở : 19 lần/phút
- 12 đôi dây thần kinh sọ não hiện chưa có gì đặc biệt
- Vận động tứ chi Tự chủ được
- Trương lực cơ Bình thường
- Phản xạ Gân xương bình thường
- Mỏm tim đập ở khoang liên sườn VI, đường lách giữa xương đòn trái
- Sờ không có rung miu
- Nhìn Lồng ngực 2 bên cân đối
- Nghe rì rào phế nang êm dịu
- Di động theo nhịp thở
6/ Thận – Tiết niệu – Sinh dục :
- Ấn các điểm niệu quản trên giữa không đau
- Liệu pháp chạm thận, bập bềnh thận (-)
7/ Cơ – Xương – Khớp : Bình thường
8/ Tai – Mũi – Họng : Bình thường
9/ Các bệnh lý khác : Hiện tại không có gì đặc biệt
- Biểu hiên chung : ăn mặc phấn son lòe loẹt
- Năng lực định hướng: xác định đúng
- Tình cảm ,cảm xúc : khí sắc tăng, dễ bùng nổ, cáu gắt vô cớ
Tri giác: không có ảo tương , ảo giác
+ Nội dung : hoang tưởng tự cao cho mình là người tài giỏi
+ Hoạt động sôi nổi không có thực tế
+ Hoạt động bản năng : tăng năng lượng hoạt động ăn ngủ thất thường
+ Bản thân : phát triển thể chất và tâm thân bình thường, bị bệnh lần đầu năm
+ Gia đình : khỏe mạnh không ai mắc bệnh tâm thần
- senduxen5mg x 4 viên uống 10h: 2 viên – 20h: 2 viên
1 Họ và tên : NGUYỄN THỊ HIẾN
2 Tuổi : 39 3 Giới: nữ 4 Dân tộc : kinh
6 Địa chỉ : thị trấn nghèn- can lộc –hà tĩnh
8 Lý do vào viện : ít ngủ,nói nhiều
9 Chẩn đoán : Rối loạn cảm xúc lưỡng cực (f31.0)
II Qúa trình bệnh lý
Theo chồng BN cho biết :
Bạn là con thứ ba trong gia đình có năm thành viên Từ nhỏ, bạn phát triển thể chất và tâm lý bình thường Sau khi học hết lớp 9, bạn đã quyết định ở nhà buôn bán và lập gia đình Hiện tại, bạn có hai con và đang sống hạnh phúc, khỏe mạnh.
Bệnh nhân khởi phát triệu chứng cách đây 2 tháng, bao gồm mất ngủ kéo dài, ăn uống thất thường và thay đổi tính tình, trở nên nói nhiều và gây rối trong gia đình Bệnh nhân tin rằng mình là người buôn bán giỏi, tiêu xài hoang phí và thích mua sắm đồ đạc để tặng hàng xóm Gia đình đã đưa bệnh nhân đến Bệnh Viện Tâm Thần Hà Tĩnh để điều trị, nhưng bệnh nhân không hợp tác và tình trạng không cải thiện Cuối cùng, gia đình quyết định đưa bệnh nhân đến Bệnh Viện Tâm Thần Trung Ương để khám và điều trị vào tháng 5/2018.
- Không phù ,không xuất huyết dưới da …
Mạch : 76 lần/phút - Huyết áp : 110/60 mmHg
Nhiệt độ : 36.8 độ - Nhịp thở : 19 lần/phút
- 12 đôi dây thần kinh sọ não hiện chưa có gì đặc biệt
- Vận động tứ chi Tự chủ được
- Trương lực cơ Bình thường
- Phản xạ Gân xương bình thường
- Mỏm tim đập ở khoang liên sườn VI, đường lách giữa xương đòn trái
- Sờ không có rung miu
- Nhìn Lồng ngực 2 bên cân đối
- Nghe rì rào phế nang êm dịu
- Di động theo nhịp thở
6/ Thận – Tiết niệu – Sinh dục :
- Ấn các điểm niệu quản trên giữa không đau
- Liệu pháp chạm thận, bập bềnh thận (-)
7/ Cơ – Xương – Khớp : Bình thường
8/ Tai – Mũi – Họng : Bình thường
9/ Các bệnh lý khác : Hiện tại không có gì đặc biệt
- Biểu hiên chung : ăn mặc phấn son lòe loẹt
- Năng lực định hướng: xác định đúng
- Tình cảm ,cảm xúc : khí sắc tăng, dễ bùng nổ, cáu gắt vô cớ
- Tri giác: không có ảo tương , ảo giác
+ Nội dung : hoang tưởng tự cao cho mình là người tài giỏi
+ Hoạt động sôi nổi không có thực tế
+ Hoạt động bản năng : tăng năng lượng hoạt động ăn ngủ thất thường + Trí nhớ : giảm
+ Bản thân : phát triển thể chất và tâm thân bình thường
+ Gia đình : khỏe mạnh không ai mắc bệnh tâm thần
- senduxen5mg x 4 viên uống 10h: 2 viên – 20h: 2 viên
*Trong quá trình nằm viện tôi thấy người bệnh được chăm sóc như sau
- Người bệnh tỉnh, tiếp xúc được
+ Biểu hiên chung : ăn măc phấn son lòe loẹt ,tự cao
+Tình cảm ,cảm xúc : khí sắc tăng,dễ bùng nổ, nói nhiều
+ Tri giác: không có ảo tưởng, ảo giác
+ Tư duy : + Hình thức :nhịp nhanh
+ Nội dung : hoang tưởng tự cao cho mình là người tài giỏi
Hành vi tác phong; nhanh
+ Hoạt động sôi nổi không có thực tế
+ Hoạt động bản năng : tăng năng lượng hoạt động ăn kém thất thường, mỗi bữa
1 bát cơm, ngày ngủ được 4 tiếng , vệ sinh cá nhân kém
+ Độ tập trung chú ý: giảm
- Các cơ quan khác: chưa phát hiện dấu hiệu bệnh lý
- Hoàn cảnh gia đình khá
+ Bản thân : phát triển thể chất và tâm thân bình thường
+ Gia đình : khỏe mạnh không ai mắc bệnh tâm thần
- Người bệnh tỉnh, tiếp xúc được
+ Biểu hiên chung : ăn măc phấn son lòe loẹt ,tự cao
+Tình cảm ,cảm xúc : khí sắc tăng,dễ bùng nổ, nói nhiều
+ Tri giác: không có ảo tưởng, ảo giác
+ Tư duy : + Hình thức :nhịp nhanh
+ Nội dung : hoang tưởng tự cao cho mình là người tài giỏi
Hành vi tác phong; nhanh
+ Hoạt động sôi nổi không có thực tế
+ Hoạt động bản năng : tăng năng lượng hoạt động ăn kém thất thường, mỗi bữa
1 bát cơm, ngày ngủ được 5 tiếng , vệ sinh cá nhân kém
+ Độ tập trung chú ý: giảm
- Các cơ quan khác: chưa phát hiện dấu hiệu bệnh lý
- Hoàn cảnh gia đình khá
+ Bản thân : phát triển thể chất và tâm thần bình thường , bị bệnh năm 2016 + Gia đình : khỏe mạnh không ai mắc bệnh tâm thần
- Người bệnh tỉnh, tiếp xúc được
+ Biểu hiên chung : ăn măc phấn son lòe loẹt ,tự cao
+Tình cảm ,cảm xúc : khí sắc tăng,dễ bùng nổ, nói nhiều
+ Tri giác: không có ảo tưởng, ảo giác
+ Tư duy : + Hình thức : nhịp nhanh
+ Nội dung : hoang tưởng tự cao cho mình là người tài giỏi
Hành vi tác phong; nhanh
+ Hoạt động sôi nổi không có thực tế
+ Hoạt động bản năng : tăng năng lượng hoạt động ăn kém thất thường, mỗi bữa
1 bát cơm, ngày ngủ được 4,5 tiếng , vệ sinh cá nhân kém
+ Độ tập trung chú ý: giảm
- Các cơ quan khác: chưa phát hiện dấu hiệu bệnh lý
- Hoàn cảnh gia đình khá
+ Bản thân : phát triển thể chất và tâm thân bình thường
+ Gia đình : khỏe mạnh không ai mắc bệnh tâm thần
*Trong quá trình nằm viện tôi thấy 3 người bệnh được chăm sóc như sau
- Đôn đốc người bệnh dạy vệ sinh cá nhân đánh răng, rửa mặt
- Động viên người bệnh ăn hết khẩu phần
- Hướng dẫn người bệnh vệ sinh giường bệnh phòng
- Tổ chức vui chơi đọc báo, xem tivi… cho người bệnh
- theo dõi sát sao diễn biến người bệnh
Bệnh nhân hiện tại tỉnh táo, có khả năng giao tiếp tốt và trả lời đúng trọng tâm Tuy nhiên, khí sắc của bệnh nhân đã giảm, hoạt động ít hơn, nói ít hơn Dù vậy, bệnh nhân vẫn tham gia được các hoạt động tại khoa như thể dục, vệ sinh buồng bệnh, đọc báo và chơi cờ.
+ Đảm bảo chế độ dinh dưỡng cho BN
- Động viên NB ăn hết khẩu phần , điều dưỡng tạo không khí vui vẻ thỏa mái khi người bệnh ăn trong bếp ăn tập thể
- cho NB ăn thưc ăn mềm dễ tiêu nhiều chất xơ bữa ăn phải đủ chất dinh dưỡng ,uống đủ nước trong ngày
- NB ăn hết suất cơm
- Nhắc nhở người bệnh vệ sinh cá nhân trong ngày
- Đưa người bệnh lên phòng tắm, gội đầu và tắm ,thay quần áo sạch cho NB
- Hướng dẫn NB vệ sinh cá nhân ,đáng răng ngày 2 lần buổi sáng day và trước khi đi ngủ
Loại bỏ vật dụng nguy hiểm đén tính mạng người như :dao , kéo ,các vật sắc nhọn
Thường xuyên theo dõi NB
Đi tua buồng bệnh 15 phút/lần
Thông báo kịp thời cho Bác sỹ và nhân viên trong khoa về diễn biến người bệnh để cùng phối hợp
Giáo dục sức khỏe cho NB
Tư vấn và hướng dẫn cho người bệnh tự chăm sóc và giữ gìn sức khỏe
Khi người bệnh nằm viện
+ Tư vấn cho gia đình người bệnh
- Gia đình thường xuyên gần gũi ,động viên an ủi người bệnh
- Biết động viên ,giải thích NB yên tâm vào điều trị
- Tăng cường hướng dẫn NB đi dao xem tivi chơi công viên để giúp NB hòa nhập vào xã hội
- Loại bỏ các vật dụng nguy hai đến tính mạng kiểm tra chặt chẽ NB uống thuốc phòng dấu thuốc
- Biết chăm sóc vệ sinh cho NB nếu NB không tự làm được
- Nắm được chế độ ăn uống NB để cung cấp cho NB đủ năng lượng
+ Tư vấn cho người bệnh
- Hướng dẫn NB tham gia hoạt động liệu pháp tại khoa ,vui chơi giải trí
- Động viện người bệnh yên tâm điều trị
+ Tư vấn cho gia đình
- Thường xuyên động viên quan tâm theo dõi sát NB
- Giúp NB sớm hòa nhập với gia đình và xã hội
- Tạo môi trường gia đình xã hội tránh gây sang chấn tâm lý cho NB
- Quản lý thuôc chặt chẽ ,uống đúng giờ cho NB tránh giấu thuốc
- Khi dung thuốc có dấu hiệu bất thường đưa NB đến cơ sở khám gần nhất + Tư vấn cho người bệnh
- Uống thuốc đúng giờ , đúng đơn bác sỹ kê
- Người bệnh hiểu bệnh của mình tin tưởng vào bác sỹ điều tri
- Không sử dụng các chất kích thích như : rượu bia ,cà phê …
- Hãy tạo cho mình 1 cuộc sống có ý nghĩa hạnh phúc
Ba bệnh nhân được chẩn đoán rối loạn cảm xúc lưỡng cực và đang trong giai đoạn hưng cảm đã nhận được sự chăm sóc và điều trị thuốc giống nhau Sau một thời gian theo dõi, tôi nhận thấy những điểm tương đồng và khác biệt trong tình trạng của họ.
Nguyễn Thị Hoài Linh, bệnh nhân chưa nhận thức rõ về tình trạng sức khỏe của mình, không hợp tác với nhân viên y tế và vẫn có xu hướng nói chuyện và di chuyển nhiều Bệnh nhân cần được nhắc nhở về vệ sinh cá nhân và có chế độ ăn uống, ngủ nghỉ không đủ.
Liên hệ thực tiễn
Ưu điểm và nhược điểm
Trong quá trình điều trị, người bệnh được điều dưỡng theo dõi chặt chẽ, giúp phát hiện và ngăn chặn kịp thời những trường hợp hoang tưởng có ý định hoặc hành vi tự sát.
Để đảm bảo sức khỏe người bệnh, cần thực hiện đúng các chỉ định của bác sĩ, bao gồm việc sử dụng thuốc theo đơn, theo dõi các dấu hiệu sinh tồn và thực hiện đầy đủ các xét nghiệm cận lâm sàng cần thiết.
- Phụ giúp người bệnh, tắm, gội, thay quần áo vệ sinh cá nhân
Khi ra viện, bệnh nhân cần được giáo dục sức khỏe và nhắc nhở về việc tự giác uống thuốc Ngoài ra, người nhà cần lưu ý đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế ngay khi có dấu hiệu bất thường để được khám và điều trị kịp thời.
- Bệnh viện tạo điều kiện cơ sở vật chất phục vụ, chăm sóc người bệnh
- Người điều dưỡng còn chưa lắng nghe tâm tư nguyện vọng của người bệnh, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu của người bệnh
- Người bệnh chưa được cung cấp thông tin đầy đủ và tính chất nguy hại của bệnh do chính mình gây ra
- Khi ra viện người bệnh chưa được theo dõi sức khỏe khám tại địa phương, chưa có lịch khám lại cho người bệnh.
Nguyên nhân của việc làm được và chưa làm được
3.3.1 Nguyên nhân của việc làm được
- Điều dưỡng thực hiện tốt nội quy, quy chế của bệnh viện đề ra, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao
- Thực hiện tốt 12 điều y đức của Bộ Y tế
- Thực hiện tốt quy tắc ứng xử của cán bộ, viên chức trong đơn vị sự nghiệp
Y tế, nói năng nhẹ nhàng, thái độ lịch thiệp, tôn trọng người bệnh cũng như người nhà người bệnh đến khám
- Kịp thời báo lãnh đạo khoa, Bệnh viện những biến cố đột xuất xảy ra trong bệnh viện để giải quyết
- Điều dưỡng thực hiện tốt việc chăm sóc người bệnh toàn diện
3.3.2 Nguyên nhân của những việc chưa làm được
- Điều dưỡng chưa được tập huấn chăm sóc người bệnh thường xuyên
- Cơ sở vật chất còn nghèo nàn, chưa thật sự đáp ứng nhu cầu chăm sóc người bệnh
- Một số Điều dưỡng chưa lắng nghe đầy đủ tâm tư, nguyện vọng của người bệnh
- Người bệnh không tự giác dùng thuốc và chưa yên tâm điều trị
- Gia đình còn thiếu sự quan tâm đối với người bệnh.
Đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng chăm sóc người bệnh rối loạn cảm xúc lưỡng cực
Đối với nhân viên y tế
- Giải thích cho gia đình và người bệnh hiểu thế nào là bệnh rối loạn cảm xúc lưỡng cực
- Thường xuyên quan tâm giúp đỡ người bị bệnh RLCXLC an tâm điều trị
- Lập kế hoạch và thực hiện chăm sóc toàn diện đối với người bệnh RLCXLC
- Giúp cho gia đình biết cách ứng xử với những biểu hiện bất thường của người bệnh
Phục hồi chức năng là quá trình quan trọng cho người bệnh sau khi điều trị ổn định, giúp họ tự chăm sóc bản thân Người bệnh cần được hướng dẫn cách thực hiện các hoạt động hàng ngày như tắm giặt, thay quần áo, vệ sinh cá nhân và tuân thủ nghiêm ngặt việc sử dụng thuốc để đảm bảo sức khỏe.
- Giáo dục sức khỏe cho người bệnh và gia đình khi người bệnh trở về với cuộc sống cộng đồng.
Đối với gia đình người bệnh
Để hỗ trợ người bệnh hiệu quả, trước tiên, cần chấp nhận họ như một thành viên trong gia đình Gia đình không nên tranh luận với người bệnh, đồng thời cũng phải tránh để họ cảm thấy sự khác biệt trong cách cư xử Thay vào đó, hãy dành cho họ tình cảm, sự yêu thương và sự quan tâm chăm sóc cần thiết.
Gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ người bệnh hòa nhập với cuộc sống xã hội Họ tạo điều kiện cho người bệnh tham gia vào các hoạt động lao động tập thể, học nghề và giải trí phù hợp Ngoài ra, việc khuyến khích người bệnh tham gia vào các công việc hàng ngày như nấu ăn, dọn dẹp và tham gia các hoạt động thể thao, ca nhạc cũng rất cần thiết để nâng cao chất lượng cuộc sống của họ.
Gia đình cần quản lý việc sử dụng thuốc một cách chặt chẽ, đảm bảo người bệnh uống thuốc đều đặn hàng ngày theo đúng đơn thuốc Đồng thời, gia đình cũng nên kịp thời phát hiện các bất thường và thông báo cho bác sĩ điều trị.
Đối với mạng lưới Y tế cơ sở
- Khám bệnh định kỳ hàng tháng, hàng quý cho người bệnh rối loạn cảm xúc lưỡng cực
Lịch thăm khám cho bệnh nhân rối loạn cảm xúc lưỡng cực tại gia đình giúp nắm rõ hoàn cảnh kinh tế và các yếu tố ảnh hưởng đến bệnh.
- Điều tra dịch tễ cấp cơ sở, tích cực vận động người bệnh tham gia bảo hiểm y tế
- Liên hệ với các tổ chức địa phương để tạo điều kiện cho người bệnh RLCXLC tái hòa nhập với cộng đồng
Tổ chức lớp tập huấn cho gia đình người bệnh giúp họ nâng cao kiến thức về bệnh, bao gồm kỹ năng chăm sóc người bệnh và nhận biết triệu chứng cấp cứu Điều này hỗ trợ gia đình trong việc đưa người bệnh đến cơ sở y tế chuyên khoa kịp thời.
4.4 Đối với Bệnh viện Tâm thần Trung ương I
- Bệnh viện cần đầu tư, nâng cấp cơ sở vật chất đáp ứng yêu cầu phục vụ người bệnh ngày một tốt hơn
Cần tăng cường công tác truyền thông và tư vấn giáo dục sức khỏe để người dân hiểu rõ tác hại của rối loạn cảm xúc lưỡng cực cũng như các bệnh tâm thần khác.
Đào tạo lại và đào tạo liên tục cho bác sĩ trẻ và điều dưỡng viên tại các bệnh viện tâm thần là cần thiết để họ cập nhật kiến thức mới và áp dụng các phương pháp điều trị hiệu quả hơn.
1 Thực trạng chăm sóc người bệnh rối loạn cảm xúc lưỡng cực tại bệnh viện Tâm thần Trung ương chưa thật tốt:
- Người bệnh không tự giác dùng thuốc và chưa yên tâm điều trị
- Một số Điều dưỡng còn chưa lắng nghe đầy đủ tâm tư nguyện vọng của người bệnh và gia đình
- Điều dưỡng chưa thường xuyên được tập huấn về chăm sóc người bệnh rối loạn cảm xúc lưỡng cực
- Cơ sở vật chất của bệnh viện còn nghèo nàn, chưa đáp ứng yêu cầu chăm sóc người bệnh ngày một tốt hơn
2 Giải pháp nâng cao chất lượng chăm sóc người bệnh rối loạn cảm xúc lưỡng cực tại bệnh viện Tâm thần Trung ương:
- Người Điều dưỡng cần quan tâm, động viên kịp thời để người bệnh yên tâm điều trị
- Điều dưỡng lập kế hoạch và thực hiện kế hoạch chăm sóc người bệnh rối loạn cảm xúc lưỡng cực một cách toàn diện
- Người Điều dưỡng cần thường xuyên được tham dự các lớp tập huấn về tư vấn, giáo dục sức khỏe cho người bệnh rối loạn cảm xúc lưỡng cực
- Bệnh viện cần tăng cường đầu tư về cơ sở vật chất, đáp ứng yêu cầu chăm sóc người bệnh rối loạn cảm xúc lưỡng cực ngày tốt hơn.