Thị trường ngoại hối
Khái niệm
Nhu cầu giao dịch và trao đổi ngoại tệ giữa các quốc gia phục vụ hoạt động ngoại thương đã dẫn đến sự phát triển của thị trường ngoại hối hiện nay Các giao dịch này thường liên quan đến nhiều loại tiền tệ khác nhau, do đó, thị trường ngoại hối giúp các công ty chuyển đổi từ đồng tiền hiện có sang đồng tiền cần thiết, tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại quốc tế và các giao dịch tài chính.
Thị trường ngoại hối là nơi diễn ra các giao dịch mua bán và trao đổi ngoại tệ, cùng với các hoạt động kinh doanh liên quan đến tiền tệ quốc tế.
Theo Pháp lệnh ngoại hối năm 2005, ngoại hối được định nghĩa bao gồm ngoại tệ, phương tiện thanh toán bằng ngoại tệ, giấy tờ có giá bằng ngoại tệ và vàng tiêu chuẩn quốc tế Tuy nhiên, bài viết này chỉ tập trung vào khía cạnh ngoại tệ trong lĩnh vực ngoại hối.
Các thành phần tham gia thị trường ngoại hối
Dựa vào nhu cầu, mục đích giao dịch ngoại tệ thì các chủ thể tham gia thị trường ngoại hối bao gồm:
Chính phủ, thường đại diện bởi Ngân hàng Trung ương, đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức, điều hành và kiểm soát thị trường ngoại hối Qua việc mua bán ngoại tệ trên thị trường liên ngân hàng, chính phủ nhằm mục đích ổn định thị trường ngoại hối và tỷ giá.
Các trung gian tài chính (TCTD được phép) đóng vai trò quan trọng trong thị trường ngoại hối, thực hiện việc mua bán ngoại tệ không chỉ cho mục đích kinh doanh của chính họ mà còn thay mặt cho khách hàng trong vai trò môi giới.
Các tổ chức như công ty xuất nhập khẩu, công ty đa quốc gia và nhà đầu tư thường có nhu cầu thực hiện giao dịch mua bán và chuyển đổi ngoại tệ sang nội tệ và ngược lại Điều này nhằm phục vụ cho hoạt động thương mại và đầu tư hiệu quả.
Cá nhân là nhóm chủ thể tham gia thị trường ngoại tệ với nhu cầu mua tiền tệ để đi công tác, học tập, du lịch, hoặc chữa bệnh ở nước ngoài Họ cũng có nhu cầu bán ngoại tệ khi nhận các khoản thu từ nước ngoài, như lợi tức đầu tư và kiều hối.
Cấu trúc thị trường ngoại hối
Căn cứ vào hình thức tố chức thị trường, có thể chia thị trường làm 2 loại:
Thị trường ngoại tệ liên ngân hàng là nơi diễn ra các giao dịch giữa Ngân hàng Nhà nước (NHTW) và các ngân hàng thương mại (NHTM), cũng như giữa các NHTM với nhau Tại Việt Nam, thị trường này được tổ chức và điều hành bởi Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Các ngân hàng thương mại tham gia thị trường phải tuân thủ quy chế tổ chức và hoạt động do Ngân hàng Nhà nước quy định.
Thị trường ngoại tệ giữa ngân hàng thương mại (NHTM) và khách hàng là nơi diễn ra các giao dịch mua bán và trao đổi các loại ngoại tệ, phục vụ cho nhu cầu của các tổ chức và cá nhân.
Các chủ thể tham gia thị trường này phải chấp hành quy chế tổ chức và hoạt động của thị trường này do NHTW quy định.
Tại Việt Nam, thị trường ngoại tệ tự do, hay còn gọi là thị trường chợ đen, hoạt động song song với thị trường chính thức và không nằm trong sự kiểm soát của Ngân hàng Nhà nước Giao dịch chủ yếu diễn ra dưới hình thức trao tay ngoại tệ tiền mặt với giá trị giao dịch không lớn, thường tại các tiệm vàng ở TP HCM hoặc trên đường phố Nguyễn Trung Trực - Hà Nội Mặc dù thị trường chợ đen gây ra những tác động tiêu cực đến cung cầu ngoại tệ và làm khó khăn cho việc quản lý ngoại hối của Nhà nước, sự tồn tại của nó vẫn được xem như một quy luật tất yếu mà Nhà nước phải chấp nhận trong cơ chế quản lý ngoại hối hiện nay.
Các nghiệp vụ kinh doanh trên thị trường ngoại hối
Thị trường ngoại hối bao gồm một số nghiệp vụ kinh doanh phổ biến như sau:
Giao dịch giao ngay là hoạt động mua bán ngoại tệ giữa hai bên, diễn ra theo tỷ giá giao ngay tại thời điểm thực hiện giao dịch Việc thanh toán cho giao dịch này phải hoàn tất trong vòng 2 ngày làm việc tiếp theo kể từ khi hai bên đạt được thỏa thuận mua bán.
Giao dịch kỳ hạn là thỏa thuận giữa hai bên về việc mua bán một số lượng ngoại tệ nhất định với tỷ giá đã được xác định Việc thanh toán sẽ được thực hiện vào một thời điểm cụ thể trong tương lai.
Giao dịch hoán đổi là một phương thức tài chính trong đó nhà đầu tư thực hiện cùng lúc việc mua và bán một lượng ngoại tệ với hai kỳ hạn thanh toán khác nhau Tỷ giá cho hai giao dịch này được xác định tại thời điểm ký hợp đồng, thường bao gồm một giao dịch giao ngay và một giao dịch kỳ hạn theo hướng đối nghịch Hình thức giao dịch này giúp các nhà đầu tư phòng ngừa rủi ro về tỷ giá.
Giao dịch giao sau là thỏa thuận giữa hai bên về việc trao đổi một số lượng tiền tệ cụ thể với tỷ giá được xác định tại thời điểm thỏa thuận Hợp đồng giao dịch giao sau tương tự như hợp đồng giao dịch kỳ hạn, nhưng có sự khác biệt quan trọng là chúng được tiêu chuẩn hóa để thuận tiện cho việc trao đổi tiền Hiện tại, thị trường ngoại hối Việt Nam chưa phát triển loại hình giao dịch giao sau.
Giao dịch quyền chọn tiền tệ là hoạt động giữa bên mua và bên bán quyền chọn, trong đó bên mua có quyền nhưng không bắt buộc phải thực hiện giao dịch mua hoặc bán một lượng ngoại tệ nhất định với tỷ giá đã thỏa thuận trong khoảng thời gian cụ thể Ngược lại, bên bán quyền có nghĩa vụ thực hiện giao dịch nếu bên mua quyết định thực hiện quyền chọn Qua giao dịch này, bên bán quyền nhận được phí từ bên mua quyền chọn.
Giao dịch kỳ hạn, hoán đổi và quyền chọn tiền tệ là các sản phẩm phái sinh, cho phép mua bán ngoại tệ trong tương lai Những hợp đồng này đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa rủi ro tỷ giá hối đoái cho các chủ thể tham gia thị trường.
Tổ chức và hoạt động của thị trường ngoại hối Việt Nam
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam quy định điều kiện, phương thức, các loại hình nghiệp vụ giao dịch ngoại tệ trên thị trường ngoại tệ.
Hình 1.1 : Tổ chức thị trường ngoại hối ở Việt Nam.
NHNN điều chỉnh thị trường ngoại hối thông qua các công cụ của chính sách tiền tệ, và các nghiệp vụ của Ngân hàng Trung ương ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thống ngân hàng thương mại.
Ngân hàng thương mại (NHTM) đóng vai trò quan trọng trong thị trường ngoại hối, hoạt động như một trung gian trong các giao dịch ngoại tệ và đáp ứng nhu cầu trao đổi của các chủ thể kinh tế Ngoài ra, NHTM còn tham gia vào giao dịch trên thị trường ngoại tệ liên ngân hàng và thị trường tài chính quốc tế nhằm kiếm lợi nhuận và duy trì sự cân bằng trạng thái ngoại tệ, từ đó giảm thiểu rủi ro.
Vai trò của thị trường ngoại hối
Thị trường ngoại hối là yếu tố then chốt trong việc thực hiện chính sách tiền tệ của chính phủ và ảnh hưởng đến hoạt động đối ngoại của nền kinh tế.
Thị trường ngoại hối đóng vai trò quan trọng trong việc đáp ứng nhu cầu mua bán và trao đổi ngoại tệ, hỗ trợ cho các hoạt động xuất nhập khẩu cũng như các dịch vụ liên quan đến ngoại tệ.
Thị trường ngoại hối đóng vai trò quan trọng trong việc giúp nhà đầu tư chuyển đổi ngoại tệ, phục vụ cho việc đầu tư vào các tài sản hữu hình và tài sản tài chính.
Thị trường ngoại hối đóng vai trò quan trọng trong việc truyền tải các chính sách kinh tế vĩ mô và cho phép chính phủ can thiệp vào giá trị đồng nội tệ để thực hiện chính sách tiền tệ hiệu quả.
Sự cần thiết phải quy định các hạn chế đối với giao dịch ngoại hối
Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu hiện nay, các quốc gia đều mở cửa cho thương mại và đầu tư, dẫn đến nhu cầu sử dụng tiền tệ thế giới để thực hiện các chức năng của tiền tệ Giao dịch ngoại hối trở thành một phần thiết yếu trong hoạt động đối ngoại của các nước Tuy nhiên, vấn đề ngoại hối cũng đặt ra nhiều thách thức cho hệ thống tiền tệ của mỗi quốc gia.
Mỗi quốc gia sở hữu một hệ thống tiền tệ riêng, và vị thế của đồng bản tệ đóng vai trò quan trọng trong việc xác định khả năng cạnh tranh của nền kinh tế cũng như khẳng định vị thế quốc gia trên thị trường quốc tế Để bảo vệ đồng nội tệ và hạn chế sự lấn át của ngoại tệ, cần thiết phải giới hạn các giao dịch ngoại hối nhằm giảm thiểu tình trạng đô la hóa.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, các quốc gia ngày càng mở cửa cho các giao dịch vốn, dẫn đến dòng vốn quốc tế chuyển từ nơi có hiệu suất sử dụng vốn thấp sang nơi có hiệu suất cao Tuy nhiên, dòng vốn này cũng gây ra nhiều tác động tiêu cực, đặc biệt là đối với sự ổn định của khu vực tài chính trong nước, như hiện tượng đầu cơ tiền tệ Do đó, việc hạn chế các giao dịch ngoại hối là cần thiết, đặc biệt đối với các nước đang phát triển như Việt Nam, nơi hệ thống tài chính còn yếu kém Hạn chế này giống như một hàng rào phòng vệ cho khu vực tài chính quốc gia, giúp bảo vệ khỏi những tác động ngoại lực.
Tác động của chính phủ đối với tỷ giá hối đoái trên thị trường ngoại hối
i Khái niệm tỷ giá hối đoái.
Trong giao dịch quốc tế, việc chuyển đổi giữa các đồng tiền là cần thiết Mỗi loại tiền tệ chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, dẫn đến sức mua khác nhau Trên thị trường ngoại hối, tỷ lệ chuyển đổi giữa hai đồng tiền được quy định sẵn, gọi là tỷ giá hối đoái.
Tỷ giá hối đoái là giá cả của một đồng tiền được biểu hiện thông qua một đơn vị đồng tiền khác.
Giá cả của ngoại tệ trên thị trường ngoại hối, hay tỷ giá hối đoái, chủ yếu được quyết định bởi sự tương tác giữa cung và cầu Tuy nhiên, do tỷ giá hối đoái ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế, nhiều quốc gia không hoàn toàn để thị trường quyết định mà tham gia điều tiết Mỗi quốc gia sẽ lựa chọn một chế độ tỷ giá phù hợp với mục tiêu phát triển kinh tế trong từng giai đoạn Hệ thống tỷ giá có thể là thả nổi hoàn toàn, trong đó chính phủ không can thiệp, hoặc các hệ thống cố định và hỗn hợp, đều cần có sự can thiệp của chính phủ vào tỷ giá hối đoái.
Trên thị trường ngoại hối quốc tế, có hai phương pháp yết giá mà các quốc gia có thể lựa chọn: yết giá trực tiếp và yết giá gián tiếp.
Yết giá trực tiếp là cách thể hiện giá trị của một đơn vị ngoại tệ bằng một số lượng nhất định của nội tệ Ví dụ, tại Việt Nam, tỷ giá yết trực tiếp được thể hiện như 1 USD = 100 VND hoặc 1 EUR = 25.620 VND.
Yết giá gián tiếp là phương pháp thể hiện giá trị của một đơn vị nội tệ thông qua một lượng ngoại tệ nhất định Ví dụ, tại Anh, tỷ giá được yết gián tiếp như 1 GBP = 1.5521 USD hoặc 1 GBP = 1.1773 EUR Trong bài viết này, tỷ giá hối đoái được đề cập chủ yếu là tỷ giá giữa VND và USD, và được niêm yết theo phương pháp trực tiếp để đảm bảo sự thống nhất.
Phân loại tỷ giá Căn cứ vào loạithị trường giao dịch :
Tỷ giá chính thức, được công bố bởi Ngân hàng Nhà nước (NHNN), là tỷ giá giao dịch bình quân liên ngân hàng Tỷ giá này không chỉ được áp dụng trong việc tính thuế xuất nhập khẩu mà còn là cơ sở để các ngân hàng thương mại xác định tỷ giá kinh doanh trong phạm vi cho phép.
Tỷ giá chợ đen là tỷ giá hình thành ngoài hệ thống ngân hàng, chịu ảnh hưởng bởi quan hệ cung cầu trên thị trường tự do Tỷ giá hối đoái có tác động lớn đến nền kinh tế, ảnh hưởng đến giá cả hàng hóa, xuất nhập khẩu và đầu tư nước ngoài.
Cán cânthương mại ( Xuất khẩu –Nhập khẩu).
Tỷ giá hối đoái ảnh hưởng trực tiếp đến cán cân thương mại bằng cách tác động đến giá cả hàng hóa trong nước và quốc tế Khi đồng nội tệ giảm giá, hàng hóa nhập khẩu trở nên đắt đỏ hơn, trong khi hàng xuất khẩu rẻ hơn đối với người nước ngoài, tạo điều kiện thuận lợi cho xuất khẩu và cải thiện cán cân thương mại Ngược lại, khi đồng nội tệ tăng giá, hàng nhập khẩu rẻ hơn và hàng xuất khẩu đắt hơn, làm giảm sức cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu và gây bất lợi cho cán cân thương mại.
Cán cân thương mại = Xuất khẩu –nhập khẩu
Thuyết ngang giá sức mua (PPP) giải thích rằng tỷ giá hối đoái sẽ biến động khi có sự thay đổi trong tỷ lệ lạm phát của các quốc gia.
Khi tỷ lệ lạm phát của một quốc gia tăng so với quốc gia khác, mức cầu đối với đồng tiền của quốc gia đó sẽ giảm do xuất khẩu suy giảm Bên cạnh đó, người dân ở quốc gia có lạm phát cao thường có xu hướng tăng cường nhập khẩu Hai yếu tố này kết hợp lại tạo ra áp lực giảm giá cho đồng tiền của quốc gia có tỷ lệ lạm phát cao.
Theo ngang giá sức mua, mối liên hệ giữa tỷ lệ lạm phát tương đối và tỷ giá hối đoái được phản ánh qua công thức sau :
Ef = ((1+Ih)/(1+If))-1 Trong đó :
Ef : Phần trăm thay đổi giá trị của đồng ngoạitệ
Ih : Lạm phát trong nước
If : Lạm phát nước ngoài.
Nếu Ih >If thì Ef >0, điều này có nghĩa là đồng ngoại tệ sẽ tăng giá khi lạm pháttrong nước vượt qúa lạm phát ở nước ngoài.
Nếu Ih