ĈҤI HӐC QUӔC GIA THÀNH PHӔ HӖ CHÍ MINH 75ѬӠ1*ĈҤI HC KHOA HC X H,9ơ1+ặ191 NGUYN TH THANH TRC +ẻ1+7NG CHIM THҪN GARUDA 7521*9Ă1+Ï$ĈÐ1*1$0È LUҰ19Ă17+Ҥ&6Ƭ1*¬1+9Ă1+Ï$+ӐC MÃ SӔ: 8229040 THÀNH PHӔ HӖ CHÍ MINH ± 1Ă02020 ĈҤI HӐC QUӔC GIA THÀNH PH H CH MINH 751*I HC KHOA HC X H,9ơ1+ặ191 NGUYN TH THANH TRC +ẻ1+7NG CHIM THN GARUDA 7521*91+ẽ$é1*1$0ẩ LU1917+&61*ơ1+91+ẽ$+C MÃ SӔ: 8229040 1Jѭӡi +ѭӟng Dүn Khoa Hӑc TiӃQVƭPHAN ANH TÚ THÀNH PHӔ HӖ CHÍ MINH ± 1Ă020 i LӠ,&$0Ĉ2$1 Tác giҧ luұQ YăQ [LQ FDP ÿRDQ ÿk\ Oj F{QJ WUuQK QJKLrQ Fӭu QJѭӡi viӃt thӵc hiӋQ Gѭӟi sӵ Kѭӟng dүn khoa hӑc cӫa TS Phan Anh Tú Nӝi dung, kӃt quҧ nghiên cӭX ÿѭӧc trình bày luұQ YăQ Oj WUXQJWKӵc Các tài liӋu sӱ dөng luұQYăQÿӅu có nguӗn gӕc, xuҩt xӭ U}UjQJĈӗng thӡLQJѭӡi viӃW FNJQJ[LQ FDP ÿRDQ OXұQ YăQ Qj\ FKѭD WUuQKTXD Eҩt cӭ HӝLÿӗng hay công bӕ WUrQFiFSKѭѫQJWLӋn truyӅn thông TP.HCM,07/ 2020 1Jѭӡi viӃt NguyӉn Thӏ Thanh Trúc ii LӠI TRI ÂN Hồn thành khóa hӑc luұQ YăQ Qj\ WUѭӟc hӃW QJѭӡi viӃt xin chân thành cҧPѫQTXê7Kҫy Cô Ban Giám hiӋu, Ban quҧQOê3KzQJ6DXÿҥi hӑc, %DQOmQKÿҥR.KRD9ăQKyDKӑF7UѭӡQJĈҥi hӑc Khoa hӑc Xã hӝi Nhân YăQWҥi Thành phӕ Hӗ &Kt0LQKÿmWә chӭc, sҳp xӃp, tҥo mӑLÿLӅu kiӋn thuұn lӧLFKRQJѭӡi viӃt suӕt khóa hӑc Ĉӗng thӡL QJѭӡi viӃW FNJQJ [LQ FKkQ WKjQK FҧP ѫQ TXê 7Kҫy Cô bӝ P{Q KRD 9ăQ KyD KӑF ÿm QKLӋt tình cơng tác giҧng dҥy, truyӅn trao kiӃn thӭFFKRQJѭӡi viӃt thӡi gian qua Ĉһc biӋW QJѭӡi viӃt xin chân thành cҧP ѫQ 76 3KDQ Anh Tú ÿm Wұn tình giҧng dҥ\YjKѭӟng dүQQJѭӡi viӃt thӵc hiӋn cơng trình nghiên cӭu Xin tri ân tҩt cҧ WKkQQKkQkQQKkQÿmÿӝng viên, khích lӋ, ӫng hӝ tinh thҫn lүn vұt chҩWFKRQJѭӡi viӃt hoàn thành khóa hӑc luұQYăn Cuӕi cùng, xin gӣi lӡi cҧP ѫQ ÿӃn tác giҧ cӫa nguӗn tài liӋu mà QJѭӡi viӃWÿmVӱ dөQJÿӇ tham khҧo trích dүn luұQYăQQj\ TP.HCM, 072020 Chân thành c̫P˯Q 1Jѭӡi viӃt NguyӉn Thӏ Thanh Trúc iii MӨC LӨC LӠ,&$0Ĉ2$1 i LӠI TRI ÂN ii MӨC LӨC iii MӢ ĈҪU .1 Lý chӑQÿӅ tài .1 Lӏch sӱ nghiên cӭu vҩQÿӅ Mөc ÿtFKQJKLrQFӭu .5 ĈӕLWѭӧng phҥm vi nghiên cӭu éQJKƭDNKRDKӑc thӵc tiӉn .8 3KѭѫQJSKiSYjOêWKX\Ӄt nghiên cӭu .9 Nguӗn tài liӋu nghiên cӭu .10 Cҩu trúc luұQYăQ 11 &+ѬѪ1*&Ѫ6Ӣ LÝ LUҰN VÀ THӴC TIӈN 13 1.1 Các khái niӋm lý thuyӃt liên quan .13 1.1.1 Ký hiӋu hӑc ký hiӋu hӑFYăQKyD 13 1.1.2 BiӇXWѭӧng biӇXWѭӧQJYăQKyD .14 iv 1.1.3 Linh vұt nguӗn gӕc cӫa linh vұt 16 1.1.4 7tQQJѭӥng tôn giáo 18 1.1.5 *LDROѭXWLӃp biӃQYăQKyD 20 1.2 Ĉӏnh vӏ YăQKyDĈ{QJ1DPÈ mӕi quan hӋ cӫa vӟLYăQKyDҨQĈӝ .22 1.2.1 .K{QJJLDQYăQKyD 23 1.2.2 Chӫ thӇ YăQKyD 23 1.2.3 ThӡLJLDQYăQKyD 25 TiӇu kӃt 37 &+ѬѪ1*   7,ӂN TRÌNH PHÁT TRIӆN CӪ$ +Ỵ1+ 7ѬӦNG CHIM THҪN *$58'$7521*9Ă1+Ï$ ĈÐ1*1$0È .38 *DUXGDWURQJYăQKyDҨQĈӝ .38 7tQQJѭӥng Garuda nhìn tӯ P{LWUѭӡng sinh thái .38 2.1.2 Garuda tôn giáo ӣ ҨQĈӝ 42 *DUXGDWURQJJLDROѭXWLӃp biӃQYăQKyDӣ Ĉ{QJ1DPÈ 53 2.2.1 Sӵ chuyӇn tiӃp cӫDKuQKWѭӧng Garuda tӯ ҨQĈӝ ÿӃQĈ{QJ1DPÈ 53 2.2.2 TiӃp nhұn biӃQÿәLKuQKWѭӧng Garuda 56 2.2.3 Garuda, biӇXWѭӧng hӧp nhҩt cӫDYѭѫQJTX\Ӆn thҫn quyӅn 60 2.2.4 Garuda, biӇXWѭӧng kӃt nӕi giӳa Bà La Môn giáo Phұt Giáo 65 2.2.5 Garuda, biӇXWѭӧng kӃt nӕi giӳa truyӅn thӕng thӇ chӃ hiӋQÿҥi thông qua hai tôn giáo Bà La Môn giáo Islam giáo 70 TiӇu kӃt 72 v &+ѬѪ1*  +Ỵ1+ 7ѬӦNG CHIM THҪ1 *$58'$ 7521* 9Ă1 +ÓA NGHӊ THUҰ7ĈÐ1*1$0È 74 3.1 Garuda YăQKӑFĈ{QJ1DPÈ 74 *DUXGDWURQJYăQKӑFFXQJÿuQK .74 *DUXGDWURQJYăQKӑFGkQJLDQ 78 3.2 Garuda nghӋ thuұt tҥo hình .82 *DUXGDWURQJÿLrXNKҳc, kiӃn trúc .82 3.2.3 Garuda hӝi hӑa 101 3.2.4 Garuda hӑa tiӃt trang trí 104 3.2.5 Garuda biӇXWѭӧng quӕc gia hiӋQÿҥi 108 3.3 Garuda nghӋ thuұt biӇu diӉn 113 3.3.1 Ca kӏch 113 3.3.2 Múa rӕi bóng .116 3.4ĈһFÿLӇm cӫDKuQKWѭӧQJ*DUXGDWURQJYăQKyDQJKӋ thuұWĈ{QJ1DPÈ .118 3.4ĈһFÿLӇm chung 119 3.4ĈһFÿLӇm riêng cӫa tӯng quӕc gia 120 TiӇu kӃt 124 KӂT LUҰN .125 TÀI LIӊU THAM KHҦO .128 PHӨ LӨC HÌNH ҦNH 137 MӢ ĈҪU /êGRFKӑQÿӅWjL Ĉ{QJ1DPÈÿѭӧc xem khu vӵc kinh tӃ, trӏW{QJLiRYăQKyDTXDQ trӑng có vӏ trí chiӃQOѭӧFWUrQQJmWѭÿѭӡng cӫa nӅQYăQPLQKChính tӯ vӏ trí chiӃQOѭӧFQj\Ĉ{QJ1DPÈÿmPӣ UDFiFKѭӟQJJLDROѭXWLӃp xúc vӟi nhiӅu nӅn YăQKyDWUrQWKӃ giӟLWURQJÿyFyQӅQYăQKyDҨn ĈӝĈҫu thӃ kӹ thӭ I, QJѭӡi Ҩn Ĉӝ phát hiӋn quy luұt cӫa gió mùa nên hӑ ÿmdi chuyӇn dҫn xuӕQJYQJĈ{QJ1DP Á mӝt cách thuұn lӧi tҥLÿk\diӉn TXiWUuQKJLDROѭX± tiӃp biӃn giӳDYăQKyD Ĉ{QJ1DPÈYj YăQKyDҨQĈӝ7K{QJTXDFRQÿѭӡQJWK{QJWKѭѫQJEX{QEiQYӟi ҨQĈӝ, Bà La Môn giáo PhұWJLiRÿm[k\Gӵng nӅQPyQJFѫEҧn tӯQJEѭӟc WiF ÿӝng mҥnh mӁ ÿӃQ Fѫ WҫQJ YăQ KyD EҧQ ÿӏa cӫa quӕF JLD Ĉ{QJ 1DP È +uQKWѭӧng chim thҫn Garuda Bà La Môn giáo, Phұt thoҥLÿѭӧc nhҳFÿӃn mӝt linh vұt, vұWFѭӥi cӫa thҫn Vishnu (thҫn Bҧo tӗn) Trong muôn vàn nhӳng biӇu WѭӧQJYăQKyDFKӏu sӵ ҧQKKѭӣng bӣLKDLW{QJLiRWUrQWKuKuQKWѭӧng Garuda có sӵ ҧQKKѭӣng sâu sҳc chiӃm vӏ trí quan trӑQJÿӃQÿӡi sӕng văQKyDcӫa quӕc gia, thӇ chӃ trӏ cә ÿҥLĈ{QJ1DPÈWK{QJTXDQKӳng tác phҭPÿLrXNKҳFYăQ hӑFYăQKyDGkQJLDQQJKӋ thuұt biӇu diӉn,« +uQKWѭӧng chim thҫQ*DUXGDÿmÿLYjRYăQKyDĈ{QJ1DPÈYjWӯQJEѭӟc phát triӇn vӏ thӃ cӫa tӯng JLDLÿRҥn lӏch sӱ *DUXGDPDQJêQJKƭDQKѭ biӇX WѭӧQJ YăQ KyD FKtQK WUӏ YăQ KyD FXQJ ÿuQK Yӟi chӃ ÿӝ thҫn quyӅn ҧnh Kѭӣng bӣi Bà La Môn giáo tӯ tӯ tӯQJEѭӟc mӣ rӝQJÿLYjRWURQJFiFOƭQKYӵc YăQKyD± nghӋ thuұt, kinh tӃ quân sӵ1KѭQJYLӋc nghiên cӭu Garuda hiӋn FKѭDFyFKX\rQNKҧRÿӇ làm rõ vӅ YăQKyDELӇXWѭӧQJ*DUXGDFNJQJQKѭYDLWUzFӫa Garuda nӅQYăQKyDĈ{QJ1DPÈYjQKӳng biӃQÿәi cӫa theo dịng lӏch sӱ 'Rÿy, cҫn có mӝt chuyên khҧo nghiên cӭu vӅ KuQKWѭӧng chim thҫn Garuda TXiWUuQKJLDROѭXWLӃp biӃn giӳ YăQKyDҨQĈӝ vӟLYăQKyDĈ{QJ1DPÈYjGaruda TXiWUuQKYăQKyDĈ{QJ1DPÈWLӃp xúc vӟLYăQKyDSKѭѫQJ7k\GѭӟLJyFÿӝ QKѭELӇXWѭӧQJYăQKyDĈyFKtQKOjOêGRPjFK~QJW{LFKӑQÿӅ WjL³+uQKW˱ͫng chim th̯n GarXGDWURQJYăQKyDĈ{QJ1DPÈ´OjPOXұQYăQWKҥFVƭFKX\rQQJjQK 9ăQKyDKӑc Lӏch sӱ nghiên cӭu vҩQÿӅ Nhҵm phөc vө cho chӃ ÿӝ thӵc dân vӟLWѭWѭӣng khai sáng thuӝFÿӏa, 3KiSÿѭӧc xem quӕc gia tiên phong viӋc nghiên cӭXYăQKyDNKXYӵFĈ{QJ 1DPÈÿһc biӋt quӕFJLDĈ{QJ'ѭѫQJ+ӑ thành lұp viӋn mӝt viӋn nghiên cӭu chuyên nghiӋSYjRQăPOҩy tên ViӉQĈ{QJ%iF&ә QăP bҳWÿҫu FKRUDÿӡi hàng loҥt tác phҭm cơng trình nghiên cӭu vӅ ÿӏa lý, tӝFQJѭӡLYăQ hóa, nghӋ thuұt trӏ Tӯ sӵ cҩp thiӃWÿyFӫa chӃ ÿӝ thӵc dân mà nghiên cӭu chuyên sâu vӅ YăQKyDNKXYӵc, tronJÿyFy9LӋt Nam dҫQÿѭӧc quan tâm ÿҫXWѭNKiQJKLrPW~F Nghiên cӭu vӅ tәQJTXDQYăQKyDĈ{QJ1DPÈӣ ViӋt Nam có tác phҭm 9ăQ KyD Ĉ{QJ 1DP È cӫa NguyӉn TҩQ Ĉҳc (2005) Giͣi thi͏u v͉ YăQKyDSK˱˯QJĈ{QJFͯa Mai Ng͕c Chͳ chӫ biên ( ÿmFyQKӳng khҧo cӭu vӅ khu vӵFĈ{QJ1DPÈWUrQQKLӅXSKѭѫQJGLӋn khác tәng kӃt nét tiêu biӇu cӫDYăQKyDNKXYӵc tính thӕng nhҩWWURQJÿDGҥQJ7KHRQKѭQKӳng tài liӋu ÿmÿѭӧc tiӃp cұn bao quát vүQFKѭDFyFiFF{QJWUuQKNKҧo cӭu vӅ KuQK WѭӧQJ *DUXGD WURQJ YăQ KyD Ĉ{QJ 1DP È +ҫu hӃt cơng trình nghiên cӭu vӅ *DUXGDÿѭӧc giӟi thiӋu thông qua OƭQKYӵc YăQKӑc, kiӃn trúc, nghӋ thuұt hay TXiWUuQKKuQKWKD\ÿәLKuQKWѭӧng Garuda theo tӯQJJLDLÿRҥn lӏch sӱ ӣ mӝt sӕ quӕc gia tiêu biӇu Các cơng trình cӫa hӑc giҧ quӕc tӃ Có lӁ khơng có mӝt sinh vұt thӃ giӟi thҫn thoҥi lҥi có sӭc ҧnh Kѭӣng QKѭ *DUXGD QKӳQJ ÿһF ÿLӇm miêu tҧ vӅ Garuda biӇX WUѭQJ FKR Vӭc mҥnh VLrXQKLrQYjQăQJOӵFSKLWKѭӡng, nәi bұt so vӟi sinh vұt thҫn thoҥi khác hay nhiӅu vұt có thӵc ÿѭӧFFRQQJѭӡi tơn thӡ Ngay tӯ rҩt sӟm*DUXGDÿm , PDUXO3DQG\D'KDUÿmÿѭDUDKDLYtGө vӅ torana ӣ hai chùa PhұW JLiR ÿѭӧc chҥm khҳc theo phong cách cӫD QJѭӡi CampuchiaĈҫu tiên mӝWWRUDQDÿѭӧc tҥo tác lӕi vào cӫDÿӅn Prasat Kok Po ӣ Siêm RiӋp vào thӃ kӹ thӭ IX (H8:133) Nó miêu tҧ Garuda hình dáng cӫa mӝt chim lӟn có thân hình mұp mҥp, WUrQÿҫXFyÿHRPNJWUө Yjÿѭӧc trang trí mӝt chiӃc sambot ± trang phөc truyӅn thӕng cӫa QJѭӡi Campuchia Thҫn Vishnu cҫm tay bӕn thҫQNKtÿӭQJWUrQYDL*DUXGDWURQJNKLÿyKDLWD\nҳm lҩ\ÿX{i cӫa hai rҳQQDJDEDÿҫu Hai bên Garuda hình ҧnh cӫa mӝt sinh vұt to lӟn có khn miӋng há to có tên ƯUWLPXNKD 28 hay ÿѭӧc gӑi JѭѫQJ mһt rҥng rӥ (glorious face) Hai cánh tay cӫa ÿDQ[HQFѫWKӇ uӕQOѭӧn cӫDFiF1DJDÿmWҥo mӝt hình ҧnh gӧn sóng rҩWÿҽp mҳt Parul Pandya Dhar cịn cho rҵng µKirtimukha makara torana ̬QĈ͡ Yj,QGRQHVLDWK˱ͥQJÿ˱ͫc thay th͇ b̹ng s͹ k͇t hͫp giͷa Garuda Naga ͧ Campuchia¶ (Parul Pandya Dhar, 2009, tr 229) Torana thӭ hai ÿѭӧc tҥo tác vào thӃ kӹ thӭ X ӣ lӕL YjR ÿӅn Prasat Thom ӣ Koh Ker, Campuchia *DUXGD FNJQJ ÿѭӧc chҥm khҳc giӕng ӣ ÿӅn Prasat Kok Po, nhiên, thҫQ9LVKQXÿѭӧc thay thӃ bҵng hình ҧnh cӫa Kirtimukha, cҧ hai thu phөc Naga, mӝt Garuda nҳm lҩ\ÿX{LFӫa hai Naga khiӃQFѫWKӇ cӫa bӏ NpRFăQJhai vӏ Phұt nhӓ ngӗi giӳa thân Naga ÿӇ OjPQѫLWKLӅQÿӏnh Hai Naga ED ÿҫX Qj\ ÿӅu có mӝt bánh xe pháp luân cӫa Phұt giáo (Dharmachakra) ӣ WUѭӟc 27 Torana mӝt cәng trang trí hoһFYzPÿѫQGQJFKRFiF nghi lӉ, ÿѭӧc thҩy kiӃn trúc ҨQĈӝ giáo, PhұWJLiRÿҥo JainĈ{QJ1DPÈYjPӝt phҫn cӫDĈ{QJÈ 28 Là tên cӫa mӝt quái vұt dӳ thích nuӕt chӱng có nhiӅu chiӃFUăQJQDQKNKәng lӗ miӋng lúc FNJQJhá hӕc, rҩt phә biӃn kiӃQWU~FÿӅn thӡ Hindu kiӃn trúc Phұt giáo ӣ 1DPÈYjĈ{QJ1DPÈ 94 ngӵc (H9:134) Hình ҧQKQj\PDQJêQJKƭDÿҥi diӋn cho mӕi quan hӋ giӳa Bà La Môn giáo Phұt giáo mà ӣ ÿk\*DUXGDYj1DJDÿyQJYDLWUzKӛ trӧ cho Phұt giáo *LDLÿRҥn vua Jayavarman VII hình thӭc thӇ hiӋn Garuda Naga có sӵ thay ÿәi vӅ mһt hình dáng nhiên phҫn êQJKƭDYӅ mӕi quan hӋ hӛ trӧ giӳa chúng FjQJÿѭӧc thӇ hiӋn U}QpWKѫQMӝi hình thӭc tҥo tác mӕi quan hӋ Garuda Naga ÿѭӧc Peter D Sharrock gӑL Oj ³*HQWOH *DUXGD´ ± Garuda nhҽ nhàng hay Garuda hiӅn lành NhӳQJ *DUXGD Qj\ Fy NtFK WKѭӟc nhӓ KѫQ VR Yӟi mӝW *DUXGD WKѭӡng thҩ\QKѭQJYүn toát vҿ quyӅn lӵc mҥnh mӁ Mӕi quan hӋ giӳa hai linh vұt WKD\ ÿәi rҩt rõ ӣ chӛ thay dүPÿҥp hoһc hành hҥ Naga Naga nhҽ nhàng tӓa thân ơm lҩ\ÿҫX*DUXGDFK~QJFy[XKѭӟng chuyӇQÿәi tӯ sӵ WKÿӏch sang mӕi quan hӋ {QKzDKѫQ Vào cuӕLJLDLÿRҥn trӏ cӫa vua Jayavarman VII tìm thҩy sӕ Oѭӧng lӟn tác phҭm theo phong cách cӫD *DUXGD Yj 1DJD Yj WKѭӡng xuҩt hiӋn ӣ ÿҫu lan can cӫDFiFQJ{LÿӅn thuӝc vӅ hoàng gia Sӵ xuҩt hiӋn cӫa chúng ÿiQKGҩu khu vӵc linh thiêng dành cho nhà vua hoàng tӝc Ĉk\FKtQKOj mӝt minh chӭng cho thҩy sӵ quan trӑng cӫa Phұt giáo QKѭQJNK{QJWiFKUӡi khӓi giá trӏ cӫa Bà La Môn giáo Thӭ nhҩt, mӕi quan hӋ giӳDFK~QJÿmFKX\ӇQKѭӟng sang mӕi quan hӋ cӝng sinh, tӗn tҥi vӟi vӟLYDLWUzOjQJѭӡi bҧo vӋ nhӳng khu vӵc linh thiêng cӫa kiӃn trúc hoàng gia cơng trình tơn giáo Thӭ hai, lý Garuda ÿѭӧc tҥo tác vӟLNtFKWKѭӟc nhӓ có thӇ dӵDYjRÿLӇn tích Phұt giáo kӇ vӅ Garuda sinh sӕng theo tә chӭc xã hӝi chӍ có vua Garuda mӟi có sӭc mҥnh tuyӋWÿӕLYj*DUXGDÿѭӧc tái hiӋQWURQJJLDLÿRҥQQj\ÿѭӧc xem mӝt nhӳng Garuda sӕng ӣ ÿyQrQKuQKGiQJYjX\Oӵc có phҫQÿѭӧc tiӃt chӃ thu nhӓ Nhà vua cho xây dӵng QJ{LÿӅQ3UDK.KDQYjRQăPFKRFKDPuQKWҥo tác theo hình ҧnh cӫa bӗ tát Lokesvara, bӭF WѭӡQJ WURQJ ÿӅn chҥm khҳc hình ҧnh  QJѭӡL GkQ ÿDQJ ÿѭӧc 72 Garuda bҧo vӋ NhӳQJ *DUXGD Qj\ ÿѭӧc mô tҧ WURQJWѭWKӃ Kѭӟng thҷng vào khơng trung; nhӳng móng vuӕt ӣ FKkQWKuÿDQJJLӳ chһt nhӳng rҳn hә mang lӟn, có nhiӅXÿҫu; bàn tay nҳm lҩ\ÿX{LFӫa naga NpROrQFDR*LDLÿRҥn Garuda dҫn chuyӇn tӯ vұWFѭӥi cӫa thҫn Vishnu sang hӝ 95 pháp cӫDÿӭc Phұt (Peter D Sharrock 2009, tr 124) 7URQJNKLÿy Campuchiavүn xem trӑng vai trò cӫa Garuda QKѭ mӝt vӏ thҫn có sӭc mҥnh siêu nhiên, vұWFѭӥi cӫa thҫn Vishnu YjFNJQJOjQJѭӡLÿҥi diӋn cho nhà vua Vì thӃ, tҥo tác Garuda có NtFKWKѭӟc nhӓ vӯa phù hӧp vӟi giáo lý Phұt giáo vӯa thӇ hiӋQÿѭӧc mӕi quan hӋ YѭѫQJquyӅn ± thҫn quyӅn mà Garuda biӇXWѭӧng 1KѭÿmJLӟi thiӋu ӣ WUrQWKuYѭѫQJTXӕF&KăP3DÿmWLӃp nhұn nӅQYăQKyD nghӋ thuұt Campuchiatӯ sӟm nên KuQKWѭӧng Garuda Naga FNJQJ trӣ thành chӫ ÿӅ ÿѭӧc nghӋ QKkQQѭӟc ý, ÿһc biӋt JLDLÿRҥn tiӅn Angkor Tuy QKLrQPRWLIQj\ÿѭӧc hӑ thӇ hiӋn ÿӝFÿiR YjPDQJÿұPÿһFWUѭQJFӫa nӅn YăQKyD bҧQÿӏa MӝWF{QJWUuQKÿLrXNKҳc vào thӡi kǤ Mӻ 6ѫQ(WKӃ kӹ thӭ VI ± thӃ kӹ thӭ 9,, ÿѭӧc tҥo tác bҵQJÿiVDWKҥch có miêu tҧ *DUXGDWURQJWѭWKӃ ÿӭng, QJѭӡi mһF iR FKRjQJ ÿҫu ÿӝL YѭѫQJ PLӋn, tay nҳP ViW ÿһW WUѭӟc ngӵF Fy JѭѫQJ mһt dӳ tӧn vӟi PNJLWRPҳt lӗLQKѭQJSKҫQFiQKÿѭӧc thu gӑn lҥi, Qyÿѭӧc trang trí bҵng khuyên tai to bҧn Trong tác phҭm này, thân thӇ cӫa 13 Naga xòe thành mӝt tán rӝng bao xung quanh Garuda Naga FyJѭѫQJPһWNKiÿiQJVӧ mҳt lӗi, miӋng há rӝQJÿӇ lӝ Uăng nanh, ҧQKKѭӣng bӣi thӡi gian nên phҫQÿҫu cӫa Naga bên phҧi bӏ bào mòn khơng nhìn thҩy rõ (H12:134) Mӝt bӭF SK ÿLrX Nê KLӋu BTLS.5972 ÿDQJWUѭQJEj\ tҥi Bҧo tàng Lӏch sӱ thành phӕ Hӗ &Kt0LQKFNJQJÿѭӧc tҥo tác theo chӫ ÿӅ WUrQQyÿѭӧc tìm thҩy ӣ JLDLÿRҥn Trà KiӋu ÿѭӧc làm bҵng sa thҥch cao 96cm, rӝng 95cm, miêu tҧ 1DJDYѭѫQFDRQăP chiӃFÿҫu tҥo thành mӝt FiLWiQVDXOѭQJ*DUXGDFiF1DJD có JѭѫQg mһt tӧn WUrQÿҫu có mào, mҳt lӗi tròn, miӋQJQKHUăQJQDQKWKӇ hiӋn sӵ ÿHGӑa Cөm tháp 'ѭѫQJ/RQJӣ %uQKĈӏnh FNJQJOѭXJLӳ nhiӅXSKÿLrXNKҳc hӑa Garuda Naga ӣ chân tháp, cӱa tháp, phҫn tiӃp nӕi giӳa thân tháp mái tháp NghӋ thuұt CampuchiaWURQJJLDLÿRҥn trӑQJÿӃn mӕi thù giӳa Garuda Naga, QKѭQJFiFQJKӋ QKkQ&KăP lҥi chӑn cách thӇ hiӋn nhҽ KjQJ KѫQ MӝWÿLӇPÿһc biӋt khác hình ҧnh cӫa Naga hay Ananta WURQJYăQKyD&KăP3D lҥLÿѭӧc mô tҧ gҫQJNJLYӟi thҫQ9LVKQXĈLӅXQj\ÿѭӧc thӇ hiӋn qua bӭc SKÿLrX KuQKOiÿӅ có ӣ JLDLÿRҥn Trà KiӋu (thӃ kӹ XI - XII), thӇ hiӋn 96 thҫn Vishnu ngӗi thiӅn thân rҳn Naga cuӝn thành chín khúc, tay thҫn cҫm bӕn thҫn khí gӗm: gұy, tù ӕc biӇn, chiӃFÿƭD Yj PӝWÿyDVHQ1y ÿѭӧFÿiQK JLiOjWiF phҭm nghӋ thuұt quý hiӃm có giá trӏ Yu ÿӅ WjL OLrQ TXDQ ÿӃn thҫn Vishnu Garuda vӕn không xuҩt hiӋn không nhiӅu nghӋ thuұW ÿLrX NKҳF &KăP 3D (H11:134) Mӝt cһSWѭӧQJEiQSKÿLrXcó nguӗn gӕc tӯ di tích tháp Mҳm ӣ Bình Ĉӏnh miêu tҧ Garuda Naga dӵa mӝt ÿLӇQ WtFK WURQJ NLQK ÿLӇn cӫa Bà La Môn giáo Ĉó Garuda Naga ln tӗn tҥi mӕi bҩt hịa mҽ Garuda bӏ lӯa trӣ thành làm nơ lӋ cӫa mҽ Naga, vұy sau cӭX ÿѭӧc mҽ, Garuda bҳt 1DJDÿӇ ăQWKӏt hoһFÿӇ chúng phөc vө Vì thӃ, tác phҭm Garuda ÿѭӧc mơ tҧ WURQJ Wѭ WKӃ ÿӭng xòe cánh, miӋng ngұm chһW ÿX{L Uҳn thҫn Naga, tay phҧi giӳ chһt rҳn, chân phҧLÿҥp lên cә Naga, ÿҫu YѭѫQFDRQKѭÿDQJFӕ vùng vүy thoát khӓi miӋng cӫa Garuda (H10:134) 1JѭӡL&KăPWLӃp cұn khai thác KuQKWѭӧng Garuda mӝt cách phóng khống thӇ hiӋn nhiӅXÿһFÿLӇm cӫa nӅn YăQ hóa bҧn ÿӏa Thӭ nhҩt, bӭF WѭӧQJ ÿѭӧc tҥo tác thành cһp hӑa tiӃt trang trí ÿѭӧc sҳp xӃSÿӕi xӭng vӟLQKDXÿLӅXQj\OjQpWÿһFWUѭQJriêng cӫDQJѭӡL&KăP vӕn rҩt coi trӑng nhӳng giá trӏ hҵng sӕ Thӭ hai nhӳng chi tiӃt ÿѭӧFFѭӡQJÿLӋu KyDQKѭVӵ kӃt hӧp nhiӅXÿһFÿLӇm cӫDFiFÿӝng vұt khn mһtFѫWKӇ trịn mұp phҫn ngӵFÿѭӧc tơn lên Tuy nhiên, mӝt sӕ chi tiӃt vүQFzQPDQJÿұm sӵ ҧQKKѭӣng cӫDYăQKyD.KPHUÿyFKtQKOjFKLӃc VDPERWÿѭӧc quҩQTXDQKFѫWKӇ cӫa cһp Garuda Sӵ sөS ÿә cӫD ÿӃ chӃ Khmer, khiӃn nhӳng giá trӏ YăQ KyD FӫD ÿӃ chӃ WURQJ ÿy Fy KuQK WѭӧQJ *DUXD ÿѭӧc kӃ thӯa phát triӇn mҥnh nhҩt ӣ Thái Lan Trong ÿy nhӳng phong cách chӫ ÿӅ tҥo tác Garuda motif vӅ mӕi quan hӋ cӝng sinh giӳa Naga Garuda có phҫn chiӃPѭXWKӃ KѫQ Yjÿѭӧc thӇ hiӋn rõ nét nhҩt 7KHR 3KDQ $QK 7~ ÿm YLӃt The signification of naga in thai architectural and sculptural ornaments (T̯m quan tr͕ng cͯa Naga trang WUtÿLrX kh̷c ki͇n trúc)³7URQJFiFQJ{Lÿ͉n Hindu, n̹m ͧ cao nguyên Phimai, 97 ngh͏ Vƭ KPHU ÿm W̩R UD KjQJ GjL *DUXGD ÿDQJ F˱ͩi Naga vͣi hai tay QkQJPiLÿ͉Q0{WtSQj\ÿmÿ˱ͫc ngh͏ Vƭ7KiL/Dn ti͇p nh̵n t̩o m͡t chu͟i *DUXGD EiP ÿX{L Fͯa Nagas, th͋ hi͏Q W˱ WK͇ QK˱ ÿDQJ QkQJ :DW :DW HR Bangkok Hình ̫QK WUrQ Oj ÿ̩i di͏n cho s͹ c͡ng sinh cͯa Garuda vͣi Nagas chͱ không ph̫i s͹ hͯy di͏t cͯa chúng´ (Phan Anh Tú 2016) Ngoài ra, mӕi quan hӋ Qj\FzQÿѭӧc thӇ hiӋQÿѭӧc thӇ hiӋn rõ nét thông qua hai phong cách kiӃQWU~FÿӝFÿiRFӫDQJѭӡi Thái Lan Chofa Prang Trong cơng trình Arts of Thailand (Ngh͏ thu̵t Thái Lan) ÿѭӧc viӃt bӣi Steve 9DQ%HHNYj/XFD,QYHUQL]]LÿӏQKQJKƭDYӅ Chofa ³chùm cӫa bҫu trӡL´KD\³nҳm cӫDNK{QJJLDQ´, có hình dáng uyӇn chuyӇQQKѭPӝWÿҫXFKLPÿѭӧFFiFKÿLӋu, uӕn OѭӧQWUrQÿӍnh mái nhà cӫDFiFQKjVѭ hoһc phòng thӡ (Sthapitanola, N Brian, M., tr 241) Mһc dù lӏch sӱ YjêQJKƭDFӫa Chofa có nhiӅu luӗng nhұQÿӏnh khác QKDX QKѭQJ YӅ SKRQJ FiFK FK~QJ ÿӅu có hình dáng chӳ ³6´ YѭѫQ GjL FKӫ ÿӅ WKѭӡng gҳn liӅn vӟi nhӳQJORjLÿӝng vұt hӑ chim Vì thӃ&KRIDWKѭӡng ÿѭӧc khҳc hӑa bҵng hình ҧnh cӫa Garuda Hamsa ± thҫn thoҥL +LQGX +DPVD ÿѭӧc xem sӵ gҳn kӃt hay vұWFѭӥi cӫa thҫn Brahma Ngồi ra&KRIDFNJQJWҥo tác hình ҧnh cӫa Garuda Naga, sӵ xuҩt hiӋn thӇ hiӋn sӵ liên kӃt cӝng sinh vai trò hӝ pháp PhұWJLiRKѫQOjYLӋc thӇ hiӋn mӕi thù giӳa chúng Nó ÿѭӧc thӇ hiӋn rõ nét ӣ phҫQÿӍnh mái nhà cӫa kiӃn trúc tôn giáo cӫa QJѭӡL7KiLÿѭӧc gӑi wat PhҫQÿӍnh mái sӁ ÿѭӧc trang trí bҵng nhiӅu chi tiӃt uӕQOѭӧn QKѭFѫWKӇ cӫa Naga kӃt hӧp vӟi chi tiӃt gӑi bai raka có hình dҥng giӕQJOѭӥi liӅm gӧi nên hình ҧnh ÿX{L1DJDYjO{QJ Garuda quҩn vào QKDX QKѭ ÿDQJ JLDR FKLӃn Ngoài ra, hai tác giҧ QKѭQJ Sthapitanonda Brian FNJQJFKRUҵng chi tiӃt bai raka kiӃn trúc rҩWÿһFWUѭQJYuQy vӯa biӇu thӏ cho mӕi liên kӃt cӝng sinh vӯa thӇ hiӋn sӵ thù hҵn giӳa chúng (Sthapitanola, N Brian, M., tr 142) 98 Mӝt chi tiӃt khác gӑi hang hong, nҵPGѭӟi phҫQÿӍnh cӫa mái mӝt chút có dҥQJFRQJKѭӟng ngồi Nó WKѭӡQJÿѭӧc cho có hình dҥng giӕng Hamsa QKѭQJWKұt có hai loҥLFKtQKQKѭQJ YuKuQKGҥng giӕng nên dүn ÿӃn sӵ nhҫm lүQÿyOj3DN+RQJWKHRKuQKGiQJFӫa Hamsa Pak Kruth theo dáng Garuda (H14:135) Prang tiӃng Thái FyQJKƭDlà mӝt ngӑn tháp cao, kiӃn trúc WKѭӡng ÿѭӧc chҥm khҳc tҥo tác vӟi hình dáng hӃt sӭc phong phú 7URQJ YăQ KyD Campuchia3UDQJÿѭӧc xem là mӝt nhӳng cơng trình tơn giáo quan trӑng có chӭFQăQJQKѭPӝt ÿӅn thӡ chung cӫa cҧ hai tôn giáo Bà La Môn giáo Phұt giáo6DXÿyQyÿѭӧc nghӋ nhân ӣ Thái Lan tiӃp nhұn phát triӇn nóÿһc biӋt Oj JLDL ÿRҥn vѭѫQJ TXӕc Ayutthaya (1350±1767) vѭѫQJ TXӕc Rattanakosin (1782-1932) MһFGQyÿѭӧc tìm thҩy hai nӅQYăQKyDQj\Gѭӟi nhiӅu hình thӭFYjNtFKWKѭӟFNKiFQKDXQKѭQJvӅ FѫEҧQ3UDQJÿѭӧF[HPQKѭOjÿҥi diӋn cӫa núi Meru HӋ thӕng cҩu trúc cӫa tháp Prang bao gӗm nhiӅu tҫng mӛi tҫng có NtFKWKѭӟc nhӓ dҫn tӯ FKkQWKiSÿӃQÿӍnh tháp Do ÿytҥo nên nhiӅu góc hình chӳ nhұt giӳa tҫng góc FKtQKOjQѫLFiFQJKӋ nhân sӁ tҥRWiFKuQKWѭӧng chӫ yӃu Naga Garuda Ĉӕi vӟi QJѭӡi Campuchia, Prang WKѭӡQJÿѭӧFGQJÿӇ thӡ cúng vӏ thҫn Bà La Mơn giiRQKѭ6KLYDYj9LVKQX.hơng gian bên cӫa WѭѫQJÿӕi nhӓ nghi lӉ ÿѭӧc tә chӭc bên chӍ dành riêng cho tҫng lӟp cӫa vua WXVƭ 7URQJ NKL ÿy WKLӃt kӃ Prang cӫa Thái Lan lҥi thiên vӅ niӅP WLQ YjR Ĉӭc Phұt Phұt pháp Mӝt khoҧn không gian nhӓ bên prang GQJÿӇ OjPQѫLWKӡ phөng ÿѭӧc QJѭӡi Thái giҧQ OѭӧF ÿL WKD\ YjR ÿy Kӑ tҥo tác ӣ bӕn hӕc Wѭӡng Garuda WKѭӡng có mһt ӣ giӳa bӕn vӏ trí (Guido Vanhaleweyk, n.d) Ӣ Phimai, Garuda ÿѭӧc tìm thҩy tҥi ÿӅn Nakhon Ratchasima hình thӭFÿѫQWKӇ ÿѭӧc xem có YDLWUzQKѭvӏ thҫn bҧo hӝ, FNJQJ[Xҩt hiӋn trang trí xung quanh ÿӅn Cịn ӣ ÿӅn Prasat Hin Garuda chӍ ÿѭӧc thӇ hiӋn trang trí ӣ bӋ cӫDQJ{LÿӅn QKѭQJӣ phҫQWUXQJWkPYjErQWURQJQJ{LÿӅn Garuda khơng thҩy xuҩt hiӋn Tҥi 99 ÿӅn Nakorn Kosa ӣ Lopburi, tìm thҩy Wѭӧng Garuda ÿѭӧc tҥo tác mái nhà mӝt bӭF Wѭӧng ÿѫQ thӇ cӫa nó ÿk\ ÿѭӧc xem phong cách Garuda prang WURQJ JLDL ÿRҥQ ÿҫu thӡi kǤ Ayutthaya Phong cách Prang ӣ /RSEXUL WKѭӡng nhӳng bӭFWѭӡng thҷQJÿӭng hӧp vӟi phҫQPiLKѭӟng vӅ phía Bҳc Yjÿѭӧc trang trí bҵng hoa sen cịn ӣ FiFÿҫu hӗi sӁ tҥo tác hình ҧQK*DUXGDÿӭng giӳa thân cӫa Naga hӧp lҥL[zHUDQKѭtán Mơ hình phong cách cӫa Garuda WURQJJLDLÿRҥn Lopburi có nhiӅu sӵ WKD\ ÿәi thӡi kǤ Ayuthaya Tiêu biӇu nhҩW Oj ÿӅn Tha Rua, có NtFKWKѭӟc nhӓ KѫQFiFJLDLÿRҥQWUѭӟFQrQKuQKWѭӧQJ*DUXGDFNJQJYu thӃ mà ÿѭӧc tҥo tác nhӓ KѫQYjphҫQFKLGѭӟi ÿѭӧc tҥo tác gҳn liӅn YjRWѭӡng gҥch Vào cuӕi thӡi Ayutthaya, *DUXGDÿѭӧc làm bҵng chҩt liӋu vӳD[LPăQJ (H15:135), FѫWKӇ Garuda bҳWÿҫu xuҩt hiӋn nhiӅXÿһFÿLӇm cӫDFRQQJѭӡLQKѭQJJѭѫQJ Pһt vүn giӕQJFKLPÿҥi bàng Garuda lúc ÿѭӧc miêu tҧ có mӝWFiLÿX{L Kѭӟng thҷng kӃt hӧp vӟLÿX{LFӫa Naga chҥm tӟi rìa cӫDPiLÿӅn Trong thӡi kǤ này, viӋc xây dӵng prang cho vӏ vua hay hoàng tӝc Thái Lan ÿѭӧc xem phong tөc, ÿyQJYDLWUzQKѭPӝt tu viӋQKRjQJJLDÿjLWѭӣng niӋm tang lӉĈLӅu phҧn ánh NKiU}QpWÿһc biӋt cách tiӃp thu cҧi biên mӝt kiӃn trúc tôn giáo cho phù hӧp vӟi mөc ÿtFK PjFRQQJѭӡi muӕQKѭӟQJÿӃn, mà ӣ ÿk\*DUXGDÿyQJYDLWUzOj thӵc thӇ trung gian giӳa hai tôn giáo Theo triӃt lý Bà La Môn giáo, sinh vӟi bәn phұQOjYXDWKuÿӡLVDXFNJQJVӁ nӕi tiӃSYDLWUzÿyQKѭQJWKHR3KұWJLiRWKuÿLӅXÿy dӵD YjR F{QJ ÿӭc nên viӋc xây dӵng mӝW QJ{L ÿӅQ ÿѭӧc xem Oj KjQK ÿӝng nhұn ÿѭӧc nhiӅXSKѭӟc báo nhҩt Bên cҥQKÿyQyFzQWKӇ hiӋn lịng tơn kính cӫa vӏ YXDÿӕi vӟi tә tiên cӫa mình, niӅm tin vào viӋFÿһt vұt dөng prang cӫa vӏ YXDÿm Pҩt FNJQJVӁ ÿҧm bҧo sӵ tái sinh cuӕi cӫa hӑ QKѭ Pӝt vӏ Phұt (Tricky Vandenberg, 2010) HuQKWѭӧng *DUXGDYj1DJDWURQJYăQKyD,QGRQHVLDWKѭӡng ÿѭӧc xây dӵng dӵa NLQK ÿLӇn Bà La Mơn giáo vӅ hành trình cӫa Garuda giҧi mҽ khӓi cҧnh làm nô lӋ Câu chuyӋn Qj\ ÿyQJ YDL WUz quan trӑng viӋc giáo dөc ÿҥo ÿӭc truyӇn tҧi nhӳQJ WK{QJ ÿLӋp vӅ lòng hiӃu thҧo, quҧ cҧm cӫa Garuda ӣ ÿҩt 100 Qѭӟc Công trình kiӃn trúc nәi tiӃng vӅ chӫ ÿӅ ÿѭӧc thӇ hiӋn rõ nét tҥi ÿӅn Candi Kidal, nҵm ӣ phía Ĉ{QJ-DYD1J{LÿӅn có tәng cӝng ba bӭFSKÿLrXNKҳc hӑa KuQK WѭӧQJ *DUXGD ÿѭӧc sҳp xӃp theo chiӅu QJѭӧc chiӅX NLP ÿӗng hӗ bҳt ÿҫu tӯ SKtD1DPÿӃn bên phҧi cӫa cҫXWKDQJYjRÿӅn thӡĈҫu tiên bӭFSKÿLrX khҳc hӑa hình dáng *DUXGDÿDQJ WURQJWѭWKӃ khөy chân phҧLJѭѫQJPһt Kѭӟng vӅ bên trái phía GDUXGDOjÿҫu cӫDED1DJDÿDQJWURQJWѭWKӃ há miӋQJÿӇ lӝ UăQJQDQKYӟLWKiLÿӝ JѭѫQJPһt rҩt giұn dӳ Khn mһt Garuda lúc vүn cịn nhiӅu chi tiӃt cӫDFKLPÿҥi bàng, nәi bұt nhҩt chiӃc mӓ to dài há rӝQJÿ{LPҳt trӧn to, mái tóc cӫa ÿѭӧF W{ ÿLӇm bҵng nhӳng lӑQ WyF ÿѭӧc cuӝn gӑn gàng phҫn trang sӭFÿѭӧc chӃ tác tinh xҧRÿһc biӋt vịng cә bơng tai (H16:135) Hai bӭFSKÿLrX cịn lҥi mӝt miêu tҧ *DUXGDÿDQJÿӝLWUrQÿҫXEuQKQѭӟc thҫn thӭ KDLOjKuQKWѭӧng Garuda vӟi mҽ Ĉӕi vӟLQJѭӡi Indonesia, hình ҧQKÿӕi lұp giӳa hai linh vұt thҫn thoҥi trӣ thành nguӗn cҧm hӭng cho nghӋ nhân tҥo tác vӟi mөFÿtFKJLiRGөc: Garuda biӇXWѭӧng cӫa lịng tӕt sӵ kiên trì 1DJDWѭӧQJWUѭQJFKR sӵ xҧo quyӋt Nәi tiӃng nhҩt tác phҭm ÿѭӧc chҥm khҳc ӣ bӋ ÿiWҥLÿӅn Kidal ӣ Malang, nhiên nhӳng mҧQKÿiQj\ÿm biӃn mҩt bӏ trӝm Mһc dù có nhӳng bӭFSKÿLrXOLrQTXDQÿӃQ*DUXGDÿѭӧc tìm thҩ\WUrQFiFÿӅn thӡ Phұt giáo ӣ Candi Mendut Borobudur, phҫn lӟn hình ҧnh Garuda xuҩt phát tӯ FiFYăQEҧQÿLӇn tích Hindu chӫ yӃu 7URQJÿLrXNKҳc kiӃQWU~F*DUXGDYj1DJDWKѭӡng gҳn liӅn vӟi hai mô típ mӕi thù truyӅn kiӃp; mӕi quan hӋ cӝng sinh giӳa trӡLYjÿҩW7URQJNKLÿy QJѭӡi Khmer trӑng vào mӕi thù cӫD*DUXGDYj1DJDYjRJLDLÿRҥn tiӅn Angkor, sau chӏXWiFÿӝng bӣi Phұt giáo, sӵ hiӋn diӋn cӫDFK~QJÿyQJYDLWUzPӟi phù hӧSKѫQ9DLWUzQj\WURQJJLDLÿRҥn Khmer ÿLӇm nәi bұWYjU}UjQJFKRÿӃn ÿѭӧFQJѭӡi Thái tiӃp nhұn phát triӇn mӝt cách mҥnh mӁ Tӯ ÿy hình thành nên SKRQJ FiFK ULrQJ FKR ÿӃQ QJj\ QD\ ÿy mӕi liên kӃt cӝng sinh giӳa Garuda 1DJDÿҥi diӋn cho nguӗn cӝi cӫa sӵ sӕng Mӝt lҫn nӳD*DUXGDYj1DJDWURQJYăQ KyD,QGRQHVLDÿѭӧc thӇ hiӋn mӝWFiFKÿһc biӋWYjÿӝFÿiRNhi khơng tách rӡi khӓi 101 nhӳQJÿLӇn tích Bà La Môn giáo sӵ xuҩt hiӋn cӫa bӝ ba thҫn Vishnu, Garuda 1DJDWURQJÿLrXNKҳc kiӃn trúc rҩWÿѭӧc trӑng bӣi gҳn liӅn vӟLSKkQÿRҥn Garuda tìm kiӃm nguӗQQѭӟc thҫnWUrQÿѭӡQJÿLJһSÿѭӧc thҫn Vishnu, trӣ thành vұWFѭӥi cӫa thҫn mang lҩ\Qѭӟc cӫa sӵ sӕQJÿLFӭu mҽ chiӃQÿҩu vӟi Naga *DUXGDWURQJKӝLKӑD 7URQJOƭQKYӵc hӝi hӑa ӣ Thái Lan, Garuda chӫ ÿӅ WKѭӡng xuyên có mһt tác phҭPOLrQTXDQÿӃn nhà vua hoàng gia Nӝi dung tKѭӡQJÿѭӧc hӑDVƭ thӇ hiӋn hình ҧnh Garuda gҳn liӅn vӟi vӏ vua, thҫn Vishnu hoһc khung cҧnh OLrQTXDQÿӃn ÿLӇQWtFKW{QJLiRQKѭFӫa tác phҭm RamakienYѭѫQJ quӕc Garuda, mӕi quan hӋ cӫa Garuda ± 1DJD«7KHR.OXD\PDL1D$\XWKD\Dmӕi liên hӋ giӳDYѭѫQJTX\Ӆn thҫn quyӅQWiFÿӝQJÿӃn niӅm tin vào sӵ hóa thân cӫa thҫn Vishnu vӟi nhà vuaGRÿyFKӫ ÿӅ chi phӕi nhӳng tác phҭm nghӋ thuұt rҩt sâu sҳc lүn bên bên hoàng gia (Kluaymai Na Ayuthya, T 1999, tr 161) Vì thӃ, KuQKWѭӧng Garuda tác phҭm hӝi hӑa OX{Qÿѭӧc sӵ bҧo trӧ tӯ nhà vua, chúng WKѭӡQJÿѭӧc áp dөng kӻ thuұt VѫQPҥ vàng kӇ cҧ chi tiӃt trang trí ÿLNqP FNJQJ ÿѭӧc sӱ dөng màu vàng Mӝt sӕ nhӳng chӫ ÿӅ vӅ *DUXGDÿѭӧc miêu tҧ phә biӃn hӝi hӑa Thái Lan Garuda vai trò vұWFѭӥi cӫa thҫn Vishnu Các nghӋ nhân Thái sӱ dөng kӻ thuұt hӑa tác bҵng nét vҿ cӵc mҧnh tiӃt dù nhӓ nhҩWFNJQJ ÿѭӧc hӑ trau chuӕt tӍ mӍ khiӃn bӭc tranh rҩt sӕQJ ÿӝQJ QKѭQJ NK{QJ NpP SKҫn trang trӑng Trong chӫ ÿӅ này, Garuda sӁ ÿѭӧc tҥR WiF WURQJ Wѭ WKӃ chӣ thҫn Narayana (Visnhu) WUrQ YDL ÿӇ ÿѭD WKҫn vӅ ngӑn núi trú ngө cӫa Gijjha Parvata, hai chân cӫDQJѭӡi ÿһt vai Garuda, WѭWKӃ chiӃQÿҩu tay thҫn cҫm lҩy bӕn thҫn khí quen thuӝc; Garuda ÿѭӧc miêu tҧ hình dáng nӱDQJѭӡi nӱa FKLPÿ{LFiQKGDQJUӝng QKѭÿDQJED\ÿ{LFKkQ di chuyӇn nhӏp nhành ngӵc WKuFăQJ UDSKtDWUѭӟc, móng vuӕt Gѭӟi chân Garuda bҩu vào phҫn ӣ gҫQÿҫu Naga WURQJNKLÿyKDLWD\ cҫm lҩy ÿX{LFӫa chúng kéo lên (H17:136) Tiêu biӇu cho 102 mҧng WUDQKWѭӡng có tác phҭm tiêu ÿѭӧc vӁ tҥi vịm cӫa Ananta Samkhom, Bangkok, Thái Lan *DUXGDÿѭӧc tҥRWiFÿӕi xӭng xuҩt hiӋQGѭӟi vai trò hӝ pháp, mang nét mһt nghiêm nghӏFѫWKӇ có PjXÿӓ cánh xòe rӝng Gѭӟi mӛi chân mӝt voi ÿDQJWURQJWѭWKӃ quy phөc (H18:136) Mӝt bӭc tranh khác ÿѭӧc vӁ cӱa lӕLYjRÿLӋn nghi lӉ tҥLÿӅn Suthatÿk\ÿѭӧc xem tác phҭm mang lҥi màu sҳFWѭѫLPӟi hiӋQÿҥi FѫWKӇ Garuda có màu trҳng, ÿҫXÿHR mӝt chiӃF PNJ WUө FiF ÿӗ WUDQJ WUt QKѭ YzQJ WD\ Gk\ FKX\ӅQ KD\ ÿDL ÿӅX ÿѭӧc tô màu vàng Bӭc tranh miêu tҧ cҧnh lҥi Garuda ÿDQJ FKѫLÿD vӟi Naga trӡi bҵng cách lҩy tay bҳt giӳ chúng (H21:127) Ngoài ra, chӫ ÿӅ hӑa tác vӅ QѫLӣ cӫa *DUXGDWURQJÿLӇn tích PhұWJLiRFNJQJÿѭӧc nghӋ nhân quan tâm Mӝt bҧn thҧo cӫD7KiL/DQFyQLrQÿҥi tӯ thӡi Thonburi cho rҵQJQѫLӣ cӫD*DUXGDÿѭӧc xây mӝt lөDGѭӟi chân núi Sumeru, nҵm bӡ ÿҥLGѭѫQJ NKLÿyӣ Gѭӟi ÿi\FӫDÿҥi GѭѫQJQj\OjQѫLӣ cӫa Naga Vì thӃYѭѫQJTXӕF*DUXGDWKѭӡng ÿѭӧc nghӋ nhân hӑa tác khung cҧnh cӫa mӝt khu rӯQJE{QJWUrQÿӍnh to nhҩt nҵm giӳa khu rӯQJFKtQKOjOkXÿjLcӫa Garuda Cҩu trúc cӫDOkXÿjL trơng giӕng hình dáng cӫa mӝW QJ{L ÿӅn, vua Garuda xuҩt hiӋQ WURQJ Wѭ WKӃ ÿӭng hoһc ngӗi, hai bên hai tì nӳ hoһc hai Garuda thân cұn theo hҫu, pKtD[DOkXÿjL ViX QѫL ӣ cӫa Garuda khác (H19:136) Bên cҥQK ÿy ê Wѭӣng vӅ mӕi tình giӳa Garuda Yj QjQJ.DNLFNJQJlà nguӗn cҧm hӭng ÿѭӧc hӑDVƭchӑQÿӇ hӑa tácĈӕi vӟi nhӳng tác phҭm hӝi hӑa lҩ\êWѭӣng tӯ sӱ thi Ramakien hình ҧnh Garuda sӁ WKѭӡQJÿѭӧc thay thӃ bҵng nhân vұt Jatayu tҩn cơng Ravana ÿӇ giҧi cӭu Sita phҫn lӟn chúng sӁ ÿѭӧFWUDQJWUtWURQJFiFFXQJÿLӋQÿӅn thӡ Jatayu sӁ ÿѭӧc hӑa tác hình thù cӫa mӝWFRQFKLPÿҥi bàng khәng lӗ Fyÿ{L cánh to khӓe bӝ lông vàng rӵc Tҥi Wat Phra Kaeo %DQJNRN7KiL/DQFzQOѭX giӳ mӝt bӭc tranh vӅ cҧnh Jatayu giao chiӃn vӟi Ravana chiӃc xe cӫa hҳQÿӇ giҧi cӭu nàng Sita (H20:136) Mӝt bӭc tranh Wѭӡng tҥL ĈӅn Phұt Ngӑc, Thái Lan miêu tҧ hình ҧnh cӫa Garuda FyWKkQKuQKPjXYjQJQkXÿҫXÿӝi mӝt chiӃFYѭѫQJ miӋQJYjWURQJWD\ÿDQJQҳm chһt lҩy ba rҳn xanKJѭѫQJPһt cӫa chúng toát 103 lên vҿ ÿDX ÿӟn Ĉk\OjWiFSKҭm tái hiӋn lҥLÿLӇn tích Ramayana, Garuda xuҩt hiӋQ ÿӇ JL~S ÿӥ Rama cӭu em trai cӫa Laksman, Naga nhìn thҩy Garuda vơ hoҧng hӕt vӝi chҥy xuӕQJOzQJÿҩt ÿӇ lҭn trӕn nên Garuda biӃWÿѭӧc Gѭӟi ÿyFyQѫLWU~ҭn ÿL[Xӕng giҧi cӭXÿѭӧc Laksman lүn quân ÿӝi khӍ ÿDQJEӏ giam giӳ .K{QJÿDGҥng vӅ chӫ ÿӅ hӑDWiFQKѭ7KiL/DQPjÿa sӕ nhӳng tác phҭm hӝi hӑa Indonesia vӅ Garuda chӫ yӃu hӑa tác theo chӫ ÿӅ gҳn liӅn vӟi ÿLӇn tích YăQKӑc cӫa Bà La Mơn giáo Chҩt liӋXWKѭӡQJÿѭӧc nghӋ nhân sӱ dөng tranh VѫQ dҫu kӃt hӧp vӟi kӻ thuұt tҥo tác truyӅn thӕng vӟi chҩt màu tӵ nhiên WKѭӡng màu vàng nhҥt màu sӳa khiӃn hình ҧnh Garuda hӝi hӑa tҥLÿҩt Qѭӟc trӣ QrQY{FQJÿһc Mӝt bӭc tranh ÿѭӧc hӑDVƭ,0DGH7ODJDthӵc hiӋn vào thӃ kӹ thӭ XIX miêu tҧ Garuda mӝt SKkQ ÿRҥn cӫa Adiparwa - quyӇn ViFKÿҫu tiên 18 quyӇn sách cӫa sӱ thi Mahabharata Tác phҭm miêu tҧ lҥi câu chuyӋn vӅ hành trình Garuda tìm kiӃm thuӕF WUѭӡng sinh ÿӇ cӭu mҽ QKѭQJ WUѭӟc NKLÿLdӯng lҥi ӣ WUrQQ~LÿӇ chӡ gһp cha nhӡ FKDKѭӟng dүn cách lҩ\ÿѭӧc thuӕc WLrQĈӧi lâu làm cho Garuda rҩt ÿyLEөng, thҩy vұy cha Garuda liӅn bҧo Km\ÿL VăQ[XQJTXDQKYj bҳWÿѭӧc voi rùa Bӭc tranh khҳc hӑa hình ҧnh Garuda có thân hình cӫa mӝWQJѭӡLÿjQ{QJFDROӟQQKѭQJUҩt gҫy gị, nhӳng bӝ phұn cịn lҥi QKѭ mӓ, móng vuӕt ÿѭӧc nhҩn mҥnh trau chuӕt tӍ mӍ giӕQJ QKѭ FKLP ÿҥi bàng (H23:137) Mӝt bӭc tranh treo ÿӅn cӫDQJѭӡi Bali ký hiӋu E74225 WUѭQJEj\ӣ bҧo tàng Úc mơ tҧ hình ҧnh Garuda bӏ tám vӏ thҫn tҩn cơng ӣ WiPKѭӟng khác Có thӇ nói bӭc tranh mӝt lҫn nӳa cho thҩy sӵ khác biӋt rõ ràng cách thӇ hiӋn hình Wѭӧng Garuda ӣ Indonesia Câu chuyӋn vӅ bӭc hӑa ÿѭӧc lҩy cҧm hӭng tӯ Adiprawa NKL*DUXGDÿmOҩ\ÿѭӧc thuӕc bҩt tӱ cӫa vӏ thҫn ÿӇ giҧi cӭu mҽ Hành ÿӝng khiӃn vӏ thҫn rҩt tӭc giұn hӑ ÿm FQJ QKDX Kӧp lӵF ÿӇ tҩn công Garuda QKѭQJ QKӡ vào sӭc mҥnh tài trí cӫa mà *DUXGD ÿm QKDQK FKóng khӓi vịng vây Nó miêu tҧ hình ҧnh cӫa tám vӏ thҫn, mӛi vӏ có màu sҳc YjYNJ 104 khí WѭѫQJ ӭng tҩn cơng Garuda ÿDQJ ÿӭng ӣ giӳa bӭc hình, lúc JѭѫQJ Pһt cӫa tốt thҫQ NKt ÿҫy uy lӵc (H22:137) 7K{QJ WKѭӡng ÿLӇn tích sӁ hӑa tác Garuda vӟLEuQKQѭӟFWUѭӡQJVLQKQKѭQJFKLWLӃWQj\ÿmÿѭӧc giҧQ OѭӧF 7KHR TXDQ ÿLӇm truyӅn thӕng cӫD QJѭӡi dân Bali, bӕQ Kѭӟng sӁ WѭѫQJ ӭng vӟi mӝt vӏ thҫn mӝt màu sҳc khác nhau 7URQJ NKL ÿy EӕQ Kѭӟng trung gian sӁ WѭѫQJӭng vӟi mӝt vӏ thҫn trung gian mang màu sҳc cӫa hai vӏ thҫn ÿӭng gҫn nhҩt Trong tác phҭm, thҫn Sambu nҵm giӳa Vishnu (màu ÿHQ  Kѭӟng Bҳc) Ishvara29 (màu trҳng / KѭӟQJ Ĉ{QJ  GR ÿy WKҫn Sambu sӁ có màu xanh hoһc màu xám nҵm ӣ KѭӟQJĈ{QJ%ҳc Ngoài ra, quan niӋm cӫDQJѭӡi Bali vӅ tám SKѭѫQJ Kѭӟng mӝt trung tâm - ӣ ÿk\ Oj *DUXGD ÿѭӧc xem mӝt mơ hình lý Wѭӣng quan trӑng cӫa thӃ giӟi tӵ nhiên siêu nhiên PhҫQWUXQJWkPWKѭӡng có màu sҳc sһc sӥ KѫQYjÿѭӧc dành cho vӏ thҫn quyӅn lӵc nhҩt cӫa Bà La Môn giáo thҫn 6KLYD1KѭQJbӭc tranh vӏ trí cӫa thҫn 6KLYDÿѭӧc thay thӃ bҵng Garuda, ÿLӅu ÿҥi diӋn cho sӵ bҩt khҧ xâm phҥm ÿӃn Garuda WUѭӟc cuӝc tҩn công cӫa vӏ thҫn (Stan Florek, 2018) Các tác phҭm hӝi hӑa vӅ Garuda không chӍ thӇ hiӋn ÿѭӧFQpWÿӝFÿiRWUong cách tiӃp cұn nhӳng chӫ ÿӅ tұp trung vào khía cҥQKÿҥRÿӭc, tài trí, sӭc mҥQKYjOzQJFDQÿҧm mà thӇ hiӋn rõ nét nӅQYăQKyDEҧQÿӏa cӫa QJѭӡi Indonesia *DUXGDWURQJFiFKӑDWLӃWWUDQJWUt Tӯ thӡL$\XWWKD\DÿӃQJLDLÿRҥn Bangkok, Garuda hӑa tiӃWÿѭӧc sӱ dөng nhiӅu nhҩt trang trí tịa nhà hay vұt dөng cӫa nhà vua hoàng tӝc Tiêu biӇu sӵ xuҩt hiӋn cӫD*DUXGDÿDQJÿDJLӥQYjÿXәi bҳt Naga cӱa cӫa tӫ VѫQPjL ÿѭӧc GQJÿӇ OѭXJLӳ kinh kӋ Phұt giáoĈLӅu biӇXWUѭQJ cho hai linh vұt linh thiêng PhұWJLiRGѭӟi vai trò hӝ pháp FKRÿӭc Phұt Mӝt tӫ VѫQPjL thӡi kǤ Rattanakosin tҥo tác bӝ ba hӑa tiӃt quen thuӝc gӗm thҫn Narayana ÿDQJ 29 ,VKYDUDÿӗQJQJKƭDYӟL6KLYDÿ{LNKLOj0DKHVKYDUDKRһF3DUDPHVKYDUDFyQJKƭDOjFK~DWӇ tӕi cao", hoһc mӝt Ishta-GHYDFyYDLWUzQKѭPӝt vӏ thҫQÿӝc lұp ... Giác Ngӝ sӕ 207, mӝt sӕ viӃt riêng vӅ Garuda Trong viӃt tác giҧ giӟi thiӋu vӅ nguӗn gӕc ÿӡi, nhӳng câu chuyӋQOLrQTXDQÿӃn Garuda Bà La Môn giáo Phұt giáo ӣ nhӳQJQѫLEӏ ҧQKKѭӣng bӣi tôn giáo... VҩQÿӅ có thӇ ÿѭӧc thҩy ӣ Garuda biӇXÿҥt mang mӝt hình ҧnh giӕng ӣ cҧ hai tơn giáo Bà La Môn giáo PhұWJLiRQKѭQJNKiLQLӋm vӅ Garuda cӫa cҧ hai tơn giáo vӅ Garuda hồn tồn khác tùy thuӝc rҩt lӟn... cuӝF ÿөQJ ÿӝ Qj QJѭӡi Hӗi giáo tWWiF ÿӝQJ ÿӃn công trình tơn giáo cӫa Bà La Mơn giáo Phұt giáo ӣ Ĉ{QJ1DPÈ Ӣ Indonesia, hình ҧnh Garuda vӕn mang giá trӏ ÿҥi diӋn cho sӭc ҧQKKѭӣng cӫa