GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
Đặc điểm tình hình
Trẻ em từ nhỏ đã có phản xạ với cái đẹp thông qua việc hướng mắt về ánh sáng và thích ngắm những vật có màu sắc nổi bật Chúng thường bị thu hút bởi các bức tranh và hình thù ngộ nghĩnh, mặc dù chưa thể nhận biết được cái đẹp trong các tác phẩm đó Điều này cho thấy trẻ có những xúc cảm đặc biệt với thế giới xung quanh, mang lại cảm xúc mạnh mẽ và ấn tượng, từ đó khơi dậy niềm khao khát khám phá và sáng tạo cái đẹp.
Hoạt động tạo hình là một phần quan trọng trong chương trình giáo dục mầm non, đóng góp vào sự phát triển toàn diện của trẻ Nó không chỉ mang lại kiến thức và kỹ năng mà còn giúp trẻ cảm nhận cái đẹp và phát triển nhân cách Để thực hiện hiệu quả nhiệm vụ này, giáo viên cần nắm vững đặc điểm tâm sinh lý và khả năng của trẻ, cũng như hiểu rõ vai trò của môn tạo hình trong quá trình giáo dục.
Trẻ nhỏ thường gặp khó khăn trong việc kiên trì và tập trung, dẫn đến sự nhàm chán với nhiệm vụ được giao Người lớn không thể ép buộc trẻ hoàn thành công việc, vì vậy cần hướng dẫn trẻ tham gia vào các hoạt động tạo hình một cách tự nhiên Chương trình giáo dục mầm non mới yêu cầu các hoạt động phải nhẹ nhàng và khuyến khích sự chủ động từ trẻ, trong đó vai trò của giáo viên là định hướng và hỗ trợ.
1.1 Đặc điểm tâm sinh lý của trẻ:
Hoạt động tạo hình của trẻ nhỏ không phải là một hoạt động nghệ thuật thực thụ, mà là quá trình thể hiện sự hình thành nhân cách Mục tiêu của hoạt động này không phải là tạo ra sản phẩm phục vụ xã hội, mà là sự phát triển và biến đổi của bản thân trẻ Một đặc điểm nổi bật trong hoạt động tạo hình của trẻ là tính duy kỷ, thể hiện qua việc trẻ quan tâm nhiều hơn đến việc “vẽ cái gì” thay vì “vẽ như thế nào”.
Trẻ nhỏ thường dễ dàng tham gia vào hoạt động tạo hình vì chúng sẵn sàng vẽ bất kỳ thứ gì mà chúng yêu thích, không lo lắng về khó khăn hay sự hoàn hảo Điều này xuất phát từ việc trẻ không bị ràng buộc bởi những tiêu chuẩn khó khăn, mà chỉ đơn giản là thể hiện những gì chúng muốn.
Mối quan tâm chính trong hoạt động tạo hình của trẻ là sự thể hiện và biểu cảm, chứ không phải hình thức nghệ thuật của tác phẩm Trẻ nhỏ thường ít chú ý đến đánh giá thẩm mỹ của người xem, mà chủ yếu muốn truyền đạt suy nghĩ, thái độ và tình cảm của mình qua những gì được miêu tả Do đó, mặc dù khả năng tạo hình còn hạn chế, trẻ thường bù đắp bằng âm thanh, lời nói, cử chỉ và điệu bộ Sự chú tâm vào ý tưởng tranh vẽ giúp trẻ hài lòng với các hình vẽ sơ đồ đơn giản.
Tính không chủ định là một đặc điểm tâm lý nổi bật trong hoạt động tạo hình của trẻ, giúp tạo ra sự hấp dẫn riêng Trong quá trình sáng tạo, trẻ mẫu giáo thường không có khả năng lập kế hoạch chi tiết cho công việc, mà các ý tưởng thường nảy sinh một cách tình cờ Mặc dù trẻ phác thảo kế hoạch chung, nhưng chúng dễ bị thay đổi bởi các yếu tố ngẫu nhiên trong quá trình quan sát và cảm xúc Tranh vẽ của trẻ như một câu chuyện đồ họa, bắt đầu từ một chi tiết và dần dần thêm vào các chi tiết mới Đôi khi, trẻ kết hợp nhiều hành động và sự kiện với cùng một nhân vật, dẫn đến một bố cục đơn giản nhưng sáng tạo.
Khi trẻ vẽ tranh, chúng thường không phân biệt rõ ràng giữa các sự vật và nhân vật chính, dẫn đến việc thể hiện ý tưởng chưa mạch lạc Trẻ thường vẽ say mê nhưng không giống người lớn, sau khi hoàn thành từng chi tiết, chúng ít khi xem xét lại hoặc chỉnh sửa tác phẩm của mình.
Nghiên cứu các tranh vẽ tự do của trẻ cho thấy chúng phản ánh những gì trẻ nhìn thấy, biết và cảm nhận, khác với cách nhìn của người lớn Đây là đặc điểm quan trọng giúp hiểu tâm lý trẻ em, nhưng việc lặp lại hiện tượng này có thể cản trở sự phát triển hoạt động sáng tạo của trẻ.
Để khắc phục hạn chế trong sự phát triển hình tượng nghệ thuật của trẻ, cần bổ sung cho nội dung tranh vẽ của trẻ bằng những kinh nghiệm thu được từ quá trình quan sát thực tế và các hiện tượng xung quanh, cũng như từ những hình tượng có trong các tác phẩm nghệ thuật.
Trẻ mẫu giáo 4 – 5 tuổi đã quen với nề nếp sinh hoạt, học tập tạo hình, biểu hiện:
* Về quan sát nhận biết: Trẻ em 4 – 5 tuổi đã chú ý quan sát mọi vật xung quanh hơn và có thể nhận biết được:
+ Hình dáng : to – tròn, nhỏ - dài
+ Kích thước : dài - ngắn, cao - thấp
+ Màu sắc chính: đỏ - vàng – xanh – tím
+ Gọi tên được một số đồ vật, quả, cây, các con vật quen thuộc
Ví dụ: + Cái chai, cái bình, cái bát ( có địa phương gọi là cái đọi, cái chén)
+ Cây dừa, cây tre, cây bàng
+ Quả bưởi, quả cam, quả dứa
+ Con voi, con trâu, con gà, con mèo
- Nhận ra các bộ phận chính của đối tượng:
Ví dụ: + Lá cây, cành của cây
+ Miệng, cổ, thân, đáy của cái lọ ( còn gọi là cái bình )
+ Đầu, mình, chân, đuôi của các con vật
+ Đầu, mình, chân, tay của con người
*Về sử dụng phương tiện tạo hình:
Trẻ em 4-5 tuổi đã có khả năng cầm bút vẽ, chì, sáp một cách nhẹ nhàng và linh hoạt hơn, không còn giữ quá chặt và cầm xa đầu bút Các khớp ngón tay và cổ tay của trẻ được điều khiển tốt hơn, giúp trẻ dễ dàng vẽ được các nét cong và nét thẳng một cách tự nhiên.
Trẻ em từ 4 đến 5 tuổi thể hiện nét vẽ mạnh dạn hơn, nhưng vẫn còn sự đồng nhất trong độ đậm nhạt của nét vẽ Điều này cho thấy trẻ chưa hoàn toàn thoải mái khi vẽ và vẫn đang tập trung vào việc tạo ra các nét thẳng hoặc cong.
Trẻ em có khả năng phân biệt và điều chỉnh các đường nét để vẽ những hình học có mối quan hệ như hình tròn, hình ô van, hình vuông và hình chữ nhật, cùng với các dạng hình tam giác Các bức tranh đã thể hiện rõ các đối tượng như ngôi nhà, cây cối và động vật, đồng thời được bổ sung thêm chi tiết như cửa sổ, lan can, mái ngói, hoa quả, con đường và hàng rào, tạo thành những bức tranh phong cảnh sinh động với cỏ, núi và mây Những yếu tố này làm cho tranh trở nên vui mắt và phong phú hơn.
Các hình vẽ của trẻ em thường mang tính lắp ráp và gần gũi với các hình học cơ bản Trong quá trình tạo hình, trẻ dễ dàng tiếp thu và hình thành các khuôn mẫu sơ đồ "đông cứng".
Trẻ em từ 4 đến 5 tuổi thường sử dụng các loại bút màu như bút dạ, sáp màu và chì màu để vẽ Mặc dù màu sắc tươi sáng, nhưng các bé thường chưa thể điều chỉnh độ đậm nhạt một cách rõ ràng, dẫn đến các nét vẽ thường đồng đều và có xu hướng ra ngoài hình vẽ.
Một số biện pháp
Con người không phải ai cũng có sẵn năng khiếu thẩm mỹ hay tài năng, mà những khả năng này cần được phát triển thông qua giáo dục và hoạt động Đặc biệt với trẻ nhỏ, việc học không chỉ là tuân theo khuôn khổ mà còn là quá trình học thông qua chơi, nơi "trẻ chơi mà học, học mà chơi." Là một giáo viên trẻ, tôi luôn nỗ lực tìm kiếm những phương pháp và hình thức tổ chức phù hợp để khuyến khích tất cả trẻ em tham gia tích cực vào các hoạt động tạo hình.
1) Biện pháp 1 :Khảo sát kỹ năng tạo hình của trẻ:
Từ đầu năm, tôi đã quan sát kỹ năng tạo hình của trẻ trong lớp và nhận thấy rằng một số trẻ rất thích thể hiện khả năng này, nhưng kỹ năng của các em còn hạn chế Ngược lại, cũng có những trẻ nhút nhát, không muốn tham gia vào các hoạt động tạo hình.
Tôi luôn trăn trở làm thế nào để trẻ hứng thú tham gia tích cực vào hoạt động tạo hình, nhằm tạo ra những sản phẩm sáng tạo và hiệu quả Để đánh giá trẻ trong hoạt động này, tôi lựa chọn các tiêu chí như sự hứng thú, tích cực và say mê tham gia từ đầu đến cuối, cũng như khả năng tạo ra sản phẩm theo yêu cầu và phát triển các kỹ năng cần thiết trong hoạt động tạo hình.
+ Trẻ hứng thú: Trẻ tích cực, say sưa tham gia hoạt động từ đầu đến cuối + Trẻ tạo ra được sản phẩm theo yêu cầu của cô
Trong giờ vẽ con cá, sau khi được cô hướng dẫn và làm mẫu, trẻ em có khả năng vẽ một con cá với các đặc điểm nổi bật như thân hình cong, đuôi và vây, đồng thời tô màu cho bức tranh của mình.
+ Trẻ có kỹ năng khi tham gia hoạt động tạo hình:
Ví dụ: cũng với đề tài “vẽ con cá” trẻ có kỹ năng vẽ nét cong tròn làm mình
11 con cá, các nét xiên để vẽ đuôi, các nét cong làm vẩy, vây, tô màu tươi sáng không lem ra ngoài với bố cục cân đối, hài hòa
+ Trẻ nói được tên sản phẩm của mình
Ngoài ra còn có nhiều kỹ năng khác mà trẻ cần có
Bảng khảo sát kỹ năng tạo hình của trẻ
Nội dung khảo sát Đạt Chưa đạt
Số trẻ Tỉ lệ% Số trẻ Tỉ lệ%
Khả năng tập trung chú ý 28 63.6 16 36.4
Qua khảo sát, tôi nhận thấy kỹ năng vẽ của trẻ không đồng đều, với nhiều trẻ có kỹ năng yếu và trung bình Để nâng cao kỹ năng vẽ cho trẻ, tôi chú trọng đến việc hỗ trợ các cháu có kỹ năng trung bình và yếu thông qua các gợi ý từng bước và động viên kịp thời, nhằm tạo hứng thú cho trẻ Tôi lên kế hoạch rèn luyện cho trẻ vào buổi chiều qua các hoạt động như đón trả trẻ, hoạt động góc và hoạt động ngoài trời Trong giờ học vẽ, tôi sắp xếp cho những trẻ có kỹ năng khá ngồi cạnh trẻ yếu để trẻ yếu có thể học hỏi Đối với trẻ khá, tôi khuyến khích và gợi ý để phát huy trí tưởng tượng sáng tạo, giúp các cháu tạo ra nhiều bức tranh đẹp.
2) Biện pháp 2: Xây dựng nề nếp học tập trong giờ học trên lớp
Xây dựng nề nếp học tập trong giờ học là rất quan trọng để đạt được hiệu quả cao Nề nếp tốt giúp trẻ say mê học tập và thể hiện cảm xúc, trí tưởng tượng trong các hoạt động nghệ thuật Để rèn luyện nề nếp, tôi đã kết hợp trẻ mạnh dạn với trẻ nhút nhát và nam với nữ, chia thành các tổ mang tên như “tổ Hoa Hồng, Hoa Lan, Hoa Đào, Hoa Mai, Hoa Cúc”, đồng thời bầu ra tổ trưởng để quản lý và nhắc nhở các thành viên.
Trong quá trình giảng dạy, tôi luôn khuyến khích trẻ em tuân thủ tác phong học tập đúng cách Tôi nhấn mạnh tầm quan trọng của việc ngồi đúng tư thế, không nói chuyện riêng trong giờ học và không nói leo Khi trẻ muốn phát biểu, cần xin phép giáo viên và nói một cách rõ ràng, mạch lạc, đủ câu để đảm bảo hiệu quả trong giao tiếp.
Với những biện pháp trên trẻ đã có thói quen tốt trong việc xây dựng nề nếp học tập
3) Biện pháp 3: Thay đổi hình thức vào bài gây hứng thú cho trẻ:
Để thu hút trẻ tham gia vào hoạt động học tập, giáo viên cần chuẩn bị cho trẻ những nền tảng kiến thức phong phú và tạo ra sự hấp dẫn trong giờ học Việc lôi cuốn sự chú ý của trẻ không hề đơn giản, vì trẻ thường dễ chán với những điều quen thuộc Do đó, giáo viên nên thay đổi hình thức bài giảng bằng cách sử dụng ngôn ngữ nhẹ nhàng, nét mặt vui tươi và các trò chơi thú vị Sáng tạo trong việc tạo ra những tình huống bất ngờ sẽ giúp trẻ tập trung hơn Bên cạnh đó, giáo viên cần tìm kiếm những sáng kiến mới và thủ thuật sư phạm để truyền đạt kiến thức một cách sinh động Kỹ năng ứng xử, ngôn ngữ tự tin và phong cách giảng dạy dí dỏm, vui vẻ sẽ tạo sự chú ý cho trẻ Cuối cùng, giáo viên cũng cần tạo ra những hình mẫu đẹp mắt và mang tính nghệ thuật cao, vì trẻ học chủ yếu dựa trên sự bắt chước.
Trong tiết hoạt động tạo hình, việc tích hợp các bài hát, thơ, câu đố và trò chuyện cùng trẻ giúp không khí lớp học trở nên nhẹ nhàng và hào hứng hơn Điều này không chỉ thu hút sự chú ý của trẻ ngay từ đầu mà còn tạo ra một môi trường học tập thoải mái, từ đó nâng cao hiệu quả giáo dục.
Nhân ngày lễ tri ân các chú bộ đội, cô và cháu cùng nhau thực hiện bài học "Vẽ quà tặng chú bộ đội" để tạo ra những món quà đẹp nhất gửi tặng các chú.
Với tình yêu thương của trẻ nhỏ dành cho các chú bộ đội và ước mơ "khi lớn lên con sẽ trở thành bộ đội", việc dẫn dắt vào hoạt động này sẽ kích thích sự hào hứng của các em Điều này giúp trẻ say mê và nỗ lực hơn trong việc tạo ra những tấm thiệp ý nghĩa.
Ví dụ 1: Trang trí bưu thiếp Noel
Tôi đã trang trí lớp học theo không gian lễ hội Noel với cây thông và ông già Noel, tạo nên một bầu không khí mới mẻ và bất ngờ cho trẻ Để tăng thêm niềm vui và sự hào hứng, tôi cho trẻ hát bài "Đêm Noel".
Tôi cho trẻ quan sát các bưu thiếp có sẵn để nhận xét về các biểu tượng, nội dung, mầu sắc, bố cục của bưu thiếp…
Sau đó hỏi trẻ ý tưởng trang trí bưu thiếp như thế nào và tặng bưu thiếp đó cho ai?
Trang trí không gian lớp học ngày lễ Noel
Kết thúc giờ học, tôi treo hết bài của trẻ lên để trẻ nhận xét những bưu thiếp của mình và của bạn
Sản phẩm của trẻ sau giờ học
Chuẩn bị cho trẻ gập thuyền, canô, tầu thuỷ…từ chiều hôm trước, và chuẩn bị 3 bến cảng: 1 bến vẽ thuyền, 1 bến vẽ ca nô, 1 bến vẽ tàu thuỷ
Trẻ tập gấp thuyền từ hôm trước
Trong giờ học, tôi hướng dẫn trẻ em lấy tàu và thuyền đã gấp trước đó Tôi hỏi: “Hôm qua các con đã tạo ra những phương tiện giao thông nào? Thuyền buồm và tàu thuỷ là gì và chúng hoạt động ở đâu?” Tôi cũng khuyến khích các con chia sẻ cảm xúc về việc chơi với những đồ chơi do chính mình làm ra Ngoài ra, tôi đã thiết kế các bến cảng cho tàu thuỷ và thuyền, tạo điều kiện cho trẻ em khám phá và học hỏi thêm về các phương tiện giao thông.
15 buồm, ca nô và chúng mình cùng chơi trò chơi cho các phương tiện đó về đúng bến của mình nhé
Sau khi kết thúc trò chơi, tôi đã mời các em ngồi xung quanh và đặt câu hỏi: "Các con thường thấy thuyền, ca nô, tàu thủy hoạt động ở đâu?" Tôi cũng hỏi các con đã từng đi biển chưa và cảm nhận của các con về biển ra sao Các em đã chia sẻ những hiểu biết và trải nghiệm của mình về biển.
Cho trẻ xem ba bức tranh vẽ về biển với bố cục thời gian khác nhau, giúp trẻ tự nhận xét theo ý hiểu của mình Tôi sử dụng ngôn ngữ miêu tả để hướng dẫn trẻ đánh giá vẻ đẹp của các bức tranh qua nội dung, màu sắc và cách sắp xếp Các bức tranh thể hiện cảnh biển vào lúc bình minh, buổi trưa và khi hoàng hôn buông xuống.
Kết quả thực hiện
Sau khi áp dụng các biện pháp khuyến khích trẻ hoạt động tích cực trong giờ học vẽ, lớp tôi đã tạo ra nhiều bức tranh đẹp Những sản phẩm này được trưng bày thay thế cho các bức tranh có sẵn, làm cho không gian lớp học trở nên sinh động và đầy màu sắc Tất cả các sản phẩm của trẻ, với nhiều hình dáng ngộ nghĩnh và hồn nhiên, đã tạo ra một thế giới riêng cho các em Điều này được thể hiện rõ qua bảng khảo sát cuối năm.
BẢNG SO SÁNH ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ
Nội dung khảo sát Đầu năm Cuối năm Đạt Chưa đạt Đạt Chưa đạt
Số trẻ Tỉ lệ% Số trẻ Tỉ lệ% Số trẻ Tỉ lệ% Số trẻ Tỉ lệ%
Khả năng tập trung chú ý 28 63.6 28 63.6 39 89.0 5 11
Sau khi thực hiện các biện pháp trên bản thân tôi đã thu được những kết quả cho bản thân mình đó là:
- Nắm vững hơn phương pháp dạy bộ môn, thường xuyên đầu tư phương pháp dạy học linh họat, sáng tạo trong các tiết dạy trẻ
- Nắm được khả năng tạo hình của trẻ và có kế hoạch dạy trẻ phù hợp
- Xây dựng được kế hoach hoạt động phù hợp với khả năng của học sinh cũng như điều kiện của lớp mình
- Nâng cao được trình độ sử dụng công nghệ thông tin khi hướng dẫn các hoạt động
Giáo viên cần được nâng cao kiến thức và kỹ năng thực hành bộ môn, đồng thời biết áp dụng linh hoạt các phương pháp giảng dạy sáng tạo để giúp trẻ tiếp thu bài một cách dễ dàng.
Giáo viên cần gần gũi và sát sao với trẻ để phân loại học sinh theo năng khiếu, từ đó đưa ra yêu cầu phù hợp nhằm phát huy khả năng của từng em Cô luôn quan tâm và theo dõi trẻ, hiểu tâm tư, tình cảm và sở thích của từng học sinh Đồng thời, giáo viên cũng động viên, khuyến khích những trẻ còn yếu kém và hướng dẫn, chỉ bảo các em ở mọi lúc mọi nơi để nâng cao hiệu quả giảng dạy.
Giáo viên cần tích hợp các môn học trong 29 hoạt động tạo hình để cung cấp kiến thức cơ bản, giúp trẻ sáng tạo ra những sản phẩm đa dạng và phong phú Đồng thời, việc đảm bảo đủ trang thiết bị là rất quan trọng để phục vụ cho các hoạt động tạo hình này.
Để trẻ phát triển toàn diện, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và xã hội, tạo ra môi trường sống lành mạnh Việc tiếp xúc với cái đẹp và các tác phẩm nghệ thuật sẽ giúp trẻ cảm nhận vẻ đẹp của thiên nhiên và cuộc sống, từ đó kích thích sự tò mò và óc sáng tạo Điều này không chỉ giúp trẻ mong muốn tạo ra cái đẹp mà còn phát triển khả năng cảm thụ, bồi dưỡng cảm xúc và thẩm mỹ, khuyến khích trẻ tham gia tích cực vào các hoạt động tại trường mầm non cũng như ở nhà.