Néi Dung 7
Truyền thống, truyền thống đạo đức của dân tộc 7
Mỗi dân tộc và cộng đồng xã hội, dù có ý thức hay không, đều tạo ra truyền thống trong quá trình tồn tại và phát triển của mình.
Thuật ngừ “truyẹn thỗng” đước sụ dũng rất rống r±i v¯ phồ biễn trong ngôn ngữ Tiếng Việt
Trong từ điển Tiếng Việt truyền thống đ-ợc giải thích là đức tính, tập quán, t- t-ởng, lối sống đ-ợc l-u truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác [20,
Truyền thống được hiểu là những yếu tố văn hóa và xã hội được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, được gìn giữ trong các xã hội, giai cấp và nhóm qua một quá trình dài Nó thể hiện qua các chế định xã hội, chuẩn mực hành vi, giá trị, tư tưởng, phong tục tập quán và lối sống Truyền thống có ảnh hưởng sâu rộng đến mọi khía cạnh của đời sống xã hội và mọi lĩnh vực trong xã hội.
Trong Đạo đức học, quan niệm truyền thống được hiểu là những giá trị tinh thần của con người, hình thành qua hoạt động và quan hệ ứng xử Những giá trị này được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, được mọi người nhận thức, thừa nhận và tự giác thực hiện Đồng thời, chúng cũng được điều chỉnh nhờ vào sự đồng thuận trong cộng đồng xã hội.
Truyền thống theo tiếng ấn - Âu là Tradition, bắt nguồn từ tiếng La Tinh tradere, tradition có nghĩa là trao truyền, truyền đạt, luân chuyển, mang lại, trao lại
Cuốn tú điền Trung Quốc xuất bản năm 1989 định nghĩa rằng truyền thống là sức mạnh tập quán xã hội được lưu truyền từ lịch sử Nó hiện diện trong các lĩnh vực chế độ, tư tưởng, văn hóa và đạo đức Truyền thống có tác dụng khống chế vô hình đến hành vi xã hội của con người và biểu hiện tính kế thừa của lịch sử.
Trong nghiên cứu về vấn đề truyền thống tại Việt Nam, GS Trần Văn Giư đã chỉ ra rằng truyền thống là những đặc tính và thói tục được duy trì qua nhiều thế hệ và thời kỳ lịch sử, có thể mang lại cả tác động tích cực lẫn tiêu cực.
Nghiên cứu về "Truyền thống dân tộc và tính hiến định của truyền thống" được GS.TS Trần Đệnh Sụ nhấn mạnh rằng truyền thống là mối liên hệ của lịch sử, trong đó một đầu là những giá trị tư tưởng và văn hóa được sáng tạo trong quá khứ lịch sử của dân tộc, còn đầu kia là sự thẩm định, xác lập và phát huy của người hiện đại.
GS Trần Quốc V-ợng nhận định rằng truyền thống dân tộc là một hệ thống các giá trị và tập quán được hình thành qua lịch sử trong một môi trường tự nhiên và nhân văn nhất định, có tính ổn định và được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác Trong khi đó, GS Vũ Khiêu cũng có những quan điểm riêng về vấn đề này.
“Truyẹn thỗng l¯ nhừng thõi quen lâu đội, đ± đước hệnh th¯nh trong nễp sỗng, nếp suy nghĩ và hành động của dân tốc ta”[26, 67]
GS.TS Nguyễn Trọng Chuẩn khẳng định rằng, "Nói đến truyền thống là nói đến sự phản ánh những tư tưởng, tình cảm, tập quán, thói quen, phong tục, lối sống, cách ứng xử và ý chí của một cộng đồng người đã hình thành qua lịch sử, trở nên ổn định và được truyền tải từ thế hệ này sang thế hệ khác."
Trong luận án tiến sĩ Triết học của TS Nguyễn Lương Bằng, khái niệm "truyền thống" được định nghĩa là những hiện tượng như tính cách, phẩm chất, tư tưởng, tình cảm và thói quen trong tư duy, tâm lý, lối ứng xử Những yếu tố này được hình thành từ các điều kiện tự nhiên, địa lý, kinh tế - xã hội và hoạt động của con người qua các giai đoạn lịch sử, đồng thời được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác trong một cống đọng nhất định.
Truyền thống có nhiều cách hiểu khác nhau, phụ thuộc vào cách tiếp cận và mục đích nghiên cứu của từng người, từ đó hình thành những hiểu biết nhất định về khái niệm này.
Truyền thống có những đặc trưng cơ bản như tính tập thể và cộng đồng, gắn liền với lịch sử, tương đối ổn định nhưng không vĩnh cửu Nó cũng mang tính năng động, có khả năng học hỏi và được truyền lại qua các thế hệ.
Truyền thống là hệ thống các tính cách và ứng xử của một cộng đồng, được hình thành và phát triển qua lịch sử Nó được tích lũy và truyền lại từ thế hệ này sang thế hệ khác, ảnh hưởng đến suy nghĩ và hành động của con người trong hiện tại và tương lai.
Truyền thống là sản phẩm của cộng đồng, mang tính ổn định và bền vững, nhưng không phải là điều bất biến Nó có sự vận động, biến đổi và phát triển theo thời gian.
Tóm lại, truyền thống có một số đặc tr-ng cơ bản sau:
Truyền thống đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành các giá trị tinh thần, tư tưởng và thói quen của con người Những giá trị này không chỉ củng cố và phát triển quan hệ xã hội mà còn tạo ra sức mạnh giúp con người vượt qua khó khăn trong cuộc sống Qua đó, truyền thống góp phần vào sự phát triển xã hội và hoàn thiện nhân cách.
Truyền thống luôn phản ánh bản sắc của các cộng đồng người như thị tộc, bộ lạc, dân tộc, dòng họ, gia đình và làng xã.
Nguyên tắc phát huy giá trị đạo đức truyền thống 12
1.2.1 Phát huy truyền thống là một quy luật vận động của xã hội
Phát huy truyền thống dân tộc là một quy luật quan trọng trong sự phát triển của xã hội Lịch sử nhân loại phản ánh quá trình tiến hóa và thay thế các hình thái kinh tế - xã hội, từ xã hội nguyên thủy đến chế độ chiếm hữu nô lệ, phong kiến, tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa Thực tế cho thấy, mỗi hình thái kinh tế - xã hội mới luôn kế thừa và phát triển từ hình thái trước đó, mang lại những bước tiến cao hơn và hoàn thiện hơn cho xã hội.
Truyền thống là sự kết tinh của các giá trị tinh thần, được hình thành và phát triển bền vững, nhưng không ngừng đổi mới và bổ sung yếu tố hiện đại Việc phát huy truyền thống dân tộc là điều kiện cần thiết để truyền thống tồn tại và phát triển phù hợp với quy luật tự nhiên và xã hội Mọi hiện tượng trong thế giới đều ở trạng thái vận động, từ chưa hoàn thiện đến hoàn thiện Phát huy truyền thống dân tộc giúp nó tiến bộ, tránh trở nên lạc hậu và bảo thủ, đồng thời phát huy sức mạnh tinh thần qua các thế hệ Sự vận động và phát triển là quy luật tự nhiên, và việc đi ngược lại sẽ dẫn đến hậu quả nghiêm trọng, kìm hãm sự phát triển Do đó, phát huy truyền thống dân tộc là quy luật tất yếu của xã hội.
1.2.2 Nguyên tắc phát huy truyền thống
Phát huy truyền thống dân tộc không chỉ đơn thuần là việc bảo tồn mà cần có cái nhìn biện chứng và quan điểm lịch sử cụ thể Điều này yêu cầu chúng ta kế thừa và chọn lọc những giá trị tốt đẹp, phù hợp để phát triển truyền thống một cách khoa học và hiệu quả Việc phát huy truyền thống đạo đức dân tộc cần đảm bảo sự tiến bộ mà không làm mất đi giá trị cốt lõi của nó, từ đó, chúng ta có thể gọt giũa và đúc kết những truyền thống tốt đẹp hơn cho tương lai.
Trong quá trình phát huy truyền thống đạo đức, có những khuynh hướng khác nhau có thể gây ảnh hưởng tiêu cực Để bảo vệ và phát huy những giá trị này, cần tránh hai khuynh hướng chính.
Khuynh hướng thứ nhất là việc đề cao quá mức truyền thống, tuyệt đối hóa vai trò của nó, dẫn đến việc phủ nhận và coi nhẹ đổi mới Đây là quan điểm sai lầm và cực đoan trong việc phát huy truyền thống dân tộc Phát huy truyền thống không có nghĩa là ngăn cản sự phát triển và biến đổi của nó, mà trái lại, cần làm cho truyền thống trở nên mạnh mẽ và phong phú hơn bằng cách bổ sung các yếu tố mới, tức là kế thừa và phát triển truyền thống.
Khuynh hướng bảo thủ hiện nay đang cố gắng khôi phục một cách máy móc các lễ hội và phong tục tập quán cũ, nhưng điều này đã bộc lộ những mặt tiêu cực, như hủ tục và tệ nạn xã hội như mê tín dị đoan và cờ bạc Những vấn đề này có thể gây hại cho việc "thương mại hóa truyền thống," đang ở mức báo động Khuynh hướng này đã đề cao quá mức truyền thống mà không xem xét các yếu tố thực tế, dẫn đến việc phủ nhận những yếu tố tích cực của cái mới Nếu không được khắc phục, nó sẽ ảnh hưởng xấu đến việc phát huy truyền thống đạo đức dân tộc.
Xu hướng phủ nhận các giá trị cũ và quay trở lại với truyền thống đạo đức dân tộc đang ngày càng phổ biến, đặc biệt trong giới trẻ Nhiều người hiện nay tỏ ra thờ ơ và xem nhẹ di sản văn hóa cũng như bản sắc dân tộc, chạy theo lợi nhuận và thực dụng Hệ quả là họ đánh mất giá trị đạo đức truyền thống và rơi vào tình trạng "chủ nghĩa hư vô", sống chỉ cho hiện tại mà quên đi quá khứ tốt đẹp của dân tộc Quan điểm này cho thấy sự tách rời khỏi những giá trị cũ, không còn mối liên hệ với lịch sử và truyền thống.
Việc phát huy truyền thống đạo đức cần được thực hiện một cách hợp lý, tránh những quan điểm cực đoan và phiến diện Để bảo tồn và phát triển những giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc, chúng ta cần trân trọng và kế thừa những tinh hoa văn hóa, đồng thời nâng cao và phát huy những yếu tố tích cực của truyền thống phù hợp với điều kiện mới Cần loại bỏ những hạn chế, lạc hậu trong truyền thống để xây dựng nền văn hóa tiên tiến, giàu bản sắc dân tộc Bên cạnh đó, việc tiếp thu có chọn lọc những giá trị văn hóa tốt đẹp từ thế giới cũng rất quan trọng, đồng thời cần kiên quyết chống lại những xu hướng tiêu cực như sùng ngoại, lai căng và bảo vệ bản sắc dân tộc trước những tác động xấu từ văn hóa độc hại.
CNXH cần được xây dựng dựa trên nền tảng truyền thống của dân tộc, thông qua việc kế thừa có chọn lọc và phê phán để tạo ra sức mạnh vững chắc, kết nối quá khứ với hiện tại và tương lai Như Lênin đã nói, văn hóa vô sản không phải là sản phẩm ngẫu nhiên mà là sự phát triển logic từ tổng thể kiến thức của nhân loại dưới sự thống trị của xã hội Khi bước vào nền kinh tế thị trường và hiện đại hóa, nếu xa rời các giá trị đạo đức truyền thống, chúng ta sẽ đánh mất bản sắc dân tộc và trở thành cái bóng của những nền văn hóa khác Các giá trị như lòng yêu nước, nhân ái, tính cộng đồng, và ý chí kiên cường cần được gìn giữ và phát huy hơn nữa, bởi chúng là lối sống bền vững trong lịch sử Truyền thống có hai mặt, tích cực và tiêu cực, và cần được nhìn nhận đúng đắn trong từng giai đoạn lịch sử.
Tính tích cực của truyền thống thể hiện những giá trị đạo đức sâu sắc, được cộng đồng thừa nhận và phát huy, tạo ra động lực tinh thần cho sự phát triển xã hội Những truyền thống tốt không chỉ cung cấp sức sống cho con người mà còn giúp duy trì mối liên hệ với quá khứ, giữ vững niềm tin và lý tưởng Chúng đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn các hiện tượng tiêu cực, xây dựng mối quan hệ tốt đẹp giữa con người, và là nền tảng để hình thành các giá trị mới Đồng thời, truyền thống tích cực cung cấp những kinh nghiệm quý giá, giúp con người tiếp thu giá trị tốt đẹp từ thế hệ trước Như Lênin đã khẳng định, việc xây dựng chủ nghĩa cộng sản cần dựa trên tổng số kiến thức và kinh nghiệm để phát triển xã hội.
Tính tiêu cực của truyền thống cản trở sự phát triển của con người và xã hội, thể hiện qua sự bảo thủ và trì trệ Những truyền thống lỗi thời, lạc hậu không thay đổi kịp với sự biến động của điều kiện kinh tế - xã hội đã dẫn đến sự trì trệ này Mặc dù đã lỗi thời, chúng vẫn bám chặt vào đời sống tinh thần, trở thành rào cản lớn ngăn chặn sự tiến bộ Sự ăn sâu của những truyền thống này khống chế hành vi con người, khiến họ rơi vào tình trạng lạc hậu và không theo kịp xu thế mới của thời đại.
1.2.3 Mối quan hệ giữa đạo đức truyền thống và đạo đức hiện nay
Truyền thống là sản phẩm của cộng đồng, được lưu truyền qua nhiều thế hệ và có tính ổn định, bền vững Tuy nhiên, truyền thống không phải là bất biến mà luôn có sự vận động và biến đổi, bổ sung bởi các yếu tố mới Đạo đức truyền thống và đạo đức hiện tại có mối quan hệ liên tục, kế thừa và phát triển lẫn nhau Ranh giới giữa truyền thống và hiện tại là tương đối, khi truyền thống thúc đẩy hiện tại tiến tới tương lai và ngược lại Đạo đức hiện tại không thể tách rời khỏi đạo đức truyền thống, vì chính truyền thống là cội nguồn và sức mạnh cho đạo đức hiện nay Do đó, việc trân trọng và bảo tồn những giá trị truyền thống, đồng thời phát huy chúng trong thời đại hiện nay là vô cùng quan trọng.
Những giá trị đạo đức truyền thống chủ yếu của dân tộc Việt Nam cần đ-ợc kế thừa trong việc giáo dục thanh thiếu niên Nghệ An 17
đ-ợc kế thừa trong việc giáo dục thanh thiếu niên Nghệ An
Mỗi dân tộc đều sở hữu những giá trị tinh thần đặc trưng, không có dân tộc nào vượt trội hơn dân tộc nào Các giá trị này thường phụ thuộc vào hoàn cảnh địa lý, lịch sử và xã hội, dẫn đến sự khác biệt về mức độ và sắc thái giữa các dân tộc Những giá trị tinh thần này mang những nét đặc trưng riêng, không thể nhầm lẫn được.
Dân tộc Việt Nam, qua hàng nghìn năm, đã kiên cường vượt qua nhiều thử thách và hy sinh để bảo vệ và phát triển đất nước, chống lại thiên tai và kẻ thù Việt Nam không chỉ là nơi sinh sống mà còn là thành quả từ mồ hôi, nước mắt và xương máu của nhiều thế hệ Điều này đã tạo nên Tổ quốc và quê hương yêu dấu trong tâm thức người Việt Những điều kiện lịch sử và xã hội này chính là nền tảng cho sự hình thành và phát triển các giá trị đạo đức truyền thống mang đậm bản sắc Việt Nam.
GS Vũ Khiêu đã khẳng định rằng truyền thống đạo đức của dân tộc Việt Nam bao gồm lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết, lao động cần cù, sáng tạo, tinh thần nhân đạo và lòng yêu thương con người Các văn kiện của Đảng và Nhà nước cũng nhấn mạnh rằng những giá trị văn hóa truyền thống bền vững của dân tộc Việt Nam là lòng yêu nước nồng nàn, ý thức cộng đồng sâu sắc và đạo lý thương người như thể thương thân Những yếu tố này, mặc dù không phải là siêu việt hay phi thường so với các dân tộc khác, nhưng sự kết hợp hài hòa và mối quan hệ biện chứng giữa chúng đã tạo nên sức mạnh tinh thần của một dân tộc trường tồn trong lịch sử với những chiến công hiển hách.
Trong giáo dục truyền thống đạo đức cho thế hệ trẻ Việt Nam, đặc biệt là thanh thiếu niên Nghệ An, cần chú trọng phát huy một số truyền thống chủ yếu như lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết, và tôn trọng gia đình Những giá trị này không chỉ giúp hình thành nhân cách mà còn tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của xã hội.
Yêu nước là giá trị cao nhất trong các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc Việt Nam, thể hiện rõ nét qua lịch sử đấu tranh chống giặc ngoại xâm Truyền thống yêu nước của người Việt Nam đã hình thành từ rất sớm và luôn được củng cố qua nhiều cuộc khởi nghĩa và kháng chiến, trở thành một vũ khí tinh thần mạnh mẽ và bền bỉ.
Lòng yêu nước của người Việt Nam bắt nguồn từ tình yêu gia đình và quê hương, hình thành từ rất sớm trong lịch sử qua sự liên minh của các bộ lạc anh em Trong tâm thức của người Việt, Tổ quốc và đất nước được xem là hình ảnh thiêng liêng, gần gũi và thân thiết Nước không chỉ là khái niệm trừu tượng mà còn gắn liền với làng quê và mái ấm gia đình Tình yêu nước phát sinh một cách tự nhiên từ những tình cảm giản dị và gần gũi nhất, hướng về những người thân cùng dòng giống và đồng bào.
Thiên tai và địch họa không chỉ không làm giảm tình yêu quê hương và gia đình của người Việt Nam, mà còn thúc đẩy tình cảm này lên một tầm cao mới Những khó khăn này củng cố tính cộng đồng và mở ra những mối quan hệ liên làng, giúp phá vỡ sự biệt lập và khép kín vốn có trong xã hội phong kiến.
Cuộc sống lao động và tình yêu thiên nhiên đã khơi dậy trong mỗi người ý thức về mối quan hệ gắn bó giữa gia đình, làng xóm và Tổ quốc Sự gắn bó bền vững của gia đình Việt Nam cùng với các cộng đồng làng xã thể hiện tinh thần đoàn kết và khát vọng bảo vệ quê hương trước những thử thách.
Việt Nam là nền tảng vững chắc cho tình yêu nước, nơi mà gia đình và làng xã đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành tình cảm yêu nước của người dân.
Lòng yêu n-ớc không chỉ thể hiện ở ý chí chống xâm l-ợc mà còn bao hàm cả ý chí thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ
Thế kỷ VII trước Công nguyên đánh dấu sự hình thành của Nhà nước Văn Lang và khởi đầu sự nghiệp dựng nước của các vua Hùng, mở ra lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam Quá trình lập quốc gắn liền với việc khắc phục thiên tai và ứng phó với lũ lụt Truyền thuyết Sơn Tinh - Thủy Tinh thể hiện lòng dũng cảm của nhân dân trong việc đắp đê chống lũ, trong khi truyền thuyết Thánh Gióng phản ánh sức mạnh và tinh thần quật khởi của người Việt Nam trong cuộc chiến chống ngoại xâm tại các làng xã.
Thời kỳ Bắc thuộc kéo dài 117 năm, trong đó nhân dân Âu Lạc đã liên tục đấu tranh giành độc lập và chủ quyền quốc gia Các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu như Hai Bà Trưng (40-43), Bà Triệu (248), và Mai Thúc Loan (722) đã thể hiện tinh thần yêu nước mạnh mẽ Đặc biệt, cuộc khởi nghĩa do Ngô Quyền lãnh đạo chống quân Nam Hán lần 2 đã mang lại độc lập hoàn toàn cho đất nước vào năm 938.
Chiến thắng Bạch Đằng là biểu tượng cao đẹp của lòng yêu nước, đánh dấu sự kết thúc của hơn một nghìn năm mất nước và mở ra một thời kỳ độc lập lâu dài cho dân tộc Lý Thường Kiệt (1019-1105) đã thể hiện tinh thần này trong các tác phẩm của mình.
Nam quốc sơn hà nam đế c- Tuyệt nhiên định phận tại thiên th- Nh- hà nghịch lỗ lai xâm phạm Nhữ đẵng hành khan thủ bại h-
Bài thơ thể hiện lập trường kiên định của dân tộc Việt Nam về quy luật tự nhiên và chân lý khách quan của sự bình đẳng giữa các dân tộc Nó khẳng định khí phách và tư thế quyết tâm của dân tộc trong việc bảo vệ quyền bình đẳng này.
"Bệnh Ngô Đ³i C²o" của Nguyễn Trãi và "Tuyên Ngôn Độc Lập" (2/9/1945) của Chủ tịch Hồ Chí Minh là những tác phẩm anh hùng ca tiêu biểu, thể hiện mạnh mẽ ý chí kiên cường của dân tộc Việt Nam, khẳng định quyền tự quyết và độc lập của đất nước.
Trong Báo cáo chính trị Đại hội đại biểu toàn quốc lần 2 của Đảng Lao động Việt Nam, Hồ Chí Minh nhấn mạnh rằng lòng yêu nước của dân tộc là truyền thống quý báu Từ xa xưa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng, tinh thần yêu nước lại dâng trào, tạo thành một làn sóng mạnh mẽ, vượt qua mọi khó khăn và nguy hiểm, tiêu diệt những kẻ bán nước và cướp nước.
Những giá trị đạo đức truyền thống ở Nghệ An cần đ-ợc kế thừa 28
Bản sắc con người Nghệ An đã hình thành rõ nét qua tiến trình lịch sử, mang đậm những đặc trưng chung của người Việt Nam Tuy nhiên, do điều kiện tự nhiên khắc nghiệt và lịch sử chiến tranh chống ngoại xâm, con người nơi đây đã phải vật lộn và kiên cường hơn Nghệ An còn là trung tâm giao lưu giữa hai miền đất nước, tạo điều kiện cho con người nơi đây vươn ra thế giới, từ đó hun đúc nên tính cách và bản sắc độc đáo của họ.
Những đặc trưng nổi bật của con người bao gồm: tính khảng khái, cương trực, cần kiệm, giản dị, trung thực, thủy chung, sẵn sàng quên mình vì nghĩa lớn, có ý chí hiếu học, trọng học thức, can đảm, giàu nghị lực và tình yêu quê hương đất nước sâu sắc.
Không phải ngẫu nhiên mà người xưa đã nói: “Nghệ An nổi tiếng với cảnh đẹp sông sâu, phong tục trọng hậu, và con người hiền hòa, chăm chỉ học hành Nơi đây không chỉ có nhiều sản vật quý giá mà còn được thiên nhiên ưu đãi, tạo ra nhiều bậc hiền tài Thực sự, Nghệ An là nơi tiềm năng, như một kho tàng của đất nước.”
63] Mảnh đất Nghệ An là nơi kết tinh, l-u giữ những giá trị đạo đức tốt đẹp của d©n téc
1.4.1 Truyền thống yêu n-ớc ở Nghệ An
Nghệ An, quê hương với truyền thống yêu nước mạnh mẽ, đã có hơn một nghìn năm lịch sử đấu tranh chống lại sự thống trị của ngoại bang Người dân Nghệ An tích cực tham gia vào nhiều cuộc kháng chiến, góp phần quan trọng trong việc đánh bại các cuộc xâm lược của các triều đại phong kiến phương Bắc, nhằm giành lại quyền độc lập và tự chủ cho đất nước.
Mảnh đất “địa linh nhân kiết” đã hai lần được chọn làm kinh đô quốc gia, đầu tiên là thành Vạn An (Sa Nam - Nam Đàn) khi Mai Thúc Loan đánh bại nhà Đường và lên ngôi hoàng đế vào mùa xuân Nhâm Tuất (722) Lần thứ hai, vào mùa xuân năm Kỷ Dậu (1789), vua Quang Trung đã đại thắng quân Thanh tại Ngọc Hồi - Đống Đa và cho xây dựng phượng hoàng Trung đô dưới chân núi Dũng Quyết.
Trong bối cảnh thực dân Pháp xâm lược Việt Nam, phong trào Cần Vương đã khởi sắc, đặc biệt tại vùng bắc Nghệ An với cuộc khởi nghĩa của Nguyễn Xuân Ôn và Lê Doãn Nhã diễn ra từ năm 1885 đến 1889 Suốt hơn một thập kỷ (1885 - 1896), nhân dân Nghệ An đã tích cực tham gia ủng hộ cuộc khởi nghĩa do Phan Đình Phùng và Cao Thắng khởi xướng, bắt nguồn từ Hương Khê (Hà Tĩnh) và lan rộng ra khắp vùng.
Vào đầu thế kỷ XX, phong trào Đông Du và cuộc vận động Duy Tân đã bùng nổ trên toàn quốc, với Phan Bội Châu, một nhà chí sỹ yêu nước xuất sắc từ Nghệ An, là người khởi xướng phong trào Đông Du Ông đã trở thành biểu tượng tiêu biểu cho phong trào yêu nước và cách mạng Việt Nam trong giai đoạn này.
Vào năm 1911, Nguyễn Tất Thành, một thanh niên yêu nước, đã lên tàu sang phương Tây tìm đường cứu nước, khơi dậy tinh thần yêu nước mạnh mẽ ở quê hương Nghệ An Nhiều thanh niên Nghệ An sau đó cũng đã ra nước ngoài hoạt động cách mạng như Hồ Tùng Mậu, Lê Hồng Phong, và Nguyễn Thị Minh Khai Từ năm 1828, phong trào đấu tranh của công nhân, nông dân và học sinh chống Pháp phát triển mạnh mẽ, đỉnh cao là Xô Viết-Nghệ Tĩnh (1930-1931) dưới sự lãnh đạo của Đảng, với hàng vạn người dân tham gia biểu tình tại các huyện như Thanh Chương và Nam Đàn Mặc dù phong trào bị đàn áp đẫm máu, Xô Viết-Nghệ Tĩnh đã chứng tỏ tinh thần và năng lực cách mạng của nhân dân Việt Nam Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, Nghệ An luôn là hậu phương vững chắc, đóng vai trò quan trọng trong việc chi viện cho miền Nam.
Từ khi miền Bắc bắt đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội và thực hiện công cuộc đổi mới, Đảng bộ và nhân dân Nghệ An đã nhận thức rõ ràng rằng tinh thần yêu nước và cách mạng cần phải gắn liền với việc yêu chủ nghĩa xã hội.
An đã đi đầu trong các phong trào, tích cực thực hiện các chủ tr-ơng, chính sách của Đảng và Nhà n-ớc
Sinh thồi Tồng bí thư Lê Duẩn đã nhấn mạnh rằng Nghệ An có vai trò quan trọng trong lịch sử chống ngoại xâm và bảo vệ đất nước Ông cho rằng, từ hàng ngàn năm trước, Nghệ An đã là căn cứ vững chắc để xây dựng lực lượng và sức mạnh giải phóng quốc gia, đặc biệt khi phía Bắc gặp khó khăn Chính vì vị trí và truyền thống lịch sử đó, Nghệ An đã sản sinh ra nhiều lãnh đạo vĩ đại của dân tộc.
1.4.2 Truyền thống lao động cần cù, sáng tạo ở Nghệ An
Dân Nghệ An nổi bật với truyền thống lao động cần cù và sáng tạo, tương tự như nhiều miền quê khác trên đất nước Địa hình nơi đây rất đa dạng, bao gồm ba vùng chính: núi cao, trung du và đồng bằng ven biển Nghệ An nằm trong khu vực khí hậu nhiệt đới gió mùa, là nơi giao thoa giữa hai miền khí hậu: mùa rét và mùa nóng So với các vùng khác, Nghệ An có khí hậu khắc nghiệt với sự thay đổi nhiệt độ thất thường.
Người dân Nghệ An chủ yếu sống bằng nghề trồng lúa nước, một công việc đòi hỏi sự cần cù và chăm chỉ, gắn bó với đồng ruộng quanh năm Trong lao động, họ đã thể hiện tính sáng tạo và kiên trì, đặc biệt là vào năm 1972, Nghệ An là tỉnh đầu tiên của Quân khu IV đạt năng suất 5 tấn thóc/ha trong bối cảnh chiến tranh ác liệt Ngoài nông nghiệp, Nghệ An còn nổi bật với các nghề khai thác lâm sản, làm muối, đánh bắt thủy hải sản, cùng nhiều ngành nghề truyền thống như rèn sắt Nho Lâm, đúc đồng Diễn Tháp, nước mắm Vạn Phần, nuôi tằm và dệt lụa Những thành tựu này đều nhờ vào tinh thần lao động hăng say, cần cù của người dân nơi đây.
Truyền thống lao động cần cù và sáng tạo của nhân dân Nghệ An đang được phát huy mạnh mẽ hơn bao giờ hết, bất chấp những thách thức trong giai đoạn mới Những giá trị này không chỉ được duy trì mà còn được củng cố vững chắc, thể hiện tinh thần kiên cường và sáng tạo của người dân nơi đây.
1.4.3 Truyền thống nhân nghĩa ở Nghệ An
Truyền thống nhân nghĩa ở Nghệ An đã hình thành và phát triển song hành với cuộc sống và con người nơi đây Với lịch sử dài lâu, Nghệ An đã phải vượt qua thiên nhiên khắc nghiệt và nhiều kẻ thù hung bạo, từ đó tạo nên sự đoàn kết và tình yêu thương giữa con người Tình làng nghĩa xóm được coi trọng, thể hiện qua câu nói "bạn anh em xa, mua lặn giếng gần".
Truyền thống nhân nghĩa ở Nghệ An không chỉ có những đặc trưng chung mà còn chứa đựng những nét riêng biệt, thể hiện tình yêu thương sâu sắc, chân thành và rõ ràng Người dân nơi đây có cách thể hiện cảm xúc mạnh mẽ, với sự phân định rõ ràng giữa yêu và ghét, điển hình là câu nói “giận thì giận, mà thương cũng thương”.
Con ng-ời Nghệ An c-ơng trực, thẳng thắn nh-ng cũng rất bao dung, độ l-ợng và giàu tình yêu
1.4.4 Truyền thống lạc quan, yêu đời, tin t-ởng ở t-ơng lai
Vấn đề phát huy truyền thống đạo đức dân tộc trong tầng lớp thanh thiếu niên Nghệ An hiện nay Thực trạng và nguyên nhân 34
2.1.1 Tình hình về thanh thiếu niên ở Nghệ An hiện nay
Thanh thiếu niên là nhóm nhân khẩu xã hội được phân chia theo độ tuổi, phản ánh sự phát triển về cơ thể và nhân cách Họ nhạy cảm với những tác động từ môi trường sống và các yếu tố xã hội xung quanh.
Nghệ An là tỉnh đi đầu trong tổ chức Đoàn và phong trào thanh niên Việt Nam, với sự phát triển mạnh mẽ từ đầu thế kỷ XX Nơi đây đã sản sinh ra nhiều thanh niên ưu tú như Nguyễn Tất Thành, người đã dấn thân tìm đường cứu nước Vào những năm 1920, sau sự kiện Phạm Hồng Thái, nhiều thanh niên Nghệ An trở thành hạt giống nòng cốt cho tổ chức thanh niên cộng sản Đoàn và hội thanh niên, tiền thân của Đảng cộng sản.
Cao trào cách mạng 1930 - 1931 đã chứng kiến sự tham gia mạnh mẽ của thanh niên Nghệ Tĩnh, đóng vai trò là lực lượng xung kích nòng cốt của cách mạng Trong kháng chiến chống Pháp (1946 - 1954), thanh niên Nghệ An tiếp tục phát huy tinh thần yêu nước, với hàng vạn thanh niên gia nhập quân đội và tham gia thanh niên xung phong, góp phần quan trọng vào sự nghiệp đấu tranh giành độc lập.
Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, tuổi trẻ Nghệ An đã thể hiện tinh thần anh hùng dân tộc, với 200.000 đoàn viên thanh niên gia nhập quân đội Sự nhiệt huyết và cống hiến của họ đã góp phần quan trọng vào sự nghiệp bảo vệ và xây dựng đất nước, đặc biệt là quê hương Nghệ An.
Ngày nay, thanh niên Nghệ An đang phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc và thế hệ thanh niên Hồ Chí Minh, khẳng định vai trò quan trọng của tuổi trẻ trong sự phát triển của quê hương và đất nước Việt Nam.
Hiện nay, Nghệ An có 822.374 thanh niên từ 16 - 30 tuổi, chiếm 29,9% dân số và 48,5% lực lượng lao động Trong đó, thanh niên nông thôn chiếm 70,3%, thanh niên dân tộc, miền núi 20,7%, thanh niên tôn giáo 7,9%, và nam thanh niên chiếm 50,2% Tỷ lệ thanh niên tham gia tổ chức đoàn đạt 62,3% Đây là lực lượng thanh niên đông đảo và nòng cốt của xã hội, do đó, việc giáo dục truyền thống đạo đức dân tộc và quê hương là rất quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và phát triển, đồng thời góp phần xây dựng đội ngũ thanh thiếu niên vững mạnh.
Thanh thiếu niên Nghệ An đang có nhiều thuận lợi để phát triển toàn diện, tạo điều kiện cho việc giáo dục đạo đức truyền thống Họ sinh ra và lớn lên trên mảnh đất giàu bản sắc văn hóa cách mạng, nơi có nhiều danh nhân lịch sử nổi tiếng như Chủ tịch Hồ Chí Minh và cụ Phan Bội Châu Cuộc đời và sự nghiệp của những nhân vật này là tấm gương sáng cho thế hệ thanh niên Việt Nam, đặc biệt là thanh thiếu niên Nghệ An, noi theo.
Trong những năm qua, Nghệ An đã có sự chuyển mình mạnh mẽ, tạo ra động lực mới để phát triển Nhờ vào nỗ lực vượt bậc của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân, quê hương Nghệ An ngày càng đổi mới Hào khí chính trị đang lan tỏa trong nhân dân và thanh niên Nghệ An, với mong muốn thoát nghèo và trở thành tỉnh giàu mạnh, gương mẫu của cả nước, thực hiện trọn vẹn ước nguyện của Bác đối với quê hương trước khi ra đi.
Cơ chế thị trường, mặc dù mang lại nhiều lợi ích, nhưng cũng có mặt trái sâu sắc và phức tạp, ảnh hưởng đến mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, đặc biệt là thanh thiếu niên Sự chú trọng quá mức vào đời sống vật chất đã làm xói mòn các giá trị đạo đức truyền thống và thuần phong mỹ tục mà dân tộc đã dày công gìn giữ qua nhiều thế hệ Trong bối cảnh này, thanh thiếu niên trở thành đối tượng dễ bị chi phối và tác động từ nhiều phía.
Các cấp chính quyền, cấp ủy Đảng và tổ chức đoàn ở Nghệ An cần chú trọng vào việc giáo dục và phát huy các giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam, đặc biệt là của quê hương Nghệ An Việc đẩy mạnh công tác giáo dục, khai thông tư tưởng và cải tạo con người là rất cần thiết, trong đó tư tưởng được coi là chìa khóa mở đường cho hành động, và hành động chính là thước đo cho nhận thức và tư tưởng.
2.1.2 Thực trạng thái độ đạo đức của tầng lớp thanh thiếu niên Nghệ An hiện nay
2.1.2.1 Về chủ tr-ơng, đ-ờng lối
Nhận thức rõ tầm quan trọng của việc giáo dục đạo đức truyền thống cho thanh thiếu niên, các cấp ủy Đảng, chính quyền và tổ chức đã triển khai nhiều chủ trương hiệu quả nhằm nâng cao công tác này Đại hội Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh lần XV đã đặt ra mục tiêu tổng quát là tăng cường lý tưởng cách mạng, nâng cao trình độ học vấn và năng lực hội nhập của thanh niên Đoàn thanh niên Nghệ An cũng đã thực hiện nhiều giải pháp tích cực, như mở 946 lớp bồi dưỡng và kết nạp 48.160 đoàn viên mới trong năm 2006, giúp 64% thanh niên tham gia vào tổ chức Đoàn.
Đoàn thanh niên đóng vai trò cốt cán trong công tác giáo dục đạo đức, nhưng cần sự quan tâm từ các cấp ủy Đảng, chính quyền và tổ chức xã hội Thời gian qua, Đảng bộ và chính quyền tỉnh đã triển khai nhiều chủ trương nhằm nâng cao giáo dục đạo đức cho thanh niên, như đầu tư vào cơ sở hạ tầng như nhà văn hóa thanh niên và công viên vui chơi, đồng thời khôi phục các lễ hội truyền thống và bảo tồn di tích lịch sử Việc nâng cao nhận thức về giáo dục đạo đức cho thanh thiếu niên đã được đưa vào các nghị quyết và chính sách phát triển toàn diện của tỉnh, khẳng định thanh thiếu niên là lực lượng quan trọng trong chiến lược phát triển.
Mặc dù có những tiến bộ trong công tác giáo dục đạo đức cho thanh thiếu niên, nhưng vẫn tồn tại những yếu kém Chính sách và đường lối chưa được triển khai kịp thời và thực tiễn, chủ yếu vẫn chỉ dừng lại trên giấy tờ, khiến nhiều người vẫn còn mơ hồ về công tác này.
2.1.2.2 Về nội dung, ph-ơng pháp, chất l-ợng
Nội dung và phương pháp giáo dục đạo đức ở Nghệ An hiện nay ngày càng đa dạng, phong phú và thiết thực hơn với thực tế cuộc sống Truyền thống yêu nước, lao động cần cù, tiết kiệm, yêu thương con người và hiếu học được chú trọng Tuy nhiên, nội dung giáo dục vẫn mang tính chung chung và chưa thực sự đi sâu vào tâm tư, tình cảm của thanh thiếu niên, gắn với thực tiễn sinh hoạt và học tập Giáo dục chưa thực sự hấp dẫn và lôi cuốn, dẫn đến việc thanh thiếu niên chưa tham gia nhiệt tình.
Phương pháp giáo dục đạo đức truyền thống ở Nghệ An hiện nay chủ yếu thông qua các phương tiện thông tin đại chúng như đài phát thanh, truyền hình, và báo chí, cùng với các cuộc thi tìm hiểu, buổi ngoại khóa, và thăm di tích lịch sử Mặc dù các cuộc thi tìm hiểu thu hút nhiều đối tượng, chất lượng bài làm vẫn chưa cao, trong khi các hình thức khác chỉ tiếp cận một bộ phận nhỏ Các hoạt động giáo dục chủ yếu mang tính phong trào từ trên xuống, thiếu sự sáng tạo từ cấp cơ sở, đặc biệt là trong việc tổ chức các hoạt động phù hợp với điều kiện thực tế và thời điểm cụ thể Thanh thiếu niên ở thành phố và vùng đồng bằng có nhiều cơ hội tiếp xúc với các hoạt động này, trong khi các khu vực miền núi và vùng sâu, vùng xa vẫn còn hạn chế Hơn nữa, công tác tổ chức các hoạt động giáo dục đạo đức thường mang tính hình thức và máy móc, dẫn đến chất lượng giáo dục không cao.
Ph-ơng h-ớng và một số giải pháp nhằm phát huy giá trị đạo đức truyền thống cho thanh thiếu niên trong thời kỳ mới ở Nghệ An 43
Chiến lược phát triển đất nước tập trung vào việc phát huy nguồn lực con người, đặc biệt là xây dựng và gìn giữ những giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc Điều này không chỉ mang ý nghĩa chiến lược lâu dài mà còn là nhiệm vụ cấp bách đối với sự phát triển bền vững của con người Việt Nam.
Nghị quyết hội nghị lần V Ban chấp hành trung ương (khóa VIII) nhấn mạnh việc xây dựng con người Việt Nam trong giai đoạn cách mạng mới, với những đức tính như yêu nước, tự cường dân tộc, phấn đấu vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội Điều này bao gồm ý chí vươn lên để đưa đất nước thoát khỏi nghèo nàn lạc hậu, đồng thời đoàn kết với nhân dân thế giới trong sự nghiệp đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc và dân chủ.
Con người, với vai trò là chủ thể, tự hoàn thiện bản thân thông qua hoạt động thực tiễn và lao động sáng tạo, đồng thời biến các giá trị dân tộc thành của riêng mình Để phát huy những giá trị đạo đức truyền thống, cần nhấn mạnh vai trò của con người như một chủ thể tự giác, tham gia tích cực vào quá trình sáng tạo và gìn giữ các giá trị dân tộc Từ những đỉnh cao của các giá trị này, con người có thể nâng cao nhận thức về giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc.
Giáo dục đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành tính cách con người và tiếp thu các giá trị dân tộc Nó là cầu nối giúp chuyển hóa những giá trị đạo đức truyền thống từ những điều chung thành tài sản tinh thần của mỗi cá nhân, đồng thời nâng cao những chuẩn mực xã hội thông qua việc tiếp nhận các giá trị dân tộc.
Sự chuyển biến mạnh mẽ của đời sống xã hội đã dẫn đến sự thay đổi trong thang giá trị đạo đức dân tộc Mặc dù việc giáo dục và phát huy truyền thống đạo đức ở Nghệ An đã được chú trọng, nhưng chưa đạt hiệu quả cao Để nâng cao giá trị đạo đức truyền thống cho thanh thiếu niên Nghệ An, cần thực hiện bốn nhóm giải pháp quan trọng.
2.2.1 Nâng cao nhận thức về giá trị truyền thống đạo đức cho thanh thiếu niên Nghệ An
Nâng cao nhận thức về giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc cho thanh thiếu niên là rất quan trọng, tạo nền tảng cho việc hoạch định chính sách và phát triển công tác này.
Nhận thức nâng cao về giáo dục đạo đức là yếu tố quan trọng thúc đẩy hiệu quả trong công tác này, đặc biệt trong việc phát huy giá trị đạo đức dân tộc cho thanh thiếu niên Nghệ An Trước thực trạng đạo đức hiện nay, việc giáo dục đạo đức truyền thống cần phải được tiếp cận một cách khoa học và đúng đắn Số liệu điều tra từ nhóm nghiên cứu cho thấy sự cần thiết phải cải thiện giáo dục đạo đức trong tầng lớp thanh thiếu niên.
Theo nghiên cứu của TS Đoàn Minh Duệ, TS Nguyễn L-ơng Bằng, TS Đinh Thế Định và TS Nguyễn Thái Sơn, chỉ có 48% địa phương trong tỉnh đã phân công cán bộ chuyên trách cho công tác giáo dục truyền thống cho thanh thiếu niên Đáng chú ý, 22% thanh niên không nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề này, và gần 5% cán bộ lãnh đạo cho rằng công tác giáo dục truyền thống chỉ có mức độ quan trọng vừa phải Nhiều nơi chưa nhận thức đầy đủ về việc phát huy giá trị đạo đức truyền thống, trong khi các cấp ủy Đảng và chính quyền tại một số địa phương vẫn còn phó mặc công tác này cho các tổ chức đoàn, nhà trường và các tổ chức xã hội khác.
Nhiều bậc phụ huynh vẫn coi việc giáo dục và dạy dỗ con cái là trách nhiệm của nhà trường, chỉ chú trọng đến việc nuôi dưỡng và cho con đi học, mà không quan tâm đến giáo dục đạo đức và các giá trị truyền thống Sự thụ động này dẫn đến sai lầm trong nhận thức của phụ huynh, ảnh hưởng tiêu cực đến giáo dục đạo đức truyền thống Hơn nữa, phương pháp giáo dục của nhiều gia đình thường mang tính mệnh lệnh và bảo thủ, thiếu sự linh hoạt trong việc truyền đạt và hướng dẫn con em tiếp thu các giá trị đạo đức Trong khi đó, nhà trường và giáo viên cũng đang gặp nhiều mâu thuẫn và bất cập trong công tác giáo dục này.
Xu hướng hiện nay chạy theo thành tích và bằng cấp, dẫn đến việc lãng quên giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc Các cơ quan quản lý giáo dục và chính quyền vẫn còn nhiều khiếm khuyết trong nhận thức, thể hiện qua sự phối hợp không đồng bộ và quan liêu Những hạn chế này phản ánh yếu kém trong nhận thức của xã hội và gia đình Do đó, việc nâng cao nhận thức cho toàn xã hội về công tác giáo dục là điều cần thiết và cần thực hiện ngay.
Giá trị đạo đức truyền thống đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của mỗi người, đồng thời khuyến khích mọi người nhận thức về trách nhiệm gìn giữ và phát huy những giá trị này cho dân tộc và quê hương.
Xác định và phát huy giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc là vấn đề quan trọng trong việc xây dựng nền văn hóa tiên tiến, mang đậm bản sắc dân tộc Đặc biệt, trong các nhà trường, giáo dục đạo đức truyền thống cần được coi là nhiệm vụ chính trong giáo dục toàn diện, yêu cầu nhanh chóng đổi mới nội dung giảng dạy các môn học liên quan đến giáo dục đạo đức cho học sinh và sinh viên.
Tăng cường xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ cho công tác tuyên truyền giáo dục đạo đức, đặc biệt là các nhà văn hóa xóm, phường Cần đẩy mạnh việc phổ biến giáo dục đạo đức truyền thống đến mọi đối tượng trong xã hội, giúp mọi người hiểu và nhận thức đúng về vấn đề này Mọi người cần ý thức và thực hiện công tác giáo dục đạo đức như một nhu cầu chính đáng ở mọi lúc mọi nơi.
Cần xác định rõ trách nhiệm của hệ thống chính trị, gia đình và xã hội trong việc giáo dục đạo đức truyền thống cho thanh thiếu niên Việc phân công trách nhiệm cần được thực hiện một cách hợp lý và khoa học, đồng thời cải cách quy trình thực hiện công tác này Nội dung giáo dục cần được cụ thể hóa trong các nghị quyết và chương trình hành động, đặc biệt là phát huy tính năng động, sáng tạo của các tổ chức đoàn, hội tại Nghệ An.
+Lựa chọn những giá trị đạo đức phù hợp với điều kiện mới của quê h-ơng, đất n-ớc để giáo dục mang lại lợi ích thiết thực
2.2.2 Về nội dung giáo dục
Ngày nay, việc xây dựng một nền đạo đức chính thống và mới mẻ là cần thiết, với những giá trị cách mạng tiên tiến và bản sắc dân tộc đậm đà Chúng ta cần kế thừa, lọc bỏ và phát huy những giá trị tốt đẹp trong truyền thống đạo đức của dân tộc.