Lí do, mục đích chọn đề tài
Trong kho tàng truyện cổ dân gian Việt Nam, một nhóm truyện liên quan đến phong tục cổ truyền đã thu hút nhiều tranh luận từ các nhà nghiên cứu về đặc trưng thể loại của nó Một số người phân loại những truyện này vào thể loại thần thoại, trong khi những người khác lại cho rằng chúng thuộc về truyền thuyết hoặc truyện cổ tích.
Những câu chuyện trong nhóm truyện này rất quen thuộc và được lưu truyền rộng rãi trong nhân dân Đặc biệt, nhiều truyện trong số đó đã được đưa vào chương trình giảng dạy ở trường phổ thông, như "Sự tích Trầu Cau".
Sự tích bánh chưng bánh dày Liên tục trong nhiều năm, truyện Sự tích Trầu
Bánh chưng và bánh dày là hai món ăn truyền thống gắn liền với văn hóa Việt Nam, thường được đưa vào chương trình giảng dạy ở cấp hai và cấp ba, đặc biệt là trong chương trình văn học lớp 6 Để phân loại chính xác các truyện liên quan đến phong tục, cần xác định đặc trưng thể loại của chúng Việc nghiên cứu đặc điểm thi pháp của các tác phẩm này là một tiêu chí quan trọng trong việc xác định thể loại và tiểu loại Do đó, tôi đã chọn đề tài "một số đặc điểm thi pháp trong nhóm truyện phong tục của người Việt" nhằm góp phần làm rõ thể loại cho nhóm truyện này.
Bộ phận truyện về phong tục của người Việt có những đặc điểm chung, tạo nên màu sắc và diện mạo riêng cho nhóm truyện này Những đặc điểm này cũng là nguyên nhân gây ra sự nhập nhằng về thể loại, như đã đề cập trước đó.
Hiện tượng nhập nhằng về thể loại văn học đang gây khó khăn cho việc giảng dạy tại các trường phổ thông Nguyên tắc giảng dạy văn học, đặc biệt là văn học dân gian, cần được làm rõ để nâng cao hiệu quả giáo dục.
Khoá Luận Tốt Nghiệp Nguyễn Thị
Thu Hương cần đảm bảo tính đặc trưng của thể loại khi giảng dạy truyện dân gian trong chương trình phổ thông Là một giáo viên tương lai, việc trang bị kiến thức vững chắc và tin cậy là rất quan trọng Đây chính là lý do tôi chọn đề tài này.
4 Xuất phát từ những lý do đó, mục đích của đề tài là nhằm để giải quyết những vấn đề sau:
- Những truyện thuộc nhóm truyện kể về phong tục có thể xếp vào thể loại nào trong các thể loại đã nêu trên?
Việc trả lời câu hỏi này là nền tảng để khám phá sâu hơn các đặc điểm nổi bật, bao gồm cốt truyện và nhân vật Nhiệm vụ khoa học được xác định như vậy cũng chính là phạm vi và giới hạn của đề tài mà chúng tôi thực hiện.
Đối tượng phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu đặc điểm thi pháp là quá trình phân tích cách thức tái hiện đời sống trong tác phẩm qua các yếu tố như cốt truyện, nhân vật, không gian và thời gian nghệ thuật Tuy nhiên, trong khuôn khổ của một khoá luận tốt nghiệp, chúng tôi sẽ tập trung vào việc khám phá nhóm truyện phong tục thông qua hai đặc điểm thi pháp chính: nhân vật và cốt truyện.
2 Để tiến hành khảo sát nghiên cứu vấn đề được đặt ra, chúng tôi dựa vào những nguồn tài liệu sau:
- Tập “Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam”(5 tập) của Nguyễn Đổng
Chi , Nxb khoa học xã hội, H, 1993
- “Việt Nam thần thoại và truyền thuyết”- Bùi Văn Nguyên , Nxb văn hoá thông tin – Mũi Cà Mau,1993
Khoá Luận Tốt Nghiệp Nguyễn Thị Thu Hương
Phương pháp nghiên cứu
Do đối tượng và mục đích quy định, cho nên phương pháp chủ yếu chúng tôi sử dụng trong luận văn này là:
Phương pháp thống kê khảo sát là công cụ hữu hiệu trong nghiên cứu thi pháp, giúp cung cấp số liệu khách quan và giảm thiểu cảm nhận chủ quan của người nghiên cứu.
Phân tích tổng hợp là một phương pháp nghiên cứu phổ biến trong văn học, đặc biệt là văn học dân gian Việc phân tích các tác phẩm cụ thể giúp rút ra những kết luận chung và sâu sắc hơn về nội dung và hình thức của văn học.
Phương pháp so sánh được áp dụng để làm nổi bật những đặc điểm riêng của nhóm truyện phong tục so với các nhóm truyện dân gian khác Nhóm truyện này không chỉ gắn liền với đời sống văn hóa dân tộc mà còn đòi hỏi việc vận dụng kiến thức liên ngành, bao gồm cả văn hóa học và sử học, để thực hiện nghiên cứu một cách sâu sắc.
Lịch sử vấn đề
Phong tục là thành tố quan trọng trong văn hóa dân tộc, phản ánh những nét sinh hoạt độc đáo của mỗi cộng đồng Tại Việt Nam, các phong tục như ăn trầu, cúng ông Táo, và làm bánh chưng ngày Tết đã trở thành phần không thể thiếu trong đời sống, gắn bó với quê hương Tuy nhiên, nguồn gốc và lịch sử của những phong tục này vẫn còn là điều bí ẩn, chỉ có thể được lý giải qua các câu chuyện dân gian Những câu chuyện này, dù hoàn toàn bịa đặt, mang lại ý nghĩa sâu sắc và thú vị, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về phong tục tập quán của dân tộc Chúng tôi đã tập hợp các truyện này để phục vụ mục đích giải thích và làm rõ những phong tục truyền thống.
Khoá Luận Tốt Nghiệp của Nguyễn Thị Thu Hương nghiên cứu nguồn gốc phong tục và chỉ ra những đặc điểm nghệ thuật tương đồng giữa chúng.
Vấn đề phong tục và truyện cổ dân gian có mối liên hệ chặt chẽ và đã được nghiên cứu từ nhiều góc độ khác nhau trong các công trình khoa học Tuy nhiên, vẫn chưa có nghiên cứu nào đi sâu vào đặc điểm của nhóm truyện này từ góc độ thi pháp học.
Bài viết "Qua tục ăn trầu và truyện Trầu Cau của người Việt" phân tích mối quan hệ giữa anh em và vợ chồng thông qua truyền thống ăn trầu, thể hiện giá trị văn hóa và tình cảm gia đình trong đời sống người Việt Truyền thuyết Trầu Cau không chỉ là câu chuyện tình yêu mà còn là biểu tượng cho sự gắn bó và đoàn kết trong các mối quan hệ Tục ăn trầu, với ý nghĩa sâu sắc, góp phần khẳng định bản sắc văn hóa dân tộc và sự tôn vinh tình cảm gia đình.
Tác giả Tăng Kim Ngân đã nhận thức rõ ràng về mối liên hệ giữa phong tục ăn trầu và truyện Trầu Cau, nhằm tìm hiểu ý nghĩa văn hóa của câu chuyện Nguyễn Thị Huế cũng nhấn mạnh sự gắn bó giữa phong tục và các truyện cổ, cho rằng phong tục là nền tảng phản ánh văn hóa Tuy nhiên, cả hai tác giả đều cho rằng việc giải thích nguồn gốc phong tục chỉ là vấn đề hời hợt, không quan trọng bằng các chủ đề xã hội Điều này dẫn đến việc tách phong tục khỏi vấn đề xã hội, trong khi thực tế phong tục là một phần quan trọng trong đời sống xã hội Mặc dù không thể phủ nhận các vấn đề xã hội trong truyện, nhưng việc đặt chúng lên hàng đầu có thể làm giảm giá trị của việc giải thích nguồn gốc phong tục mà các câu chuyện này cần thực hiện.
Trong cuốn "Văn học dân gian Việt Nam" (Nxb GD, H 1997), GS Đinh Gia Khánh nhấn mạnh rằng truyện cổ tích thường phản ánh những phong tục lâu đời của dân tộc Tại Việt Nam, các câu chuyện này gắn liền với những truyền thống văn hóa đặc sắc của người dân.
Khoá Luận Tốt Nghiệp của Nguyễn Thị Thu Hương khám phá mối liên hệ giữa tục ăn trầu và các truyền thuyết như Trầu Cau, sự tích bánh chưng bánh dày, cũng như các nhân vật như ông Đầu Rau và ông Bình Vôi Bên cạnh đó, sự tích cây Nêu cũng phản ánh phong tục tập quán của nhân dân ta từ xa xưa.
Mặc dù tác giả đã đề cập đến hầu hết các truyện liên quan đến phong tục, nhưng chưa phân tích mối quan hệ giữa chúng và các thể loại truyện khác Việc này cần thiết để làm nổi bật những điểm tương đồng và khác biệt, từ đó giúp nhìn nhận vấn đề một cách toàn diện hơn.
Trong cuốn “Văn học dân gian Việt Nam”, (tập 2, Nxb GD, H 1991
Hoàng Tiến Tựu trong tác phẩm của mình đã đề cập đến đặc điểm thi pháp của truyện cổ tích, đặc biệt là chi tiết “phi cốt truyện” trong các tác phẩm như sự tích Trầu Cau và sự tích ba Ông Bếp Trong cuốn “Bình giảng truyện dân gian” (Nxb GD, 1998), tác giả đã chỉ ra một số nhân vật và chi tiết “phi cốt truyện”, tuy nhiên, phân tích của ông vẫn chưa đầy đủ và chưa khám phá hết hiện tượng này trong tất cả các truyện thuộc nhóm truyện phong tục Ý kiến của Hoàng Tiến Tựu chỉ mới mở ra một hướng tìm hiểu sâu sắc và toàn diện hơn về vấn đề này.
Trong nghiên cứu về phân loại thể loại văn học, đã có nhiều công trình đề xuất cách giải quyết hiện tượng nhập nhằng Chẳng hạn, trong bài viết “Giảng dạy truyện dân gian trong chương trình lớp 6 T.H.C.S” (Tạp chí Văn hoá dân gian, số 3, 2002), Pương Thảo chỉ ra sự không thống nhất giữa các thế hệ sách giáo khoa trong việc phân loại Tác giả đặc biệt chú ý đến truyện bánh chưng bánh dày, xem xét nó là truyền thuyết hay cổ tích, nhưng cuối cùng vẫn lựa chọn không đưa những truyện nhập nhằng này vào chương trình phổ thông Đặc biệt, một số truyện trong nhóm truyện về phong tục cũng gặp phải sự không đồng nhất giữa các tác giả.
Trong khoá luận tốt nghiệp của Nguyễn Thị Thu Hương, tác giả phân chia các tiểu loại truyện sau khi đã xác định thể loại chính Cụ thể, trong tác phẩm của Hoàng Tiến Tựu, hai cuốn sách thể hiện hai quan niệm khác nhau về truyện cổ tích, bao gồm truyện cổ tích thần kỳ và truyện cổ tích sinh hoạt Trong cuốn "Văn học dân gian Việt Nam", tác giả đã đưa ra những luận điểm rõ ràng về sự phân loại này.
Sự tích Trầu Cau và Đầu Rau là những câu chuyện cổ tích phản ánh đời sống sinh hoạt, nhưng trong cuốn “Bình giảng truyện dân gian”, tác giả lại phân loại chúng là truyện cổ tích thần kỳ Mâu thuẫn này cần được làm rõ để hiểu đúng bản chất của từng thể loại truyện.
Nhóm truyện về phong tục vẫn chưa được nghiên cứu đầy đủ, và cần có sự đầu tư thích đáng để khám phá những khía cạnh mới Luận văn này sẽ phân tích sâu hơn về đặc điểm riêng của nhóm truyện phong tục người Việt so với truyện cổ dân gian, bao gồm đặc điểm nhân vật và cốt truyện, đồng thời đưa ra những tiêu chí phân loại hợp lý.
Khoá Luận Tốt Nghiệp Nguyễn Thị Thu Hương
Vần đề phân loại nhóm truyện về phong tục của người việt
Các quan niệm phân loại nhóm truyện phong tục
Thể loại văn học là dạng thức ổn định của tác phẩm, phản ánh sự phát triển lịch sử của văn học qua cách tổ chức và đặc điểm của các hiện tượng đời sống Nó thể hiện sự thống nhất giữa nội dung, hình thức văn bản và phương thức chiếm lĩnh đời sống Các thể loại văn học là một phạm trù lịch sử, chỉ xuất hiện trong những giai đoạn nhất định.
Khoá Luận Tốt Nghiệp Nguyễn Thị Thu Hương phát triển nhất định của văn học và sau đó biến đổi và được thay thế( Olikhasôp -7 70, 71)
Tác phẩm văn học luôn thuộc về một thể loại nhất định và có hình thức riêng, nhưng hiện tượng giao thoa thể loại rất phổ biến trong cả văn học viết và văn học dân gian Trong thơ ca, nhiều tác phẩm mang yếu tố tự sự, với những bài thơ dài như “Quê hương” của Giang Nam hay “Lượm” của Tố Hữu, thậm chí có những bài thơ như một màn kịch ngắn, điển hình là “Tin thắng trận” của Hồ Chí Minh Ngược lại, văn xuôi cũng thường chứa đựng chất thơ, cho thấy sự giao thoa giữa các thể loại trong văn học.
Trong văn học dân gian, sự đan xen giữa các thể loại như thần thoại, truyền thuyết và cổ tích diễn ra một cách rõ rệt Mỗi thể loại không chỉ mang đặc trưng riêng mà còn chứa đựng yếu tố của thể loại khác, khiến cho việc xác định ranh giới giữa chúng trở nên khó khăn Cụ thể, có thể thấy sự giao thoa giữa thần thoại và truyền thuyết, hoặc giữa cổ tích và truyền thuyết, tạo nên một bức tranh phong phú và đa dạng trong kho tàng văn hóa dân gian.
Sự giao thoa thể loại trong văn học dân gian phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó nhân vật, không gian thời gian và nội dung phản ánh là quan trọng nhất Hiện tượng này gây khó khăn trong việc phân loại truyện dân gian, dẫn đến sự nhập nhằng giữa các thể loại Ví dụ, câu chuyện "Sơn Tinh Thủy Tinh" có thể được xem là thần thoại hoặc truyền thuyết.
"Con rồng cháu tiên" và "Sự tích Hồ Gươm" thường được đặt ra câu hỏi về thể loại, liệu chúng thuộc thần thoại, truyền thuyết hay cổ tích Sự nhập nhằng này không chỉ tồn tại trong các câu chuyện phong tục mà còn gây ra nhiều tranh cãi trong giới nghiên cứu và phê bình văn học.
Có thể điểm qua những ý kiến khác nhau trong việc phân loại các truyện về phong tục của người Việt
Truyện "Sự tích Trầu Cau" do tác giả Bùi Văn Nguyên viết trong cuốn "Việt Nam thần thoại và truyền thuyết" (Nxb Văn hóa thông tin, Mũi Cà Mau, 1993) được coi là một truyền thuyết nổi tiếng, xoay quanh hai nhân vật Tân và Lang.
Khoá Luận Tốt Nghiệp Nguyễn Thị
Thu Hương giả Đinh Gia Khánh trong cuốn văn học dân gian Việt Nam, (Nxb GD,
H.1997) lại cho rằng “Sự tích Trầu Cau” là truyện cổ tích
Với truyện “sự tích Ông Đầu Rau” trong công trình như trên, Bùi Văn
Nguyên cho là truyền thuyết “Ông Bếp”, Đinh Gia Khánh, Hoàng Tiến Tựu lại cho là truyện cổ tích
Trong bài viết về "sự tích bánh chưng bánh dày", Bùi Văn Nguyên cho rằng đây là một truyền thuyết Lang Liêu, điều này cũng được sách ngữ văn 6 của Nguyễn Khắc Phi khẳng định, với sự ủng hộ từ Nguyễn Xuân Lạc Tuy nhiên, sách văn 6, I, 94 trước chỉnh lý và sách văn 6, II, 99 chỉnh lý lại phân loại truyện này vào thể loại cổ tích Sự không thống nhất trong việc phân loại tác phẩm này thể hiện qua các ý kiến khác nhau, mỗi ý kiến đều có cơ sở và lập luận riêng Qua tìm hiểu, chúng tôi nhận thấy một số ý kiến xếp truyện này vào thể loại truyền thuyết dựa trên những lý do cụ thể.
Các tác giả nhận định rằng nội dung của truyện có dấu ấn rõ nét từ thời kỳ Hùng Vương, điều này thể hiện qua các chi tiết cụ thể trong tác phẩm.
Nguyễn Xuân Lạc được Phương Thảo nhắc đến trong bài viết “Giảng dạy truyện dân gian trong chương trình lớp 6 THCS, (T/c Văn hoá dân gian, số
Trong các truyền thuyết Việt Nam, nhân vật Vua Hùng đóng vai trò quan trọng, đặc biệt trong các câu chuyện như "Sự tích bánh Chưng bánh Dày" và "Sự tích Trầu Cau - Vôi" Những nhân vật này không chỉ thể hiện văn hóa mà còn mang giá trị lịch sử sâu sắc.
Vào ngày thứ ba, các tác giả đã phân tích cách kết thúc của câu chuyện, cho rằng phần kết thúc mang tính bình luận và gần gũi với đặc trưng của truyền thuyết, như trong các truyện Thánh Gióng hay Sơn Tinh - Thuỷ Tinh Theo Bùi Văn Nguyên, trong truyện sự tích bánh Chưng bánh Dày, phần kết thúc cho thấy rằng sau khi Lang Liêu lên ngôi vua thay cha, các anh em của Lang Liêu vẫn tiếp tục làm quan ở các phiên trấn cũ, nhằm mục đích giữ gìn sự hòa thuận và ngăn chặn tranh chấp đất đai giữa con cháu các quan.
Khoá Luận Tốt Nghiệp của Nguyễn Thị Thu Hương đề cập đến việc nhà vua cho dựng các cọc mốc biên giới bằng gỗ để tạo thành hàng rào, được gọi là cọc mốc Thuật ngữ hành chính “Sách” xuất phát từ đây, tương ứng với đơn vị miền núi tương tự như trang phường ở các vùng khác.
Căn cứ vào các di tích liên quan đến truyện Trầu Cau, Miếu Tam Phương đã được nâng cấp thành đền thờ ở một số làng ven sông Cả như Nam Hoa (Thanh Chương – Nghệ An) Từ thời Trần, Cao Tân - Cao Lang đã được sắc phong là “Đại Vương” và Phù Nương được phong là “công chúa” Mặc dù sau cách mạng tháng Tám, nhiều di tích này đã bị phá hủy, nhưng chúng vẫn giữ vai trò quan trọng trong việc phản ánh lịch sử văn hóa địa phương.
Một lý do khác mà các tác giả đưa ra là truyện giải thích nguồn gốc của các sự vật như Trầu, Cau, Vôi, điều này liên quan đến đặc trưng của thần thoại suy nguyên Tuy nhiên, việc chỉ dựa vào những căn cứ này để phân loại tác phẩm, đặc biệt là các tác phẩm dân gian có tính chất thể loại không rõ ràng, có thể dẫn đến những kết luận vội vàng.
Việc sách tích hợp Ngữ văn 6 – Nguyễn Khắc Phi (chủ biên) và
Nguyễn Xuân Lạc cho rằng truyền thuyết Bánh Chưng - Bánh Dày có dấu ấn thời Hùng Vương, nhưng điều này khó chấp nhận vì khó có thể xác định chi tiết lịch sử từ thời kỳ này Mặc dù thời gian trong truyền thuyết được xác định cụ thể, nhưng nó vẫn chứa đựng yếu tố hư cấu Hơn nữa, những câu chuyện này đã được truyền miệng từ lâu, dẫn đến việc nhân dân tin rằng các sự kiện trong truyện có nguồn gốc từ thời Hùng Vương.
Không có gì đảm bảo chắc chắn và chính xác trong việc phân loại văn học Việc phân loại không thể chỉ dựa vào dấu ấn nội dung, vì nhiều thể loại văn học cùng tái hiện các vấn đề nhất định của cuộc sống.
Đặc điểm cốt truyện
Khái niệm cốt truyện và những đặc điểm chung của cốt truyện cổ tích
Cốt truyện là hệ thống sự kiện được tổ chức theo tư tưởng và nghệ thuật, đóng vai trò quan trọng trong tác phẩm văn học tự sự và kịch Nó không chỉ bộc lộ tình cảm mà còn thể hiện sự tương tác giữa các tính cách, giúp độc giả hiểu rõ hơn về nhân vật Đồng thời, cốt truyện còn tổ chức một hệ thống sự kiện phản ánh trung thực các xung đột xã hội, tạo sức hấp dẫn và lôi cuốn cho người đọc.
1.2 Đặc điểm chung của cốt truyện cổ tích
Truyện cổ tích là một thể loại văn học hoàn chỉnh, thể hiện nghệ thuật tự sự truyền miệng trước khi phát triển thành văn xuôi Sự hoàn thiện này được thể hiện qua cấu trúc tác phẩm và cách xây dựng tình tiết.
Về phương diện kết cấu, truyện cổ tích giống như đại bộ phận các truyện cổ khác, có ba phần: Mở đầu, khai triển và phần kết thúc
Phần mở đầu của một câu chuyện thường giới thiệu về thời gian, không gian và nhân vật Thông thường, cách giới thiệu này tuân theo một mẫu nhất định: Thời gian bắt đầu với câu “ngày xửa ngày xưa” và không gian được mô tả như “ở một vùng nọ, ở một vương quốc xa xôi” Mặc dù sự xuất hiện của thời gian, không gian và nhân vật thường mang tính phiếm chỉ, một số câu chuyện lại có thời gian, không gian cụ thể cùng với tên nhân vật, nhưng vẫn giữ được tính chất chung của việc giới thiệu.
Khoá Luận Tốt Nghiệp Nguyễn Thị Thu Hương là một cách giới thiệu mang tính chất phiếm chỉ, không xác định rõ thời gian và không gian, đồng thời không phản ánh đặc điểm riêng của nhân vật Cách giới thiệu này đặc trưng cho thể loại, đưa người đọc đến một miền xa xưa, thuộc “thế giới cổ tích”, tách biệt khỏi hiện tại Trong phần triển khai, diễn biến chính của truyện bao gồm một hệ thống sự kiện được sắp xếp hợp lý Mặc dù cốt truyện có phần đơn giản hơn so với văn học viết, nhưng vẫn đầy đủ với các yếu tố thắt nút, phát triển và đỉnh điểm.
Thắt nút là sự kiện đánh dấu khởi đầu của các mối quan hệ và xung đột trong câu chuyện, tạo nên cốt truyện Ví dụ, trong truyện Tấm - Cám, việc Tấm bị Cám cướp giỏ tép là thắt nút khởi đầu cho mâu thuẫn giữa họ Tương tự, trong câu chuyện Tân - Lang, việc Tân đến học ở nhà ông giáo họ Lưu đánh dấu sự khởi đầu cho mối quan hệ với cô gái họ Lưu Ngoài ra, việc mất mùa là thắt nút dẫn đến sự chia ly của Trọng Cao và Thị Nhi, trong khi ý muốn của vua Hùng tìm người nối dõi là thắt nút cho cuộc thi giữa các Hoàng Tử.
Phần phát triển của cốt truyện là nơi diễn ra các sự kiện thể hiện sự triển khai và vận động của các mối quan hệ, tạo ra xung đột cho nhân vật Đây là phần dài nhất, nơi Tấm bị mất giỏ tép và phải ở nhà nhặt thóc trong khi hội làng diễn ra, hay Thị Nhi chọn chồng khác, Trọng Cao đi tìm vợ nhưng rơi vào cảnh ăn xin Lang Liêu, vì nghèo, lo lắng không biết sẽ tiến vua bằng gì trong ngày thi Những hoàn cảnh riêng của từng nhân vật giúp cốt truyện phát triển theo nhiều hướng khác nhau, chuẩn bị cho cao trào của câu chuyện.
Khoá Luận Tốt Nghiệp của Nguyễn Thị Thu Hương tập trung vào những đỉnh điểm quan trọng trong cốt truyện, như sự kiện người chị dâu ôm nhầm người em chồng và việc người chồng mới đốt đống rơm có người chồng cũ của Thị Nhi đang ngủ Những sự kiện này không chỉ là cao trào của câu chuyện mà còn quyết định hướng đi và kết thúc của nó.
Phần kết của cốt truyện thường là hệ quả tất yếu sau chuỗi sự kiện diễn ra, như cái chết của ba nhân vật trong "Sự tích Trầu Cau" và "Sự tích Đầu Rau" Những kẻ đạo đức giả, tham lam và coi thường luật trời, như sư nữ trong "Sự tích Ông Bình Vôi" hay cặp tình nhân trong "Sự tích cái Chổi", sẽ nhận được sự trừng phạt xứng đáng Ngược lại, Lang Liêu sẽ được thưởng xứng đáng cho những nỗ lực của mình, như trong "Sự tích bánh".
Truyện cổ tích thường kết thúc một cách có hậu, mặc dù một số câu chuyện có yếu tố bi kịch Tuy nhiên, những bi kịch này không mang lại cảm giác nặng nề hay bi quan cho người đọc, mà ngược lại, chúng thường truyền tải niềm tin và sự ấm áp của tình người, như trong các câu chuyện "Sự tích Đầu Rau" và "Sự tích Trầu Cau".
Một số đặc điểm cốt truyện trong nhóm truyện cổ tích về phong tục người Việt
2.1 Đối chiếu các dị bản của nhóm truyện cổ tích phong tục
Văn học dân gian nổi bật với tính dị bản, đặc trưng này được hình thành từ phương thức truyền miệng Quá trình sáng tác diễn ra tự nhiên và liên tục giữa các cá nhân trong cộng đồng Mỗi tác phẩm văn học dân gian bắt đầu từ một người khởi xướng, sau đó được nhiều người khác tiếp nhận, chỉnh sửa và phát triển, tạo nên những dị bản mới Như vậy, cốt truyện trong văn học dân gian có thể coi là phần cứng, trong khi các yếu tố khác có thể thay đổi linh hoạt.
Khoá Luận Tốt Nghiệp Nguyễn Thị Thu Hương
"Cốt truyện của truyện cổ tích thường ổn định và ít có dị bản, chủ yếu sự khác biệt nằm ở phần lời kể Tuy nhiên, trong nhóm truyện cổ tích phong tục, vẫn có thể tìm thấy một số chi tiết cốt truyện khác nhau ở các phiên bản kể khác nhau."
Truyện Sự tích Trầu Cau không đề cập đến chi tiết hai anh em giống nhau như đúc, điều này dẫn đến bi kịch của ba nhân vật Trong tác phẩm "Việt Nam Thần thoại và truyền thuyết" của Bùi Văn Nguyên, xuất bản năm 1993, có những chi tiết khác biệt về cái chết của ba người so với các phiên bản khác.
Nguyễn Đổng Chi và Vũ Ngọc Phan: cả ba người sau khi chết, đều được chôn liệm và người em hoá thành Cau chứ không phải hoá đá
Truyện Sự tích Đầu Rau: Trong “kho tàng truyện cổ tích Việt Nam” -
Nguyễn Đổng Chi đề cập đến cái chết của ba người với những điểm khác biệt: chồng cũ treo cổ trên cây Đa đầu làng, vợ thì tự trầm mình, trong khi chồng mới lại chọn cách uống thuốc độc để tự tử.
Còn một số dị bản nữa ở phần lời kể nhân vật, tuy nhiên không đáng kể, chúng tôi không đề cập đến
Tính dị bản trong văn học dân gian giúp tác phẩm không ngừng phát triển và dễ dàng thích ứng với nhu cầu và thị hiếu của người dân qua các thời kỳ lịch sử khác nhau Việc lựa chọn dị bản phù hợp, như trong Sự tích Đầu Rau, khi cả ba nhân vật chết cháy trong đống rơm sẽ hợp lý hơn so với việc họ hóa thành ba ông đầu rau gần lửa Hơn nữa, chi tiết hai anh em giống nhau trong Sự tích Trầu Cau là yếu tố quan trọng, dẫn đến mọi biến cố và đỉnh điểm của câu chuyện.
Khoá Luận Tốt Nghiệp Nguyễn Thị Thu Hương
2.2 Việc tổ chức, sắp xếp các sự kiện
Truyện cổ tích thường có cốt truyện hoàn chỉnh và kết thúc rõ ràng Các chi tiết trong truyện được sắp xếp theo trình tự thời gian tuyến tính, phản ánh không gian ba tầng của người Việt cổ: sự kiện xảy ra trước được kể trước, sự kiện xảy ra sau được kể sau, và những điều gần gũi được đề cập trước, trong khi những điều xa xôi được đề cập sau Điều này tạo nên sự mạch lạc và dễ hiểu, không có sự đảo lộn giữa quá khứ và hiện tại như trong các tác phẩm văn học hiện đại.
Lang đến học tại nhà ông giáo họ Lưu, và cô con gái đã cảm mến, chọn người anh làm chồng, sống chung một nhà Tuy nhiên, người chị dâu đã ôm nhầm người em chồng, trong khi người anh lại hờ hững với người em Cuối cùng, cả ba người cùng ra đi và đều gặp phải cái chết.
Tác phẩm văn học viết thường có cấu trúc phức tạp, diễn ra theo thời gian và không gian đồng hiện, khác biệt với cách kể chuyện đơn giản và tuần tự Ví dụ, nhân vật Chí Phèo trong tác phẩm của Nam Cao được giới thiệu từ hoàn cảnh hiện tại, như việc hắn chửi bới sau khi uống rượu, rồi mới đến nguồn gốc và những sự kiện dẫn dắt đến hoàn cảnh đó Cách kết cấu này tạo nên sự phong phú và chiều sâu cho nhân vật, thể hiện rõ nét đặc trưng của nghệ thuật truyện ngắn và tiểu thuyết trong văn học viết.
Truyện cổ tích không chỉ đơn thuần là sự sắp xếp ngẫu nhiên của các chi tiết và sự kiện, mà thực sự, trật tự này tạo ra mối liên kết chặt chẽ giữa chúng Mỗi chi tiết đều chuẩn bị cho chi tiết tiếp theo, hình thành nên một hệ thống liên kết logic Ví dụ, hai anh em giống nhau như đúc dẫn đến việc cô gái họ Lưu phải múc hai bát cháo để phân biệt họ, và việc người anh lấy vợ mới lại dẫn đến tình huống ba người sống chung một nhà Những mối quan hệ này làm nổi bật tính chất tương đồng giữa các nhân vật và sự phát triển của cốt truyện.
Khoá Luận Tốt Nghiệp của Nguyễn Thị Thu Hương xoay quanh câu chuyện cảm động về Trọng Cao và Thị Nhi, một cặp vợ chồng phải li tán do mất mùa Sau khi chia tay, Thị Nhi đã tái hôn, trong khi Trọng Cao lang thang đi tìm vợ và sống bằng nghề ăn xin Cuộc sống khốn khó đã đưa họ gặp lại nhau trong một hoàn cảnh đầy bất ngờ.
Tích Đầu Rau) Ở những truyện khác trong nhóm chúng ta cũng tìm thấy mối quan hệ giữa các chi tiết như vậy
Trong truyện cổ tích, các chi tiết được trình bày rõ ràng và liền mạch, không bị gián đoạn bởi miêu tả nội tâm phức tạp như trong văn học viết Nội tâm của nhân vật thường chỉ được thể hiện qua những trạng thái cảm xúc đơn giản như buồn, vui, đau khổ, ân hận, nhớ, thương, nhằm chuẩn bị cho hành động tiếp theo Phương pháp kể chuyện này giúp cho câu chuyện dễ nhớ và dễ thuộc, phù hợp với truyền thống truyền miệng.
Trong các tác phẩm tự sự, chi tiết then chốt đóng vai trò quyết định trong việc phát triển cốt truyện Chẳng hạn, trong truyện "Sự tích Trầu Cau", chi tiết người vợ ôm nhầm em chồng dẫn đến sự hờ hững của người anh và sự ra đi của người em, cùng với cái chết bi thảm của ba nhân vật Tương tự, trong "Sự tích Đầu Rau", hành động Phạm Lang đốt đống rơm với người chồng cũ say rượu bên trong tạo nên xung đột gay gắt Còn trong "Sự tích bánh Chưng bánh Dày", giấc mơ của Lang Liêu thấy tiên hiện lên chỉ dẫn cách làm bánh đã tạo ra bước ngoặt quan trọng cho cuộc thi Cuối cùng, chi tiết Bụt đến giúp đỡ loài người chống lại quỷ cũng là một yếu tố then chốt trong các câu chuyện dân gian.
Trong các tác phẩm dân gian như "Sự tích Ông Bình Vôi" và "Sự tích cái Chổi", những chi tiết then chốt như sư nữ xui hai mẹ con người nông dân leo lên cây cao rồi thả mình xuống, hay lão chăn ngựa bốc trộm thức ăn của yến tiệc, không chỉ tạo ra sự bất ngờ mà còn làm nổi bật sự cần thiết trong cốt truyện Những xung đột và mâu thuẫn phát sinh từ những chi tiết này được giải quyết một cách hợp lý, thể hiện rõ dụng ý của tác giả Hệ thống cốt truyện được xây dựng từ nhiều chi tiết, trong đó những chi tiết chuẩn bị cho các tình huống then chốt đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên sức hấp dẫn cho câu chuyện.
Khoá Luận Tốt Nghiệp Nguyễn Thị Thu Hương Điều này càng thể hiện rõ mối quan hệ chặt chẽ giữa các chi tiết trong cốt truyện
2.3 Vai trò của cốt truyện trong việc thể hiện chủ đề
Chủ đề trong tác phẩm văn học là vấn đề cơ bản và trung tâm mà tác giả muốn truyền tải Số lượng chủ đề có thể khác nhau tùy thuộc vào nội dung, cốt truyện và số lượng nhân vật trong tác phẩm Có thể có chủ đề chính, chủ đề phụ, hoặc thậm chí chỉ một chủ đề duy nhất trong một câu chuyện.
Trong truyện dân gian, cốt truyện đóng vai trò quan trọng trong việc thể hiện chủ đề, với hệ thống sự kiện được tổ chức theo tư tưởng và nghệ thuật nhất định Mỗi truyện thường có một chủ đề chính và một hoặc nhiều chủ đề phụ, như trong truyện Tấm Cám với xung đột giữa hai chị em và vấn đề xung đột với con chồng Tương tự, trong truyện Thạch Sanh, xung đột chính giữa Thạch Sanh và Lý Thông, cùng các mối quan hệ khác, tạo thành các chủ đề phụ liên quan Để phân tích đúng nội dung và nghệ thuật của truyện, cần hiểu rõ chủ đề và xem xét toàn diện các yếu tố như cốt truyện, nhân vật, và kết cấu Đối với nhóm truyện cổ tích phong tục, sự thể hiện chủ đề qua xung đột và các chi tiết "phi cốt truyện" là điều dễ nhận thấy.
Khoá Luận Tốt Nghiệp Nguyễn Thị
2.3.1 Xung đột trong các truyện: