bộ giáo dục1và đào tạo Trờng Đại học Vinh - - giáo giáodục dụcvà vàđào đào tạo tạo Trịnh Thị Hồng Trờng Đại học Trờng Đại họcVinh Vinh - - - Trịnh Thị Hồng Trịnh thị hồng Côn trùng ký sinh mối quan hệ chúng với sâu cánh vảy hại lạc, ngô, vừng huyện Nghi Lộc - nghệ an, năm 2006 - 2007 Côn trùng ký sinh mối quan hệ chúng với sâu cánh Côn kýngô, sinhvừng mối hệNghi chúng với sâu vảytrùng hại lạc, tạiquan huyện lộc nghệ an, cánh vảy hại lạc, ngô, vừng huyện Nghi Lộc - nghệ an, năm 2006tại - 2007 năm 2006 - 2007 luận văn thạc sĩ sinh học chuyên ngành: động vật học Mà số: 60 42 10 Luận văn thạc sĩ sinh học Luận văn thạc sĩ sinh học Ngời hớng dẫn: TS Vinh- 2007 Vinh, Vinh-2007 2007 Trần Ngọc Lân Lời cảm ơn Đề tài côn trùng ký sinh mối quan hệ chúng với sâu cánh vảy gây hại lạc, ngô, vừng huyện Nghi Lộc - tỉnh Nghệ An, năm 2006 - 2007 đợc thực từ năm 2006 đến năm 2007 Trong suốt trình thực đề tài đà nhận đợc nhiều giúp đỡ nhà khoa học, thầy cô giáo cán bảo vệ thực vật địa phơng - nơi nghiên cứu đề tài Trớc tiên, xin đợc bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Tiến Sỹ Trần Ngọc Lân - khoa Nông - Lâm - Ng trờng Đại học Vinh - ngời thầy kính quý đà tận tình dẫn cho từ ngày đầu tập làm nghiên cứu khoa học, thầy đà truyền đạt cho kiến thức kinh nghiệm quý báu để hoàn thành luận văn nghiên cứu khoa học Xin chân thành cảm ơn GS TSKH Vũ Quang Côn, PGS TS Khuất Đăng Long, Th.s Phạm Thị Nhị - Viện Sinh thái Tài nguyên Sinh vật đà giúp định loại thành phần loài côn trùng ký sinh có góp ý sâu sắc cho luận văn Xin chân thành cảm ơn ban giám hiệu trờng Đại học Vinh, thầy cô giáo khoa Đào tạo Sau Đại học, khoa Nông Lâm Ng khoa Sinh học, đặc biệt thầy cô, cán tổ môn Động Vật - khoa Sinh học tổ môn Nông học - khoa Nông - Lâm - Ng đà tạo điều kiện giúp đỡ thời gian nh sở vật chất, thiết bị thí nghiệm để thực tốt đề tài nghiên cứu Xin chân thành cảm ơn nhà khoa học, thầy cô, đặc biệt PSG.TS Hoàng Xuân Quang tổ động vật - khoa Sinh học - Đại học Vinh, đà đóng góp ý kiến quý báu để luận văn đợc hoàn chỉnh Xin chân thành cảm ơn ban lÃnh đạo xà Nghi Liên, Nghi Đức Huyện Nghi Lộc bác nông dân nơi tiến hành thí nghiệm nghiên cứu khoa học Xin cảm ơn sâu sắc tới ngời thân gia đình, bạn bè đà động viên khích lệ trình học tập, nghiên cứu hoàn thành luận văn Vinh, tháng 12 năm 2007 Tác giả Trịnh Thị Hång Môc lôc Môc 3.1 3.2 1.1 1.1.1 1.1.2 1.1.3 1.1.4 1.1.5 1.2 1.2 1.2.1 1.2.1.1 1.1.1.2 1.2.2 1.2.2.1 1.2.2.2 1.2.3 1.3 1.3.1 1.3.2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.4.1 2.4.1.1 2.4.1.2 2.4.2 2.4.3 Trang Lêi cảm ơn Mục lục Danh mục bảng Danh mục hình Danh mục từ viết tắt Mở đầu Tầm quan trọng ý nghĩa việc nghiên cứu đề tài Mục đích, yêu cầu Đối tợng phạm vi nghiên cứu Đối tợng Phạm vi nghiên cứu ý nghĩa khoa học thực tiễn đề tài Chơng I Tổng quan tài liệu Cơ sở khoa học đề tài Cấu trúc tính ổn định quần xà sinh vật Quan hệ dinh dỡng Biến động số lợng côn trùng Cân tự nhiên Đa dạng sinh học Cơ sở thực tiễn đề tài Tình hình nghiên cứu sâu hại lạc, ngô, vừng côn trùng ký sinh chúng Tình hình nghiên cứu sâu cánh vảy gây hại lạc côn trùng ký sinh chúng Tình hình nghiên cứu sâu cánh vảy gây hại lạc Tình hình nghiên cứu côn trùng ký sinh sâu cánh vảy hại lạc Tình hình nghiên cứu sâu cánh vảy hại ngô thiên địch chúng Tình hình nghiên cứu sâu cánh vảy hại Ngô Tình hình nghiên cứu côn trùng ký sinh sâu cánh vảy hại ngô Tình hình nghiên cứu sâu cánh vảy gây hại vừng côn trùng ký sinh chúng Một vài đặc điểm điều kiện tự nhiên kinh tế, xà hội Nghệ An Điều kiện tự nhiên 1.3.2 Đặc điểm kinh tế, xà hội Chơng II Nội dung phơng pháp nghiên cứu Nội dung nghiên cứu Địa điểm thời gian nghiên cứu Vật liệu nghiên cứu Phơng pháp nghiên cứu Bố trí thí nghiệm Thí nghiệm đồng ruộng Thí nghiệm phòng Xử lý bảo quản mẫu vật Phơng pháp định loại 5 5 6 11 15 18 19 20 20 20 22 25 25 26 27 28 28 29 30 30 30 30 31 31 31 32 32 33 2.4.4 2.4.5 Chỉ tiêu theo dõi sâu hại côn trùng ký sinh Phơng pháp đánh giá trạng đa dạng sinh học loài côn trùng ký sinh 2.4.5 Hệ số tơng quan 2.4.6 Tính toán sử lý số liệu 2.4.7 Hoá chất, thiết bị, dụng cụ Chơng III Kết nghiên cứu thảo luận 3.1 Sâu cánh vảy gây hại lạc, ngô, vừng huyện Nghi LộcNghệ An, năm 2006-2007 3.1.1 Thành phần loài sâu cánh vảy gây hại lạc, ngô, vừng huyện Nghi Lộc-Nghệ An, năm 2006-2007 3.1.2 Tỷ trọng nhóm sâu cánh vảy gây hại lạc, ngô, vừng đợc phân chia theo đặc điểm gây hại, Nghi Lộc-Nghệ An, năm 2006-2007 3.2 Côn trùng ký sinh sâu cánh vảy gây hại lạc, ngô, vừng huyện Nghi Lộc - Nghệ An, năm 2006 - 2007 3.2.1 Thành phần loài côn trùng ký sinh sâu cánh vảy gây hại lạc, ngô, vừng huyện Nghi Lộc - Nghệ An, năm 2006 - 2007 3.2.2 Tỷ trọng nhóm côn trùng ký sinh phân chia theo pha vật chủ bị ký sinh sinh quần lạc, ngô, vừng Nghi LộcNghệ An, năm 2006 -2007 3.2.3 Chỉ số đa dạng tập hợp ký sinh sinh quần ruộng lạc, ngô, vừng Nghi Lộc-Nghệ An, năm 2006 - 2007 3.2.4 Vai trò thị sinh học cho tính đa dạng ổn định loài côn trùng ký sinh sinh quần ruộng lạc, ngô, vừng 3.2.3 Đặc điểm chất lợng loài ký sinh tập hợp ký sinh sâu cánh vảy gây hại lạc, ngô, vừng Nghi Lộc - Nghệ An, năm 2006 - 2007 3.2.4 Đặc điểm số lợng chất lợng loài ký sinh tập hợp ký sinh sâu khoang Spodoptera litura Fabr gây hại lạc, ngô, vừng huyện Nghi Lộc - Nghệ An, năm 2006-2007 3.2.5 Vị trí số lợng chất lợng loài ký sinh tập hợp ký sinh sâu đầu đen Archips asiaticus Wal gây hại lạc huyện Nghi Lộc - Nghệ An, năm 2006 - 2007 3.2.6 Mối quan hệ tơng hỗ tập hợp ký sinh vật chủ khác 3.3 Biến động số lợng mối quan hệ lạc, ngô, vừng - sâu cánh vảy - Tỷ lệ côn trùng ký sinh sâu cánh vảy huyện Nghi Lộc - Nghệ An, năm 2006 - 2007 3.3.1 Biến động số lợng mối quan hệ lạc - sâu cánh vảy 33 34 35 36 36 37 37 37 41 42 42 47 48 50 52 56 57 60 61 62 3.3.2 3.3.3 - tû lÖ côn trùng ký sinh sâu cánh vảy, vụ hè thu, vụ đông năm 2006 vụ xuân năm 2007 Nghi Lộc - Nghệ An Biến động số lợng mối quan hệ ngô - sâu cánh vảy - tỷ lệ côn trùng ký sinh sâu cánh vảy, vụ hè thu vụ đông năm 2006 Nghi Lộc - Nghệ An Biến động số lợng mối quan hệ vừng - sâu cánh vảy - tỷ lệ côn trùng ký sinh sâu cánh vảy, vụ hè thu năm 2007 Nghi Lộc - Nghệ An Kết luận đề nghị Kết luận Đề nghị Tài liƯu tham kh¶o Phơ lơc 71 77 81 81 83 84 Bảng chữ viết tắt luận văn BVTV: Bảo vệ thực vật CT: Công thức ĐDSH: Đa dạng sinh học GĐST: Giai đoạn sinh trởng IPM: Quản lý dịch hại tổng hợp (Integrated Pest Management) KS: Ký sinh NSG: Ngày sau gieo Danh mục bảng Bảng 1.1 Thiên địch sâu khoang hại lạc số nớc giới 23 Bảng 3.1 Thành phần loài sâu cánh vảy gây hại lạc, ngô, vừng nghi Lộc - 39 Nghệ An, năm 2006 - 2007 Bảng 3.2 Tỷ trọng nhóm sâu cánh vảy phân chia theo đặc điểm gây hại 41 Bảng 3.3 Thành phần loài côn trùng ký sinh sâu cánh vảy gây hại lạc, ngô, 43 vừng vụ hè thu 2006 2007 Bảng 3.4 So sánh giống tập hợp ký sinh nhóm sâu cánh 47 vảy gây hại lạc, ngô, vừng vùng Nghi Lộc với vùng Yên Thành, Diễn Châu-Nghệ An vùng Hà Nội Bảng 3.5 Tỷ trọng nhóm côn trùng ký sinh phân chia theo pha vật chủ 48 bị ký sinh Bảng 3.6 Chỉ số đa dạng sinh học tập hợp ký sinh sinh ruộng lạc, 49 ngô, vừng Nghi Lộc - Nghệ An Bảng 3.7 Mối liên hệ số cá thể bắt gặp số loài xuất tập 51 hợp côn trùng ký sinh sâu cánh vảy sinh quần lạc, ngô, vừng Bảng 3.8 Vị trí chất lợng loài ký sinh tập hợp ký sinh loài sâu 54 hại lạc, ngô, vừng Nghi Lộc, năm 2006 - 2007 Bảng 3.9 Đặc điểm số lợng chất lợng loài ký sinh sâu non sâu 56 khoang Spodoptera litura Fabr Bảng 3.10 Đặc điểm số lợng chất lợng loài ký sinh sâu non sâu 58 đầu đen Archips asiaticus Wal Bảng 3.11 Đặc điểm số lợng chất lợng loài ký sinh trứng sâu 59 đầu đen Archips asiaticus Wal Bảng 3.12 Đặc điểm số lợng chất lợng loài ký sinh nhộng sâu 59 đầu đen Archips asiaticus Wal Bảng 3.13 Ma trận giống tập hợp ký sinh loài vật chủ 61 Bảng 3.14 Mối quan hệ lạc - sâu cánh vảy - côn trùng ký sinh sâu 64 cánh vảy, vụ hè thu, vụ đông năm 2006 vụ xuân năm 2007 Bảng 3.15 Mối quan hệ ngô - sâu cánh vảy - côn trùng ký sinh sâu 72 cánh vảy, vụ hè thu vụ đông năm 2006 Danh mục hình Hình 1.1 Các kiểu tổ chức dinh dỡng khác sinh quần có ba mức tháp dinh dỡng Mỗi vòng tơng ứng với loài, đờng nối hai Hình 1.2 H×nh 1.3 H×nh 1.4 H×nh 1.5 H×nh 3.1 H×nh 3.2 H×nh 3.3 H×nh 3.4 H×nh 3.5 H×nh 3.6 H×nh 3.7 Hình 3.8 Hình 3.9 vòng biểu thị loài mức cao thức ăn cho loài mức thấp Cấu trúc sinh quần hệ sinh thái đồng ruộng Sơ đồ chung tác động nhân tố lên quần thể côn trùng (Theo Victorov, 1976) (Dẫn theo Phạm Văn Lầm, 1995)[22] Vùng tác động nhóm thiên địch sâu hại Sơ đồ biểu thị diễn biến mật độ quần thể loài mối quan hệ vật chủ-ký sinh vật mồi-vật ăn thịt Tơng quan số loài xuất số cá thể bắt gặp 41 loài côn trùng ký sinh sinh quần lạc, ngô, vừng Nghi Lộc - Nghệ An Tơng quan giai đoạn sinh trởng lạc mật độ sâu cánh vảy vụ hè thu năm 2006 Tơng quan mật độ sâu cánh vảy tỷ lệ ký sinh chúng sinh quần lạc, vụ hè thu năm 2006 Quan hệ giai đoạn sinh trởng lạc - mật độ sâu cánh vảy - tû lƯ ký sinh vơ hÌ thu 2006 t¹i Nghi Lộc - Nghệ An Quan hệ giai đoạn sinh trởng lạc với mật độ sâu cánh vảy, vụ đông năm 2006 Nghi Lộc - Nghệ An Tơng quan mật độ sâu cánh vảy tỷ lệ ký sinh chúng sinh quần lạc, vụ đông năm 2006 Quan hệ giai đoạn sinh trởng lạc - mật độ sâu cánh vảy - tỷ lệ ký sinh vụ đông 2006 Nghi Lộc - Nghệ An Quan hệ giai đoạn sinh trởng lạc với mật độ sâu cánh vảy, vụ xuân năm 2007 Nghi Lộc - Nghệ An Tơng quan mật độ sâu cánh vảy tỷ lệ ký sinh chúng sinh quần lạc, vụ xuân năm 2007 Hình 3.10 Quan hệ giai đoạn sinh trởng lạc - mật độ sâu cánh vảy tỷ lệ ký sinh vụ xuân năm 2007 Nghi Lộc - Nghệ An Hình 3.11 Quan hệ giai đoạn sinh trởng ngô với mật độ sâu cánh vảy, vụ hè thu năm 2006 Nghi Lộc - Nghệ An Hình 3.12 Tơng quan mật độ sâu cánh vảy tỷ lệ ký sinh chúng sinh quần ngô,tại vụ hè thu năm 2006 Hình 3.13 Quan hệ giai đoạn sinh trởng ngô - mật độ sâu cánh vảy tỷ lệ ký sinh hè thu năm 2006 Nghi Lộc - Nghệ An Hình 3.14 Quan hệ giai đoạn sinh trởng ngô với mật độ sâu cánh vảy, vụ đông năm 2006 Nghi Lộc - Nghệ An Hình 3.15 Tơng quan mật độ sâu cánh vảy tỷ lệ ký sinh chúng sinh quần ngô, vụ đông năm 2007 Hình 3.16 Quan hệ giai đoạn sinh trởng ngô - mật độ sâu cánh vảy tỷ lệ ký sinh vụ đông năm 2006 Nghi Lộc - Nghệ An Hình 3.17 Quan hệ giai đoạn sinh trởng vừng với mật độ sâu cánh 13 14 17 51 65 65 66 67 68 68 70 70 71 73 73 74 75 76 77 79 10 v¶y, vơ hè thu năm 2007 Nghi Lộc - Nghệ An Hình 3.18 Tơng quan mật độ sâu cánh vảy tỷ lệ ký sinh chúng sinh 79 quần vừng, vụ hè thu năm 2007 Hình 3.19 Quan hệ giai đoạn sinh trởng vừng - mật độ sâu cánh vảy - 80 tỷ lệ ký sinh sâu cánh vảy, vụ hè thu năm 2007 Nghi Lộc - Nghệ An Mở đầu Tầm quan trọng ý nghĩa việc nghiên cứu đề tài Cây lạc (Arachis hypogeae L.), ngô (Zea mays L.), vừng (Sesamum indicum Lin.) công nghiệp, lơng thực, thực phẩm ngắn ngày, cung cấp mặt hàng nông phẩm xuất có giá trị kinh tế cao, đợc trồng phổ biến nhiều nớc Hiện giới, lạc lấy dầu thực vật đứng thứ hai suất sản lợng (sau đậu tơng), với diện tích 20 - 21 triệu ha, sản lợng từ 25 - 26 triệu tấn/năm (Đoàn Thị Thanh Nhàn ctv, 1996) [28] Lạc thức ăn đợc nhiều ngời a sử dụng, l¹c chøa 27,5% Protein, 44,5% Lipid, 15% Gluxit, 2,5% Xenlulo, 68mg% Canxi, 420mg% Photpho, có nhiều vitamin nhóm B, đặc biệt nhiều vitamin PP [58] Xuất lạc nhân ngành hàng nông sản tiềm nhu cầu thị trờng giới lớn Hiện thị trờng năm có khoảng 1,2 triệu lạc nhân khoảng 250.000 dầu lạc đợc giao dịch EU thị trờng nhập lạc lớn thÕ giíi, chiÕm 60 % tỉng lỵng nhËp khÈu cđa toàn cầu, với khoảng 460.000 năm [55] Việt Nam đứng thứ sản lợng trồng lạc tổng số 25 nớc trồng lạc Châu Diện tích lạc nớc lên đến 40 - 50 vạn với vùng trồng lạc hàng hoá lớn Nghệ Tĩnh Đông Nam Bộ Mấy năm gần Việt Nam đà xuất 70 - 80 ngàn lạc nhân qua nớc Pháp, ý, Đức đem lại nguồn thu ngoại tệ quan trọng (Phạm Văn Thiều, 2000) [41] Theo thống kê cục Hải Quan, năm 2005 nớc đà xuất đợc gần 60.000 lạc nhân đạt 70,3 triệu USD [55] Ngô loại ngũ cốc quan trọng giới, đứng thứ sau lúa mỳ gạo Sản lợng ngô giới trung bình hàng năm từ 696,2 - 723,3 triệu (năm 2005 - 2007) Trong đó, nớc Mỹ sản xuất 40,62% tổng sản lợng ngô ... nhóm sâu cánh vảy gây hại lạc, ngô, vừng đợc phân chia theo đặc điểm gây hại, Nghi Lộc- Nghệ An, năm 2006-2007 3.2 Côn trùng ký sinh sâu cánh vảy gây hại lạc, ngô, vừng huyện Nghi Lộc - Nghệ An, ... cứu sâu hại lạc, ngô, vừng côn trùng ký sinh chúng Tình hình nghi? ?n cứu sâu cánh vảy gây hại lạc côn trùng ký sinh chúng Tình hình nghi? ?n cứu sâu cánh vảy gây hại lạc Tình hình nghi? ?n cứu côn trùng. .. III Kết nghi? ?n cứu thảo luận 3.1 Sâu cánh vảy gây hại lạc, ngô, vừng huyện Nghi LộcNghệ An, năm 2006-2007 3.1.1 Thành phần loài sâu cánh vảy gây hại lạc, ngô, vừng huyện Nghi Lộc- Nghệ An, năm