Cơ sở lý luận về phát triển thanh toán không dùng tiền mặt của ngân hàng thương mại
Lý luận chung về thanh toán không dùng tiền mặt trong hoạt động kinh
2.1.1 Sự ra đời và khái niệm của thanh toán không dùng tiền mặt tại ngân hàng thương mại
Trong thời kỳ nguyên thủy, kinh tế tự cung tự cấp không yêu cầu trao đổi Khi xã hội phát triển, con người nhận ra rằng họ cần trao đổi để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng Tuy nhiên, việc trao đổi không phải lúc nào cũng khả thi do sự khác biệt về nhu cầu, sản phẩm, địa lý và thời gian Để giải quyết vấn đề này, tiền tệ ra đời như một hàng hóa chung, phục vụ cho nhu cầu trao đổi và dần phát triển thành phương tiện thanh toán.
Hình thức ban đầu của tiền là hóa tệ, như lông thú và muối, dùng làm trung gian trao đổi Khi sản xuất và nhu cầu trao đổi tăng, tiền kim loại (vàng, bạc) ra đời Tuy nhiên, với sự phát triển của sản xuất và khối lượng hàng hóa lớn, việc giao dịch bằng tiền kim loại trở nên khó khăn Đồng thời, các nghiệp vụ ngân hàng ban đầu đã hình thành, dẫn đến sự xuất hiện của tiền giấy, một hình thức tiền tệ ưu việt hơn.
Khi nền kinh tế toàn cầu phát triển mạnh mẽ và công nghệ ngày càng thâm nhập vào mọi lĩnh vực của đời sống, việc sử dụng tiền mặt bắt đầu bộc lộ nhiều hạn chế.
Bắt đầu từ thế kỷ XIX, sự phát triển không ngừng của khoa học công nghệ đã hoàn thiện chức năng trung gian thanh toán của hệ thống ngân hàng, từ đó tạo điều kiện cho sự ra đời của hình thức thanh toán không dùng tiền mặt, dựa trên đồng tiền ghi sổ và phát triển hơn nữa là tiền điện tử.
Tiền ghi sổ và tiền điện tử là các loại tiền được tạo ra qua hoạt động của ngân hàng thương mại, đảm bảo tính an toàn và khó làm giả hơn so với tiền mặt Hệ thống ngân hàng cho phép lưu chuyển một lượng tiền tệ lớn một cách nhanh chóng, an toàn và chính xác Ngoài ra, chính phủ có khả năng kiểm soát tiền ghi sổ và tiền điện tử thông qua hệ thống ngân hàng, vì những loại tiền này được sinh ra từ ngân hàng và quay trở lại sau khi lưu thông.
Thanh toán không dùng tiền mặt đã ra đời nhằm đáp ứng sự phát triển vượt bậc của nền kinh tế toàn cầu, dựa trên sự hoàn thiện của hoạt động trung gian thanh toán trong hệ thống ngân hàng thương mại và tiến bộ của khoa học công nghệ Hình thức này khắc phục nhiều vấn đề của thanh toán tiền mặt như lạm phát, tiền giả, và chi phí vận chuyển Hiện nay, các chính phủ trên thế giới đang khuyến khích ngân hàng phát triển hình thức thanh toán này, với mục tiêu trở thành phương thức thanh toán chủ yếu trong tương lai.
Sự ra đời và tầm quan trọng của thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế đã dẫn đến việc hình thành các khái niệm liên quan trong ngân hàng thương mại, giúp người dùng dễ dàng tiếp cận và hiểu rõ hơn về hoạt động này.
Thanh toán không dùng tiền mặt là phương thức thanh toán không sử dụng tiền mặt, mà thay vào đó, tiền được chuyển từ tài khoản của bên này sang tài khoản của bên kia thông qua ngân hàng như một trung gian.
Thanh toán không dùng tiền mặt là phương thức thanh toán thông qua ngân hàng, trong đó tiền được chuyển từ tài khoản của người này sang tài khoản của người khác, với sự giám sát của ngân hàng.
Hai khái niệm chính liên quan đến hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt tại các trường đại học ở Việt Nam thường được thảo luận trong lĩnh vực ngân hàng thương mại Hiện nay, nhiều giáo trình và chuyên gia tài chính vẫn đưa ra các định nghĩa khác nhau về thanh toán không dùng tiền mặt.
Thanh toán không dùng tiền mặt là phương thức thanh toán hiệu quả về kinh tế, bởi vì nó loại bỏ sự xuất hiện của tiền mặt trong giao dịch Thay vào đó, quá trình này thực hiện việc trích tiền từ tài khoản của người chi trả và chuyển vào tài khoản của người thụ hưởng tại ngân hàng, hoặc thông qua phương thức thanh toán bù trừ với sự hỗ trợ của ngân hàng như một trung gian.
Hình thức thanh toán không dùng tiền mặt ngày càng hoàn thiện và phát triển, trở thành yếu tố không thể thiếu trong nền kinh tế thị trường Sự ra đời của thanh toán không dùng tiền mặt là một xu hướng tất yếu trong bối cảnh hiện nay.
2.1.2 Đặc điểm của thanh toán không dùng tiền mặt tại ngân hàng thương mại
Thanh toán không dùng tiền mặt là xu hướng phát triển tất yếu trong nền kinh tế hiện đại, với những đặc điểm chung như tính tiện lợi, nhanh chóng và an toàn Hình thức này không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro trong giao dịch mà còn nâng cao hiệu quả quản lý tài chính cá nhân và doanh nghiệp.
Thanh toán không dùng tiền mặt qua hệ thống ngân hàng thương mại diễn ra mà không cần đến tiền mặt, chỉ sử dụng tiền ghi sổ được hạch toán trên sổ sách kế toán Quá trình này chủ yếu diễn ra bằng cách chuyển tiền từ tài khoản của người phải trả sang tài khoản của người thụ hưởng tại ngân hàng Đây là đặc điểm quan trọng và cơ bản của hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt trong ngân hàng thương mại.
Trong thanh toán qua ngân hàng thương mại, hàng hóa và tiền tệ có sự vận động độc lập tương đối Điều này xảy ra do giao dịch được thực hiện qua trung gian ngân hàng, với ba bên tham gia: người trả tiền, người nhận tiền và ngân hàng Sự xác nhận của ba bên này là yếu tố chủ yếu trong giao dịch, trong khi hàng hóa không xuất hiện trong quá trình thanh toán.
Các công trình nghiên cứu có liên quan
Phạm Thị Tuyết đã thực hiện phân tích kết quả dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam, Chi nhánh Bắc Ninh Nghiên cứu này tập trung vào việc đánh giá hiệu quả và xu hướng phát triển của dịch vụ thanh toán điện tử, đồng thời chỉ ra những lợi ích và thách thức mà ngân hàng gặp phải trong quá trình triển khai dịch vụ này Kết quả cho thấy, dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt đã góp phần nâng cao trải nghiệm khách hàng và thúc đẩy sự phát triển của ngân hàng trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay.
Học viện Nông nghiệp Việt Nam, năm 2016
Khoá luận này hệ thống hoá và làm rõ các lý luận cơ bản về thanh toán không dùng tiền mặt tại các ngân hàng thương mại, đồng thời đánh giá hiệu quả của phương thức thanh toán này và các yếu tố ảnh hưởng trong bối cảnh kinh tế thị trường hiện nay Nghiên cứu đã phân tích thực trạng thanh toán không dùng tiền mặt tại BIDV Bắc Ninh, chỉ ra những kết quả đạt được, cũng như những hạn chế và nguyên nhân ảnh hưởng đến hiệu quả của nó Dựa trên những phân tích này, khoá luận đề xuất các giải pháp khoa học và thực tiễn nhằm nâng cao hiệu quả thanh toán không dùng tiền mặt tại BIDV Bắc Ninh.
Luận văn thạc sĩ “Giải pháp mở rộng thanh toán không dùng tiền mặt tại
Luận văn của Đỗ Thị Đức Hoà (2015) về "Ngân hàng Nông nghiệp và PT nông thôn Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Nam Định" đã hệ thống hoá các lý luận cơ bản về thanh toán không dùng tiền mặt tại các ngân hàng thương mại (NHTM) Tác giả đã phân tích các sản phẩm và dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt, đồng thời xem xét các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động này trong bối cảnh nền kinh tế thị trường hiện nay Dựa trên kinh nghiệm từ Thái Lan và Châu Âu, luận văn đưa ra những bài học quý giá cho Việt Nam Cuối cùng, nghiên cứu đã đánh giá thực trạng thanh toán không dùng tiền mặt tại Ngân hàng NNo và PTNT Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Nam Định, đồng thời đề xuất các phương hướng và giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt.
Luận văn thạc sỹ của Đào Thị Kim Phƣợng năm 2015 nghiên cứu các giải pháp huy động vốn tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Bắc Ninh Tác giả đã đánh giá thực trạng hoạt động kinh doanh của ngân hàng này, đặc biệt tập trung vào hiệu quả của các phương thức huy động vốn Nghiên cứu cung cấp cái nhìn sâu sắc về tình hình hoạt động của Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Bắc Ninh.
Các công trình nghiên cứu hiện tại đã đề cập đến nhiều vấn đề liên quan đến hoạt động của các ngân hàng thương mại (NHTM) và Ngân hàng Nhà nước trong các lĩnh vực như huy động vốn và thanh toán không dùng tiền mặt Tuy nhiên, vẫn chưa có nghiên cứu nào thực hiện một cách toàn diện về hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt của các NHTM Do đó, đề tài nghiên cứu của tác giả là mới mẻ và không bị trùng lặp.