Cơ sở lý luận về phát triển thanh toán không dùng tiền mặt của ngân hàng thương mại
Lý luận chung về thanh toán không dùng tiền mặt trong hoạt động kinh
2.1.1 Sự ra đời và khái niệm của thanh toán không dùng tiền mặt tại ngân hàng thương mại
Trong thời kỳ nguyên thủy, kinh tế tự cung tự cấp khiến nhu cầu trao đổi chưa phát sinh Khi xã hội phát triển, con người nhận ra rằng họ không thể tự sản xuất mọi thứ và cần đến trao đổi để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng Tuy nhiên, việc trao đổi không phải lúc nào cũng khả thi do sự khác biệt về nhu cầu, sản phẩm, địa lý và thời gian Từ đó, khái niệm về một hàng hóa chung, hay tiền tệ, ra đời như một phương tiện trao đổi cần thiết Tiền tệ xuất hiện đầu tiên như một công cụ trao đổi và sau đó phát triển thành phương tiện thanh toán.
Hình thức ban đầu của tiền là hóa tệ, như lông thú và muối, giữ vai trò trung gian trao đổi Khi sản xuất hàng hóa gia tăng và nhu cầu trao đổi tăng lên, tiền kim loại (vàng, bạc) ra đời để thay thế hóa tệ Sự phát triển sản xuất và khối lượng hàng hóa vượt qua phạm vi quốc gia đã làm cho việc giao dịch bằng tiền kim loại trở nên khó khăn Đồng thời, những nghiệp vụ ngân hàng ban đầu đã hình thành, dẫn đến sự ra đời của tiền giấy - một hình thức tiền tệ mới ưu việt hơn.
Khi nền kinh tế toàn cầu phát triển mạnh mẽ và công nghệ ngày càng thâm nhập vào mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, việc sử dụng tiền mặt bắt đầu bộc lộ nhiều hạn chế.
Bắt đầu từ thế kỷ XIX, sự phát triển không ngừng của khoa học công nghệ đã hoàn thiện chức năng trung gian thanh toán của hệ thống ngân hàng, tạo điều kiện cho sự ra đời của hình thức thanh toán không dùng tiền mặt, dựa trên đồng tiền ghi sổ và tiến xa hơn là tiền điện tử.
Tiền ghi sổ và tiền điện tử được tạo ra từ các nghiệp vụ của ngân hàng thương mại, đảm bảo an toàn và khó làm giả hơn so với tiền mặt Nhờ vào hệ thống thanh toán ngân hàng, tiền tệ có thể lưu chuyển nhanh chóng, an toàn và chính xác Hơn nữa, chính phủ có khả năng kiểm soát tiền ghi sổ và tiền điện tử thông qua ngân hàng thương mại, vì các loại tiền này được sinh ra và quay trở lại ngân hàng sau khi lưu thông.
Thanh toán không dùng tiền mặt ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển vượt bậc của nền kinh tế toàn cầu, dựa trên sự hoàn thiện của hoạt động trung gian thanh toán trong hệ thống ngân hàng thương mại và ứng dụng khoa học công nghệ Hình thức thanh toán này khắc phục nhiều nhược điểm của tiền mặt như lạm phát, tiền giả, và chi phí vận chuyển, in ấn Hiện nay, các chính phủ trên thế giới đang khuyến khích các ngân hàng phát triển hình thức tiền tệ này, hướng tới việc trở thành phương thức thanh toán chủ yếu trong tương lai.
Sự ra đời của thanh toán không dùng tiền mặt đã tạo ra những khái niệm quan trọng trong ngân hàng thương mại, giúp người dân dễ dàng tiếp cận và hiểu rõ hơn về hoạt động này trong nền kinh tế.
Thanh toán không dùng tiền mặt là phương thức thanh toán không sử dụng tiền mặt, mà thay vào đó, giao dịch được thực hiện bằng cách chuyển tiền từ tài khoản này sang tài khoản khác thông qua ngân hàng như một trung gian.
Thanh toán không dùng tiền mặt là hình thức giao dịch tài chính qua ngân hàng, trong đó tiền được chuyển từ tài khoản của người này sang tài khoản của người khác Hình thức này được thực hiện dưới sự kiểm soát của ngân hàng, giúp đảm bảo tính an toàn và minh bạch trong các giao dịch (Học viện Tài chính, 2010).
Hai khái niệm chính được sử dụng trong các trường đại học Việt Nam liên quan đến hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt trong ngân hàng thương mại Hiện nay, nhiều giáo trình và chuyên gia trong lĩnh vực tài chính vẫn đưa ra các định nghĩa khác nhau về hình thức thanh toán này.
Thanh toán không dùng tiền mặt là phương thức thanh toán hiệu quả, không sử dụng tiền mặt mà chuyển tiền từ tài khoản của người chi trả sang tài khoản của người thụ hưởng tại ngân hàng Phương thức này có thể thực hiện thông qua thanh toán bù trừ với vai trò trung gian của ngân hàng, mang lại nhiều lợi ích kinh tế.
Hình thức thanh toán không dùng tiền mặt đang ngày càng hoàn thiện và phát triển, trở thành một phần không thể thiếu trong nền kinh tế thị trường Sự ra đời của thanh toán không dùng tiền mặt là một xu hướng tất yếu trong bối cảnh hiện nay.
2.1.2 Đặc điểm của thanh toán không dùng tiền mặt tại ngân hàng thương mại
Thanh toán không dùng tiền mặt là xu hướng phát triển không thể thiếu trong nền kinh tế hiện đại Hình thức thanh toán này có những đặc điểm chung như tính tiện lợi, nhanh chóng và an toàn, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí cho người tiêu dùng và doanh nghiệp.
Thanh toán không dùng tiền mặt qua hệ thống ngân hàng thương mại diễn ra mà không cần đến tiền mặt, chỉ sử dụng các đồng tiền ghi sổ được hạch toán trên sổ sách kế toán Quá trình này chủ yếu thông qua việc chuyển tiền từ tài khoản của người phải trả sang tài khoản của người thụ hưởng tại ngân hàng, thể hiện đặc điểm quan trọng và cơ bản của hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt trong ngân hàng thương mại.
Trong thanh toán qua ngân hàng thương mại, hàng hóa và tiền tệ tồn tại sự vận động độc lập tương đối Điều này xảy ra do giao dịch diễn ra qua trung gian ngân hàng, với ba bên tham gia: người trả tiền, người nhận tiền và ngân hàng Sự xác nhận của ba bên này là yếu tố chính trong giao dịch, trong khi hàng hóa không trực tiếp xuất hiện.
Các công trình nghiên cứu có liên quan
Phạm Thị Tuyết đã thực hiện phân tích kết quả dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Bắc Ninh Nghiên cứu này tập trung vào việc đánh giá hiệu quả và xu hướng phát triển của dịch vụ thanh toán điện tử, từ đó đưa ra những nhận định về sự tiện lợi, an toàn và tốc độ giao dịch Kết quả cho thấy dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt đang ngày càng được ưa chuộng, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế và cải thiện trải nghiệm khách hàng tại ngân hàng.
Học viện Nông nghiệp Việt Nam, năm 2016
Khóa luận này hệ thống hóa và làm rõ các lý luận cơ bản về thanh toán không dùng tiền mặt tại các ngân hàng thương mại (NHTM), đồng thời đánh giá hiệu quả của phương thức thanh toán này và các yếu tố ảnh hưởng đến nó trong bối cảnh nền kinh tế thị trường hiện nay Nghiên cứu đã phân tích thực trạng thanh toán không dùng tiền mặt tại BIDV Bắc Ninh, chỉ ra những kết quả đạt được, các hạn chế cũng như nguyên nhân khách quan và chủ quan tác động đến hiệu quả thanh toán Từ đó, khóa luận đề xuất những giải pháp thiết thực và có cơ sở khoa học nhằm nâng cao hiệu quả thanh toán không dùng tiền mặt tại BIDV Bắc Ninh.
Luận văn thạc sĩ “Giải pháp mở rộng thanh toán không dùng tiền mặt tại
Luận văn của Đỗ Thị Đức Hoà (2015) về "Ngân hàng Nông nghiệp và PT nông thôn Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Nam Định" đã hệ thống hoá lý luận về thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM) của các ngân hàng thương mại (NHTM), bao gồm các sản phẩm và dịch vụ liên quan, cùng với các yếu tố tác động đến hoạt động này trong nền kinh tế thị trường hiện nay Bằng cách rút ra bài học từ kinh nghiệm TTKDTM của Thái Lan và Châu Âu, luận văn đã phân tích thực trạng TTKDTM tại Ngân hàng NNo và PTNT Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Nam Định, từ đó đề xuất các phương hướng và giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt tại ngân hàng này.
Luận văn thạc sỹ của Đào Thị Kim Phƣợng, năm 2015, tập trung vào các giải pháp huy động vốn tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Bắc Ninh Nghiên cứu này đánh giá tình hình hoạt động kinh doanh của Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Bắc Ninh, với trọng tâm là phân tích thực trạng huy động vốn tại ngân hàng này.
Các nghiên cứu trước đây đã đề cập đến nhiều khía cạnh liên quan đến hoạt động của ngân hàng thương mại (NHTM) và Ngân hàng Nhà nước trong các lĩnh vực như huy động vốn và thanh toán không dùng tiền mặt Tuy nhiên, chưa có công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện về hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt của các NHTM Do đó, đề tài nghiên cứu của tác giả là mới mẻ và không bị trùng lặp.