Cơ sở lý luận về phát triển thanh toán không dùng tiền mặt của ngân hàng thương mại
Lý luận chung về thanh toán không dùng tiền mặt trong hoạt động kinh
2.1.1 Sự ra đời và khái niệm của thanh toán không dùng tiền mặt tại ngân hàng thương mại
Trong thời kỳ nguyên thủy, kinh tế chủ yếu là tự cung tự cấp, dẫn đến nhu cầu trao đổi chưa xuất hiện Khi xã hội phát triển, con người nhận ra rằng họ không thể tự sản xuất mọi thứ và cần trao đổi để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng Tuy nhiên, việc trao đổi không phải lúc nào cũng khả thi do sự khác biệt về nhu cầu, sản phẩm, địa lý và thời gian Do đó, tiền tệ ra đời như một hàng hóa chung được nhiều người cần dùng, trở thành phương tiện trao đổi và sau này phát triển thành phương tiện thanh toán.
Tiền ban đầu xuất hiện dưới hình thức hóa tệ, như lông thú, da thú và muối, đóng vai trò là vật trung gian trao đổi Khi sản xuất hàng hóa gia tăng và nhu cầu trao đổi tăng lên, tiền kim loại (vàng, bạc) đã ra đời để thay thế hóa tệ Sự phát triển của sản xuất và dịch vụ đã vượt qua phạm vi quốc gia, khiến việc giao dịch bằng tiền kim loại trở nên khó khăn Để đáp ứng nhu cầu này, tiền giấy đã xuất hiện như một hình thức tiền tệ mới ưu việt hơn Tuy nhiên, sự phát triển của kinh tế toàn cầu và công nghệ đã chỉ ra những hạn chế trong việc sử dụng tiền mặt trong giao dịch.
Bắt đầu từ thế kỷ XIX, sự phát triển không ngừng của khoa học công nghệ đã hoàn thiện chức năng trung gian thanh toán của hệ thống ngân hàng, tạo điều kiện cho sự ra đời của hình thức thanh toán mới - thanh toán không dùng tiền mặt, dựa trên đồng tiền ghi sổ và phát triển cao hơn là tiền điện tử.
Tiền ghi sổ và tiền điện tử là hai loại tiền được tạo ra qua các nghiệp vụ của ngân hàng thương mại, đảm bảo an toàn và khó làm giả hơn tiền mặt Hệ thống ngân hàng cho phép lưu chuyển một lượng lớn tiền tệ một cách nhanh chóng, an toàn và chính xác Ngoài ra, chính phủ có khả năng kiểm soát tiền ghi sổ và tiền điện tử thông qua ngân hàng thương mại, vì chúng được sinh ra từ hệ thống này và sau khi lưu thông sẽ quay trở lại ngân hàng.
Thanh toán không dùng tiền mặt ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển vượt bậc của nền kinh tế toàn cầu, dựa trên việc hoàn thiện hoạt động trung gian thanh toán của ngân hàng thương mại và sự tiến bộ của khoa học công nghệ Hình thức này khắc phục nhiều nhược điểm của thanh toán tiền mặt như lạm phát, tiền giả và chi phí vận chuyển Hiện nay, các chính phủ trên thế giới đang tạo điều kiện thuận lợi để các ngân hàng phát triển thanh toán không dùng tiền mặt, hướng tới việc trở thành phương thức thanh toán chủ yếu trong tương lai.
Sự ra đời và tầm quan trọng của thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế đã dẫn đến việc phát triển các khái niệm liên quan trong ngân hàng thương mại, giúp mọi người dễ dàng tiếp cận và hiểu rõ hơn về hoạt động này.
Thanh toán không dùng tiền mặt là phương thức thanh toán không sử dụng tiền mặt, mà thực hiện bằng cách chuyển tiền từ tài khoản này sang tài khoản khác thông qua ngân hàng.
Thanh toán không dùng tiền mặt là phương thức thanh toán thông qua ngân hàng, diễn ra bằng cách chuyển tiền từ tài khoản của một người sang tài khoản của người khác với sự giám sát của ngân hàng.
Hai khái niệm chính về hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt trong ngân hàng thương mại được sử dụng phổ biến tại các trường đại học ở Việt Nam Hiện nay, nhiều giáo trình và chuyên gia trong lĩnh vực tài chính cũng đưa ra các định nghĩa khác nhau về thanh toán không dùng tiền mặt.
Thanh toán không dùng tiền mặt là phương thức thanh toán mang lại hiệu quả kinh tế cao, bởi vì nó không sử dụng tiền mặt trong quá trình giao dịch Thay vào đó, tiền được trích từ tài khoản của người chi trả và chuyển vào tài khoản của người thụ hưởng tại ngân hàng, hoặc thông qua việc thanh toán bù trừ giữa các bên với sự trung gian của ngân hàng.
Thanh toán không dùng tiền mặt ngày càng trở nên phổ biến và phát triển mạnh mẽ trong nền kinh tế thị trường nhờ vào những ưu điểm vượt trội của nó Sự ra đời của hình thức thanh toán này là một xu hướng tất yếu trong bối cảnh hiện đại.
2.1.2 Đặc điểm của thanh toán không dùng tiền mặt tại ngân hàng thương mại
Thanh toán không dùng tiền mặt là xu hướng phát triển tất yếu trong nền kinh tế hiện đại, với những đặc điểm chung như tính tiện lợi, an toàn và nhanh chóng Hình thức thanh toán này không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro mất mát tiền mặt mà còn thúc đẩy sự minh bạch trong giao dịch tài chính.
Thanh toán không dùng tiền mặt qua hệ thống ngân hàng thương mại diễn ra mà không cần đến tiền mặt, chỉ sử dụng tiền ghi sổ, tức là các khoản tiền được ghi chép trên sổ sách kế toán của ngân hàng Quá trình này chủ yếu thực hiện bằng cách chuyển tiền từ tài khoản tiền gửi của người phải trả sang tài khoản của người thụ hưởng tại ngân hàng Đây là đặc điểm quan trọng và cơ bản của hình thức thanh toán không dùng tiền mặt trong ngân hàng thương mại.
Trong thanh toán qua ngân hàng thương mại, hàng hóa và tiền tệ tồn tại một cách độc lập tương đối Điều này xảy ra do các giao dịch thanh toán thông qua ngân hàng có sự tham gia của ba bên: người trả tiền, người nhận tiền và ngân hàng làm trung gian Sự xác nhận từ ba bên này là yếu tố chính trong giao dịch, trong khi hàng hóa không trực tiếp xuất hiện trong quá trình thanh toán.
Chứng từ sử dụng trong thanh toán bao gồm hai loại chính: chứng từ giấy và chứng từ điện tử Chứng từ giấy là các tài liệu thanh toán được in trên giấy, trong khi chứng từ điện tử được thể hiện dưới dạng dữ liệu thông tin trên các vật mang tin như thẻ thanh toán, băng từ, đĩa từ, hoặc thông qua các chương trình thanh toán điện tử.
Các công trình nghiên cứu có liên quan
Phạm Thị Tuyết đã thực hiện nghiên cứu "Phân tích kết quả dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Bắc Ninh" vào năm 2016 tại Học viện Nông nghiệp Việt Nam Nghiên cứu này tập trung vào việc đánh giá hiệu quả và sự phát triển của dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt tại ngân hàng, từ đó đưa ra những nhận định quan trọng về xu hướng và tiềm năng của dịch vụ này trong bối cảnh kinh tế hiện đại.
Khóa luận này hệ thống hóa và làm rõ các lý luận cơ bản về thanh toán không dùng tiền mặt tại các ngân hàng thương mại (NHTM), đồng thời đánh giá hiệu quả và các yếu tố ảnh hưởng đến thanh toán không dùng tiền mặt trong bối cảnh kinh tế thị trường hiện nay Nghiên cứu thực trạng thanh toán không dùng tiền mặt tại BIDV Bắc Ninh đã chỉ ra những kết quả đạt được, cũng như các hạn chế và nguyên nhân ảnh hưởng đến hiệu quả của phương thức này Từ đó, khóa luận đề xuất các giải pháp khoa học và thực tiễn nhằm nâng cao hiệu quả thanh toán không dùng tiền mặt tại BIDV Bắc Ninh.
Luận văn thạc sĩ “Giải pháp mở rộng thanh toán không dùng tiền mặt tại
Luận văn của Đỗ Thị Đức Hoà (2015) về "Ngân hàng Nông nghiệp và PT nông thôn Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Nam Định" đã hệ thống hoá các lý luận cơ bản về thanh toán không dùng tiền mặt tại các ngân hàng thương mại (NHTM) Tác giả phân tích các sản phẩm, dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt và các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động này trong nền kinh tế thị trường hiện nay Bằng cách rút ra kinh nghiệm từ Thái Lan và Châu Âu, luận văn đã đánh giá thực trạng thanh toán không dùng tiền mặt tại chi nhánh Nam Định và đề xuất phương hướng cùng giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt động thanh toán này.
Luận văn thạc sỹ của Đào Thị Kim Phƣợng, năm 2015, tập trung vào các giải pháp huy động vốn tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Bắc Ninh Nghiên cứu này đã đánh giá thực trạng hoạt động kinh doanh của Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Bắc Ninh, đặc biệt chú trọng đến hoạt động huy động vốn.
Các nghiên cứu trước đây đã đề cập đến nhiều khía cạnh liên quan đến hoạt động của các ngân hàng thương mại (NHTM) và Ngân hàng Nhà nước, đặc biệt trong các lĩnh vực như huy động vốn và thanh toán không dùng tiền mặt Tuy nhiên, vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện về hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt của các NHTM Do đó, đề tài nghiên cứu của tác giả là mới mẻ và không trùng lặp với các nghiên cứu trước.