1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 1.1 Sự cần thiết đề tài Trong xu hƣớng tự hóa, tồn cầu hóa kinh tế quốc tế hóa luồng tài làm thay đổi hệ thống ngân hàng Vì vậy, hoạt động kinh doanh trở nên phức tạp áp lực cạnh tranh ngân hàng lớn với nó, mức độ rủi ro ngày tăng lên Từ kinh tế Việt Nam chuyển từ kinh tế tập trung sang kinh tế thị trƣờng có quản lý nhà nƣớc theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa, lãi suất trở thành công cụ quản lý vĩ mô nhà nƣớc Lãi suất góp phần kiềm chế lạm phát nhƣ kích thích tăng trƣởng phát triển kinh tế cơng đổi đất nƣớc Trong q trình phát triển ngân hàng thƣơng mại nƣớc ta, rủi ro tìm ẩn lãi suất ln đề tài nóng bỏng Trên thực tế, hoạt động quản lý rủi ro giành đƣợc quan tâm ý NHTM Việt Nam, nhiên chƣa toàn diện Hầu nhƣ NHTM trọng tới quản lý rủi ro tín dụng, rủi ro khoản mà chƣa sâu nghiên cứu biện pháp quản lý loại rủi ro đặc thù khác NHTM nhƣ: rủi ro lãi suất, rủi ro hối đoái … Các ngân hàng sử dụng lãi suất nhƣ công cụ vũ khí lợi hại “cuộc chiến” giành giật thị phần, chi phí huy động cao lãi suất bắt buộc Ngân hàng Nhà nƣớc ban cố định định mức trần tạo nhiều rủi ro cho ngân hàng Vì công tác nghiên cứu quản trị rủi ro lãi suất bắt đầu đƣợc ngân hàng thƣơng mại quan tâm nhiên trình độ nhƣ nghiệp vụ phòng chống rủi ro lãi suất ngân hàng cịn có nhiều hạn chế Hiểu đƣợc tính quan trọng cấp thiết vấn đề, tác giả định chọn đề tài: “Giải pháp quản trị rủi ro lãi suất ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam, chi nhánh Đồng Nai.” Đây đề tài mang tính thực tiển cao, giai đoạn việc điều hành sách lãi suất NHNN có nhiều thay đổi, từ việc quy định khung lãi suất, trần lãi suất, áp dụng lãi suất bản, áp dụng chế lãi suất thỏa thuận định áp dụng chế lãi suất làm sở cho tổ chức tín dụng ấn định lãi suất kinh doanh Xu tất yếu dẫn tới biến động thƣờng xuyên lãi suất yếu tố tác động đến cung cầu vốn kinh tế Nhƣ NHTM đứng trƣớc nguy rủi ro lãi suất nhiều địi hỏi cần có quan tâm thích đáng nhà quản trị điều hành ngân hàng Đề tài thực nhằm tìm giải pháp hiệu hạn chế rủi ro mặt lãi suất cho ngân hàng Ngân hàng Công Thƣơng Việt Nam, chi nhánh Đồng Nai ngân hàng lớn hàng đầu Việt Nam, cấu hoạt động tiên tiến hiệu quả, cộng với chất lƣợng hoạt động quản trị rủi ro tốt; tất điều khiến tác giả có động lực việc thực đề tài nhằm góp phần đƣa giải pháp hiệu việc quản tri rủi ro lãi suất 1.2 Tổng quan lịch sử nghiên cứu đề tài nƣớc Trong hoạt động kinh doanh ngân hàng rủi ro đặc thù khó phịng ngừa ngân hàng rủi ro lãi suất Quản trị rủi ro lãi suất trở thành vấn đề đƣợc quan tâm thời điểm phát triển đất nƣớc Ở tầm vĩ mô, chuyên gia, giáo sƣ kinh tế tài điều thực đề tài thành công Tất phù hợp với bối cảnh kinh tế, đƣa giải pháp khoa học vấn đề nghiên cứu Các đề tài nhắc đến nhƣ: Ths Phạm Đức Dũng với đề tài: Quản trị rủi ro lãi suất NHNNo- Chi nhánh Tỉnh Quảng Nam, Ths Phạm Tiến Trình với đề tài: rủi ro lãi suất hoạt động tín dụng Ngân hàng thương mại…ngồi cịn có nhiều tham luận hay khác nƣớc Ở cấp độ thạc sỹ hay đại học, phạm vi Trƣờng đại học Lạc Hồng nhƣ trƣờng nƣớc có khơng đề tài nói cần thiết hoạt động quản trị rủi ro lãi suất ngân hàng Các công trình nghiên cứu của: Mã Thị Nam Chi (2008), “ Rủi ro lãi suất hoạt động kinh doanh ngân hàng TMCP Việt Nam thực trạng giải pháp” Tác giả phân tích thực trạng quản trị rủi ro lãi suất NHTM Việt Nam sử dụng biểu đồ lệch đƣa nguyên nhân gây gây rủi ro lãi suất Từ đó, tác giả đề xuất sử dụng mơ hình giải pháp hạn chế rủi ro lãi suất Trần Thị Hạnh (2009), “Quản trị rủi ro lãi suất ngân hàng TMCP Quân Đội, chi nhánh Đồng Nai” Tác giả phân tích thực trạng quản trị rủi ro lãi suất ngân hàng TMCP Quân Đội, chi nhánh Đồng Nai; ngân hàng sử dụng biểu đồ lệch để quản trị rủi ro lãi suất Từ thực trạng ngân hàng, tác giả đề giải pháp hạn chế rủi ro lãi suất cách sử dụng nghiệp vụ phái sinh giải pháp khác hoàn thiện hoạt động quản trị rủi ro lãi suất ngân hàng Dùng Cẩm Hằng (2011), “ Quản trị rủi ro lãi suất ngân hàng TMCP Ngoại Thƣơng Việt Nam, chi nhánh Đồng Nai” đại học Lạc Hồng Tác giả phân tích tình hình kinh doanh hoạt động quản trị rủi ro lãi suất ngân hàng TMCP Ngoại Thƣơng Việt Nam, chi nhánh Đồng Nai Đƣa gải pháp sử dụng nghiệp vụ phái sinh nâng cao chất lƣợng chuyên môn công tác quản trị rủi ro lãi suất cho ngân hàng Trong đề tài tác giả sâu nghiên cứu thực trạng tồn công tác quản trị rủi ro lãi suất ngân hàng TMCP Công Thƣơng Việt Nam, chi nhánh Đồng Nai Qua nêu giải pháp phù hợp với tình hình 1.3 Mục tiêu nghiên cứu Đề tài nghiên cứu giải vấn đề sau : - Hệ thống hoá lý luận quản trị rủi ro lãi suất ngân hàng TMCP Cơng Thƣơng Việt Nam - Phân tích đánh giá thực trạng chất lƣợng quản lý rủi ro lãi suất ngân hàng TMCP Công Thƣơng Việt Nam, chi nhánh Đồng Nai - Khảo sát trình quản lý rủi ro lãi suất ngân hàng TMCP Công Thƣơng Việt Nam đề xuất giải pháp nhằm nâng cao chất lƣợng quản lý rủi ro lãi suất ngân hàng TMCP Cơng Thƣơng Việt Nam, chi nhánh Đồng Nai nói riêng hệ thống ngân hàng nƣớc ta nói chung 1.4 Đối tƣợng nghiên cứu phạm vi nghiên cứu 1.4.1 Đối tƣợng nghiên cứu - Thực trạng tồn đọng hoạt động thƣờng xuyên NHTM phạm vi quản trị rủi ro lãi suất - Giải pháp nhầm nâng cao hiệu công tác quản lý rủi ro lãi suất ngân hàng TMCP Công Thƣơng Việt Nam, chi nhánh Đồng Nai 1.4.2 Phạm vi nghiên cứu - Thời gian nghiên cứu: + Số liệu khảo sát nghiên cứu đến quý năm 2012 - Không gian nghiên cứu: + Ngân hàng thƣơng mại TMCP Công Thƣơng Việt Nam, chi nhánh Đồng Nai 1.5 Phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng phƣơng pháp nghiên cứu định tính định lƣợng đƣợc làm rõ chƣơng 3, phƣơng pháp so sánh, thống kê… 1.6 Tính đề tài nghiên cứu - Đƣa giải pháp nâng cao hiểu công tác quản trị rủi ro lãi suất thông qua quản trị TSN TSC ngân hàng TMCP Công Thƣơng Việt Nam, chi nhánh Đồng Nai - Phân tích cơng tác quản trị liên quan đến lãi suất, đề biện pháp phịng ngừa ứng phó với biến động lãi suất - Định hƣớng kiến nghị đề giải pháp hồn thiện cơng tác quản trị rủi ro lãi suất ngân hàng TMCP Công Thƣơng Việt Nam, chi nhánh Đồng Nai 1.7 Kết cấu đề tài nghiên cứu Bài báo cáo nghiên cứu khoa học đƣợc bố cục nhƣ sau: Chƣơng Tổng quan đề tài nghiên cứu Chƣơng Cơ sở lý luận rủi ro lãi suất quản trị rủi ro lãi suất ngân hàng thƣơng mại Chƣơng Phƣơng pháp nghiên cứu Chƣơng Thực trạng kết khảo sát công tác quản trị rủi ro lãi suất ngân hàng TMCP Công Thƣơng Việt Nam, Chi nhánh Đồng Nai Chƣơng Giải pháp kiến nghị nhằm nâng cao chất lƣợng quản trị rủi ro lãi suất ngân hàng TMCP Công Thƣơng Việt Nam, Chi nhánh Đồng Nai KẾT LUẬN CHƢƠNG Trong chƣơng 1, tác giả nêu lên đƣợc tính cấp thiết đề tài, rủi ro đặc thù ngân hàng thƣơng mại rủi ro lãi suất Vì đề tài tập trung khai thác vấn đề liên quan đến công tác quản trị rủi ro lãi suất nhƣ tóm tắt lý luận rủi ro lãi suất quản trị rủi ro lãi suất ngân hàng thƣơng mại Cùng với vấn đề nêu lên thực trạng kết khảo sát chất lƣợng quản trị rủi ro lãi suất ngân hàng TMCP Công Thƣơng Việt Nam, Chi nhánh Đồng Nai Từ đƣa giải pháp kiến nghị nhằm nâng cao chất lƣợng quản trị rủi ro lãi suất ngân hàng TMCP Công Thƣơng Việt Nam, Chi nhánh Đồng Nai CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ RỦI RO LÃI SUẤT VÀ QUẢN TRỊ RỦI RO LÃI SUẤT TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 2.1 TỔNG QUAN VỀ RỦI RO LÃI SUẤT TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 2.1.1 Rủi ro lãi suất ngân hàng thƣơng mại 2.1.1.1 Khái niệm rủi ro lãi suất Căn vào Luật Tổ chức tín dụng theo Nghị số 51/2001/QH10, sửa đổi, bổ sung năm 2010 khoản 2, Điều 93 quy định nội quản trị rủi ro hoạt động tổ chức tín dụng, có rủi ro lãi suất Tức quy trình quản trị rủi ro nói chung quản trị rủi ro lãi suất nói riêng khơng bị ràng buộc văn pháp luật cụ thể Do khơng thể tạo khả áp dụng thống toàn diện toàn hệ thống Ngân hàng Vì ngân hàng cần phải xác định rõ rủi ro lãi suất gì, yếu tố ảnh hƣởng nguyên nhân gây rủi ro lãi suất, phân tích tác động rủi ro lãi suất để xây dựng chiến lƣợc quản trị hiệu Trƣớc hết, theo quan niệm chung thì: rủi ro lãi suất khả thu nhập giảm chênh lệch lãi suất giảm lãi suất thị trƣờng thay đổi dự kiến gắn với thay đổi nhiều nhân tố khác nhƣ cấu trúc kỳ hạn tài sản nguồn, quy mô kỳ hạn hợp đồng kỳ hạn… Rủi ro lãi suất loại rủi ro xuất có thay đổi lãi suất thị trƣờng yếu tố có liên quan đến lãi suất dẫn đến tổn thất tài sản làm giảm thu nhập ngân hàng.[2] 2.1.1.2 Các hình thức rủi ro lãi suất [6]  Rủi ro giá: Khi lãi suất thị trƣờng tăng: làm cho giá trị trái phiếu khoản vay với lãi suất cố định ngân hàng bị giảm giá Nếu ngân hàng muốn bán phải chịu tổn thất Vì thế, lãi suất thị trƣờng thay đổi tức tăng dự kiến ngân hàng cịn gặp phải rủi ro giảm giá trị tài sản Nhƣ biết, giá trị thị trƣờng Tài sản có (TSC) hay tài sản nợ (TSN) dựa giá trị tiền tệ Do đó, lãi suất thị trƣờng thay đổi mức chiết khấu giá trị tài sản thay đổi giá trị TSC TSN thay đổi, ngân hàng phải đối mặt với rủi ro giảm giá trị tài sản lãi suất thay đổi Ngƣợc lại, lãi suất thị trƣờng giảm: làm cho giá trái phiếu khoản cho vay với lãi suất cố định mà ngân hàng nắm giữ tăng  Rủi ro tái đầu tƣ: Xuất lãi suất thị trƣờng giảm, làm cho ngân hàng chấp nhận đầu tƣ nguồn vốn vào tài sản có với mức sinh lời thấp Trong thực tế, Ngân hàng khơng thể kiểm sốt mức độ xu hƣớng biến động lãi suất nên phản ứng điều chỉnh hoạt động theo biến động lãi suất Ngân hàng ngƣời “tạo giá” mà ngƣời “chấp nhận giá” 2.1.2 Tính chất rủi ro lãi suất [9]&[12] Ngân hàng vị tái tài trợ Tính chất rủi ro lãi suất Ngân hàng vị tái đầu tƣ Sơ đồ 2.1: Tính chất rủi ro lãi suất (Nguồn: tác giả) Thời hạn mà ngân hàng huy động đƣợc nguồn vốn định tính chất rủi ro mà ngân hàng phải đƣơng đầu: - Nếu thời hạn cho vay lớn thời hạn nguồn vốn tài trợ ngân hàng vị tái tài trợ - Nếu thời hạn cho vay nhỏ thời hạn nguồn vốn tài trợ ngân hàng vị tái đầu tƣ Để giải thích rõ tính chất rủi ro lãi suất ngân hàng vị tái tài trợ vị tái đầu tƣ xin xem Phụ Lục 2.1.3 Nguyên nhân gây rủi ro lãi suất [2]&[9] Rủi ro lãi suất xuất có khơng cân xứng kỳ hạn TSC TSN; Do ngân hàng áp dụng loại lãi suất khác trình huy động vốn cho vay: Trƣờng hợp ngân hàng huy động vốn với lãi suất cố định nhƣng cho vay, đầu tƣ với lãi suất biến đổi Khi lãi suất giảm, rủi ro lãi suất xuất chi phí lãi phải trả lớn lãi thu đƣợc, làm giảm lợi nhuận; Ngƣợc lại, ngân hàng huy động vốn với lãi suất biến đổi nhƣng cho vay, đầu tƣ với lãi suất cố định Khi lãi suất tăng, rủi ro lãi suất xuất chi phí lãi phải trả lớn lãi thu đƣợc; Do có khơng phù hợp khối lƣợng, thời hạn nguồn vốn huy động với việc sử dụng nguồn vốn vay; Do tỷ lệ lạm phát dự kiến không phù hợp với tỷ lệ lạm phát thực tế làm cho vốn ngân hàng khơng đƣợc bảo tồn sau cho vay; Ngồi ra, lãi suất thị trƣờng thay đổi, ngân hàng gặp rủi ro giảm giá trị tài sản Các nguyên nhân gây rủi ro lãi suất: 2.1.3.1 Sự không phù hợp kỳ hạn tài sản có tài sản nợ Các tài sản nguồn vốn ngân hàng có kỳ hạn khác nhau, chênh lệch kỳ hạn nguồn vốn tài sản vƣợt giới hạn kiểm soát gây rủi ro lãi suất lãi suất thay đổi 2.1.3.2 Sự thay đổi lãi suất thị trƣờng ngƣợc chiều với dự kiến ngân hàng Lãi suất ln biến động theo thị trƣờng, nên nhiều trƣờng hợp ngân hàng khơng thể dự báo xác mức độ thay đổi lãi suất Và thay đổi ngồi dự kiến lãi suất gây nên rủi ro lãi suất cho ngân hàng 2.1.3.3 Ngân hàng sử dụng lãi suất cố định Trên thực tế ngân hàng thƣờng áp dụng mức lãi suất cố định suốt kỳ hạn đặt lại lại suất.Khi lãi suất thị trƣờng biến động thái độ ứng phố ngân hàng thƣờng thụ dộng chậm thay đổi Bên cạnh cịn có ngun nhân khách quan chủ quan khác làm xuất rủi ro lãi suất nhƣ tình hình khủng hoảng kinh tế, trị, máy quản lý… Để biết thêm chi tiết nguyên nhân gây rủi ro lãi suất xin xem Phụ Lục 2.1.4 Tác động rủi ro lãi suất Khi rủi ro lãi suất xuất làm tăng chi phí nguồn vốn ngân hàng; giảm thu nhập từ tài sản ngân hàng; làm giảm giá trị thị trƣờng TSC vốn chủ sở hữu ngân hàng  Đối với thân ngân hàng: Tác hại rủi ro lãi suất rõ, ảnh hƣởng trực tiếp tới lợi nhuận ngân hàng Rủi ro lãi suất gây khó khăn cho ngân hàng việc tốn tiền gửi cho khách hàng, rủi ro lãi suất làm tăng chi phí nguồn vốn ngân hàng làm giảm thu nhập từ tài sản ngân hàng Trong dài hạn rủi ro lãi suất ảnh hƣởng đến tài ngân hàng, ví dụ, khoản vay dài hạn có lãi suất cố định đƣợc ký kết lãi suất thấp sau đƣợc tài trợ TSN có lãi suất cao hơn, thời hạn cịn lại làm giảm nguồn lực ngân hàng Ngoài rủi ro cịn làm giảm uy tín ngân hàng thị trƣờng, ảnh hƣởng tới việc huy động vốn nhƣ tác động xấu đến quan hệ với ngân hàng khác  Đối với khách hàng: Khi ngân hàng lâm vào khủng hoảng khả chi trả ngân hàng giảm sút, khách hàng bị đáp ứng chậm chạp nguồn vốn, ảnh hƣởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh  Đối với kinh tế: Khi rủi ro lãi xảy khơng dừng lại việc ảnh hƣởng tới ngân hàng mà cịn ảnh hƣởng tới tồn kinh tế Ngân hàng đƣợc coi trung tâm toàn kinh tế địa bàn nơi ngân hàng đặt trụ sở Qua đánh giá hoạt động ngân hàng ngƣời ta biết đƣợc tình hình hoạt động kinh doanh doanh nghiệp, tình hình thu nhập dân cƣ… Khi ngân hàng gặp rủi ro đến mức độ ảnh hƣởng tiêu cực tới xã hội 10 2.2 QUẢN TRỊ RỦI RO LÃI SUẤT 2.2.1 Khái niệm quản trị rủi ro lãi suất [2] Quản trị rủi ro lãi suất giảm thiểu thiệt hại hay tổn thất phát sinh từ biến động lãi suất Quản trị rủi ro lãi suất ngân hàng việc ngân hàng nhận biết, định lƣợng tổn thất gây từ rủi ro lãi suất để từ giám sát kiểm sốt rủi ro lãi suất thông qua việc lập nên sách, chiến lƣợc sử dụng cơng cụ phịng ngừa hạn chế đến mức tối đa ảnh hƣởng rủi ro lãi suất tới hoạt động kinh doanh ngân hàng cách đầy đủ, toàn diện liên tục 2.2.2 Sự cần thiết quản trị rủi ro lãi suất hoạt động kinh doanh ngân hàng Lãi suất hiểu giá tín dụng, ngƣời cho vay đặt để đánh đổi lấy quyền sử dụng vốn cho vay họ Hay lãi suất tỷ lệ mức phí phải trả để nhận đƣợc khoản vay giá trị khoản vay Một ngân hàng dù lớn hay nhỏ chủ thể có nhu cầu vay cho vay thị trƣờng có hàng ngàn ngƣời vay ngƣời cho vay nên ngân hàng ngƣời “tạo giá” mà ngƣời “chấp nhận giá”, chấp nhận lập kế hoạch hoạt động sở mức độ khuynh hƣớng vận động lãi suất Một thay đổi lãi suất ảnh hƣởng đến giá trị thị trƣờng TSC TSN, làm thay đổi giá trị vốn chủ sở hữu ngân hàng; tác động trực tiếp đến lợi nhuận ngân hàng Rủi ro lãi suất tiềm ẩn nguy hiểm hoạt động kinh doanh ngân hàng ngân hàng khơng thể dự báo xác biến động lãi suất Ngày nay, hệ thống ngân hàng giới hay nƣớc, công tác quản trị rủi ro lãi suất đƣợc xem khâu vô quan trọng chiến lƣợc phát triển ngân hàng; thể trình độ nhƣ tầm vóc ngân hàng với mơi trƣờng cạnh tranh nhƣ Vì thế, để ngân hàng hoạt động ngày hiệu bền vững, việc đánh giá, phân tích rủi ro quản lý rủi ro mặt lãi suất vô quan trọng 2.2.3 Mục tiêu quản trị rủi ro lãi suất [1]&[9] ... cao chất lƣợng quản trị rủi ro lãi suất ngân hàng TMCP Công Thƣơng Việt Nam, Chi nhánh Đồng Nai 6 CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ RỦI RO LÃI SUẤT VÀ QUẢN TRỊ RỦI RO LÃI SUẤT TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI... (2009), ? ?Quản trị rủi ro lãi suất ngân hàng TMCP Quân Đội, chi nhánh Đồng Nai? ?? Tác giả phân tích thực trạng quản trị rủi ro lãi suất ngân hàng TMCP Quân Đội, chi nhánh Đồng Nai; ngân hàng sử dụng... trình quản lý rủi ro lãi suất ngân hàng TMCP Công Thƣơng Việt Nam đề xuất giải pháp nhằm nâng cao chất lƣợng quản lý rủi ro lãi suất ngân hàng TMCP Công Thƣơng Việt Nam, chi nhánh Đồng Nai nói