Cơ sở lý luận và thực tiễn
Cơ sở lý luận về huy động nguồn lực trong xây dựng nông thôn mới
2.1.1 Khái niệm, vai trò, đối tượng và nguyên tắc huy động nguồn lực trong xây dựng nông thôn mới
2.1.1.1 Một số khái niệm a.Khái niệm nông thôn
Hiện nay, có nhiều quan điểm khác nhau về nông thôn, thường được so sánh với các tiêu chí của thành phố Đến nay, chưa có định nghĩa nào về nông thôn được chấp nhận rộng rãi trên toàn cầu.
Nông thôn thường được hiểu là khu vực mà cư dân chủ yếu sống bằng nông nghiệp, nhưng quan điểm này chưa hoàn toàn chính xác Nhiều vùng nông thôn hiện nay có dân cư chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ, khiến cho thu nhập từ nông nghiệp trở nên thứ yếu và chỉ chiếm một tỷ trọng rất thấp trong tổng thu nhập của người dân.
Nông thôn được định nghĩa là khu vực khác biệt với thành thị, nơi chủ yếu có cộng đồng nông dân sinh sống và làm việc, với mật độ dân cư thấp, cơ sở hạ tầng kém phát triển và trình độ tiếp cận thị trường cũng như sản xuất hàng hóa thấp hơn (Đặng Kim Sơn và Đặng Thu Hòa, 2002) Khái niệm này sử dụng nhiều chỉ tiêu để đánh giá sự khác biệt giữa nông thôn và thành thị, do đó mang tính toàn diện và được nhiều người chấp nhận hơn.
Vùng nông thôn có những đặc trưng nổi bật như không gian sống gần gũi với thiên nhiên, nền kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp và cộng đồng gắn bó chặt chẽ So với thành phố, nông thôn thường có mật độ dân số thấp hơn, cơ sở hạ tầng phát triển chậm hơn và lối sống bình dị, ít nhộn nhịp hơn Những yếu tố này tạo nên sự khác biệt rõ rệt giữa nông thôn và thành thị, phản ánh sự đa dạng trong cách sống và phát triển của mỗi khu vực.
Nông thôn là vùng cư trú và làm việc chủ yếu của nông dân, nơi sản xuất nông nghiệp đóng vai trò trung tâm trong các hoạt động kinh tế Đây là đặc trưng cơ bản của vùng nông thôn, nơi nông nghiệp, bao gồm cả lâm và ngư nghiệp, luôn giữ vị trí quan trọng Ngay cả khi tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ phát triển mạnh, nông nghiệp vẫn đóng góp lớn vào sự phát triển kinh tế của cộng đồng nông thôn, đồng thời thu hút nhiều ngành nghề khác phục vụ cho sản xuất nông nghiệp.
Nông thôn thường có cơ sở hạ tầng kém phát triển hơn so với thành phố, dẫn đến việc tiếp cận thị trường và sản xuất hàng hóa cũng bị hạn chế Điều này là một thực tế rõ ràng ở mọi quốc gia Với địa bàn rộng lớn và địa hình phức tạp, vùng nông thôn thường gặp khó khăn trong việc phát triển kinh tế - xã hội, từ đó ảnh hưởng đến hệ thống cơ sở hạ tầng và năng lực sản xuất hàng hóa.
Nông thôn thường có thu nhập và đời sống thấp hơn so với thành thị, nơi được xem là trung tâm văn hóa và kinh tế của một vùng Sự phát triển kinh tế mạnh mẽ và mức độ đầu tư cao ở thành phố thu hút nhiều lao động có trình độ cao từ nông thôn, góp phần hình thành các trung tâm văn hóa, khoa học và công nghệ tại thành thị.
Nông thôn Việt Nam thể hiện sự đa dạng rõ rệt về tự nhiên, kinh tế và xã hội, với sự khác biệt về quy mô và trình độ phát triển giữa các vùng miền Sự đa dạng này không chỉ phản ánh đặc điểm riêng của từng khu vực mà còn góp phần tạo nên bức tranh phong phú của nông thôn cả nước.
Tính cộng đồng làng-xã là một đặc trưng quan trọng của vùng nông thôn, giúp phân biệt rõ ràng giữa thành thị và nông thôn.
Các thôn bản ở nông thôn thường có sự gắn kết chặt chẽ và lịch sử phát triển lâu đời hơn so với thành phố, tạo nên tính cộng đồng vững mạnh Mỗi làng, thôn đều có phong tục tập quán và bản sắc văn hóa riêng, giống như những quy tắc bất thành văn mà cư dân phải tuân theo Ngược lại, dân cư thành thị thường đến từ nhiều nơi, dẫn đến sự đa dạng và không đồng nhất trong phong tục tập quán Tuy nhiên, bản sắc văn hóa của các làng quê nông thôn được duy trì bền vững, góp phần hình thành truyền thống văn hóa đặc sắc của từng vùng miền Điều này in đậm trong tâm hồn của những người lớn lên tại đây Khái niệm nông thôn mới và xây dựng nông thôn mới đang trở thành một phần quan trọng trong quá trình phát triển nông thôn hiện đại.
Chương trình Nông thôn mới (NTM) phải được triển khai ở khu vực nông thôn, khác với các thị trấn, thị xã và thành phố NTM không chỉ đơn thuần là nông thôn truyền thống mà còn bao gồm những cơ cấu và chức năng mới, nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển bền vững cho cộng đồng nông thôn.
Tại Hội nghị lần thứ Bảy, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X vào tháng 8/2008, Đảng đã ban hành Nghị quyết số 26-NQ/TW về nông nghiệp, nông dân, nông thôn, nhấn mạnh mục tiêu xây dựng nông thôn mới (NTM) với cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp lý, kết nối nông nghiệp với phát triển công nghiệp, dịch vụ và đô thị theo quy hoạch NTM cũng hướng tới việc tạo ra một xã hội nông thôn dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa, nâng cao dân trí và bảo vệ môi trường sinh thái, đồng thời củng cố hệ thống chính trị ở nông thôn dưới sự lãnh đạo của Đảng.
- Nông thôn là làng xã văn minh, sạch đẹp, hạ tầng hiện đại;
- Sản xuất phát triển bền vững theo hướng kinh tế hàng hóa;
- Đời sống về vật chất và tinh thần của người dân nông thôn ngày càng được nâng cao;
- Bản sắc văn hóa dân tộc được giữ gìn và phát triển;
- Xã hội nông thôn an ninh tốt, quản lý dân chủ.
NTM gồm các chức năng sau:
Chức năng chính của nông thôn là sản xuất nông nghiệp, với mục tiêu tạo ra sản phẩm nông nghiệp có năng suất và chất lượng cao, theo hướng sản xuất hàng hóa và phát huy đặc sản địa phương Đồng thời, cần phát triển các ngành nghề, đặc biệt là nghề truyền thống của địa phương, để sản phẩm không chỉ chứa đựng yếu tố văn hóa vật thể và phi vật thể mà còn tạo việc làm và tăng thu nhập cho cư dân nông thôn Xây dựng nông thôn mới không có nghĩa là biến nông thôn thành thành phố.
Chức năng bảo tồn văn hóa truyền thống dân tộc đóng vai trò quan trọng trong việc gìn giữ bản sắc văn hóa của từng làng quê và dân tộc Việc bảo vệ và phát huy những giá trị văn hóa này không chỉ giúp duy trì sự đa dạng văn hóa của các dân tộc mà còn góp phần bảo tồn di sản văn hóa của mỗi quốc gia.
Chức năng bảo đảm môi trường sinh thái là tiêu chí quan trọng phân biệt giữa thành thị và nông thôn Trong khi nền văn minh công nghiệp làm rạn nứt mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên, sản xuất nông nghiệp lại phục vụ cho hệ sinh thái Do đó, việc xây dựng nông thôn mới (NTM) cần đóng góp tích cực cho sinh thái, và chức năng sinh thái được coi là thước đo để xác định một khu xã có phải là NTM hay không Cần phải phân biệt rõ ràng ranh giới giữa nông thôn và thành thị để bảo vệ môi trường sống.