Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc
Cơ sở lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc
2.1.1 Một số khái niệm liên quan đến quản lý và quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc
2.1.1.1 Khái niệm về bảo hiểm xã hội
Bảo hiểm xã hội (BHXH) đã xuất hiện hàng trăm năm và trở thành giải pháp hiệu quả giúp con người vượt qua khó khăn trong cuộc sống và lao động BHXH là nền tảng của hệ thống an sinh xã hội tại nhiều quốc gia, ngày càng được phát triển Để bảo vệ quyền lợi cho người lao động và đảm bảo an toàn xã hội, Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) đã ban hành Công ước số 102 vào ngày 04/6/1952, quy định các tiêu chuẩn tối thiểu về an toàn xã hội, bao gồm 09 chế độ trợ cấp như chăm sóc y tế và trợ cấp tai nạn lao động.
Hệ thống an sinh xã hội tại Việt Nam, bao gồm các chế độ trợ cấp ốm đau, thai sản, thất nghiệp, tàn tật, tuổi già, tiền tuất và trợ cấp gia đình, đã được Đảng, Nhà nước và Chính phủ quan tâm từ sớm, đặc biệt là chính sách bảo hiểm xã hội (BHXH) Từ năm 1941, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh tầm quan trọng của BHXH trong 10 chính sách của Việt Nam, với nhiều Sắc lệnh được ban hành như Sắc lệnh số 54 quy định điều kiện về hưu cho công chức, Sắc lệnh số 58 về nghỉ không lương, và Sắc lệnh số 74 về chế độ hưu cho nhân viên mắc bệnh Quan điểm của Đảng và Nhà nước về BHXH cũng đã được ghi nhận trong Hiến pháp 1946 và 1959, trong đó Điều 32 Hiến pháp 1959 khẳng định quyền lợi của người lao động được hỗ trợ khi già yếu, bệnh tật hoặc mất sức lao động, đồng thời cam kết mở rộng các tổ chức bảo hiểm xã hội và y tế để đảm bảo quyền lợi cho mọi người.
Từ năm 1995, cơ chế quản lý bảo hiểm xã hội (BHXH) đã được đổi mới toàn diện với việc Chính phủ ban hành Điều lệ BHXH Đặc biệt, Luật BHXH được Quốc hội thông qua và có hiệu lực từ ngày 01/01/2007, đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc xây dựng hệ thống BHXH Trước khi có Luật BHXH, khái niệm về BHXH đã được tiếp cận từ nhiều góc độ khác nhau.
Bảo hiểm xã hội (BHXH) đóng vai trò quan trọng trong chính sách xã hội, nhằm đảm bảo các chế độ phúc lợi cho một lượng lớn người lao động Chính sách này không chỉ bảo vệ quyền lợi của người lao động mà còn góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội và duy trì ổn định chính trị của quốc gia.
Bảo hiểm xã hội (BHXH) đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý của Nhà nước, giúp điều chỉnh mối quan hệ kinh tế giữa người lao động, người sử dụng lao động và Nhà nước Đồng thời, BHXH cũng thực hiện quá trình phân phối và phân phối lại thu nhập giữa các thành viên trong xã hội, góp phần tạo ra sự công bằng và ổn định trong nền kinh tế.
Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một quỹ tài chính tập trung, được hình thành từ các khoản đóng góp của người tham gia và được hỗ trợ bởi Nhà nước.
- Ở góc độ thu nhập: BHXH là sự bảo đảm thay thế một phần thu nhập khi người lao động có tham gia BHXH bị mất hoặc giảm thu nhập.
Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) được Quốc hội Việt Nam thông qua vào ngày 29/6/2006 và có hiệu lực từ 01/01/2007, định nghĩa BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ gặp phải các tình huống như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc qua đời, dựa trên việc đóng góp vào quỹ bảo hiểm xã hội.
2.1.1.2 Khái niệm về quản lý
Có nhiều cách nhìn khác nhau về khái niệm quản lý:
Quản lý, theo Haror Koontz, là một hoạt động thiết yếu giúp phối hợp nỗ lực của các cá nhân để đạt được các mục tiêu cụ thể của tổ chức.
– Theo Mariparker Follit (1868 – 1933), nhà khoa học chính trị, nhà triết học Mỹ thì: “Quản lý là một nghệ thuật khiến công việc được thực hiện thông qua người khác”.
Trong cuốn “Khoa học Tổ chức và Quản lý”, Đặng Quốc Bảo định nghĩa quản lý là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, hướng dẫn và kiểm tra nỗ lực của các thành viên trong tổ chức Mục tiêu của quản lý là sử dụng hiệu quả các nguồn lực để đạt được những mục tiêu cụ thể.
Khi bàn đến hoạt động quản lý và người quản lý cần khởi đầu từ khái niệm
Tổ chức là một nhóm người có cấu trúc nhất định, hoạt động vì một mục đích chung mà cá nhân không thể đạt được Dù mục đích, cơ cấu hay quy mô của tổ chức như thế nào, việc quản lý và có người lãnh đạo là cần thiết để đảm bảo tổ chức hoạt động hiệu quả và đạt được mục tiêu đã đề ra.
Quản lý là quá trình tác động có tổ chức và có mục đích từ chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý, nhằm chỉ huy và điều phối các yếu tố tham gia vào hoạt động Mục tiêu của quản lý là tạo ra sự thống nhất và điều hòa hoạt động của các khâu, giúp đạt được mục tiêu xác định trong bối cảnh môi trường biến động.
Quản lý là một hiện tượng phổ biến trong mọi chế độ xã hội, xuất hiện khi con người cần hợp tác để đạt được mục tiêu chung Nó được định nghĩa là quá trình tổ chức và điều hành các hoạt động nhằm đạt được những mục tiêu và yêu cầu cụ thể, dựa trên các quy luật khách quan Khi xã hội phát triển, nhu cầu và chất lượng quản lý cũng ngày càng tăng cao.
2.1.1.3 Khái niệm, đối tượng, mục tiêu của bảo hiểm xã hội bắt buộc
* Khái niệm BHXH bắt buộc
- Hiện nay BHXH được phân loại ở hai hình thức phổ biến: BHXH bắt buộc, và BHXH tự nguyện
Cả hai hình thức bảo hiểm đều giúp bù đắp và thay thế một phần thu nhập cho người tham gia khi gặp rủi ro, như giảm sức khỏe, mất khả năng lao động, thất nghiệp hoặc tử tuất.
Bảo hiểm xã hội bắt buộc là hình thức bảo hiểm mà cả người lao động và người sử dụng lao động đều phải tham gia, theo quy định của Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam năm 2006.
* Đối tượng của BHXH bắt buộc
- Người lao động tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc là công dân Việt Nam, bao gồm:
+ Người làm việc theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn, hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ ba tháng trở lên;
+Cán bộ, công chức, viên chức;
+Công nhân quốc phòng, công nhân công an;
Sĩ quan và quân nhân chuyên nghiệp trong quân đội nhân dân, cùng với sĩ quan và hạ sĩ quan nghiệp vụ, sĩ quan và hạ sĩ quan chuyên môn kỹ thuật trong công an nhân dân, cũng như những người làm công tác cơ yếu, đều được hưởng chế độ lương tương tự như quân đội nhân dân và công an nhân dân.
+ Hạ sĩ quan, binh sĩ quân đội nhân dân và hạ sĩ quan, chiến sĩ công an nhân dân phục vụ có thời hạn;
+ Người làm việc có thời hạn ở nước ngoài mà trước đó đã đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc.
- Người sử dụng lao động tham gia BHXH bắt buộc bao gồm:
Cơ sở thực tiễn về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc
2.2.1 Kinh nghiệm của một số huyện trong nước
2.2.1.1 Kinh nghiệm của bảo hiểm xã hội huyện Quế Võ, Bắc Ninh
Năm 2013, tổng thu bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT) và bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) của huyện Quế Võ, Bắc Ninh đạt 2.065,58 tỷ đồng, tăng 519,26 tỷ đồng so với năm 2012 Trong đó, thu BHXH bắt buộc chiếm 1.362,72 tỷ đồng Huyện có 3.417 doanh nghiệp và đơn vị tham gia BHXH, BHYT với tổng số 722.622 người, tăng 10,8% so với năm trước Số người tham gia BHXH bắt buộc là 188.558 người Quế Võ luôn nằm trong top 10 huyện, thành phố có tỷ lệ thu cao nhất cả nước.
Năm 2013, tổng số nợ BHXH, BHYT đạt 159,8 tỷ đồng, chiếm 6,5% tổng số phải thu, với 515 doanh nghiệp nợ từ 3 tháng trở lên, tổng cộng 84,78 tỷ đồng Nguyên nhân chủ yếu do khó khăn trong sản xuất kinh doanh và sự thiếu hiệu quả trong quản lý, dẫn đến tình trạng việc làm không ổn định và thu nhập thấp cho người lao động Nhiều doanh nghiệp chưa nhận thức đúng về trách nhiệm đối với chính sách BHXH, trong khi người lao động cũng thiếu hiểu biết về quyền lợi của mình Để khắc phục tình hình, Huyện ủy, HĐND, UBND huyện Quế Võ đã chỉ đạo thực hiện nghiêm Nghị quyết số 21-NQ/TW, đồng thời BHXH huyện đóng vai trò quan trọng trong việc báo cáo và tham mưu cho các cấp lãnh đạo về chính sách BHXH, BHYT, BHTN Cơ quan này cũng tăng cường phối hợp với các ban ngành để kiểm tra, xử lý nghiêm các doanh nghiệp nợ tiền BHXH, BHYT, BHTN kéo dài, đồng thời nâng cao năng lực quản lý cho đội ngũ cán bộ làm công tác BHXH Việc rà soát, tổng hợp số phải thu BHXH, BHYT, BHTN và báo cáo kịp thời cũng được thực hiện để đảm bảo hiệu quả công tác thu nộp.
2.2.1.2 Kinh nghiệm của bảo hiểm xã hội huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình
Bảo hiểm xã hội huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình là đơn vị trực thuộc
BHXH huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình, đã đạt được nhiều thành tích xuất sắc trong công tác thu BHXH và BHYT vào năm 2013, nhờ vào nỗ lực và hiệu quả trong việc thực hiện nhiệm vụ Thành tích này được ghi nhận bằng "Bằng khen" từ Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam.
2013 của BHXH huyện Thái Thụy cho thấy kết quả như sau: phát triển tăng mới
Trong năm qua, huyện Thái Thụy đã có 16 đơn vị với 1.008 lao động tham gia BHXH bắt buộc, nâng tổng số đơn vị lên 411 với 9.975 lao động, chiếm 87,5% tổng số lao động trong khu vực Số thu BHXH đạt 185,4 tỷ đồng, vượt 106,2% kế hoạch và tăng 15% so với năm trước, trong khi nợ đọng BHXH chỉ còn 390 triệu đồng, giảm 4,18% Để đạt được kết quả này, BHXH huyện đã tổ chức ký giao ước thi đua cho cán bộ, phấn đấu có 30% cán bộ có sáng kiến cải tiến trong quản lý thu BHXH Huyện cũng thường xuyên nhận sự chỉ đạo từ BHXH tỉnh và UBND huyện, đồng thời báo cáo Ban Thường vụ Huyện uỷ về chính sách BHXH Các hoạt động giám sát được triển khai nhằm đôn đốc các đơn vị nợ đọng lớn và tăng cường tuyên truyền để người sử dụng lao động và lao động hiểu rõ quyền lợi khi tham gia BHXH.
2.2.1.3 Kinh nghiệm của bảo hiểm xã hội thành phố Nam Định, tỉnh Nam Định
Theo nguồn thống kê của Chi cục thống kê Thành Phố tỉnh Nam Định năm
Năm 2013, Thành Phố có 415 đơn vị sản xuất kinh doanh với 12.112 lao động, nhưng chỉ có 365 đơn vị và 8.477 lao động tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH), trong đó một số doanh nghiệp nợ đọng BHXH kéo dài trên 8 tỷ đồng, chiếm 4% Để khắc phục tình trạng này, năm 2014, BHXH Thành Phố đã triển khai nhiều biện pháp như tuyên truyền qua báo chí và đài truyền hình, sử dụng pa nô, áp phích tại các khu công nghiệp, và phát tài liệu hướng dẫn cho doanh nghiệp Đồng thời, cơ quan BHXH đã ký kết phối hợp với Ban quản lý khu công nghiệp để bảo đảm quyền lợi cho người lao động, nắm bắt số liệu doanh nghiệp và lao động, tổ chức thanh tra liên ngành để xử lý vi phạm Đối với các doanh nghiệp nợ đọng BHXH, BHXH Thành Phố đã tăng cường cán bộ xuống đơn vị để đôn đốc và lập kế hoạch trả nợ, củng cố hồ sơ khởi kiện khi cần thiết Đến cuối năm 2014, tỷ lệ nợ đọng BHXH đã giảm xuống còn 2,2% so với cùng kỳ năm trước.
2.2.2 Bài học rút ra từ kinh nghiệm của một số địa phương trong nước
Các địa phương thành công trong quản lý thu BHXH bắt buộc đều có điểm chung là tổ chức thực hiện nhiệm vụ một cách sáng tạo và linh hoạt, không theo khuôn mẫu cứng nhắc Họ biết phát huy sức mạnh tổng hợp của hệ thống chính trị cơ sở trong công tác BHXH Bài học kinh nghiệm rút ra từ những địa phương này là cần có sự đổi mới trong cách thức tổ chức và quản lý để đạt hiệu quả cao hơn.
Để nâng cao hiệu quả công tác bảo hiểm xã hội (BHXH), cần tận dụng sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng và chính quyền địa phương Phương châm là cấp ủy Đảng lãnh đạo, chính quyền tổ chức thực hiện, trong khi cơ quan BHXH đóng vai trò tham mưu Sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan hữu trách sẽ tạo ra sức mạnh tổng hợp, tập trung vào việc khắc phục nợ tồn đọng BHXH và phát triển đối tượng tham gia BHXH.
Công tác dự báo cần đi trước một bước, cung cấp căn cứ khoa học và số liệu thực tế để xây dựng kế hoạch phát triển nguồn thu vững chắc Điều này không chỉ đáp ứng yêu cầu trước mắt mà còn đảm bảo sự phát triển lâu dài Đồng thời, cần thường xuyên điều chỉnh dự báo để phản ánh đúng tình hình kinh tế - xã hội của địa phương, nhằm đảm bảo thu đúng, đủ và kịp thời, không bỏ sót nguồn thu.
Cơ quan BHXH cần chủ động triển khai các biện pháp công tác hiệu quả, chú trọng nâng cao năng lực tổ chức thực hiện và chuyên môn nghiệp vụ Việc ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý thu sẽ giúp tạo sự tin tưởng, phấn khởi và yên tâm cho người tham gia BHXH, từ đó chuyển đổi nhận thức từ bắt buộc sang tự giác thực hiện.
Để nâng cao hiệu quả trong công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm về đóng bảo hiểm xã hội (BHXH), cần tổ chức tốt sự phối hợp liên ngành Phương châm chủ yếu là chú trọng đến công tác thông tin, tuyên truyền và vận động thuyết phục, nhưng cũng không được xem nhẹ việc xử lý vi phạm Đặc biệt, nên lựa chọn một đến hai đơn vị điển hình để lập hồ sơ kiến nghị khởi tố ra Tòa án, nhằm răn đe và giáo dục chung cho các đơn vị khác.
Xây dựng đội ngũ cán bộ có phẩm chất đạo đức vững vàng, năng lực chuyên môn cao, cùng với kinh nghiệm và kỹ năng tốt, là yếu tố then chốt để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ phát triển đối tượng và đôn đốc thu hồi nợ đọng bảo hiểm xã hội.