Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý rủi ro dịch bệnh trong chăn nuôi lợn
Cơ sở lý luận về rủi ro và quản lý rủi ro
2.1.1 Một số khái niệm cơ bản
Sự không chắc chắn được coi là một nguy cơ lớn trong quá trình ra quyết định, đặc biệt trong ngành Nông nghiệp, nơi mà các yếu tố cản trở thường liên quan đến tương lai và thiếu dữ liệu Điều này tạo ra khó khăn trong việc dự đoán các kết quả và xác suất xảy ra của chúng Tóm lại, không chắc chắn là trạng thái mà các kết quả có thể xảy ra và xác suất của chúng không thể được xác định trước, gây trở ngại cho quyết định đúng đắn.
- Sự không chắc chắn về sản lượng
Sự không chắc chắn trong chăn nuôi lợn chủ yếu xuất phát từ thiên tai và dịch bệnh, những yếu tố khó lường trước Khả năng ứng phó với các tác động này phụ thuộc vào năng lực và tiềm lực của từng hộ chăn nuôi, dẫn đến sự khác biệt trong khả năng chống chọi giữa các hộ và trang trại (Bùi Thị Gia, 2005).
- Sự không chắc chắn về giá cả
Chu kỳ sản xuất lợn dài khiến cho việc quyết định chăn nuôi gặp khó khăn do giá cả sản phẩm đầu ra không thể dự đoán Tình trạng này càng nghiêm trọng ở các nước nông nghiệp chậm phát triển, nơi mà thị trường không hoàn thiện và thông tin hạn chế Sự biến động giá cả trên thị trường thể hiện rõ sự không chắc chắn trong ngành chăn nuôi (Bùi Thị Gia, 2005).
+ Sự không chắc chắn về giá đầu vào
Trong chăn nuôi lợn, các yếu tố đầu vào đóng vai trò quan trọng về mặt kinh tế Thị trường giá cả của những yếu tố này thường xuyên biến động, khiến việc dự đoán mức giá trở nên khó khăn Do đó, việc hiểu rõ sự biến đổi của các yếu tố đầu vào là cần thiết để đưa ra quyết định đầu tư sản xuất hợp lý.
+ Sự không chắc chắn về giá đầu ra
Biến động giá cả trên thị trường là điều khó dự đoán, xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau Có những thời điểm giá lợn tăng cao, nhưng cũng có lúc giá giảm mạnh, gây ảnh hưởng tiêu cực đến các hộ chăn nuôi Sự không lường trước này thể hiện sự không chắc chắn trong thị trường đầu ra (Bùi Thị Gia, 2005).
Rủi ro được hiểu là những tổn thất và bất trắc có thể xảy ra với xác suất ước đoán chủ quan, đặc biệt trong lĩnh vực chăn nuôi lợn, nơi xác suất gặp rủi ro cao Mức độ rủi ro phụ thuộc vào các yếu tố tác động và khả năng kiểm soát chúng trong quá trình ra quyết định Tuy nhiên, nhiều yếu tố nằm ngoài dự đoán và khả năng kiểm soát của người ra quyết định có thể làm tăng mức độ rủi ro, dẫn đến kết quả không như mong đợi.
Rủi ro là một khái niệm chưa có định nghĩa thống nhất, với nhiều trường phái và tác giả đưa ra các quan điểm khác nhau Những định nghĩa về rủi ro rất phong phú và đa dạng, nhưng có thể phân loại thành hai trường phái chính.
Theo trường phái truyền thống, rủi ro được định nghĩa là sự không may mắn, tổn thất và nguy hiểm, thường mang tính chất bất ngờ và không tốt Nó liên quan đến việc mất mát tài sản hoặc giảm sút lợi nhuận thực tế so với dự kiến Rủi ro cũng được hiểu là những bất trắc ngoài ý muốn trong quá trình kinh doanh và sản xuất, có thể tác động tiêu cực đến sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp.
“rủi ro là những thiệt hại, mất mát, nguy hiểm hoặc các yếu tố liên quan đến
6 nguy hiểm, khó khăn hoặc điều không chắc chắn có thể xảy ra cho con người” (Lê Ngọc Hướng và Nguyễn Duy Linh, 2012).
Theo trường phái hiện đại, rủi ro được hiểu là sự bất trắc có thể đo lường, bao gồm cả khía cạnh tích cực và tiêu cực Rủi ro không chỉ có thể gây ra tổn thất mà còn mang lại cơ hội và lợi ích Bằng cách nghiên cứu rủi ro một cách tích cực, chúng ta có thể phát hiện ra các biện pháp phòng ngừa để hạn chế rủi ro tiêu cực và tận dụng những cơ hội mang lại kết quả tích cực cho tương lai.
Rủi ro phụ thuộc vào ngữ cảnh, nếu con người không có khái niệm hoặc không liên quan đến thì họ không có rủi ro (Bùi Thị Gia, 2005).
2.1.1.3 Phân biệt giữa rủi ro và không chắc chắn
Rủi ro được coi là khách quan và có thể ước lượng xác suất xảy ra của các sự kiện nếu có đủ thông tin, trong khi không chắc chắn phản ánh tình trạng mà cả kết quả và xác suất đều không rõ ràng trước khi quyết định được đưa ra Điều này cho thấy con người có khả năng tác động để giảm thiểu thiệt hại cho người sản xuất Do đó, việc ra quyết định trong quản lý rủi ro cần dựa vào nhận thức chủ quan của từng cá nhân.
Trong nông nghiệp, rủi ro được hiểu là những tổn thất và bất trắc có thể xảy ra, dẫn đến khả năng không đạt được kết quả mong muốn, và những rủi ro này có thể đo lường được Rủi ro xuất hiện khi người sản xuất nhận thức được các kết quả có thể xảy ra và xác suất của từng kết quả liên quan đến quyết định của họ Ngược lại, sự không chắc chắn xảy ra khi các kết quả hoặc sự kiện và xác suất của chúng không được biết đến.
Rủi ro và không chắc chắn có thể được định nghĩa theo nhiều cách, nhưng thường được phân biệt như sau: Rủi ro liên quan đến sự hiểu biết không hoàn hảo về kết quả và xác suất xảy ra, trong khi không chắc chắn đề cập đến việc không biết trước cả kết quả lẫn xác suất Tuy nhiên, sự phân biệt này có thể không hữu ích trong nhiều tình huống, bởi vì có những trường hợp mà xác suất khách quan có thể được biết trước.
Rủi ro liên quan đến nhiều kết quả có thể xảy ra với các khả năng khác nhau, trong khi khả năng của một kết quả được hiểu là tần suất trung bình xảy ra của nó Ngược lại, không chắc chắn đề cập đến tình trạng có nhiều kết quả khả thi trong một quyết định, nhưng khả năng xảy ra của từng kết quả lại không được xác định Do đó, sự khác biệt giữa rủi ro và không chắc chắn nằm ở việc có thể đánh giá được khả năng xảy ra hay không.
Trong các quyết định hằng ngày, rủi ro thường không quan trọng do tổn thất không lớn và xác suất mất mát thấp Tuy nhiên, đối với những quyết định quan trọng trong cuộc sống, sản xuất hoặc chăn nuôi, việc cân nhắc đến sự không chắc chắn là cần thiết vì hậu quả có thể rất khác nhau Vì vậy, rủi ro trong các quyết định này cần được đánh giá một cách nghiêm túc Trong chăn nuôi lợn, có nhiều quyết định không cần xem xét rủi ro, nhưng cũng có những quyết định quan trọng cần chú ý đến các khả năng sẵn có.
Từ nguồn gốc rủi ro người ta phân loại rủi ro thành các nhóm sau:
Rủi ro và không chắc chắn do thiên nhiên là một nhóm rủi ro lớn đối với người chăn nuôi lợn, gây thiệt hại nghiêm trọng Những hiện tượng thiên nhiên này không chỉ dẫn đến chi phí trực tiếp mà còn tạo ra những chi phí gián tiếp cho các hộ chăn nuôi Hệ quả là chúng ảnh hưởng trực tiếp đến sản lượng và năng suất chăn nuôi lợn.
- Rủi ro và không chắc chắn do thị trường hay rủi ro về giá cả:
Cơ sở thực tiễn về quản lý rủi ro dịch bệnh trong chăn nuôi lợn
2.2.1 Kinh nghiệm quản lý rủi ro dịch bệnh trong chăn nuôi lợn của một số địa phương ở Việt Nam
Thái Bình, một tỉnh có nền nông nghiệp phát triển, nằm trong vùng Đồng bằng sông Hồng với khí hậu lý tưởng cho chăn nuôi quy mô lớn Chính quyền địa phương đã tích cực quản lý rủi ro dịch bệnh thông qua việc ban hành các văn bản và chính sách chỉ đạo kịp thời (Chi cục Chăn nuôi và Thú y Thái Bình, 2016).
Theo quy định của Luật Thú y năm 2015, UBND tỉnh đã ban hành Quyết định số 32/2016/QĐ-UBND ngày 21/2/2016 nhằm tổ chức, quản lý và hoạt động của ban chăn nuôi thú y tại các xã, phường, thị trấn Hệ thống tổ chức của Chi cục Chăn nuôi và Thú y đã được hình thành và phát triển ổn định trong nhiều năm, đáp ứng hiệu quả yêu cầu quản lý nhà nước về thú y Hiện tại, Chi cục Chăn nuôi và Thú y đã được kiện toàn với 5 phòng chuyên môn, 1 Trạm Chẩn đoán, xét nghiệm và Điều trị bệnh động vật, cùng 8 Trạm Chăn nuôi và Thú y tại các huyện, thành phố, cho thấy sự cải thiện về cả số lượng và chất lượng trong mạng lưới thú y cơ sở.
Trong những năm qua, UBND tỉnh đã chú trọng đến việc phân bổ ngân sách cho việc xây dựng Trạm Chẩn đoán, xét nghiệm và Điều trị động vật Với trang thiết bị hiện có, trạm đã thực hiện chẩn đoán và xét nghiệm nhanh một số dịch bệnh thủy sản Chi cục Chăn nuôi và Thú y tiếp tục đề xuất tỉnh đầu tư thêm thiết bị nhằm nâng cao khả năng chẩn đoán và xét nghiệm các dịch bệnh nguy hiểm khác ở động vật, từ đó cải thiện năng lực giám sát và xử lý dịch bệnh kịp thời, giảm thiểu thời gian gửi mẫu lên trung ương.
Luật Thú y năm 2015 đã tăng cường nguồn lực đầu tư cho lĩnh vực thú y tại tỉnh Thái Bình, chủ yếu từ ngân sách trung ương, ngân sách tỉnh và công tác xã hội hóa Từ năm 2014 đến 2016, kinh phí hỗ trợ tiêm phòng cho gia súc, gia cầm đạt gần 23,7 tỷ đồng, trong đó tỉnh đóng góp 88% Tổng lượng hóa chất hỗ trợ phòng, chống dịch bệnh đạt khoảng 10,4 tỷ đồng UBND tỉnh đã bổ sung kinh phí và đẩy mạnh xã hội hóa trong công tác thú y, thu hút khoảng 15 tỷ đồng từ các dự án, đề tài về thú y từ năm 2011 đến nay Đề án “Tăng cường năng lực chủ động kiểm soát dịch bệnh trên gia súc, gia cầm” đã nâng cao chất lượng hệ thống thú y, giúp phát hiện và xử lý dịch bệnh kịp thời, giảm thiểu thiệt hại kinh tế cho ngành chăn nuôi.
Chi cục Thú y đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý rủi ro dịch bệnh trên toàn tỉnh Đơn vị này đã chủ động đề xuất các biện pháp phòng dịch cho Ban chỉ đạo phòng chống dịch bệnh gia súc, gia cầm tỉnh và Sở.
NN & PTNT; Công bố dịch, ban hành các văn bản chỉ đạo các địa phương thực hiện đồng bộ các biện pháp phòng, chống dịch như:
+ Thực hiện tiêu hủy gia súc, gia cầm mắc bệnh.
Để ngăn chặn sự lây lan của bệnh dịch, các chốt kiểm dịch tạm thời đã được thành lập nhằm kiểm soát vận chuyển gia súc và gia cầm ra vào địa phương Công tác kiểm tra và xử lý các trường hợp vi phạm liên quan đến việc vận chuyển gia súc không rõ nguồn gốc cũng được tăng cường trên địa bàn tỉnh (Chi cục Thú y Hải Dương, 2016).
+ Phun thuốc khử trùng tiêu độc, vệ sinh môi trường, tiêm vaccine bao vây ổ dịch, tăng cường kiểm tra,
+ Tuyên truyền vận động nhân dân, người chăn nuôi ký cam kết thực hiện
Để đảm bảo an toàn trong chăn nuôi, cần tuân thủ 5 nguyên tắc "không": không giấu dịch bệnh, không mua động vật hoặc sản phẩm động vật mắc bệnh, không bán gia súc bệnh, không vận chuyển động vật mắc bệnh ra khỏi vùng dịch và không vứt xác động vật bệnh ra môi trường Đồng thời, người chăn nuôi cần thực hiện các biện pháp chăn nuôi an toàn sinh học để bảo vệ sức khỏe đàn vật nuôi (Chi cục Thú y Hải Dương, 2016).
Nhờ vào sự chỉ đạo quyết liệt và khẩn trương, tình hình dịch bệnh trên đàn gia súc tại tỉnh đã sớm ổn định, giúp giảm thiệt hại cho người chăn nuôi.
Chi cục Thú y đã thực hiện nhiệm vụ tiêm phòng tại 12 huyện, thành phố và thị xã, đồng thời tuyên truyền cho người chăn nuôi về hiệu quả của việc tiêm phòng.
Trong năm 2016, Chi cục Thú y Hải Dương đã thực hiện tiêm phòng vaccine dịch tả lợn với tổng số 1.245.022 liều, đạt tỷ lệ 79,80% bao gồm cả các trang trại Đồng thời, vaccine Tụ dấu cũng được tiêm với 1.065.122 liều, đạt tỷ lệ 66,98%.
- Công tác kiểm dịch vận chuyển, kiểm soát giết mổ:
Để ngăn chặn dịch bệnh trong quá trình vận chuyển, giết mổ và tiêu thụ gia súc, Chi cục Thú y đã tăng cường kiểm dịch động vật và kiểm tra vệ sinh thú y Tính đến nay, đã có 1.010.334 con lợn sữa được kiểm dịch xuất khẩu tại 03 xí nghiệp, trong đó 1.003.471 con đạt tiêu chuẩn xuất khẩu, còn lại 6.863 con loại thải Ngoài ra, kiểm dịch xuất tỉnh ghi nhận 9.890 con lợn thịt và 49.606 con lợn giống Đối với kiểm dịch nội tỉnh, 458.698 kg sản phẩm thịt lợn từ các huyện đã được kiểm tra và đảm bảo yêu cầu vệ sinh thú y trước khi vận chuyển về thành phố Hải Dương phục vụ tiêu dùng hàng ngày.
Công tác kiểm soát giết mổ gia súc tại các huyện, thị xã và thành phố như Hải Dương, Gia Lộc, Cẩm Giàng, Bình Giang, Chí Linh đã được triển khai hiệu quả, với 42.300 con lợn được kiểm soát Đặc biệt, tại cơ sở giết mổ gia súc tập trung Hoàng Long - thành phố Hải Dương, việc duy trì kiểm soát giết mổ lợn và gia cầm đã giúp nhắc nhở các chủ hộ tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về an toàn dịch bệnh và vệ sinh an toàn thực phẩm, đảm bảo sức khỏe cho người tiêu dùng (Chi cục Thú y Hải Dương, 2016).
- Kiểm tra vệ sinh thú y:
Chi cục Thú y đã chỉ đạo Trạm Thú y các huyện, thị xã, thành phố tiến hành kiểm tra vệ sinh thú y đối với sản phẩm động vật tại 97/137 chợ thuộc 9/12 huyện, thành phố Công tác kiểm tra được thực hiện thường xuyên, hàng ngày, với tổng số lượng sản phẩm kiểm tra tương đương 27.756 con lợn Qua quá trình kiểm tra, đã phát hiện và xử lý 93 trường hợp không đáp ứng yêu cầu vệ sinh thú y.
Trong năm 2016, Chi cục Thú y Hải Dương đã cấp 15 giấy chứng nhận đủ điều kiện vệ sinh thú y cho các trang trại chăn nuôi, cơ sở kinh doanh động vật, sản phẩm động vật, và cơ sở giết mổ gia súc trên địa bàn tỉnh Những chứng nhận này đảm bảo rằng các cơ sở hoạt động trong lĩnh vực chăn nuôi và chế biến động vật tuân thủ các tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm, góp phần nâng cao chất lượng sản phẩm và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Chi cục Thú y đã tổ chức các lớp tập huấn nhằm nâng cao trình độ chuyên môn cho đội ngũ thú y cơ sở, tập trung vào nhiệm vụ phòng chống dịch tai xanh Chương trình bao gồm 08 lớp với 625 người tham dự, cung cấp hướng dẫn về các biện pháp phòng và trị bệnh cho thú y ở cấp xã, phường, thị trấn, cũng như cho các chủ trang trại và gia trại Bên cạnh đó, Chi cục còn tổ chức bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho 155 người kinh doanh thuốc thú y ở 12 huyện, thị xã và thành phố, đồng thời phối hợp với các công ty thuốc để nâng cao hiệu quả công tác thú y.
27 thú y tổ chức 03 buổi hội thảo về công tác phòng, chống dịch bệnh cho đàn gia súc, gia cầm với 685 lượt người tham dự (Chi cục Thú y Hải Dương, 2016).
- Giám sát, phát hiện dịch: