Nội dung và phương pháp nghiên cứu
Địa điểm nghiên cứu
Đề tài được thực hiện trên địa bàn huyện Yên Mô.
Thời gian nghiên cứu
- Thời gian nghiên cứu đề tài 4/2017 - 4/2018
- Số liệu phục vụ đề tài được thu thập từ năm 2010 đến 2017.
Đối tượng nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu là các loại sử dụng đất nông nghiệp huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình
- Các yếu tố tự nhiên, kinh tế - xã hội liên quan đến sản xuất nông nghiệp và các loại sử dụng đất nông nghiệp của huyện.
Nội dung nghiên cứu
3.4.1 Điều kiện tự nhiên huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình Điều kiện tự nhiên:
- Đặc điểm tài nguyên đất, địa hình, khí hậu, thủy văn, …của huyện Yên Mô
Nhận xét chung (thuận lợi, khó khăn) về điều kiện tự nhiên đối với sử dụng đất nông nghiệp huyện
3.4.2 Điều kiện kinh tế - xã hội huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình
- Cơ cấu và thực trạng phát triển các ngành kinh tế của huyện Yên Mô
- Đặc điểm dân số, lao động, việc làm, trình độ dân trí
- Tình hình dịch vụ và cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất nông nghiệp
3.4.3 Hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp thành huyện Yên Mô
- Hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp huyện Yên Mô năm 2017
- Các loại sử dụng đất nông nghiệp của huyện năm 2017
3.4.4 Đánh giá hiệu quả các loại hình sử dụng đất nông nghiệp
3.4.5 Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp huyện Yên Mô
- Lựa chọn loại sử dụng đất có hiệu quả
- Yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả của các loại sử dụng đất được lựa chọn
- Đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp huyện Yên Mô.
Phương pháp nghiên cứu
3.5.1 Phương pháp điều tra số liệu thứ cấp
Thông tin và số liệu về tình hình sử dụng đất tại huyện Yên Mô được thu thập từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm tài liệu thống kê, các công trình khoa học, nghiên cứu liên quan, và các cơ quan như Phòng Nông nghiệp, Trạm Khuyến nông, Phòng Tài nguyên Môi trường, Chi cục Thống kê, cũng như Ủy ban nhân dân huyện Yên Mô, tạp chí khoa học và Internet.
3.5.2 Phương pháp điều tra số liệu sơ cấp
- Phương pháp chọn điểm nghiên cứu: Chọn điểm nghiên cứu đại diện cho
Huyện đã được chia thành 03 tiểu vùng nông nghiệp, mỗi tiểu vùng được phòng NN&PTNT huyện phân công và hướng dẫn sản xuất Học viên đã chọn 03 xã đại diện cho 03 tiểu vùng này.
Tiểu vùng 1 là khu vực trung tâm với địa hình cao và tương đối bằng phẳng, có chất lượng đất tốt và hệ thống tưới tiêu chủ động Khu vực này bao gồm các xã Yên Nhân, Yên Mạc, Yên Từ, Yên Lâm, Khánh Thịnh và Yên Phong, trong đó xã Khánh Thịnh được chọn làm xã đại diện.
Tiểu vùng 2 nằm ở phía Bắc huyện, có địa hình thấp với đồng bằng xen kẽ đồi núi, bao gồm các xã Yên Đồng, Yên Thành, Yên Thái, Yên Hòa và Yên Hưng Trong đó, xã Yên Đồng được lựa chọn làm xã đại diện.
Tiểu vùng 3 nằm ở phía Tây huyện, bao gồm các xã Yên Thắng, Mai Sơn, Khánh Thượng, TT Yên Thịnh, Khánh Dương và Yên Mỹ Xã Mai Sơn được chọn làm đại diện cho tiểu vùng này.
Chọn các hộ điều tra đại diện cho các xã trong tiểu vùng theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên
Phương pháp thu thập số liệu được thực hiện theo đánh giá nhanh nông thôn (RRA), bao gồm việc đi thực địa để quan sát và phỏng vấn người dân địa phương bằng phiếu câu hỏi đã được chuẩn bị sẵn Trong quá trình này, đã thực hiện phỏng vấn 90 hộ, với mỗi xã có 30 hộ được khảo sát.
3.5.3 Phương pháp đánh giá hiệu quả sử dụng đất
Hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp được đánh giá thông qua một số chỉ tiêu sau:
- Các chỉ tiêu dùng để đánh giá hiệu quả kinh tế và cách đánh giá:
Giá trị sản xuất (GTSX) là tổng giá trị vật chất và dịch vụ được tạo ra trong quá trình sản xuất, thường được tính cho một năm GTSX được quy đổi ra tiền mặt dựa trên sản lượng thu được của LUT và giá sản phẩm tại thời điểm điều tra.
Trong đó: GTSX: Giá trị sản xuất
SL: Sản lượng nông sản thu được /ha đất/năm
GB: Giá bán sản phẩm
Chi phí trung gian (CPTG) là một phần quan trọng trong cấu thành giá trị sản xuất, bao gồm chi phí vật chất và các chi phí dịch vụ khác như mua hoặc thuê ngoài.
+ Thu nhập hỗn hợp (TNHH): là là phần thu nhập thuần tuý bao gồm cả công lao động gia đình tham gia sản xuất
TNHH = GTSX – CPTG – KH – TH
Trong đó: KH là khấu hao tài sản cố định
+ Giá trị ngày công lao động (GTNC) = TNHH/CLĐ
Trong đó: CLĐ là số công lao động cần thiết cho sản xuất trên 1 đơn vị diện tích
Hiệu quả đồng vốn (HQĐV) được tính bằng tỷ lệ giữa tổng lợi nhuận (TNHH) và chi phí đầu tư (CPTG) Để đánh giá hiệu quả kinh tế của các loại hình sử dụng đất (LUT), các chỉ tiêu đánh giá được phân loại thành ba mức độ: cao, trung bình và thấp, dựa trên phương pháp cho điểm như trình bày trong bảng 3.1.
Bảng 3.1 Phân cấp các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh tế
Cấp đánh giá Điểm GTSX
Tổng hợp hiệu quả kinh tế của LUT/kiểu sử dụng đất:
Là tổ hợp của 3 chỉ tiêu: GTSX, TNHH và HQĐV Tổng số điểm cao nhất về hiệu quả kinh tế là 9 điểm
Nếu số điểm của một LUT đạt từ > 75% tổng số điểm cao nhất (> 7 điểm): hiệu quả kinh tế cao;
Nếu số điểm của một LUT đạt từ 50 – 75% tổng số điểm cao nhất (5 – 7 điểm): hiệu quả kinh tế trung bình;
Nếu số điểm của một LUT đạt từ < 50% tổng số điểm cao nhất (< 5 điểm): hiệu quả kinh tế thấp (bảng 3.2)
Bảng 3.2 Tổng hợp hiệu quả kinh tế của LUT/kiểu sử dụng đất
Tổng điểm Đánh giá chung
- Các chỉ tiêu dùng để đánh giá hiệu quả xã hội và cách đánh giá:
+ Khả năng thu hút lao động, giải quyết công ăn việc làm cho người dân tính bằng số công lao động /ha/ năm
Mức độ chấp nhận của người dân phụ thuộc vào nhiều yếu tố như nhận thức, trình độ dân trí, phong tục tập quán, khả năng đầu tư, trình độ khoa học kỹ thuật và thị trường Để một mô hình được chấp nhận, nó cần đáp ứng hai yêu cầu cơ bản.
Khả năng đáp ứng nhu cầu trước mắt: tức là mô hình có sản phẩm đáp ứng được nhu cầu hiện tại của người dân
Mô hình đầu tư và áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật nào có mức đầu tư thấp và dễ thực hiện sẽ được người dân chấp nhận và ứng dụng rộng rãi hơn.
+ Khả năng tiêu thụ sản phẩm: được thể hiện bằng tỉ lệ (%) sản phẩm nông nghiệp của hộ được đem bán (thông qua phỏng vấn)
Cách đánh giá hiệu quả xã hội tương tự đánh giá hiệu quả kinh tế (bảng 3.3; 3.4)
Bảng 3.3 Phân cấp các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả xã hội
Cấp đánh giá Điểm CLĐ
Mức tiêu thụ sản phẩm (%)
Tổng hợp hiệu quả xã hội của LUT/kiểu sử dụng đất
Nếu số điểm của một LUT đạt từ > 75% tổng số điểm cao nhât (> 7 điểm): hiệu quả xã hội cao;
Nếu số điểm của một LUT đạt từ 50 – 75% tổng số điểm cao nhất (5 – 7 điểm): hiệu quả xã hội trung bình;
Nếu số điểm của một LUT đạt từ < 50% tổng số điểm cao nhất (< 5 điểm): hiệu quả xã hội thấp
Bảng 3.4 Tổng hợp hiệu quả xã hội của LUT/kiểu sử dụng đất
Tổng điểm Cấp đánh giá
- Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả môi trường và cách đánh giá (bảng 3.5; 3.6):
Để duy trì và cải thiện độ phì nhiêu của đất, cần đánh giá mức sử dụng phân bón của người dân so với khuyến cáo từ Phòng Nông nghiệp huyện Việc này không chỉ giúp tối ưu hóa năng suất cây trồng mà còn bảo vệ tài nguyên đất đai bền vững.
Để đạt hiệu quả cao trong canh tác, cần bón đầy đủ phân hữu cơ và phân vô cơ theo khuyến cáo Nếu chỉ sử dụng phân vô cơ đúng cách nhưng không bón phân hữu cơ theo hướng dẫn, hiệu quả sẽ chỉ đạt mức trung bình.
Hiệu quả thấp: bón không đúng theo khuyến cáo cả phân vô cơ và phân hữu cơ
Mức độ ô nhiễm đất được đánh giá thông qua việc so sánh lượng thuốc bảo vệ thực vật mà người dân sử dụng với khuyến cáo từ Phòng Nông nghiệp huyện.
Hiệu quả cao: Sử dụng phương pháp phòng trừ sinh học hoặc sử dụng các thuốc thảo mộc
Hiệu quả trung bình: chỉ sử dụng thuốc hoá học theo đúng khuyến cáo Hiệu quả thấp: Sử dụng thuốc không đúng theo khuyến cáo
+ Tỷ lệ che phủ độ phủ đất: được đánh giá bằng thời gian cây trồng có mặt trên đồng ruộng trong 1 năm (Cao : >p%, TB: 50-70%, Thấp: 75% tổng số điểm: Hiệu quả cao (>21 điểm); Nếu số điểm của một LUT đạt từ 50% - 75% tổng số điểm: Hiệu quả trung bình (14 – 21 điểm);
Nếu số điểm của một LUT đạt