BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI *** NGUYỄN VĂN NGỌC ðÁNH GIÁ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ðẤT NÔNG NGHIỆP HUYỆN HẬU LỘC, TỈNH THANH HÓA CHUYÊN NGÀNH : QUẢN LÝ ðẤT ðAI Mà SỐ : 60.85.01.03 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN THỊ VÒNG TS. ðẶNG PHÚC HÀ NỘI - 2013 Trường ðại Học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp i LỜI CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng ñược sử dụng ñể bảo vệ một học vị nào. Tôi cam ñoan rằng, mọi sự giúp ñỡ cho việc thực hiện luận văn này ñã ñược cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn ñều ñược chỉ rõ nguồn gốc. Hà nội, ngày… tháng… năm 2013 Tác giả luận văn Nguyễn Văn Ngọc Trường ðại Học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin trân trọng cảm ơn sự hướng dẫn trực tiếp và quý báu của cô giáo PGS.TS. Nguyễn Thị Vòng, TS. ðặng Phúc và các thầy cô giáo trong Khoa Tài Nguyên và Môi trường, Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội. Tôi xin trân trọng cảm ơn Phòng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn, Phòng Tài nguyên và Môi trường, Phòng Thống kê huyện Hậu Lộc, Ủy ban nhân dân các xã thuộc huyện Hậu Lộc ñã giúp ñỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Hà nội, ngày… tháng… năm 2013 Tác giả luận văn Nguyễn Văn Ngọc Trường ðại Học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp iii MỤC LỤC LỜI CAM ðOAN i LỜI CẢM ƠN ii MỤC LỤC iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT v DANH MỤC BẢNG vi ðẶT VẤN ðỀ 1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN CÁC VẤN ðỀ NGHIÊN CỨU 3 1.1 Một số lý luận về sử dụng ñất nông nghiệp trên thế giới và Việt Nam, nguyên tắc sử dụng ñất nông nghiệp 3 1.1.1. Tình hình sử dụng ñất nông nghiệp trên thế giới và ở việt nam 3 1.1.2. Nguyên tắc sử dụng ñất nông nghiệp bền vững 4 1.2 Vấn ñề sử dụng ñất bền vững 6 1.2.1 Sự cần thiết phải sử dụng ñất bền vững 6 1.2.2 Quan ñiểm sử dụng ñất nông nghiệp bền vững 8 1.3. Những vấn ñề về hiệu quả và ñánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp 11 1.3.1. khái quát về hiệu quả và hiệu quả sử dụng ñất. 11 1.3.2. Hệ thống các chỉ tiêu ñánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp 17 1.3.3. ðặc ñiểm và tiêu chuẩn ñánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp 19 1.4 Các yếu tố ảnh hưởng ñến hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp 22 1.4.1 Nhóm yếu tố về ñiều kiện tự nhiên 22 1.4.2 Nhóm các yếu tố kinh tế, kỹ thuật canh tác 22 1.4.3 Nhóm các yếu tố kinh tế tổ chức 23 1.4.4 Nhóm các yếu tố kinh tế xã hội 23 CHƯƠNG 2. ðỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 26 2.1 ðối tượng nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu 26 2.1.1. ðối tượng nghiên cứu 26 2.1.2. Phạm vi nghiên cứu 26 Trường ðại Học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp iv 2.2 Nội dung nghiên cứu 26 2.3 Phương pháp nghiên cứu 27 2.3.1. Phương pháp ñiều tra số liệu thứ cấp 27 2.3.2. Phương pháp ñiều tra số liệu sơ cấp 27 2.3.3. Phương pháp xử lý số liệu ñiều tra 27 2.3.4. Phương pháp tính hiệu quả sử dụng ñất 27 2.3.5. Phương pháp thống kê so sánh 28 CHƯƠNG 3. KẾT QỦA NGHIÊN CỨU 29 3.1. ðặc ñiểm về ñiều kiện tự nhiên - Kinh tế xã hội 29 3.1.1 ðiều kiện tự nhiên 29 3.1.2 Tăng trưởng kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế, thực trạng phát triển các ngành kinh tế. 38 3.2 Hiện trạng sử dụng ñất nông nghiệp, biến ñộng ñất nông nghiệp, ñánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp 51 3.2.1 Hiện trạng sử dụng ñất nông nghiệp, biến ñộng ñất nông nghiệp 51 3.2.2 Phân vùng nông nghiệp huyện Hậu Lộc 53 3.2.3 Xác ñịnh các loại hình sử dụng ñất và kiểu sử dụng ñất nông nghiệp 54 3.2.4 ðánh giá hiệu quả kinh tế . 61 3.2.5 Hiệu quả xã hội trong sử dụng ñất nông nghiệp 75 3.2.6 Hiệu quả môi trường trong sử dụng ñất nông nghiệp 81 3.3. ðịnh hướng sử dụng ñất nông nghiệp 82 3.3.1 Lựa chọn các loại hình sử dụng ñất nông nghiệp 82 3.3.2 ðề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả của các loại hình sử dụng ñất nông nghiệp 83 KẾT LUẬN VÀ ðỀ NGHỊ 86 Kết luận 86 Kiến Nghị 88 TÀI LIỆU THAM KHẢO 89 Trường ðại Học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BVTV Bảo vệ thực vật UNESCO Tổ chức Giáo dục, Khoa học, Văn hóa và Truyền thông của Liên Hiệp Quốc CVð Cây vụ ñông FAOS Tổ chức Nông nghiệp và lương thực thế giới. UNDP Chương trình phát triển Liên Hợp Quốc KHCN Khoa học công nghệ KHKT Khoa học kỹ thuật LUT Loại hình sử dụng ñất NN&PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn NTTS Nuôi trồng thủy sản UBND Ủy ban nhân dân ASEAN Hiệp hội các Quốc gia ðông Nam Á USD ðồng ñô la Mỹ hay Mỹ kim Tr.ñ Triệu ñồng TTCN Tiểu thủ công nghiệp BSCK I Bác sỹ chuyên khoa 1 DS - KHHGð Dân số - kế hoạch hóa gia ñình Trường ðại Học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp vi DANH MỤC BẢNG STT TÊN BẢNG TRANG Bảng 3.1 Tình hình kinh tế của huyện Hậu Lộc qua 3 năm 39 Bảng 3.2. Một số chỉ tiêu về dân số huyện Hậu Lộc 43 Bảng 3.3. Tình hình lao ñộng của huyện Hậu Lộc qua 3 năm 45 Bảng 3.4. Hiện trạng sử dụng ñất nông nghiệp huyện Hậu Lộc năm 2012 53 Bảng 3.5. Các loại hình sử dụng ñất chính của vùng 1 huyện Hậu Lộc 55 Bảng 3.6. Các loại hình sử dụng ñất chính của vùng 2 huyện Hậu Lộc 56 Bảng 3.7. Các loại hình sử dụng ñất chính của vùng 3 huyện Hậu Lộc 57 Bảng 3.8. Tổng hợp các loại hình sử dụng ñất nông nghiệp trên toàn huyện 58 Bảng 3.10. Hiệu quả kinh tế các cây trồng vùng 1 huyện Hậu Lộc 63 Bảng 3.11. Hiệu quả kinh tế các cây trồng vùng 2 huyện Hậu Lộc 64 Bảng 3.12. Hiệu quả kinh tế các cây trồng vùng 3 huyện Hậu Lộc 65 Bảng 3.13. Hiệu quả kinh tế các kiểu sử dụng ñất của vùng 1: 72 Bảng 3.14. Hiệu quả kinh tế các kiểu sử dụng ñất của vùng 2: 73 Bảng 3.15. Hiệu quả kinh tế các kiểu sử dụng ñất của vùng 3: 74 Bảng 3.16. Mức ñầu tư lao ñộng và thu nhập trên công các kiểu sử dụng ñất của vùng 1: 76 Bảng 3.17. Mức ñầu tư lao ñộng và thu nhập trên công các kiểu sử dụng ñất của vùng 2: 77 Bảng 3.18. Mức ñầu tư lao ñộng và thu nhập trên công các kiểu sử dụng ñất của vùng 3: 78 Trường ðại Học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp 1 ðẶT VẤN ðỀ Tính cấp thiết của ñề tài ðất ñai là tài nguyên quốc gia vô cùng quý giá, là tư liệu sản xuất ñặc biệt, là nguồn nội lực, nguồn vốn to lớn của ñất nước, là thành phần quan trọng của môi trường sống, là ñịa bàn phân bố của các khu dân cư, ñịa ñiểm xây dựng các cơ sở kinh tế, văn hoá, xã hội, an ninh, quốc phòng. Nếu không có ñất thì không có quá trình sản xuất, cũng như không có sự tồn tại của con người và ñất có vai trò ñặc biệt quan trọng với sản xuất nông nghiệp. Nông nghiệp là hoạt ñộng cổ nhất và cơ bản nhất của loài người. Hầu hết các nước trên thế giới ñều phải xây dựng một nền kinh tế trên cơ sở phát triển nông nghiệp dựa vào khai thác tiềm năng của ñất, lấy nó làm bàn ñạp ñể phát triển các ngành khác. Trong nông nghiệp ngoài vai trò là không gian ñất còn có chức năng ñặc biệt quan trọng, ñất là ñối tượng chịu sự tác ñộng trực tiếp của con người trong quá trình sản xuất, tham gia tích cực vào quá trình sản xuất, cung cấp cho cây trồng nước, muối khoáng, không khí và các chất dinh dưỡng cần thiết cho cây trồng sinh trưởng và phát triển. Thực tế hiện nay cho thấy diện tích ñất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp do chuyển sang các loại hình sử dụng ñất khác như ñất ở, ñất sản xuất kinh doanh phi nông nghiệp Mặt khác dân số không ngừng tăng, nhu cầu của con người về các sản phẩm từ nông nghịêp ngày càng ñòi hỏi cao về cả số lượng và chất lượng. ðây thực sự là một áp lực lớn ñối với ngành nông nghiệp. Hậu Lộc là một huyện nằm ở phía ðông Bắc của tỉnh Thanh Hóa. Trong những năm gần ñây công tác quản lý ñất ñai ñược ðảng và chính quyền ñịa phương rất quan tâm tạo mọi ñiều kiện ñể nâng cao hiệu quả công tác này. Tuy nhiên, là 1 huyện nông nghiệp có quỹ ñất nông nghiệp ít nhưng lại có mật ñộ dân số cao và phân bố không ñồng ñều, biến ñộng dân số ñang theo chiều hướng tăng lên. Dân số cơ học tăng nhanh cộng với ñô thị hóa mạnh ñã gây áp lực rất lớn tới diện tích ñất nông nghiệp của huyện. Bên cạnh ñó, Hậu Lộc hiện nay ñang trên ñà phát triển kinh tế theo cơ cấu công nghiệp – dịch vụ - thương mại – nông Trường ðại Học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp 2 nghiệp, ñiều này càng gia tăng thêm áp lực ñối với quỹ ñất nông nghiệp. ðể góp phần nâng cao ñời sống người nông dân ñồng thời giữ vững môi trường sinh thái theo quan ñiểm phát triển bền vững cần phải dựa trên cơ sở ñánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp một cách tốt nhất. ðược sự phân công của Khoa Tài Nguyên và môi Trường - Trường ðại Học Nông Nghiệp Hà Nội cùng với sự hướng dẫn của PGS.TS. Nguyễn Thị Vòng, tôi tiến hành thực hiện ñề tài: “ðánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa " Mục ñích, yêu cầu Mục ñích nghiên cứu - ðánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp và xác ñịnh yếu tố ảnh hưởng ñến hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp nhằm góp phần giúp người nông dân lựa chọn các hình thức sử dụng ñất (LUT) phù hợp trong ñiều kiện cụ thể trên ñịa bàn huyện. - ðề xuất các giải pháp hợp lý nâng cao hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp. Yêu cầu - ðề tài nghiên cứu trên cơ sở các thông tin, số liệu, tài liệu ñiều tra trung thực, chính xác, ñảm bảo ñộ tin cậy và phản ánh ñúng thực trạng sử dụng ñất sản xuất nông nghiệp trên ñịa bàn nghiên cứu; - ðánh giá ñúng thực trạng và ñề xuất hướng sử dụng ñất sản xuất nông nghiệp phù hợp với ñiều kiện cụ thể của ñịa phương, ñịnh hướng phát triển kinh tế - xã hội và chính sách của nhà nước. Trường ðại Học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp 3 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN CÁC VẤN ðỀ NGHIÊN CỨU 1.1 Một số lý luận về sử dụng ñất nông nghiệp trên thế giới và Việt Nam, nguyên tắc sử dụng ñất nông nghiệp. 1.1.1. Tình hình sử dụng ñất nông nghiệp trên thế giới và ở việt nam * Tình hình sử dụng ñất nông nghiệp trên thế giới ðất nông nghiệp là nhân tố vô cùng quan trọng trong quá trình sản xuất. trên thế giới, mặc dù nền sản xuất nông nghiệp của các nước phát triển không giống nhau nhưng tầm quan trọng ñối với ñời sống con người thì quốc gia nào cũng thừa nhận. Người ta ước tính có tới 15% tổng diện tích ñất trên trái ñất bị thoái hoá do những hành ñộng bất cẩn của con người gây ra. Theo P.Buringh, toàn bộ ñất có khả năng nông nghiệp của thế giới chừng 3,3 tỷ ha (chiếm 22% tổng diện tích ñất liền); khoảng 78% (xấp xỉ 11,7 tỷ ha) không dùng ñược vào nông nghiệp. ðất ñang trồng trọt của thế giới có khoảng 1,5 tỷ ha (chiếm xấp xỉ 10,8% tổng diện tích ñất ñai và 46% ñất có khả năng trồng trọt). Như vậy, còn 54% ñất có khả năng trồng trọt chưa ñược khai thác. ðất ñai trên thế giới phân bố ở các châu lục không ñều. Tuy có diện tích ñất nông nghiệp khá cao so với các Châu lục khác nhưng Châu á lại có tỷ lệ diện tích ñất nông nghiệp trên tổng diện tích ñất tự nhiên thấp. Mặt khác, châu á là nơi tập trung phần lớn dân số thế giới, ñất ñồi núi chiếm 35% tổng diện tích. Tiềm năng ñất trồng trọt nhờ nước trời nói chung là khá lớn khoảng 407 triệu ha. ðông Nam á là một khu vực ñặc biệt. Từ số liệu của UNDP năm 1995 cho ta thấy ñây là một khu vực có dân số khá ñông trên thế giới nhưng diện tích ñất canh tác thấp, trong ñó chỉ có Thái Lan là diện tích ñất canh tác trên ñầu người khá nhất, Việt Nam ñứng hàng thấp nhất trong số các quốc gia ASEAN. * Tình hình sử dụng ñất nông nghiệp của Việt Nam ðất sản xuất nông nghiệp là ñất ñược xác ñịnh chủ yếu ñể sử dụng vào sản xuất nông nghiệp như trồng trọt, chăn nuôi, hoặc nghiên cứu thí nghiệm về nông nghiệp… Theo kết quả kiểm kê ñất ñai năm 2010, Việt Nam có tổng diện tích tự [...]... lý s li u ủi u tra - Xử lý số liệu bằng phơng pháp thống kê v sử dụng phần mềm Excel - Th ng kờ, t ng h p, phõn tớch, ủỏnh giỏ v x lý s li u 2.3.4 Phng phỏp tớnh hi u qu s d ng ủ t * Hiệu quả kinh tế: Để tính hiệu quả sử dụng đất trên 1ha của các LUT, đề t i sử dụng hệ thông các chỉ tiêu sau: - Tổng chi phí: Bao gồm các khoản chi phí đợc sử dụng trong quá trình sản xuất (chi phí vật chất v chi công lao... nhập thuần - Hiệu quả kinh tế của ng y công lao động - Hiệu suất đồng vốn * Hiệu quả xã hội: Đánh giá hiệu quả x hội l chỉ tiêu khó định lợng, trong phạm vi nghiên cứu của đề t i n y, do thời gian có hạn, chúng tôi chỉ đề cập đến một số chỉ tiêu sau: - Khả năng thu hút lao động, giải quyết việc l m cho ngời sản xuất - Khả năng phù hợp với các LUT ở thời điểm hiện tại v tơng lai * Hiệu quả môi trờng:... hiện tại v tơng lai * Hiệu quả môi trờng: - Thích hợp với đặc điểm, tính chất đất v nguồn nớc của huyện ven biển - Khả năng duy trì v cải thiện độ phì đất (nh khả năng che phủ đất, giữ ẩm, trả lại cho đất t n d cây trồng có chất lợng) - Chế độ luân canh ảnh hởng đến khả năng cân đối về dinh dỡng v cải tạo đất - Mức độ sử dụng phân bón v các loại thuốc b o v th c v t 2.3.5 Phng phỏp th ng kờ so sỏnh... Mụi tr ng, phũng Nụng nghi p v Phỏt tri n nụng thụn, phũng th ng kờ, phũng Ti chớnh- K ho ch 2.3.2 Phng phỏp ủi u tra s li u s c p Điều tra tình hình sử dụng đất, tình hình sản xuất, mức độ đầu t thâm canh, kết quả sản xuất trên các loại hình sử dụng đất khác nhau Thu th p b ng phng phỏp ủi u tra nụng h thụng qua b cõu h i cú s n, ch n ủi m nghiờn c u t i vựng 1 ch n xó Chõu L c, Tri u L c, Vựng 2... c ta cú 4 mựa rừ r t vỡ v y s n xu t nụn g nghi p mang tớnh mựa v mi n Nam cú 2 mựa (mựa ma v mựa khụ) nờn vi c s n xu t nụng nghi p r t thu n l i * Tỡnh hỡnh s d ng ủ t c a t nh Thanh Húa Di n tớch ủ t t nhiờn c a t nh Thanh Húa l 1.113.194 ha, trong ủú 138.700 ha l ủ t tr ng lỳa, chi m 16,06% di n tớch ủ t nụng nghi p; di n tớch ủ t tr ng cõy lõu nm l 39.494 ha chi m 4,57%, ủ t r ng s n xu t l 361.753... di n tớch ủ t t nhiờn ton t nh Chi m t l nhi u nh t trong ủ t phi nụng nghi p l ủ t phỏt tri n h t ng v i 34,65%, tng ủng 63.300 ha; ủ t khu cụng nghi p 5.104 ha chi m 2,79% Giai ủo n t nm 2011 2020, Thanh Húa s chuy n m c ủớch s d ng 18.813 ha ủ t nụng nghi p chuy n sang phi nụng nghi p 1.1.2 Nguyờn t c s d ng ủ t nụng nghi p b n v ng duy trỡ ủ c s b n v ng c a ủ t ủai, Smyth A.J v Julian Dumanski... hỡnh s d ng ủ t nụng nghi p trờn ủ a bn huy n - Cỏc y u t chi ph i ủ n quỏ trỡnh s n xu t nụng nghi p trờn ủ a bn huy n 2.1.2 Ph m vi nghiờn c u ti ti n hnh nghiờn c u trờn ủ a bn huy n H u L c, t nh Thanh Húa Tr c ti p nghiờn c u trờn 6 xó c a cỏc vựng nh sau: - Vựng ủ i: N m phớa Tõy B c c a huy n ch n 2 xó Chõu L c, Tri u L c l ủ i di n nghiờn c u Vựng ny thu n l i cho vi c tr ng lỳa, chn nuụi gia... Lu n vn th c s khoa h c nụng nghi p 28 CHNG 3 K T Q A NGHIấN C U 3.1 c ủi m v ủi u ki n t nhiờn - Kinh t xó h i 3.1.1 i u ki n t nhiờn * V trớ ủ a lý H u L c l huy n ủ ng b ng ven bi n, cỏch thnh ph Thanh Húa 25 Km v phớa ụng B c v i t ng di n tớch t nhiờn l 14.367,19 ha Cú ranh gi i v i cỏc huy n nh sau: - Phớa B c giỏp huy n H Trung v Nga Sn - Phớa Nam giỏp huy n Ho ng Húa - Phớa Tõy giỏp huy n . hiệu quả và ñánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp 11 1.3.1. khái quát về hiệu quả và hiệu quả sử dụng ñất. 11 1.3.2. Hệ thống các chỉ tiêu ñánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp 17 1.3.3 trạng sử dụng ñất nông nghiệp, biến ñộng ñất nông nghiệp, ñánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp 51 3.2.1 Hiện trạng sử dụng ñất nông nghiệp, biến ñộng ñất nông nghiệp 51 3.2.2 Phân vùng nông. hiện ñề tài: “ðánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa " Mục ñích, yêu cầu Mục ñích nghiên cứu - ðánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp và xác ñịnh