Tổng quan tàı lıệu
Một số vấn đề lý luận cơ bản về sử dụng đất nông nghiệp
2.1.1 Đất nông nghiệp và vai trò của đất nông nghiệp
2.1.1.1 Khái quát đất nông nghiệp Đất là khoảng không gian lãnh thổ cần thiết đối với mọi quá trình sản xuất trong các ngành kinh tế quốc dân và hoạt động của con người Nói về tầm quan trọng của đất C.Mac viết: “Đất là một phòng thí nghiệm vĩ đại, kho tàng cung cấp các tư liệu lao động, vật chất, là vị trí để định cư, là nền tảng của tập thể” (Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lê Nin, 2012).
Luật đất đai 2013 phân loại đất thành ba nhóm chính: đất nông nghiệp (8 loại), đất phi nông nghiệp (10 loại) và đất chưa sử dụng (các loại đất chưa xác định mục đích sử dụng) Đất đóng vai trò quan trọng trong sản xuất nông nghiệp, là tư liệu sản xuất đặc biệt và môi trường sản xuất lương thực với chi phí thấp Do đó, chiến lược sử dụng đất hợp lý là một phần thiết yếu trong chiến lược nông nghiệp sinh thái và bền vững, không chỉ ở Việt Nam mà còn trên toàn thế giới.
Giá trị của đất chỉ được xác định qua quá trình sử dụng của con người, phụ thuộc vào sự đầu tư trí tuệ và các yếu tố đầu vào trong sản xuất Hiệu quả của đầu tư này liên quan chặt chẽ đến lợi thế của quỹ đất đai hiện có và các điều kiện kinh tế - xã hội cụ thể.
2.1.1.2 Vai trò đất nông nghiệp Đất đai là tài nguyên thiên nhiên của mỗi quốc gia đóng vai trò quyết định đối với sự tồn tại và phát triển của loài người, nó là cơ sở tự nhiên, là tiền đề cho quá trình sản xuất nhưng vai trò của đất với các ngành có tầm quan trọng khác nhau Đối với nông nghiệp: Đất đai là yếu tố tích cực của quá trình sản xuất, là điều kiện vật chất đồng thời là đối tượng lao động, là công cụ lao động hay phương tiện lao động Như vậy, đất trở thành công cụ sản xuất, năng suất và chất lượng sản phẩm phụ thuộc vào độ phì nhiêu của đất.
Trong sản xuất nông - lâm nghiệp, đất đai đóng vai trò là tư liệu sản xuất chủ yếu và không thể thay thế, vừa là đối tượng lao động vừa là tư liệu lao động Đất đai là nơi con người thực hiện các hoạt động tác động vào cây trồng và vật nuôi để tạo ra sản phẩm Đặc biệt, đất đai là sản phẩm của tự nhiên, và nếu được sử dụng hợp lý, sức sản xuất của nó sẽ ngày càng tăng Do đó, việc sử dụng đất cần phải dựa trên quan điểm bồi dưỡng, bảo vệ và làm giàu thông qua các hoạt động của con người.
Đất đai đóng vai trò quan trọng trong sản xuất nông nghiệp và là nền tảng cho sự phát triển của các nền văn minh vật chất và tinh thần Các thành tựu về vật chất, văn hóa và khoa học đều dựa vào việc sử dụng đất một cách hiệu quả Do đó, việc sử dụng đất hợp lý là điều kiện thiết yếu cho sự phát triển kinh tế nhanh và bền vững.
2.1.2 Nguyên tắc sử dụng đất nông nghiệp Đất đai là nguồn tài nguyên có hạn trong khi đó nhu cầu của con người được lấy từ đất ngày càng tăng, mặt khác đất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp do bị trưng dụng sang các mục đích khác Vì vậy, sử dụng đất nông nghiệp ở nước ta với mục tiêu nâng cao hiệu quả KT - XH trên cơ sở đảm bảo an ninh lương thực, thực phẩm, tăng cường nguyên liệu cho công nghiệp và hướng tới xuất khẩu Sử dụng đất nông nghiệp trong sản xuất nông nghiệp trên cơ sở cân nhắc những mục tiêu phát triển KT - XH, tận dụng được tối đa lợi thế so sánh về điều kiện sinh thái và không làm ảnh hưởng xấu đến môi trường là những nguyên tắc cơ bản và cần thiết để đảm bảo cho khai thác và sử dụng bền vững tài nguyên đất đai (Phạm Vân Đình và Đỗ Kim Chung, 1998) Do đó, đất nông nghiệp cần được sử dụng theo nguyên tắc “Đầy đủ và hợp lý”, mặt khác phải có các quan điểm đúng đắn theo xu hướng tiến bộ phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh cụ thể, làm cơ sở thực hiện sử dụng đất nông nghiệp có hiệu quả kinh tế cao. Đất nông nghiệp phải được sử dụng “Đầy đủ và hợp lí” Điều này có nghĩa là diện tích đất nông nghiệp được đưa vào sản xuất với việc bố trí cây trồng, vật nuôi phù hợp với đặc điểm của từng loại đất nhằm nâng cao năng suất cây trồng, vật nuôi đồng thời phải giữ gìn bảo vệ và nâng cao độ phì của đất. Đất nông nghiệp sử dụng phải đạt hiệu quả cao Đây là kết quả của việc sử dụng đất đai đầy đủ và hợp lí Việc xác định hiệu quả sử dụng đất thông qua tính toán hàng loạt các chỉ tiêu khác nhau: năng suất cây trồng, chi phí đầu tư, hệ số sử dụng đất, giá cả sản phẩm, tỉ lệ che phủ đất Muốn nâng cao hiệu quả sử dụng đất phải thực hiện tốt, đồng bộ các biện pháp kĩ thuật và chính sách.
Sử dụng đất nông nghiệp một cách hợp lý và hiệu quả là yếu tố quan trọng giúp tối ưu hóa các nguồn tài nguyên khác, từ đó cải thiện đời sống của nông dân và thúc đẩy sự phát triển kinh tế.
XH cần đảm bảo an ninh lương thực và tăng cường nguyên liệu cho ngành chế biến nông lâm sản xuất khẩu Đất nông nghiệp phải được quản lý và sử dụng bền vững, bảo tồn cả về chất lượng lẫn số lượng để đáp ứng nhu cầu hiện tại và tương lai Sự bền vững của đất gắn liền với điều kiện sinh thái và môi trường, do đó, các phương thức sử dụng đất nông - lâm nghiệp cần kết hợp với việc bảo vệ môi trường đất, nhằm đạt được lợi ích ngắn hạn và lâu dài.
Để đạt hiệu quả cao nhất trong việc sử dụng đất, việc tuân thủ các nguyên tắc đã nêu là rất cần thiết và quan trọng đối với mỗi quốc gia.
2.2 QUAN ĐİỂM SỬ DỤNG ĐẤT BỀN VỮNG
Đất đai, từ khi được sử dụng cho mục đích sinh tồn, đã trở thành yếu tố thiết yếu cho sự sống và sự phát triển bền vững của nhân loại trong tương lai.
Trước đây, việc khai thác đất khá dễ dàng do dân số ít và không gây ảnh hưởng lớn đến tài nguyên Tuy nhiên, với sự gia tăng mật độ dân số, đặc biệt ở các nước đang phát triển, áp lực về lương thực ngày càng lớn lên đất đai Diện tích đất thích hợp cho sản xuất nông nghiệp ngày càng cạn kiệt, buộc con người phải mở rộng sản xuất trên những vùng đất không phù hợp, dẫn đến tình trạng thoái hóa đất nghiêm trọng.
Tác động của con người lên đất đã dẫn đến suy giảm độ phì nhiêu và thoái hóa đất, gây khó khăn trong việc phục hồi Đất có 5 chức năng chính: duy trì vòng tuần hoàn sinh hóa và địa hóa học, phân phối nước, tích trữ và phân phối vật chất, mang tính đệm và phân phối năng lượng, hỗ trợ các hệ sinh thái Mục đích sản xuất là tạo ra lợi nhuận, điều này ảnh hưởng đến cách con người tác động lên đất và môi trường Các giải pháp quản lý và sử dụng đất không hợp lý là nguyên nhân chính gây mất cân bằng và thoái hóa đất.
Sử dụng đất bền vững là yếu tố quan trọng cho sự tồn tại và phát triển của nhân loại trong tương lai Do đó, việc tìm kiếm giải pháp sử dụng đất hợp lý và bền vững đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu và tổ chức quốc tế, nhằm không ngừng cải tiến theo tiến bộ của khoa học.
Sử dụng đất bền vững bao gồm việc quản lý các yếu tố như khí hậu, địa hình, thổ nhưỡng, thủy văn, động thực vật và các hoạt động cải thiện như hệ thống tiêu nước và xây dựng đồng ruộng Để đảm bảo tính bền vững của đất đai, cần xác định các vấn đề liên quan đến những yếu tố tác động trong từng vùng cụ thể, nhằm tránh sai lầm trong sử dụng đất và hạn chế tác động tiêu cực đến môi trường sinh thái.
* Các nguyên tắc sử dụng đất bền vững
Đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp
2.3 ĐÁNH GİÁ HİỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHİỆP
2.3.1 Khái quát về hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp
2.3.1.1 Khái niệm về hiệu quả
Hiệu quả là kết quả mong muốn mà con người hướng tới, và nó có ý nghĩa khác nhau tùy vào lĩnh vực Trong sản xuất, hiệu quả thể hiện qua năng suất và hiệu suất Trong kinh doanh, nó liên quan đến lãi suất và lợi nhuận Còn trong lao động, hiệu quả được đánh giá bằng thời gian hao phí để sản xuất ra một đơn vị sản phẩm hoặc số lượng sản phẩm sản xuất trong một đơn vị thời gian Đối với xã hội, hiệu quả xã hội mang lại tác động tích cực cho các lĩnh vực xã hội nhất định.
* Hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp
Hiệu quả sử dụng đất là chỉ tiêu quan trọng để đánh giá chất lượng sử dụng đất trong hoạt động kinh tế, thể hiện qua sản phẩm và giá trị lợi nhuận thu được Đồng thời, nó cũng phản ánh hiệu quả lao động trong toàn bộ quá trình kinh tế hàng năm liên quan đến khai thác đất.
Trong lĩnh vực nông nghiệp, bên cạnh việc đạt hiệu quả kinh tế từ giá trị sản lượng và sử dụng lao động, cần chú trọng đến hiệu quả hiện vật, đặc biệt là sản lượng nông sản cơ bản có ý nghĩa chiến lược như lương thực, sản phẩm xuất khẩu và nguyên liệu cho công nghiệp chế biến Điều này đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sự ổn định kinh tế và xã hội của đất nước.
Hiệu quả sử dụng đất phụ thuộc vào việc tổ chức sản xuất, áp dụng khoa học - kỹ thuật, quản lý kinh tế, và phát huy lợi thế tự nhiên Cần kết hợp sản xuất nông nghiệp với các ngành khác và thị trường quốc tế, đồng thời áp dụng các biện pháp kỹ thuật thâm canh hiện đại Việc chuyển đổi nông nghiệp thành ngành kinh tế hàng hóa và tái cấu trúc kinh tế là cần thiết để tối ưu hóa tiềm năng đất đai và lao động của Việt Nam.
Theo Đường Hồng Dật (1994), hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp không chỉ được đánh giá qua năng suất mà còn phải xem xét các tác động xã hội như tạo việc làm, tăng thu nhập và nâng cao trình độ dân trí ở nông thôn Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của hiệu quả xã hội trong nông nghiệp Hơn nữa, để phát triển nông nghiệp bền vững, cần chú trọng đến việc bảo vệ môi trường, theo Ngô Thế Dân (2001), điều này cho thấy rằng việc đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp cần xem xét ảnh hưởng của sản xuất nông nghiệp đến môi trường xung quanh.
Khi đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp, cần xem xét không chỉ khía cạnh kinh tế mà còn cả hiệu quả xã hội và môi trường Ba yếu tố này có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, tạo thành một thể thống nhất không thể tách rời.
Theo các nhà kinh tế học như Marx, quy luật kinh tế cơ bản trong sản xuất tổng thể là quy luật tiết kiệm thời gian và phân phối có kế hoạch thời gian lao động giữa các ngành sản xuất khác nhau, như được nhấn mạnh bởi Samuel và Nordhaus.
Hiệu quả kinh tế được định nghĩa bởi các nhà khoa học Đức như Stienier, Hanau, Rusteruyer và Simmerman là chỉ tiêu so sánh mức độ tiết kiệm chi phí trong một đơn vị kết quả hữu ích Nó phản ánh mức tăng kết quả hữu ích của hoạt động sản xuất vật chất trong một thời kỳ, từ đó góp phần gia tăng lợi ích cho xã hội (Đỗ Thị Tám, 2001).
Hiệu quả kinh tế phải đạt được ba vấn đề sau:
Mọi hoạt động của con người cần tuân theo quy luật tiết kiệm thời gian, vì đây là động lực chính thúc đẩy lực lượng sản xuất Điều này không chỉ quyết định sự phát triển của nền văn minh xã hội mà còn nâng cao đời sống con người qua các thời kỳ.
Hiệu quả kinh tế cần được đánh giá từ góc độ lý thuyết hệ thống, nơi mà các phần tử tương tác với nhau tạo thành một chỉnh thể thống nhất và năng động Khi nhiều phần tử kết hợp thành hệ thống, sẽ xuất hiện những tính chất mới mà từng phần tử riêng lẻ không có, dẫn đến hiệu quả tổng thể lớn hơn Do đó, mục tiêu của mỗi hệ thống là khai thác tối đa các điều kiện hiện có và thiết lập mối quan hệ phù hợp giữa các bộ phận của hệ thống với yếu tố môi trường bên ngoài nhằm đạt được sản lượng tối đa Đây cũng chính là mục tiêu mà mỗi vùng kinh tế và mỗi chủ thể sản xuất trong xã hội hướng tới.
Hiệu quả kinh tế phản ánh chất lượng hoạt động kinh tế thông qua việc tối ưu hóa nguồn lực hiện có để phục vụ lợi ích của con người.
Hiệu quả kinh tế là sự so sánh giữa kết quả đạt được và chi phí bỏ ra trong hoạt động sản xuất kinh doanh Kết quả đạt được thể hiện giá trị sản phẩm đầu ra, trong khi chi phí bỏ ra là giá trị của nguồn lực đầu vào Để đánh giá hiệu quả kinh tế, cần xem xét cả so sánh tuyệt đối và tương đối, đồng thời phân tích mối quan hệ chặt chẽ giữa hai yếu tố này.
Bản chất của phạm trù kinh tế sử dụng đất là sản xuất tối đa của cải vật chất với chi phí vật chất và lao động thấp nhất để đáp ứng nhu cầu xã hội ngày càng tăng (Đỗ Thị Tám, 2001) Do đó, trong việc đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp, cần xác định các loại hình sử dụng đất có hiệu quả kinh tế cao.
Để đánh giá hiệu quả kinh tế của các loại hình sử dụng đất, bài viết sử dụng một hệ thống chỉ tiêu đa dạng nhằm cung cấp cái nhìn tổng quát và chính xác về hiệu quả kinh tế trong các lĩnh vực này.
Giá trị sản xuất (GO) là tổng giá trị của tất cả các sản phẩm được sản xuất trong một khoảng thời gian sử dụng đất, có thể tính cho từng vụ mùa, từng năm, từng loại cây trồng, hoặc cho cả kiểu sử dụng đất và hệ thống sử dụng đất.
Những nghiên cứu về hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên thế giới và ở Việt Nam
Các nhân tố điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội ảnh hưởng đến việc sử dụng đất đai theo nhiều cách khác nhau Mỗi yếu tố có vai trò và tác động riêng biệt, do đó cần phân tích kỹ lưỡng các yếu tố này để xác định những thuận lợi và khó khăn trong việc sử dụng đất đai Việc hiểu rõ mối quan hệ giữa điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội sẽ giúp tối ưu hóa hiệu quả sử dụng đất đai.
2.4 NHỮNG NGHİÊN CỨU VỀ HİỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHİỆP TRÊN THẾ GİỚİ VÀ Ở VİỆT NAM
2.4.1 Tình hình nghiên cứu hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên thế giới
Năm 2015, quỹ đất nông nghiệp toàn cầu đạt khoảng 4.863 triệu ha, tương đương 37,26% tổng diện tích đất tự nhiên, với sự phân bố không đồng đều giữa các châu lục Đến năm 2016, diện tích đất trồng trọt đạt khoảng 718 triệu hecta, chiếm khoảng 14,76% tổng diện tích đất nông nghiệp (Ngân hàng Thế giới, 2017).
Khoảng 2/3 diện tích đất nông nghiệp toàn cầu đã trải qua sự suy thoái nghiêm trọng trong 50 năm qua, chủ yếu do xói mòn, rửa trôi, sa mạc hóa, chua hóa, mặn hóa, ô nhiễm môi trường và khủng hoảng hệ sinh thái đất Hiện tại, khoảng 40% đất nông nghiệp bị suy thoái mạnh hoặc rất mạnh, trong khi 10% đã bị sa mạc hóa do biến đổi khí hậu và khai thác không hợp lý Sa mạc Sahara đang mở rộng, chiếm mất khoảng 100.000 hecta đất nông nghiệp và đồng cỏ mỗi năm Nếu tình trạng này tiếp tục, thoái hóa môi trường đất có thể làm giảm từ 10 - 20% sản lượng lương thực toàn cầu trong 25 năm tới.
Bước vào thế kỷ 21, ngành nông nghiệp phải đối mặt với nhiều thách thức về an ninh lương thực do dân số gia tăng và sự suy thoái của đất nông nghiệp Nhu cầu thực phẩm ngày càng cao gây áp lực lên đất, dẫn đến sự giảm sút năng suất và chất lượng nông sản Khi đất nông nghiệp bị thoái hóa, cuộc sống con người trở nên bị đe dọa, làm nổi bật tầm quan trọng của việc bảo vệ và cải thiện đất nông nghiệp để đảm bảo an ninh lương thực bền vững.
Diện tích đất nông nghiệp đang thu hẹp trong bối cảnh dân số tăng nhanh, dẫn đến nhu cầu gia tăng về sản phẩm nông nghiệp Việc nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trở nên cấp thiết để đáp ứng nhu cầu hiện tại và lâu dài, thu hút sự quan tâm của nhiều nhà khoa học toàn cầu Tại các nước Đông Nam Á, nhiều phương pháp như chuyên khảo, mô phỏng, phân tích kinh tế và phân tích chuyên gia đã được áp dụng để đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp Các nghiên cứu tập trung vào việc đánh giá hiệu quả cho từng loại cây trồng và giống cây trồng trên từng loại đất, từ đó giúp sắp xếp cơ cấu cây trồng hợp lý, khai thác lợi thế so sánh của từng vùng, thâm canh tăng vụ, nâng cao hệ số sử dụng đất và cải thiện môi trường, hướng tới phát triển nền nông nghiệp bền vững.
Hàng năm, các viện nghiên cứu Nông nghiệp toàn cầu phát triển nhiều giống cây trồng mới với năng suất và chất lượng cao, có khả năng chống chịu sâu bệnh và khí hậu khắc nghiệt Viện Lúa quốc tế (IRRI) đã đạt nhiều thành tựu trong giống lúa và hệ thống cây trồng Tạp chí “Farming Japan” hàng tháng giới thiệu các nghiên cứu về hình thức sử dụng đất, đặc biệt là từ Nhật Bản.
Các nhà khoa học Nhật Bản cho rằng sự phát triển của hệ thống nông nghiệp và hệ thống cây trồng diễn ra từ đất cao đến đất thấp, tức là hệ thống cây trồng phát triển trên đất cao trước, sau đó mới đến đất thấp Quá trình này là cơ sở hình thành sinh thái đồng ruộng (Phan Sỹ Mẫn, Nguyễn Việt Anh, 2001) Nhà khoa học Otak Tanakad đã chỉ ra những vấn đề cơ bản liên quan đến sự hình thành sinh thái đồng ruộng và khẳng định rằng yếu tố quyết định của hệ thống nông nghiệp là sự thay đổi về kỹ thuật và kinh tế.
Các nhà khoa học Nhật Bản đã phát triển tiêu chuẩn hiệu quả sử dụng đất thông qua việc kết hợp cây trồng và gia súc trong hệ thống canh tác Điều này bao gồm các phương pháp trồng trọt và chăn nuôi, cùng với việc xem xét cường độ lao động, vốn đầu tư, tổ chức sản xuất, và tính chất hàng hóa của sản phẩm.
Kinh nghiệm từ Trung Quốc cho thấy khai thác và sử dụng đất đai là yếu tố quyết định cho phát triển kinh tế - xã hội nông thôn Chính phủ Trung Quốc đã thực hiện các chính sách quản lý đất đai, ổn định sở hữu, giao đất cho nông dân và thiết lập hệ thống trách nhiệm trong sản xuất Chủ trương “ly nông bất ly hương” đã thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn và nâng cao hiệu quả sử dụng đất Tại Thái Lan, Ủy ban chính sách quốc gia đã ban hành quy chế mới, cho phép tư nhân thuê đất dài hạn và cấm trồng cây không phù hợp để quản lý và bảo vệ đất tốt hơn Ở Ấn Độ, việc đánh giá đất nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng được thực hiện bằng các phương pháp tham biến, thể hiện mối quan hệ giữa các yếu tố qua phương trình toán học, kết quả phân hạng được chia thành 6 nhóm.
-Nhóm thượng hảo hạng: Có thể trồng bất kỳ loại cây nào cũng cho năng suất cao.
- Nhóm tốt: Trồng được bất kỳ loại cây nào nhưng cho năng suất thấp hơn nhóm thượng hạng.
- Bốn nhóm còn lại là nhóm trung bình, nhóm nghèo, nhóm rất nghèo và nhóm không thể sử dụng vào sản xuất nông nghiệp.
Trong những năm gần đây, cơ cấu kinh tế nông nghiệp của nhiều quốc gia đã kết hợp giữa phương thức sử dụng đất truyền thống và hiện đại, hướng tới công nghiệp hóa nông nghiệp và nông thôn Các nước Châu Á đã chú trọng vào việc cải thiện thủy lợi, ứng dụng công nghệ mới về giống và phân bón, cũng như áp dụng các phương pháp luân canh để nâng cao hiệu quả sử dụng đất Đồng thời, việc phát triển ngành công nghiệp chế biến nông sản cũng được gắn kết với bảo vệ môi trường nhằm xây dựng nền sinh thái bền vững Tại Hoa Kỳ, từ đầu thế kỷ XX, phân hạng đất đai đã được chú ý nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất, hiện nay, hai phương pháp này đang được áp dụng rộng rãi.
Phương pháp tổng hợp đánh giá năng suất cây trồng lâu năm làm tiêu chuẩn, từ đó phân hạng đất đai theo từng loại cây trồng.
Phương pháp yếu tố là cách sử dụng thống kê các yếu tố tự nhiên và kinh tế nhằm so sánh lợi nhuận tối đa, lấy 100 điểm hoặc 100% làm mốc so sánh với các loại đất khác Tại các nước Châu Âu, việc đánh giá đất thường được thực hiện theo hai hướng chính.
-Nghiên cứu các yếu tố tự nhiên để xác đinh tiềm năng của đất (phân hạng định tính).
- Nghiên cứu các yếu tố kinh tế xã hội nhằm xác định sức sản xuất thực tế của đất đai (phân hạng định lượng).
Các phương pháp thường áp dụng bằng phương pháp so sánh tính điểm hoặc tính phần trăm.
Vấn đề nâng cao hiệu quả sử dụng đất đã được nghiên cứu từ lâu qua các phương pháp đánh giá đất khác nhau Mặc dù có sự khác biệt về phương pháp và quan điểm, nhưng các nghiên cứu đều thống nhất về mục tiêu sử dụng hợp lý tài nguyên đất, nâng cao chất lượng sản phẩm và bảo vệ môi trường Điều này nhằm đạt được hiệu quả sử dụng đất bền vững.
2.4.2 Tình hình nghiên cứu hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp ở Việt Nam Đất sản xuất nông nghiệp là đất được xác định chủ yếu để sử dụng vào sản xuất nông nghiệp như trồng trọt, chăn nuôi, hoặc nghiên cứu thí nghiệm về nông nghiệp Năm 2015, Việt Nam có tổng diện tích đất tự nhiên là 33.123,1 nghìn ha, trong đó đất nông nghiệp là 27.302,2 nghìn ha, đất sản xuất nông nghiệp là 11.530,2 nghìn ha Dân số là 92.695,1 nghìn người, mật độ dân số là 280,0 người/km 2 (năm 2016). Đầu tư và hiệu quả khai thác tài nguyên đất nông nghiệp ở Việt Nam nói chung chưa cao, thể hiện ở tỷ lệ đất thủy lợi hóa, hệ số sử dụng đất thấp, chỉ đạt 1,6 vụ/năm; năng suất cây trồng thấp, chỉ có năng suất lúa, cà phê, ngô đã đạt và vượt mức trung bình thế giới Bên cạnh đó, thu nhập bình quân đầu người một tháng theo giá hiện hành năm 2016 của vùng nông thôn chỉ đạt khoảng 2,4 triệu/người/tháng tức là khoảng gần 28,8 triệu đồng/người/năm. Đã có nhiều nghiên cứu về hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp được thực hiện, nhiều công trình đã được công bố, trong đó có một số nghuên cứu điển hình sau:
- Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Viện Quy hoạch và Thiết kế nông nghiệp (2005) đã thực hiện dự án nghiên cứu “Quy hoạch sử dụng hiệu quả
Canh tác nương rẫy, một phương thức sản xuất truyền thống của cộng đồng các dân tộc vùng cao, hiện đang chiếm khoảng 45,2% tổng diện tích đất nương rẫy cả nước tại vùng TDMNPB Mặc dù đáp ứng nhu cầu lương thực, thực phẩm của cư dân vùng đồi núi trong thời gian dài, canh tác nương rẫy cũng gây ra nhiều hệ lụy như phá rừng, đất thoái hóa và năng suất cây trồng thấp do thiếu biện pháp chống xói mòn Tại các tỉnh Tây Bắc như Điện Biên, Sơn La và Lai Châu, tỷ trọng đất nương rẫy trong đất nông nghiệp rất cao, lên đến 68,8% Tuy nhiên, hiện nay, sản xuất nương rẫy đang có những chuyển biến tích cực với sự chuyển đổi sang sản xuất hàng hóa gắn liền với chế biến và thị trường tiêu thụ, nhờ vào các dự án tái định cư và quy hoạch nông nghiệp Việc sử dụng hiệu quả đất nương rẫy sẽ mang lại lợi ích thiết thực, đặc biệt trong bối cảnh mở rộng diện tích đất nông nghiệp gặp nhiều khó khăn.