Cơ sở lý luận và thực tiễn
Cơ sở lý luận về quản lý chi ngân sách xã
2.1.1 Các vấn đề chung về ngân sách nhà nước
2.1.1.1 Khái niệm ngân sách nhà nước
Ngân sách nhà nước là tổng hợp các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định, do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định Nó không chỉ đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước mà còn phản ánh nội dung cơ bản của ngân sách và quá trình chấp hành ngân sách Ngoài ra, ngân sách nhà nước thể hiện tính pháp lý, quyền sở hữu của Nhà nước và vai trò, chức năng của các cơ quan như Quốc hội.
Bản chất của ngân sách nhà nước (NSNN) phản ánh các mối quan hệ lợi ích kinh tế giữa nhà nước và các chủ thể như doanh nghiệp, hộ gia đình, cá nhân trong và ngoài nước Những mối quan hệ này gắn liền với quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của nhà nước, phát sinh khi nhà nước tham gia vào việc phân phối các nguồn tài nguyên quốc gia.
Dưới góc độ pháp lý, ngân sách được quy định rõ ràng về cả hình thức lẫn nội dung; quy trình và phương thức thu chi ngân sách nhà nước thể hiện quyền lực của nhà nước trong lĩnh vực ngân sách.
Dưới góc độ chuyên môn, ngân sách nhà nước (NSNN) bao gồm tất cả các khoản thu và chi của nhà nước được lập dự toán và thực hiện trong một năm Quy trình này bao gồm các bước như chuẩn bị, thảo luận, quyết định phê duyệt và thực hiện quyết toán ngân sách nhà nước.
Xét trên phương diện vĩ mô, ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò quan trọng trong việc giúp nhà nước thực hiện các chức năng và nhiệm vụ, đồng thời tác động mạnh mẽ đến nền kinh tế.
2.1.1.2 Khái niệm về quản lý ngân sách
Quản lý ngân sách Nhà nước là hoạt động của các chủ thể quản lý nhằm sử dụng các phương pháp và công cụ quản lý để điều khiển ngân sách, đạt được các mục tiêu đã đề ra Nội dung chính của quản lý tài chính quốc gia bao gồm củng cố kỷ luật tài chính, sử dụng ngân sách và tài sản của Nhà nước một cách tiết kiệm và hiệu quả, đồng thời tăng cường tích lũy để thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế.
Xã hội, nâng cao đời sống nhân dân, bảo đảm quốc phòng, an ninh, đối ngoại (Phạm Thị Thanh Thuỷ, 2015).
Quản lý ngân sách xã tập trung vào việc quản lý thu, chi của các quỹ tài chính và các chương trình, dự án đầu tư xây dựng cơ bản, đồng thời thực hiện dự toán ngân sách của đơn vị Quá trình này yêu cầu các chủ thể quản lý đưa ra quyết định tài chính và tổ chức thực hiện nhằm đạt được mục tiêu quản lý tài chính Mục tiêu tài chính có thể thay đổi theo từng giai đoạn và chính sách của đơn vị, nhưng khác với quản lý doanh nghiệp, quản lý ngân sách xã không nhằm mục đích tối ưu hóa lợi nhuận mà phục vụ cho nhiệm vụ chính trị, phát triển kinh tế và an ninh quốc phòng Do đó, quản lý ngân sách xã cần sử dụng hiệu quả và đúng định hướng các nguồn kinh phí ngân sách nhà nước và các nguồn thu khác theo quy định pháp luật.
2.1.1.3 Vai trò của ngân sách nhà nước a Vai trò của một ngân sách tiêu dùng
Theo Đặng Văn Du (2010), NSNN đảm bảo hay duy trì sự tồn tại và hoạt động của bộ máy NN, thể hiện ở các khía cạnh sau:
NSNN đảm bảo tài chính cho bộ máy nhà nước thông qua việc khai thác và huy động nguồn lực tài chính từ mọi lĩnh vực và thành phần kinh tế, bao gồm cả hình thức bắt buộc và tự nguyện Nguồn thu từ thuế là quan trọng nhất, và việc khai thác các nguồn tài chính này cần được tính toán cẩn thận để đảm bảo sự cân đối giữa nhu cầu của nhà nước, doanh nghiệp và dân cư, cũng như giữa tiêu dùng và tiết kiệm.
Nhà nước phân phối các nguồn tài chính tập trung để đáp ứng nhu cầu chi tiêu, đảm bảo hoạt động hiệu quả của bộ máy nhà nước và thực hiện chức năng kinh tế xã hội trong các lĩnh vực khác nhau của nền kinh tế.
Kiểm tra và giám sát việc phân phối cũng như sử dụng nguồn tài chính từ ngân sách nhà nước (NSNN) là cần thiết để đảm bảo tính hợp lý, tiết kiệm và hiệu quả, đáp ứng nhu cầu quản lý nhà nước và phát triển kinh tế - xã hội Ngân sách phát triển đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy các hoạt động kinh tế và xã hội, góp phần vào sự phát triển bền vững của đất nước.
Theo Đặng Văn Du (2010), ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng, ổn định và điều chỉnh kinh tế vĩ mô Thông qua NSNN, nhà nước định hướng đầu tư và điều chỉnh cơ cấu nền kinh tế, bao gồm cả cơ cấu vùng và ngành Ngân sách được sử dụng để đầu tư vào cơ sở hạ tầng, lĩnh vực mà tư nhân khó tham gia, từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất kinh doanh, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và nâng cao đời sống người dân Ngoài ra, nguồn chi từ NSNN hàng năm cũng giúp lập các quỹ dự trữ hàng hóa và tài chính, cho phép nhà nước điều hòa cung cầu hàng hóa, ổn định giá cả và bảo vệ lợi ích của người tiêu dùng cũng như người sản xuất trong trường hợp thị trường biến động.
Nhà nước có thể kiểm soát lạm phát bằng cách cắt giảm chi ngân sách, tăng thuế tiêu dùng, khống chế cầu và giảm thuế đầu tư để khuyến khích mở rộng sản xuất Đồng thời, việc sử dụng công cụ vay nợ như công trái và tín phiếu kho bạc giúp hút bớt tiền mặt trong lưu thông, giảm áp lực về giá cả và bù đắp thâm hụt ngân sách.
2.1.1.4 Những nguyên tắc cơ bản quản lý ngân sách NN
Theo Bùi Quốc Thiện (2013), nguyên tắc cơ bản quản lý Ngân sách nhà nước gồm những nguyên tắc sau: a Nguyên tắc thống nhất
Theo nguyên tắc quản lý thống nhất, mọi khoản thu chi của cấp hành chính phải được đưa vào một kế hoạch ngân sách chung, đảm bảo sự minh bạch trong quá trình hình thành, sử dụng và thanh quyết toán Nguyên tắc này không chỉ giúp duy trì tính công bằng, mà còn hạn chế tiêu cực và rủi ro, đặc biệt là những rủi ro chủ quan trong quyết định chi tiêu.
Một chính sách ngân sách hiệu quả cần phải phản ánh quyền lợi của các tầng lớp xã hội, các bộ phận và cộng đồng trong quá trình thu chi ngân sách.
Sự tham gia của xã hội và công chúng trong toàn bộ quy trình ngân sách, từ lập dự toán đến quyết toán, thể hiện nguyên tắc dân chủ trong quản lý ngân sách Sự tham gia này không chỉ giúp ngân sách trở nên minh bạch hơn mà còn đảm bảo thông tin ngân sách được trung thực và chính xác.
Cơ sở thực tiễn về quản lý chi ngân sách xã
2.2.1 Kinh nghiệm quản lý chi ngân sách xã tại một số địa phương trong nước 2.2.1.1 Kinh nghiệm quản lý chi ngân sách xã tại huyện Tiền Hải, tỉnh
Để thu được thuế xây dựng cơ bản vãng lai trên địa bàn huyện Thái Bình, các cơ quan như Tài chính, Thuế, Kho bạc nhà nước, Phòng Công thương và Ban chỉ đạo xây dựng nông thôn mới đã phối hợp nhịp nhàng Nhờ đó, số thuế trong lĩnh vực này đã đạt kỷ lục cao nhất từ trước tới nay, góp phần mang lại con số thu thuế ngoài quốc doanh cao nhất cho ngân sách nhà nước.
Từ đầu năm, huyện đã tập trung chỉ đạo các xã thực hiện thu NSX từ trước bạ, phí lệ phí, tiền thuê đất và thu biện pháp tài chính Những nỗ lực này đã giúp tăng cao số thu, vượt dự toán và đóng góp quan trọng vào tổng thu ngân sách nhà nước cấp huyện.
Năm 2016, 35 xã và thị trấn đã đạt tổng doanh thu hơn 349 tỷ đồng Ngoài nguồn thu lớn nhất từ trợ cấp ngân sách trung ương, các xã đã nỗ lực tạo ra nguồn thu riêng, quản lý và khai thác hiệu quả các nguồn lực, dẫn đến kết quả doanh thu cao.
Do tổ chức thu đạt kết quả cao, công tác chi ngân sách nhà nước ở cả 2 cấp huyện và xã đều vượt kế hoạch Tiền Hải ưu tiên hàng đầu cho chi phát triển kinh tế với tổng số gần 237.600 triệu đồng Mặc dù khoản chi này chưa đạt kết quả do nguyên nhân khách quan, như di dân Đông Long đã hoàn thành nhưng phải chuyển thanh toán sang năm tài chính 2017, các khoản chi cho phát triển nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới đều đạt và vượt dự toán.
Nguyên nhân thu, chi nhà nước năm 2016 của huyện Tiền Hải đạt kết quả khả quan là nhờ vào việc chủ động xây dựng và giao dự toán ngân sách sớm hơn các năm trước Điều này giúp các ngành và địa phương có thời gian chuẩn bị tốt hơn cho các dự toán và chương trình hành động Bên cạnh đó, công tác đôn đốc và kiểm soát chi tiêu cũng được tăng cường qua nhiều khâu, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.
Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện đã tăng cường giám sát và bồi dưỡng kiến thức cho cán bộ tài chính ở cấp xã, đảm bảo 100% cán bộ đã qua đào tạo Huyện cung cấp phần mềm quản lý ngân sách để hỗ trợ công tác kế toán tại các xã, đồng thời ngành Thuế cũng tham gia bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý thu Kho bạc nhà nước huyện thực hiện giám sát chi ngân sách và kiểm soát vốn xây dựng cơ bản, từ đó nâng cao trình độ cho cán bộ tài chính kế toán tại các xã.
Năm 2016, Tiền Hải dự toán thu ngân sách nhà nước (NSNN) đạt 620.697 triệu đồng, với ngân sách huyện 387.739 triệu đồng và ngân sách xã 232.958 triệu đồng Tuy nhiên, công tác thu, chi ngân sách gặp khó khăn do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến ngành nông nghiệp, sự suy thoái kinh tế toàn cầu tác động đến ngành Công nghiệp - Dịch vụ, và rủi ro từ kinh tế biển phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc Để hoàn thành dự toán, Tiền Hải đã triển khai nhiều giải pháp, bao gồm tăng cường tuyên truyền pháp luật về thuế, rà soát nguồn thu, chú trọng thuế xây dựng cơ bản và thuế vãng lai từ các doanh nghiệp hiệu quả Luật quản lý thuế được áp dụng nghiêm ngặt, trong khi các xã cần chủ động dự kiến khoản thu tiền sử dụng đất từ đầu năm tài chính Đồng thời, ngân sách chi phải tập trung vào các khoản chi khả thi và các xã, thị trấn cần chủ động nguồn vốn xây dựng nông thôn mới để tiếp cận hỗ trợ từ tỉnh và các chương trình mục tiêu.
Tiền Hải đã triển khai nhiều giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách xây dựng cơ bản, trong đó kiên quyết không phê duyệt các công trình chưa rõ nguồn vốn hoặc có tính chất dàn trải, manh mún Trong năm qua, huyện đã chỉ đạo thanh quyết toán nhanh chóng một số khoản chi hỗ trợ như dồn điền đổi thửa và chỉnh trang đồng ruộng Đồng thời, các xã được yêu cầu công khai toàn bộ khoản thu từ dân Huyện cũng đặt mục tiêu tiết kiệm 10% chi thường xuyên từ cấp huyện xuống xã và thị trấn để bổ sung vào nguồn cải cách tiền lương.
2.2.1.2 Kinh nghiệm quản lý chi ngân sách xã tại huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dương
Tại huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dương, ngân sách xã đã có những bước tiến đáng kể, đóng vai trò quan trọng trong chính quyền cơ sở và thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn Đánh giá kết quả cân đối thu chi ngân sách Nhà nước những năm qua cho thấy huyện đã đạt được nhiều thành công, từ việc chỉ đảm bảo chi tiêu thường xuyên, giờ đây đã trở thành một trong những địa phương có nguồn thu cao trong khu vực đồng bằng Sông Hồng và tự cân đối ngân sách Ngân sách xã đã đáp ứng yêu cầu nguồn lực, góp phần ổn định chính trị và phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh quốc phòng, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho nhân dân, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho các thành phần kinh tế phát triển ở nông thôn.
Mặc dù Kinh Môn đã đạt được một số kết quả trong hoạt động tài chính NSX, nhưng vẫn còn nhiều khó khăn và yếu kém Sự hiểu biết hạn chế của người dân và một số đại biểu HĐND cấp xã đã ảnh hưởng đến khả năng quản lý, giám sát và đóng góp ý kiến trong việc xây dựng NSX Chất lượng giám sát và kiểm tra NSX ở nhiều nơi chưa đáp ứng yêu cầu của người dân, dẫn đến các khiếu kiện kéo dài, gây khó khăn cho chính quyền trong việc xử lý Để khắc phục những vấn đề này, huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dương đã đề ra một số giải pháp cụ thể.
Nâng cao kiến thức cho người dân trong việc giám sát và quản lý nhà nước là một nhiệm vụ quan trọng, đáp ứng nguyện vọng của ngành tài chính, chính quyền địa phương và nhân dân về các vấn đề liên quan đến quản lý nhà nước.
Việc thực hiện công khai, dân chủ và minh bạch trong lập, chấp hành và quyết toán ngân sách đã giúp tăng thu ngân sách từ thuế, phí và các nguồn đóng góp của nhân dân Kết quả là, thu ngân sách đã cơ bản đáp ứng được chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển và chi trả nợ Nhiều xã trong tỉnh đã thực hiện tốt công tác này, góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội, củng cố cơ sở vật chất và nâng cao đời sống của người dân.
Nâng cao năng lực quản lý ngân sách cho cán bộ trực tiếp tại các địa phương, đặc biệt là những người làm công tác ngân sách ở các xã và thị trấn, là một nhiệm vụ quan trọng trong năm nay.
Năm 2016, Sở Tài chính tỉnh đã tổ chức 05 đợt tập huấn với 20 lớp học, thu hút hơn 600 người tham gia, nhằm đào tạo về chế độ kế toán mới theo Thông tư số 146/TT-BTC, quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản, triển khai hệ thống TABMIS, và quản lý tài chính tại thôn, khu dân cư.
- Tập trung nguồn lực đầu tư cơ sở vật chất, hệ thống hạ tầng thông tin phục vụ công tác quản lý NSX trên địa bàn toàn tỉnh.
Tăng cường phân cấp ngân sách nhà nước (NSNN) là một yêu cầu quan trọng, trong đó, ngân sách xã (NSX) ngày càng được giao quyền tự chủ sâu hơn trong việc thu ngân sách Theo Nghị quyết số 22/2010/NQ-HĐND ngày 22/12/2010, NSX được hưởng 70% từ thuế môn bài và thuế tài nguyên khu vực doanh nghiệp nhà nước (DNNN) và đầu tư nước ngoài (ĐTNN) Ngoài ra, NSX cũng nhận 80% từ thu tiền sử dụng đất từ quỹ đất đấu giá phục vụ xây dựng hạ tầng và đấu giá đất dịch vụ của các dự án do cấp xã làm chủ đầu tư.