BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG NGUYỄN THỊ HẢI YẾN NGỮ NGHĨA CỦA CÁC YẾU TỐ MỒM, MIỆNG, RĂNG, LƯỠI TRONG CA DAO, THÀNH NGỮ VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN Đà Nẵng, Năm 2013 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG NGUYỄN THỊ HẢI YẾN NGỮ NGHĨA CỦA CÁC YẾU TỐ MỒM, MIỆNG, RĂNG, LƯỠI TRONG CA DAO, THÀNH NGỮ VIỆT NAM Chuyên ngành: Ngôn ngữ học Mã số: 60.22.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS TRƯƠNG THỊ DIỄM Đà Nẵng, Năm 2013 LỜI CAM ĐOAN Tơi cam đoan cơng trình nghiên cứu riêng hướng dẫn khoa học PGS.TS Trương Thị Diễm Các số liệu, kết nêu luận văn trung thực chưa cơng bố cơng trình khác Tác giả luận văn Nguyễn Thị Hải Yến MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Tính cấp thiết đề tài Mục tiêu nghiên cứu Đối tượng phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tượng nghiên cứu 3.2 Phạm vi nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu 4.1 Phương pháp chung 4.2 Các bước tiến hành Bố cục Luận văn Tổng quan tài liệu nghiên cứu CHƯƠNG CƠ SỞ LÝ LUẬN LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1 CÁC KHÁI NIỆM LIÊN QUAN 1.1.1 Khái niệm ngữ nghĩa 1.1.2 Khái niệm ngữ nghĩa học 1.2 VÀI NÉT VỀ CA DAO, THÀNH NGỮ, TỤC NGỮ 11 1.2.1 Khái niệm ca dao, thành ngữ, tục ngữ 11 1.2.2 Phân biệt ca dao với tục ngữ, thành ngữ 18 1.2.3 Vai trò ca dao, thành ngữ, tục ngữ 21 1.3 TIỂU KẾT 25 CHƯƠNG KHẢO SÁT CÁC YẾU TỐ MỒM, MIỆNG, RĂNG, LƯỠI TRONG CA DAO, THÀNH NGỮ, TỤC NGỮ VIỆT NAM 26 2.1 YẾU TỐ MỒM TRONG CA DAO, THÀNH NGỮ, TỤC NGỮ 27 VIỆT NAM 27 2.1.1 Tần số xuất yếu tố mồm 28 2.1.2 Khảo sát nghĩa yếu tố mồm ca dao, thành ngữ, tục ngữ Việt Nam 28 2.2 YẾU TỐ MIỆNG TRONG CA DAO, THÀNH NGỮ, TỤC NGỮ 34 VIỆT NAM 34 2.2.1 Tần số xuất yếu tố miệng 34 2.2.2 Khảo sát nghĩa yếu tố miệng ca dao, thành ngữ, tục ngữ Việt Nam 35 2.3 YẾU TỐ RĂNG TRONG CA DAO, THÀNH NGỮ, TỤC NGỮ 42 VIỆT NAM 42 2.3.1 Tần số xuất yếu tố 42 2.3.2 Khảo sát nghĩa yếu tố ca dao, thành ngữ, tục ngữ Việt Nam 43 2.4 YẾU TỐ LƯỠI TRONG CA DAO, THÀNH NGỮ, TỤC NGỮ VIỆT NAM 47 2.4.1 Tần số xuất yếu tố lưỡi 47 2.4.2 Khảo sát nghĩa yếu tố lưỡi ca dao, thành ngữ, tục ngữ Việt Nam 48 2.5 TIỂU KẾT 51 CHƯƠNG GIÁ TRỊ NGỮ NGHĨA CỦA CÁC YẾU TỐ MỒM, MIỆNG, RĂNG, LƯỠI TRONG CA DAO, THÀNH NGỮ, TỤC NGỮ VIỆT NAM 54 3.1 BIỂU THỊ HÀNH ĐỘNG CỦA NGƯỜI VIỆT 56 3.2 BIỂU THỊ THÁI ĐỘ TÌNH CẢM CỦA NGƯỜI VIỆT 61 3.3 BIỂU THỊ TÍNH CÁCH CỦA NGƯỜI VIỆT 65 3.4 BIỂU THỊ NGOẠI HÌNH CỦA NGƯỜI VIỆT 66 3.5 BIỂU THỊ CÁC MỐI QUAN HỆ CỦA NGƯỜI VIỆT 69 3.6 TIỂU KẾT 76 KẾT LUẬN 78 TÀI LIỆU THAM KHẢO 81 QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN THẠC SỸ (BẢN SAO) DANG MỤC CÁC BẢNG Số bảng Tên bảng Trang Bảng 2.1 Bảng khảo sát yếu tố mồm ca dao, thành 28 ngữ, tục ngữ Bảng 2.2 Bảng khảo sát yếu tố miệng ca dao, thành 34 ngữ, tục ngữ Bảng 2.3 Bảng khảo sát yếu tố ca dao, thành 42 ngữ, tục ngữ Bảng 2.4 Bảng khảo sát yếu tố lưỡi ca dao, thành 47 ngữ, tục ngữ Bảng 2.5 Bảng so sánh tần số xuất yếu tố mồm, 52 miệng, răng, lưỡi ca dao, thành ngữ, tục ngữ Việt Nam (tính theo tỉ lệ %) Bảng 3.1 Ca dao, thành ngữ, tục ngữ có yếu tố mồm, miệng, răng, lưỡi xét phương diện ngữ nghĩa 55 MỞ ĐẦU Tính cấp thiết đề tài Ngôn ngữ “thứ cải lâu đời vô quý giá dân tộc” (Hồ Chí Minh) Ngơn ngữ cầu nối quan trọng để người tiếp cận với cội nguồn sắc văn hóa dân tộc Đúng nhà văn hóa nhân dân Đức W Humbold nói: “Ngơn ngữ linh hồn dân tộc” Trong kho tàng văn học Việt Nam, ca dao, tục ngữ, thành ngữ viên ngọc quý giá Quý chỗ trình phát triển văn học Việt Nam từ xưa đến nay, ln ln giữ vai trị quan trọng việc hình thành tiếng nói dân tộc, phản ánh sinh hoạt nhân dân, biểu nhận xét, ý nghĩ nhân dân đấu tranh sinh tồn, đối phó với mơi trường tự nhiên, mơi trường xã hội Về hình thức, ca dao, thành ngữ, tục ngữ ta dù có câu bốn chữ, sáu chữ hay câu dài phong phú cách gieo vần, nên làm “khuôn vàng, thước ngọc” cho nhiều thi nhân sáng tác Về nội dung, so với phận khác kho tàng văn học nước nhà, ca dao, thành ngữ, tục ngữ phận phản ánh nhiều tình hình sản xuất, sinh hoạt đặc tính dân tộc như: tinh thần chịu đựng gian khổ, đức tính bền bỉ dũng cảm chiến đấu, yêu lao động, yêu tự do, yêu quê hương đất nước, yêu người nhân dân Việt Nam Ca dao, thành ngữ, tục ngữ sâu biểu thị thái độ tình cảm, hành động, tính cách, ngoại mối quan hệ xã hội người người Qua khảo sát bước đầu, nhận thấy có khơng câu ca dao, thành ngữ, tục ngữ có chứa yếu tố mồm, miệng, răng, lưỡi Đây ngẫu nhiên Đằng sau câu ca dao, thành ngữ, tục ngữ tranh sống, tranh văn hóa dân tộc ta Những câu ca dao, thành ngữ, tục ngữ có chứa yếu tố mồm, miệng, răng, lưỡi góp phần phản ánh lối sống, cách tư duy, ứng xử, tính cách, mối quan hệ xã hội cư dân nông nghiệp lúa nước lâu đời theo cách riêng Vì lẽ trên, chọn đề tài: Ngữ nghĩa yếu tố mồm, miệng, răng, lưỡi ca dao, thành ngữ, tục ngữ Việt Nam làm luận văn thạc sĩ khoa học Mong muốn chúng tơi góp phần tri nhận nếp tư độc đáo, đặc trưng văn hóa dân tộc Việt qua phận văn học dân gian Mục tiêu nghiên cứu Đề tài “Ngữ nghĩa yếu tố mồm, miệng, răng, lưỡi ca dao, thành ngữ, tục ngữ Việt Nam” khơng ngồi mục đích làm rõ ngữ nghĩa yếu tố mồm, miệng, răng, lưỡi; tác động việc bộc lộ tư duy, nếp sống, văn hóa Việt qua ca dao, thành ngữ, tục ngữ Đồng thời, Luận văn mong muốn góp phần làm phong phú thêm sở lý luận ngữ nghĩa học tiếng Việt, làm sáng tỏ thêm đặc trưng văn hóa tư người Việt thơng qua phận văn học dân gian Đối với công tác giảng dạy, mong muốn cung cấp nguồn ngữ liệu khoa học, tương đối đầy đủ thành ngữ có yếu tố mồm, miệng, răng, lưỡi, góp phần giúp sinh viên, học sinh người có quan tâm nhận rõ dấu ấn văn hóa Việt thơng qua phận văn học Đối tượng phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tượng nghiên cứu Ngữ nghĩa yếu tố mồm, miệng, răng, lưỡi 3.2 Phạm vi nghiên cứu Tư liệu đề tài chọn lọc tuyển tập ca dao, thành ngữ, tục ngữ Việt Nam như: - Kho tàng Ca dao người Việt, tập I, II, III Nguyễn Xuân Kính – Phan Đăng Nhật – Phan Đăng Tài – Nguyễn Thúy Loan – Đặng Diệu Trang - Từ điển thành ngữ tục ngữ Việt Nam GS Nguyễn Lân Ngồi ra, chúng tơi cịn tham khảo thêm số tài liệu khác Sở dĩ, lựa chọn tư liệu để khảo sát cơng trình đánh giá cao Phương pháp nghiên cứu 4.1 Phương pháp chung Trong luận văn này, áp dụng phương pháp: - Phương pháp hệ thống - Phương pháp tổng hợp - Phương pháp phân tích Ca dao, thành ngữ, tục ngữ vốn sáng tác dân gian mang tính nguyên hợp Vì vậy, thực đề tài này, chúng tơi khơng tiếp cận chúng góc độ ngơn ngữ mà cịn vận dụng phương pháp nghiên cứu liên ngành (văn học – văn hóa học – ngôn ngữ học) 4.2 Các bước tiến hành - Bước 1: Sưu tầm, tập hợp yếu tố mồm, miệng, răng, lưỡi ca dao, thành ngữ, tục ngữ Việt Nam - Bước 2: Trên sở liệu thu thập được, tiến hành thống kê, khảo sát, phân loại, tính tỉ lệ loại Sau phân loại, chúng tơi tiến hành phân tích đưa giá trị ngữ nghĩa mà yếu tố mồm, miệng, răng, lưỡi ca dao, thành ngữ, tục ngữ biểu Bố cục Luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung Luận văn gồm ba chương: Chương 1: Cơ sở lý luận liên quan đến đề tài Chương 2: Khảo sát yếu tố mồm, miệng, răng, lưỡi ca dao, thành ngữ, tục ngữ Việt Nam Chương 3: Giá trị ngữ nghĩa yếu tố mồm, miệng, răng, lưỡi ca dao, thành ngữ, tục ngữ Việt Nam Tổng quan tài liệu nghiên cứu Nghiên cứu ngữ nghĩa ca dao, thành ngữ, tục ngữ đề tài hấp dẫn Qua thống kê, chúng tơi nhận thấy có 30 cơng trình nghiên cứu ngữ nghĩa từ ca dao, thành ngữ, tục ngữ góc độ phương diện khác Chúng tạm thời chia cơng trình thành hai nhóm sau: - Nhóm cơng trình sưu tầm, giải thích ca dao, thành ngữ, tục ngữ Thuộc nhóm gồm: “Kho tàng ca dao người Việt” (Nguyễn Xuân Kính); “Kho tàng tục ngữ người Việt” (Nguyễn Xuân Kính); “Tục ngữ, ca dao, dân ca Việt Nam” (Vũ Ngọc Phan); “Từ điển thành ngữ – tục ngữ Việt Nam” (Vũ Quang Hào, Vũ Thúy Anh, Vũ Dung); “Từ điển thành ngữ, tục ngữ Việt Nam” (Nguyễn Lân); “Ca dao, tục ngữ Việt Nam” (Phương Thu); “Từ điển giải thích thành ngữ tiếng Việt” (Nguyễn Như Ý); “Tục ngữ Việt Nam” (Ngọc Lan); “Ca Mười bảy em cịn khơng Đến năm mười tám lấy chồng 212 Tuổi cịn chừng độ đơi ba duyên Em bận quần trứng sáo Mười chín lấy thợ đóng thuyền Cái áo the hoa phất phơ nhuộm màu Hai mươi lấy lính quan quyền thờ vua Em xinh em lại có nhiễu đội đầu Hăm mốt lấy chàng câu cua Hăm hai lên chùa mê mệt thầy tu Em đội nón xứ Nghệ màu điểm trang Hăm ba lấy vợ đóng dù Em xinh em lại nhuộm Bước qua hăm bốn lấy phu vàng đàng Mảnh gương tư mã thiếp với Lỡ duyên em bậu ngỡ chàng soi chung ngàng 213 Tuổi cịn chừng độ Trở em lấy dân làng cho xong đôi ba 210 Tối hăm mốt em dạo Em bận quần trứng sáo chơi vườn liễu Cái áo thêu hoa phất phơ Sáng ngày hăm hai em dạo hết vườn đào Chung tình em có lưỡi dao Khun anh có trả dao em têm trầu nhuộm màu Em xinh em lại có nhiễu đội đầu Em đội nón xứ Nghệ màu điểm trang Em xinh em lại nhuộm 211 Tới lạt miệng thèm vàng chanh Mảnh gương tư mã thiếp với nhà có cam sành chín chàng soi chung 214 Thanh thủy biền Ở bên Bắc quốc liền kéo sang Chẳng qua ách nước Mặt vuông chữ điền liền vành cá trôi Nam Ta thương mình Khi xưa biết việc quan bên Tàu Nó sang tống củi tống dầu Bắt lính quan sứ hầu song loan Làm vua phải lụy quan ôi Cá chết mồi khốn nạn đôi ta 217 Thế gian giúp miệng lao xao Làm quan phải lụy đàn trắng Ai cho đồng mà đỡ khó khăn 218 Trách chàng chả giám trách Sợ người chẳng dám nói Sao chàng lại trách hoa nhài Ngơn ngữ bất đồng tiếng nói chí khơng thơm? chơ Vì chàng cầm lỏng dây Hiệu kèn thổi vị ve cương Hiệu kèn thổi ve ve vò Nên tuấn mã lên đường thênh vị thênh Nước Nam có Thánh thiên Trách chàng chậm miệng hạ bình khoan chân 215 Thầy mẹ khơng thương, Nào em có bất nhân điều miệng bấm chân quì Đấy bất nhân, bất Thầy mẹ thương em chừng nào, nghì thương anh chừng có can Bởi chàng bạc trước, em bạc mà anh lo sau 216 Thấy em đẹp nói đẹp cười 219 Trắng giữ giá nhà Đẹp người đẹp nết lại tươi vàng vàng Răng đen má đỏ đợi chàng đầu Chân em dép quai ngang xanh 220 Trấn thủ lưu đồn Ngày tập trận, tối dồn việc Khế chết đi, khế lại mộc chồi Cây sung có nhị, hành có hoa quan Đơi bên bác mẹ già Chém tre ngả gỗ ngàn Lấy anh hay chữ cậy trông Tấm thân cực khổ, phàn nàn Mùa hè cho chí mùa đơng Mùa thức cho chồng Miệng ăn măng trúc, măng Hết gạo em lại gánh mai Hỏi thăm trường học nơi Những tre nứa lấy bạn nao? Hỏi thăm đến ngõ mà vào Khúc sông sâu, cá Tay cất gánh gạo miệng chào: vẫy vùng! Thưa anh 221 Trèo lên chanh 224 Trên trời có ơng Dâu Hái lấy trái chanh Hạ giới đầu có lưỡi gà Ngả khăn mà bọc lấy chanh Nhà nho có đục cùn 225 Trơng lâu nắng Ơi người quân tử tài danh trưa Chớ ăn chanh chua chép miệng, Hai hàng nước mắt mưa thấy gái lành mà mê tháng mười 222 Trèo lên chanh Em gặp anh đây, chúm Hái chanh chím miệng cười Dội xuống cội nhành Cơn sầu giải hết, mặt tươi Ơi người quân tử tài danh hường Chớ thấy chanh chua chép miệng, 226 Trồng hường bẻ che gái làng lại mê hường 223 Trèo lên khế nửa ngày Đừng cho miệng Ai làm chua xót lịng khế ơi! thường bán rao 227 Trời mưa ếch nhái kêu reo Quan năm tiền thuốc chồng Rồng chưa lấy nước, trùng treo chưa đen miệng vòi 231 Trời báo ăn cháo gãy Ếch nghiến sợ động lòng Trời Ăn cơm gãy đũa xỉa gãy Sao bậu không nhớ lời anh chày than 232 Vàng đâu đổ lẫn với than Đàn kêu dây tích dây tang Nhăn răng, méo miệng lại toan Anh bảo bậu chầm chậm, xơi vị khoan lấy chồng 233 Vàng vàng Gió nam thổi cạn ruộng đồng Khăn sa đậu bướm vàng Đợi anh giãi lòng, bẻ tâm sanh Dẫu cho khổ cực gian nan Bỏ sa mái tóc, nàng chít khăn moi Lên rừng xuống biển, lìa anh Liếc trơng mơn mởn mày khơng lìa ngài 228 Trời có thấu tình Mắt ngọc, miệng cười Lấy chồng mà phải nhuộm hoa cho chồng Chuỗi vàng đeo ngấn cổ 229 Trời có thấu tình ngà Lấy chồng lại phải nhuộm Kim cương lóng lánh nụ tai cho chồng Yếm trắng cô khéo ngả mùi 230 Trời ơi! Có thấu tình Áo sa quần lĩnh giắt vài hoa Lấy chồng lại phải nhuộm chanh cho chồng Nhuộm quan tám tiền công Hai tay xuyến vành Mùi hoa gấp chéo, nghĩ Chân đáng nén, miệng cười đáng trăm đáng trăm Gót hoa bước êm đằm - Tờ giấy hồng anh phong Phong tư yểu điệu cánh hồng chữ thọ hương lan Tiếc cô duyên nợ giật giàm Anh gửi thư họ bình yên Cùng non nước, cô nỡ làm vợ Tây Đầu rồng mà gối tay Tiên Ước tay gối lên đầu Xẩm anh sầu thảm Đầu mà gối tay chầy! Như chim loan phượng ấp ngô 234 Vào vườn trảy cau non đồng Anh thấy em giòn, muốn kết nhân duyên Một mai nên vợ nên chồng Như cá gặp nước rồng gặp Hai má có hai đồng tiền mây Càng nom đẹp, nhìn 235 Vào vườn hái cau non ưa Anh thấy em giòn, muốn kết nhân - Anh có vợ chưa duyên Mà anh ăn nói gió đưa ngào Mẹ già anh để nơi nao Để em tìm vào hầu hạ thay anh Hai má có hai đồng tiền Càng nom đẹp, nhìn ưa Chả tham nhà ngói rung rinh - Anh có vợ chưa? Mà anh ăn nói gió đưa ngào Tham nỗi anh xinh miệng cười Mẹ già anh để nơi nao? Để em tìm vào hầu hạ thay anh Miệng cười anh đáng mươi Chả tham nhà ngói rung rinh Tham nỗi anh xinh miệng cười Tờ giấy hồng anh phong chữ thọ Miệng cười anh đáng mươi Anh gửi thư nầy họ bình yên Chân đáng nén, miệng cười đáng trăm Văn kì khinh bất kiến kỳ hình Mặt chưa thấy mặt, nghe tình nên thương 236 Một mai nên vợ nên chồng Như cá gặp nước rồng gặp mây 237 Vào vườn xem vượn hái hoa Xem voi guốc, xem gà nhuộm Xuống sông xem ác đấu roi Xem tôm quần thảo, xem trai trở 238 Ví đất biết nói Thì thầy địa lí hàm chẳng cịn 239 Ví dầu nhà dột cột xiêu Muốn cưới vợ, sợ nhiều miệng ăn 240 Vô duyên lưng còm Trục mũi sứt, mồm lại sưng 241 Vui cười lỗ miệng láng tai Cưu sầu biết tỏ tình THÀNH NGỮ CĨ YẾU TỐ MỒM, MIỆNG, RĂNG, LƯỠI Ăn cho sướng miệng Ăn ráy, ngứa miệng Ăn tráng miệng Ba tấc lưỡi Bán mồm nuôi miệng Bán trôn nuôi miệng Bạo mồm bạo miệng Bịt miệng, bưng tay Bịt mồm, bịt miệng 10 Bó mồm bó miệng 11 Bóp mồm bóp miệng 12 Bớt mồm bới miệng 13 Bụng đói miệng khát 14 Bưng bít miệng bình 15 Bưng kín miệng bình 16 Bưng tai bịt miệng 17 Cắn mà chịu 18 Cầm dao đằng lưỡi 19 Cầm gươm đằng lưỡi 20 Chau mày, nghiến 21 Chẳng biết ngượng mồm 22 Câm miệng hến 23 Chân miệng 24 Chậm mồm, chậm miệng 25 Chân kẽ tóc 26.Chép miệng, chép mơi 27 Chép miệng, thở dài 28 Chết nhăn 29 Chuối đút miệng voi 30 Cóc mở mồm 31 Cơm bưng tận miệng 32 Của dâng tận miệng 33 Cười nửa miệng 34 Dại mồm, dại miệng 35 Dao hai lưỡi 36 Day tay, mắm miệng 37 Đá đưa đầu lưỡi 38 Đấm mồm, đấm miệng 39 Đầu bạc long 40 Đậy mồm, đậy miệng 41 Mẹ già yếu 42 Độc mồm độc miệng 43 Độc xộc vào miệng 44 Đơm vào miệng cá 45 Đưa đẩy đầu lưỡi 46 Gái đĩ già mồm 47 Gần kề miệng lỗ 48 Già kề miệng lỗ 49 Hai miệng lời 50 Há miệng chờ ho 51 Há miệng chờ sung 52 Há miệng, mắc quai 53 Hai miệng lời 54 Hẳn hoi lỗ miệng 55 Khéo mồm khéo miệng 56 Khóa miệng khóa mồm 57 Khơng biết ngượng mồm 58 Khơng dám rỉ 59 Kiến bị miệng chén 60 Kíp miệng, chầy chân 61 Lắm mồm, miệng 62 Lắc đầu lè lưỡi 63 Lo bò trắng 64 Long gấm, miệng vóc 65 Lưỡi sắc gươm 66 Mau mồm mau miệng 67 Mặt trăng, miệng sữa 68 Miệng ăn núi lở 69 Miệng cắn, chân đá 70 Miệng hoi sữa 71 Miệng đọc tay viết 72 Miệng hùm gan sức 73 Miệng hùm nọc rắn 74 Miệng khấn tay vái 75 Miệng khôn, trôn dại 76 Miệng lằn, lưỡi mối 77 Miệng mật, lòng dao 78 Miệng gầu dai 79 Miệng nói, chân 80 Miệng nói, tai nghe 81 Miệng nói, tay làm 82 Miệng quan, trôn trẻ 83 Môi hở lạnh 84 Mồm cá ngão 85 Mồm hoi sữa 86 Mồm loa, mép giải 87 Mồm măm, miệng mười 88 Mồm quạ 89 Mỡ để miệng mèo 90 Một miệng, hai lòng 91 Mũi dòm mồm 92 Ngắn cổ bé miệng 93 Ngậm miệng ăn tiền 94 Ngậm miệng, kín tiếng 95 Ngứa mồm, ngứa miệng 96 Nhẹ mồm, nhẹ miệng 97 Nhịn miệng đãi khách 98 Nhịn miệng thết khách 99 Như môi với 100 Nỏ mồm, nỏ miệng 101 Nói ln mồm 102 Nói mỏi mồm 103 Răng cắn phải lưỡi 104 Răng đen rưng rức 105 Răng long đầu bạc 106 Rộng miệng tiếng 107 Tay quai, miệng trễ 108 Thơm tay, may miệng 109 Thơn thớt đầu lưỡi 110 Thương miệng, thương mơi 111 Tóc bạc, long 112 Vạ mồm, vạ miệng TỤC NGỮ CÓ YẾU TỐ MỒM, MIỆNG, RĂNG, LƯỠI Ai biết uốn câu cho vừa miệng cá Ai đo miệng cá mà uốn lưỡi câu Anh em chém đằng dọng, chém đằng lưỡi Ăn chẳng bõ dính Ăn lỗ miệng, tháo lỗ trôn Ăn xôi chùa, ngọng miệng Biết đâu mà há miệng chờ ho Bưng miệng chính, miệng vị, bưng miệng o, miệng dì 9.Cả vú lấp miệng em 10 Cái răng, tóc góc người 11 Chẹt họng há miệng 12 Chưa đặt đít đặt mồm 13 Chửa đặt trơn đặt miệng 14 Có mồm cắp, có nắp đậy 15 Có để nhai, khơng lợi gặm chẳng sai miếng 16 Con mọc răng, nói 17 Cơm kề miệng chẳng ăn 18 Cơm vào vạ vào miệng 19 Cười, hở mười 20 Đàn bà yếu chân mềm tay, làm ăn chẳng lại hay nỏ mồm 21 Đàn ông rộng miệng sang, đàn bà rộng miệng tan hoang cửa nhà 22 Đàn ơng miệng rộng tài, đàn bà miệng rộng điếc tai láng giềng 23 Đánh bạc quen tay, ngủ ngày quen mắt, ăn vặt quen mồm 24 Đánh lưỡi a ba công lưỡi hãi 25 Đánh ruồi khơng đủ miệng cóc 26 Già già tóc, già tai, già răng, già lợi, đồ chơi khơng già 27 Gươm hai lưỡi miệng trăm bình 28 Hồi tiền mua thuốc nhuộm răng, để tiền mua mía đánh khăng vào mồm 29 Hịn đất mà biết nói năng, thầy địa lý hàm chẳng 30 Khó nhịn miệng, mồ côi nhịn lời 31 Khôn miệng, dại tay 32 Khơn ngậm miệng, khỏe cắp tay 33 Khơng bóp cổ chẳng lè lưỡi 34 Khơng có lợi gặm 35 Làm biếng lấy miệng mà đưa 36 Làm chẳng đủ đút miệng 37 Làm người có miệng có mơi, buồn khóc, vui cười 38 Làm thầy ni vợ, làm thợ nuôi miệng 39 Lấp sông, lấp giếng, lấp miệng thiên hạ 40 Lấy chồng cho đáng chồng, bõ công trang điểm má hồng đen 41 Lo chi việc mà lo, kiến miệng chén có bị đâu 42 Lỗ miệng nói “nam mơ”, lịng đựng ba bồ dao găm 43 Lờn bơn méo miệng chê trai lệch mồm 44 Lúc thương cho đường thêm bánh, buổi ghét tay đánh miệng la 45 Lưỡi không xương nhiều đường lắt léo 46 Mang chết, chó thè lưỡi 47 Mau miệng ăn, thưa miệng nói 48 Miệng bà đồng lồng chim khướu 49 Miệng chào rơi, bụng khấn trời đừng ăn 50 Miệng cịn them, lại có nem thết khách 51 Miệng cười tươi hoa nở 52 Miệng se, có chè thết khách 53 Miệng hỏa lị ăn hết nghiệp 54 Miệng hùm sợ, vảy rồng ghê 55 Miệng kẻ sang có gang có thép 56 Miệng lúng búng ngậm hột thị 57 Miệng nam mô, bụng bồ dao 58 Miệng ngon đánh ngã bát đầy 59 Miệng ông cai, vai đầy tớ 60 Miệng gian chẳng nhiều 61 Miệng thơn thớt, ớt ngâm 62 Miệng tồ lô, làm khổ chân tay 63 Mồm loa miệng chảo, mách lẻo đơi co 64 Mồm mẹ mẻ nói chẳng sứt 65 Mồm miệng đỡ chân tay 66 Mồm nói sẹo gỗ 67 Một miệng kín, chin mười miệng hở 68 Một ngày hai bữa cơm đèn, lấy má phấn đen với chồng 69 Năng nõ ngó lẫn mồm 70 Ngắn cổ bé miệng, kêu không thấu trời 71 Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa, miệng nhai cơm búng, lưỡi lừa cá xương 72 Ngồi gốc sung há miệng chực rơi 73 Ngủ ngày quen mắt, ăn vặt quen mồm 74 Nhà có quái nhà, có chó đực cắn đằng mồm 75 Quả báo, ăn cháo gãy 76 Răng chuối tiêu, lưỡi núc nác 77 Răng đen chẳng lọ nhăn, người giòn chẳng lọ vấn khăn giòn 78 Răng đen thuốc, rượu nồng men 79 Sa chân đỡ lại, sa miệng đỡ khơng lại 80 Sẩy chân cịn sẩy miệng 81 Tay làm hàm nhai, tay quai miệng trễ 82 Trôn chửa đến đất, mồm đá cất lên trời 83 Trăm năm bia đá thời mịn, nghìn năm bia miệng trơ trơ 84 Thưa nói hớt, trớt mơi nói thừa 85 Thứ đau mắt, thứ nhì nhức 86 Trời báo, ăn cháo gẫy 87 Thờn bơn méo miệng chê chai lệch mồm 88 Trắng đến thuở bạc đầu 89 Thế gian giúp miệng lao xao, cho đồng mà đỡ khó khăn 90 Trời có thấu tình chăng, lấy chồng mà phải nhuộm cho chồng 91 Uốn câu vừa miệng cá 92 Vạ miệng ra, bệnh qua miệng vào 93 Vào lỗ tai, lỗ miệng 94 Vắt mũi không đủ đút miệng 95 Xa mỏi chân, gần mỏi miệng ... Chương 2: Khảo sát yếu tố mồm, miệng, răng, lưỡi ca dao, thành ngữ, tục ngữ Việt Nam Chương 3: Giá trị ngữ nghĩa yếu tố mồm, miệng, răng, lưỡi ca dao, thành ngữ, tục ngữ Việt Nam Tổng quan tài... tố ca dao, thành 42 ngữ, tục ngữ Bảng 2.4 Bảng khảo sát yếu tố lưỡi ca dao, thành 47 ngữ, tục ngữ Bảng 2.5 Bảng so sánh tần số xuất yếu tố mồm, 52 miệng, răng, lưỡi ca dao, thành ngữ, tục ngữ Việt. .. 43 2.4 YẾU TỐ LƯỠI TRONG CA DAO, THÀNH NGỮ, TỤC NGỮ VIỆT NAM 47 2.4.1 Tần số xuất yếu tố lưỡi 47 2.4.2 Khảo sát nghĩa yếu tố lưỡi ca dao, thành ngữ, tục ngữ Việt Nam