Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu trường Đại học Thăng Long, Hệ đại học vừa học vừa làm trường Đại họ Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn Thạc sỹ Phạm Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc Bệnh viện Y học Cổ truyền B Cảm ơn bạn bè đồng ĐẶT VẤN ĐỀ Trong năm gần bệnh viêm gan B mạn tính ngày trở thành vấn đề ảnh hưởng nhiều tới sức khỏe cộng đồng Đây bệnh truyền nhiễm thường gặp nước ta giới Theo ước tính Tổ chức Y tế giới, có tới 1/2 dân số giới sống vùng dịch tễ cao, tỷ người phơi nhiễm HBV có 300-400 triệu người bị viêm gan B mạn tính, có khoảng 75% sống vùng Châu Á Trung Quốc quốc gia với tỷ dân mà có tới 600 triệu người nhiễm virus viêm gan, khoảng 120 triệu người nhiễm HBV Việt Nam nước thuộc vùng lưu hành dịch tễ cao với tỷ lệ nhiễm HBV 10-20%, khoảng 50% dân cư có antiHBs(+), [14], [20] Bệnh viêm gan B mạn thường diễn biến phức tạp, trở thành xơ gan ung thư tế bào gan Theo ước tính, 25% trường hợp viêm gan B mạn tính tử vong xơ gan ung thư gan [1] Trong việc điều trị viêm gan B mạn tính cịn gặp nhiều khó khăn Mục đích điều trị chủ yếu bảo vệ tế bào gan, giảm trình viêm hoại tử đồng thời thúc đẩy tái tạo tế bào gan Với vai trị điều dưỡng, chăm sóc sức khỏe cho người bệnh, người điều dưỡng cần phải có hiểu biết chế độ dinh dưỡng hợp lý người bệnh viêm gan B mạn tính nhằm tư vấn, giáo dục sức khỏe, chăm sóc người bệnh tốt hơn, giúp người bệnh kiểm soát bệnh, hạn chế biến chứng xảy Do việc thực chuyên đề “ Viêm gan B mạn tính chế độ dinh dưỡng cho người bệnh” với mục tiêu chủ yếu là: Cung cấp kiến thức bệnh viêm gan mạn tính Chế độ dinh dưỡng phù hợp với người bệnh viêm gan virus B mạn tính ĐẠI CƯƠNG: Định nghĩa [14]: Viêm gan virus B mạn tính tình trạng viêm nhiễm hoại tử tế bào gan virus viêm gan B gây Hình thể cấu trúc virus viêm gan B: HBV thành viên họ Hepadnaviridae (có axit nhân ADN): virus hướng gan (hepa Hình 1.1: Hình thể cấu trúc virus viêm gan B Các dấu ấn (marker) viêm gan virus B: + HBsAg: kháng nguyên bề mặt virus HBsAg xuất sớm, trước có triệu trứng lâm sàng, đạt đỉnh cao xuất dấu giá trị tiên lượng: thời kỳ bình phục hàm lượng không nhỏ so với trị số ban đầu có nguy thành người mang virus mạn tính [8], [19] + Anti HBs: Xuất muộn, thời kỳ bình phục Kháng thể xuất máu khoảng - 16 tuần, sau HBsAg biến Sự có mặt anti HBs biến HBsAg chứng tỏ bệnh nhân có miễn dịch với viêm gan Kháng thể Anti - HBs -IgM xuất giai đoạn cấp kháng thể Anti-HBs-IgG xuất muộn tồn lâu Sau tiêm vaccine phịng viêm gan B anti HBs kháng thể tạo thành máu [16] + Kháng nguyên HBeAg: HBeAg kháng nguyên không cấu trúc HBV HBeAg xem dấu ấn biểu thị nhân lên virus liên quan đến lây nhiễm tình trạng nặng bệnh Người có HBsAg (+) HBeAg (+) có nguy lây bệnh cao, đặc biệt phụ nữ có thai có HBsAg (+) HBeAg (+) khả lây cho họ cao HBeAg (+) kéo dài tuần dấu hiệu khả diễn biến mạn tính viêm gan cấp Khi HBeAg biến dấu hiệu báo trước bệnh cải thiện lui dần chuyển đảo huyết [16] [19] + Kháng thể Anti-Hbe: Xuất muộn thời kỳ bình phục trước HBeAg biến Khi anti-HBe xuất dấu hiệu thuyên giảm sau HBsAg giảm dần xuống [16] + Kháng nguyên lõi (HBcAg): kháng nguyên tìm thấy nhân tế bào gan [19] + Kháng thể (Anti-HBc): Chỉ hình thành thể bị nhiễm HBV mà không tạo sau tiêm chủng Sự có mặt anti-HBc khơng có tác dụng bảo vệ chống tái nhiễm HBV IgM anti-HBc xuất sớm tuần đầu bệnh, IgG anti-HBc xuất muộn tồn lâu Sự diện IgM anti Thang Long University Library HBc huyết pha lỗng 1/5000 giúp cho chẩn đốn viêm gan B cấp IgM anti-HBc (-) huyết pha lỗng 1/5000 loại trừ chẩn đốn viêm gan B cấp chắn [8], [16], [19] + HBV- DNA: DNA virus viêm gan B, marker xác để đánh giá tồn nhân lên virus, có đột biến gen virus làm cho HBeAg (-), virus hoạt động.[4], [9], [19] Bảng 1.1: Các kháng nguyên, kháng thể tìm thấy người nhiễm HBV [12] KN-KT Trong huyết Ở gan HBcAg - + Anti HBc + - HBsAg + + Anti HBs + - HBeAg + + Anti HBe + - HBV-DNA + + 1.4 Đường lây truyền virus viêm gan B: [12] Virus viêm gan B lây truyền qua đường sau: - Máu: Truyền máu, dùng bơm tiêm không vô khuẩn, thủ thuật y khoa không đảm bảo vô khuẩn (châm cứu, nhổ răng, tiêm…) - Sinh dục: Quan hệ tình dục khơng bảo vệ với người mang vius viêm gan B - Lây từ mẹ sang thời kỳ thai nghén lúc đẻ 1.5 Diễn biến tự nhiên nhiễm HBV: Khi bị viêm gan B cấp tính mà diễn biến lâm sàng kéo dài mệt mỏi, đau âm ỉ hạ sườn phải, gầy sút cân, ăn khó tiêu, đồng thời rối loạn chức gan kéo dài Đặc biệt tăng transaminase kéo dài tháng, HBsAg dương tính, thường chuyển thành viêm gan mạn tính [8] Viêm gan B mạn tính (VGBMT) tiến triển giai đoạn [7], [10], [26] - Giai đoạn 1: Giai đoạn dung nạp miễn dịch, virus viêm gan B nhân lên nhanh Xét nghiệm marker thấy HBsAg (+), HBeAg (+), HBV- DNA(+) Transaminase bình thường, sinh thiết gan bình thường viêm gan mạn tính (VGMT) mức độ nhẹ - Giai đoạn 2:Giai đoạn khơng có miễn dịch, chép virus mức độ thấp Virus viêm gan B máu dao động HBeAg âm tính, có chuyển đổi huyết HBeAg Nhưng transaminase luôn tăng Sinh thiết gan thấy hình ảnh VGMT - Giai đoạn 3: Giai đoạn nhiễm virus tiềm tàng, giai đoạn chép virus HBeAg HBV- DNA âm tính, anti-HBeAg dương tính Transaminase tương đối bình thường Sinh thiết gan nhận thấy khơng có phản ứng viêm, có xơ gan 1.6 Sinh lý bệnh viêm gan vi rút B mạn tính: VGBMT bao gồm dạng tổn thương lan toả phức tạp gan: tổn thương loạn dưỡng, thoái hoá, tượng miễn dịch, rối loạn chuyển hố, tổn thương nhu mơ gan… tổn thương không làm đảo lộn cấu trúc tiểu thùy gan [2], [25] Viêm gan mạn tính nói chung viêm gan B mạn tính nói riêng tình trạng viêm nhiễm hoại tử tế bào gan viêm, có khơng kèm theo xơ hố, diễn thời gian tháng [25] Gan tạng lớn thể, đảm nhiệm nhiều chức quan trọng chuyển hoá (chuyển hoá Protid, Lipit, Gluxit, nước muối); chống độc (đối với hormon, chất màu, vi khuẩn, hoá chất độc…); sản xuất tiết mật; tuần hoàn sản xuất yếu tố đông máu Khi gan bị viêm, nhu mô gan bị tổn thương làm ảnh hưởng đến chức gan Tùy theo mức độ tổn thương, nhiều gây rối loạn chức tiêu hố, tuần hồn, điều hòa nước muối, thần kinh Trong bệnh viêm gan mạn thấy bật rối loạn chức tiêu hoá tuần hoàn [2] - Các rối loạn tiêu hố như: chán ăn, buồn nơn, chướng hơi, đầy bụng, táo bón, ỉa lỏng… giải thích giảm co bóp tiết dịch ruột, Thang Long University Library rối loạn tiết mật, thiếu muối mật, mỡ khơng nhũ tương hố để hấp thu [2] - Rối loạn chức đông máu: xuất huyết da hay xuất huyết tạng phủ, chế máu đơng thiếu yếu tố đơng máu, mạch giãn áp lực tĩnh mạch cửa tăng, thành mạch bị tổn thương chất độc gan khơng trung hồ Gan nơi sản xuất yếu tố đông máu Khi gan bị tổn thương nặng dẫn đến thời gian Prothrombin kéo dài giảm tổng hợp protein tham gia đơng máu [2] Ngồi xuất huyết cịn có mạch trán, má, cổ ngực, vai… vi mạch bị giãn nở Giãn mạch ô mơ út, mơ cái, ngón tay bị đỏ đám nên gọi bàn tay son - Thiếu máu, giảm bạch cầu tiểu cầu: Thiếu máu thiếu protid, thiếu sắt, thiếu vitamin, chảy máu, chất độc ức chế tủy xương, giảm bạch cầu, tiểu cầu có tăng cường hoạt động lách - Nồng độ protein huyết giảm chức tổng hợp gan giảm, Albumin giảm gan giảm sản xuất, globulin không giảm mà tăng tổ chức võng nội mô tăng cường hoạt động chống nhiễm khuẩn sinh kháng thể Rối loạn enzym máu enzym ALT, AST enzym xúc tác chuyển đổi nhóm amino aspatat alanin dẫn đến việc hình thành acid Oxaloaxetic acid Pyruvic Đây enzym tăng lên tất bệnh gan, có tương quan chặt chẽ với mức độ nặng hay nhẹ tình trạng tổn thương gan Định lượng bilirubin huyết giúp cho việc đánh giá chức gan chức gan giảm dẫn đến tượng giảm kết hợp Bilirubin giảm xuất sắc tố mật kết hợp từ gan mật [2] - Rối loạn chức thận: thiểu niệu, urê huyết cao… thận bị tổn thương thực thể chất độc chung thể Đó hội chứng gan thận - Rối loạn chức thần kinh: hệ thần kinh trung ương bị nhiễm độc tác dụng chất độc gan chất độc gan khơng trung hồ Biểu rối loạn thần kinh run tay, rối loạn ý thức cuối hôn mê [10], [11], [25], [26] 1.7 Đặc điểm lâm sàng cận lâm sàng viêm gan B mạn tính: - Đặc điểm lâm sàng + Trường hợp viêm gan B cấp vịng tháng mà chức gan trở bình thường, bệnh nhân lên cân, sức khoẻ bình phục nhanh chóng, tồn HBsAg kéo dài tháng trở người ta gọi người lành mang trùng (mang HBsAg mạn tính) + Nếu trường hợp sau thời gian bị viêm gan cấp mà chức gan luôn thay đổi, vàng da lúc thuyên giảm, lúc tăng, enzym ALT, AST lúc tăng, lúc giảm khơng trở bình thường Kéo dài tháng bệnh nhân bị viêm gan mạn + Các triệu chứng lâm sàng viêm gan mạn mệt mỏi kéo dài, người khó chịu, ngủ, ăn không ngon miệng, gầy sút nhanh, đau cơ, đau khớp, phát ban Trường hợp nặng có phù, bụng có dịch, gan, lách to [7], [10], [25], [26] - Đặc điểm cận lâm sàng Hóa sinh máu: chức gan thay đổi, lúc bình thường, lúc rối loạn + Bilirubin máu bình thường tăng, chủ yếu tăng Bilirubin trực tiếp + Enzym ALT AST tăng gấp lần giới hạn bình thường +Tỷ lệ prothrombin giai đoạn đầu bình thường Giai đoạn sau, có suy gan tỷ lệ prothrombin giảm + Gama globulin tăng Albumine huyết giai đoạn đầu bình thường Nếu giai đoạn có suy gan Albumine giảm [10],[24] 1.8 Phân loại viêm gan B mạn tính: - Dựa vào mơ bệnh học: Trước đây, viêm gan mạn tính chia thành loại theo tiêu chuẩn mô bệnh học là: + Viêm gan mạn tính ổn định: tổn thương chủ yếu xảy khoảng cửa tổ chức xơ phát triển ít, hoại tử tế bào gan ít, tiểu thuỳ gan bình thường, ranh giới tiểu thùy khơng bị phá vỡ Thang Long University Library + Viêm gan mạn tính tiến triển: Hoại tử tế bào gan theo nhiều hình thái khác thoái hoá tế bào gan, ranh giới tiểu thùy bị phá vỡ không làm đảo lộn cấu trúc tiểu thùy, khơng có nhân tái sinh [7], [10] - Dựa vào nguyên nhân: + Viêm gan mạn tính virus B + Viêm gan mạn tính tự miễn typ 1, 2, dựa xét nghiệm huyết + Viêm gan mạn tính nhiễm độc thuốc + Viêm gan mạn tính khơng rõ nguồn gốc [10],[24] 1.9 Điều trị viêm gan B mạn tính: Mục đích chủ yếu điều trị VGBMT làm virus, cải thiện trình viêm hoại tử gan, có ý nghĩa quan trọng khơng đơn khỏi bệnh mà dự phòng cho người bệnh thoát khỏi biến chứng nặng (xơ gan, ung thư gan) dự phòng lây lan bệnh cho cộng đồng [7], [12], [26], [27], [28], [29], [30] - Dùng thuốc bảo vệ gan: + Interferon: thuốc có tác dụng ức chế phát triển virus, ngăn ngừa xâm nhập virus vào tế bào, điều hoà miễn dịch, chống ung thư Thuốc sử dụng rộng rãi nhiều nước giới [28] Trong năm gần Interferon bắt đầu ứng dụng điều trị Việt Nam , Thuốc có đáp ứng tốt giá thành cao Mặt khác thuốc có nhiều tác dụng khơng mong muốn [7] + Lamivudine (Zeffix): thuốc giống nucleoside hệ Thuốc có tác dụng kìm hãm nhân lên virus ức chế men chép ngược virus, khơng độc tế bào Thuốc có tác dụng ổn định bệnh không diệt virus [26], [27] +Adefovir Dipivoxil: acyclic công nhận năm 2002 Hiệu điều trị VGBMT sau năm thấp Lamivudine (24% so với 32%) Sự đề kháng thuốc Adefovir hiếm, sau hai năm 3%, sau năm 6% Tỷ lệ kháng thuốc Lamivudine cao gấp 15- 20 lần Adefovir Do tỷ lệ kháng thuốc thấp nên kéo dài thời gian điều trị [29] + Các thuốc có tác dụng hỗ trợ tế bào gan: có nhiều loại bao gồm vitamin chủ yếu nhóm B, Thang Long University Library đường ruột Phần lại lấy từ nguồn thức ăn Những thực phẩm chứa dồi vitamin K gồm spinach rau nhiều xanh, cà rốt, khoai tây, ăn làm từ ngũ cốc, gan Khơng có bổ sung hàng ngày yêu cầu vitamin K [15], [21], [23] - Các vitamin tan nước Những vitamin tan nước bao gồm vitamin C vitamin B Phức hợp vitamin B gồm vitamin B khác Không cần mỡ hay mật để hấp thu vitamin tan nước từ đường tiêu hóa, thiếu vitamin khơng thường xảy người mắc bệnh gan ứ mật Những vitamin tan nước dự trữ thể hay dùng để thỏa mãn yêu cầu hàng ngày Lưu giữ vitamin kéo dài nhiều tháng Vì thế, người bệnh gan có thiếu vitamin tan nước Một ngoại lệ cho quy luật này: người mắc bệnh gan rượu Ở nhóm thường yêu cầu việc bổ sung vitamin tan nước thiếu dinh dưỡng xảy rượu thể Việc ngộ độc vitamin tan nước hiếm, liều nhiều vitamin dễ dàng thải khỏi thể qua mồ hôi hay nước tiểu [15], [21], [23] Vitamin C Vitamin C biết axit ascorbic chất chống oxy hóa Vitamin hỗ trợ cho việc lành vết thương bị cắt bầm tím giúp cứng xương, sụn, da Thêm vào đó, vitamin C làm tăng việc hấp thu sắt Vitamin giúp trình sản xuất interferon – protein hệ miễn dịch tạo thể, việc bổ sung vitamin có lợi việc điều trị bệnh nhân viêm gan virus C B Do đó, vài chuyên gia cảm thấy vitamin C làm chậm đợt bùng phát bệnh giảm mức độ việc thiếu máu liên quan đến ribavirin vài bệnh nhân viêm gan virus C điều trị interferon ribavirin Hầu hết trái tươi rau chứa hàm lượng phong phú vitamin C Người ta thấy việc nấu phá huỷ vitamin C bên thực phẩm Hàm lượng vitamin C đề nghị khoảng 60 đến 72 mg ngày [15], [21], [23] Phức hợp vitamin B Các vitamin B gồm có vitamin khác nhau: thiamine (vitamin B1), Thang Long University Library riboflavin (vitamin B2), niacin (vitamin B3), pantothenic (vitamin B5), pyridoxine (vitamin B6), cyanocobalamin (vitamin B12), folate, biotin Tất chúng, ngoại trừ việc liều niacin, an toàn người bệnh gan Sau thảo luận số vitamin +Thiamine (vitamin B1) cần thiết cho việc chuyển hố carbohydrate thành lượng Thiamin tìm thấy loại ngũ cốc hay ăn từ ngũ cốc, bánh mì, gạo nâu, thịt lợn, gan, đậu nành Khoảng mg hàm lượng tối đa thiamine hấp thu ngày từ việc bổ sung + Riboflavin (vitamin B2) quan trọng cho việc sản xuất lượng Nó giúp đẩy mạnh tăng trưởng sửa chữa quan mô, đặc biệt da, màng nhầy, mắt, thần kinh Nó có vai trị việc tiêu hóa tốt Riboflavin tìm thấy ngũ cốc nguyên vỏ sản phẩm ngũ cốc tinh chế, gan, sữa rau nhiều xanh + Pyridoxine (vitamin B6) cần cho việc chuyển hố hiệu protein, carbohydrate,và mỡ Nó hỗ trợ việc sản xuất hormon tế bào hồng cầu Vitamin B6 tìm thấy nhiều thực phẩm (thí dụ gan, cá hồi, hạch, gạo nâu, hầu hết loại rau thịt) [15], [21], [23] Các khoáng chất Các khoáng chất chất vô cơ, nghĩa chúng không tạo thực vật động vật Chúng có đất nước tập hợp lại mức độ thay đổi khác để thành tất sống động thực vật Các chất khống có vai trị quan trọng hầu hết tất chức thể Những khoáng chất lớn bao gồm khoáng mà thể cần với khối lượng lớn Những khống chất lớn đặc biệt liên quan đến người mắc bệnh gan bao gồm calcium nartri Những khoáng chất nhỏ khoáng chất mà thể cần với số lượng Những khống chất có liên quan đặc biệt đến người mắc bệnh gan gồm kẽm, sắt, selenium Sau việc thảo luận khoáng chất [18], [22], [23] Calcium (Ca) Calcium có vai trò quan trọng sức khỏe xương, co bình thường, đơng cục máu Lỗng xương đặc trưng việc giảm khối lượng xương hậu gia tăng nguy gẫy xương Loãng xương thơng thường nhiều bệnh gan Quan trọng tất người bệnh gan mạn tính sử dụng thực phẩm giàu calcium bổ sung chế độ ăn họ khoáng chất Trên thực tế, nêu trên, ý kiến tốt tất người mắc bệnh gan mạn tính dùng bổ sung calcium vitamin D Những nguồn phong phú calcium gồm sản phẩm bơ sữa, rau nhiều xanh đậm, đậu hũ, cá mịi có xương đóng hộp Ngồi nhiều thực phẩm nước cam ép làm tăng thêm calcium Ăn nhiều calcium cản trở hấp thu sắt kẽm Thêm vào đó, việc dùng nhiều calcium gây nên thay đổi vấn đề sức khỏe, bao gồm: sỏi thận, táo bón, mệt mỏi [18], [22], [23] Natri (Na) Natri khóang chất mà thể yêu cầu để trì cách cân đối cân nước Natriclua thường biết muối Cơ thể yêu cầu khoảng 50 đến 400 mg natri ngày Cho đến bây giờ, trung bình người Mỹ tiêu thụ khoảng 25 đến 30 lần số lượng này! Trong việc sử dụng nhiều muối không nguy hại đến hầu hết người khoẻ mạnh, gây nên vấn đề cho người bị bệnh gan tiến triển Xơ gan bù dẫn đến dịch cổ trướng (việc lắng đọng bất thường dịch bụng Những người có báng bụng phải có chế độ ăn hạn chế muối nghiêm khắc Thịt, đặc biệt thịt đỏ, có hàm lượng natri cao Cho nên, tham gia chế độ ăn kiêng trở thành cần thiết người báng bụng trầm trọng [15], [22], [23] Sắt (Fe) Có hai loại sắt cho chế độ ăn Sắt Heme (động vật) tìm thấy thực phẩm động vật, thịt đỏ, hấp thu tốt từ chế độ ăn Sắt không heme thực phẩm thực vật hấp thu vào thể Số lượng sắt thể thường vào khoảng đến gram (50 mg/kg nam 40 mg/kg nữ) Sắt phần quan trọng hemoglobin, protein chịu trách nhiệm phân phát oxygen cho tế bào quan thể sắt với lượng sức khỏe Những người mắc bệnh gan thường cho họ cảm thấy yếu mệt, họ cần Thang Long University Library dùng bổ sung sắt Quá tải sắt thể bệnh nhân gan nguy hiểm Trong việc thừa, sắt độc chất gan dẫn đến xơ gan, suy gan, ung thư gan Những người mắc bệnh người mắc bệnh có hàm lượng sắt cao rối loạn khác gan nên tránh nấu ăn với đồ nấu gang nên tránh ăn với dụng cụ gang Những người nên ăn khối lượng trung bình thức ăn có hàm lượng sắt cao [15], [22], [23] Bảng 2.4: Hàm lượng sắt vài thực phẩm thông dụng Thực phẩm Hàm lượng sắt (trong100g thực phẩm ăn được) Mộc nhĩ 56.1g Nấm hương 35.0 g Cần tây 8.0 g Tiết lợn 20.4 g Gan lợn 12.0 g Rau giền trắng 6.1 g Kẽm (Zn) Kẽm có vai trị chủ yếu chức bình thường hệ miễn dịch, quan trọng cảm giác vị giác khứu giác, bảo vệ gan khỏi tổn thương hóa học Một vài nhà nghiên cứu tin kẽm chí bảo vệ thể khỏi virus, bao gồm cảm lạnh thông thường Thêm kẽm điều trị interferon bệnh nhân viêm gan virus B gia tăng tỉ lệ đáp ứng tiệt trừ virus Nguồn phong phú kẽm gồm thịt bò, gan, men làm bia, hải sản, lòng đỏ trứng, cá, đậu lima [15], [22], [23] Selenium (Se) Selenium chất chống oxy hóa mà kích thích hệ miễn dịch bảo vệ chống lại ung thư Selenium vitamin E họat động để giúp trì sức khỏe tim mạch gan giúp việc sản xuất kháng thể [23] 2.3 NHỮNG LỜI KHUYÊN VỀ CHẾ ĐỘ ĂN KIÊNG KHÁC Một vài thực phẩm chất bổ sung có liên quan đến viêm gan rối loạn gan Vì vậy, người ta đề nghị người mắc bệnh gan tránh thực phẩm chất bổ sung bàn luận phần Những vấn đề dinh dưỡng khác mà người thường có bao gồm việc dùng nước caffeine ảnh hưởng đến gan Những vấn đề liên quan lưu tâm phần 2.3.1 Thực phẩm bổ sung cần tránh Động vật có vỏ chưa chế biến (sị hến) nguồn cực nhiều gây viêm gan virus A Những người bệnh gan mạn tính có nguy gia tăng biến chứng có kết xấu họ bị nhiễm virus viêm gan A Sụn cá mập bổ sung dinh dưỡng xem có ý nghĩa đem lại điều có lợi cho vài người mắc bệnh ung thư Điều có thể, khơng chứng minh, có liên quan sụn cá mập viêm gan thuốc Những người mắc bệnh gan mãn khuyên tốt nên tránh bổ sung chất lúc đánh giá tương lai [22], [23], [26] 2.3.2 Uống nước đầy đủ Cơ thể có khoảng 70% nước Yêu cầu nước để thực chức chủ yếu thể Quan trọng người phải uống đến ly nước ( 1ly khoảng 220 ml) nước ngày Điều quan trọng người mắc bệnh viêm gan virus B hay C, mà người điều trị interferon phải ngăn chặn tình trạng thiếu nước Những người nên tăng việc uống nước họ số lượng đề nghị phải gallon (3,78 lít) nước ngày Những người mắc bệnh gan thường cho việc uống nước nhiều giúp họ cảm giác cải thiện sức khỏe Và người dùng interferon thường cho uống nước thoải mái giúp họ giảm vài tác dụng phụ thuốc [15], [23], [26] 2.3.3 Ảnh hưởng caffeine lên người mắc bệnh gan Caffeine có cà phê, trà, ca cao, cola, vài dược phẩm bán không cần đơn bác sĩ Caffeine chuyển hố thơng qua gan Tuy nhiên, thân caffeine khơng có hại trực tiếp đến gan Trên thực tế, nghiên cứu chí phát biểu cà phê, khơng thức uống chứa cafferine khác, làm chậm lại tiến trình bệnh gan đến xơ gan (kết luận không chứng minh nghiên cứu khác) Một cách điều độ (một đến hai tách đồ dùng chứa Thang Long University Library caffeine ngày), caffeine làm giảm mệt mỏi liên quan đến bệnh gan chừng mực [23], [26] 2.4 QUY TRÌNH CHĂM SĨC ĐIỀU DƯỠNG: Dựa giá trị dinh dưỡng loại thức ăn, để xây dựng chế độ ăn cho người bệnh viêm gan B mạn tính Người đ - Bước 1: Nhận định + Hỏi: Khai thác bệnh sử, tiền sử bệnh, thói quen ăn uống, thức ăn dùng, chất tiết (số lần, tính chất, màu sắc, số + Quan sát: Da niêm mạc, thể trạng tinh thần người bệnh + Khám: Miệng lưỡi người bệnh có hay bẩn, gõ bụng đánh giá độ to gan lách, có trướng hay khơng + Tham khảo hồ sơ: Theo dõi thường xuyên xét nghiệm chức gan, chẩn đoán bác sĩ Bước 2: Chẩn đoán điều dưỡng + Người bệnh giai đoạn bệnh + Nhu cầu dinh dưỡng cần giải - Bước 3: Lập kế hoạch chăm sóc + Xây dựng thức đơn phù hợp cho người bệnh + Giúp ngưịi bệnh có kiến thức dinh dưỡng, biết cách chế biến thức ăn phù hợp, cách phòng bệnh Bước 4: Thực kế hoạch chăm sóc + Cho người bệnh ăn theo kế hoạch đề - Bước 5: Lượng giá + Đáp ứng người bệnh chế độ ăn + Mức độ cải thiện bệnh + Sự hiểu biết người bệnh dinh dưỡng 2.5 VÍ DỤ MỘT VÀI MẪU THỰC ĐƠN: [23] Thực đơn 1: Bảng 2.5: Thực đơn cho bệnh nhân viêm gan B mạn tính (Ăn mềm) Giờ Thứ + Thứ + + CN Thứ + ăn Sữa tách bơ 200 ml: Sữa chua tách béo: (Sữa Sữa tách bơ 200 ml: (Sữa bột tách bơ 25g; bột tách bơ 25g; (Sữa bột tách bơ 25g; Đường glucose 10g) Đường glucose 10g) Đường glucose 10g) Bánh bột khoai hấp Bánh bột hấp cái: (Bột Bánh mì bơ (Bánh mì 2cái: (Bột khoai lang khoai lang 50g; Đường 30g: Bơ 5g) khoai sọ 50g; glucose 20g) Đường glucose 20g) 11 Cháo thịt (Gạo 100g; Miến nấu rau + tôm nõn Phở bò xào (Bánh phở Thịt nạc 30g; Dầu 5g; (Miến 100g; Tơm nõn 200g; Thịt bị 30g; 14 Hành 5g) khô 10g; Rau cải xanh Rau cải trắng 100g; Chuối tiêu 100g 100g; Dầu 5g; Hành mùi Dầu 5g; Hành mùi Nước mía 250ml 10g) 10g) Quýt 200g Chuối tiêu 100g Nước cam 300ml (Cam Nước cam 300ml ngọt 300g; 300g; Đường (Cam glucose 15g) Đường glucose 15g) 16 Súp rau thịt + bún: Bún nấu canh rau thịt Cháo trứng gà (Gạo (Bún 150g; Bắp cải (Bún 300g; Thịt gà nạc 100g; Trứng gà 1quả; 100g; Khoai tây 30g; Rau cải trắng 100g; Hành mùi 10g; Dầu 150g; Hành mùi 10g; Dầu 5g; Hành mùi 10g) ăn 5g) Dầu 5g) Hồng Nho 100g Thang Long University Library Quýt 200g (150g) 19 Chè 200ml (Bột sắn 25g; sắn Đường glucose 15g) glucose 15g) bột dây Mứt chuối 50g sắn Bánh trôi bột sắn (Bột 30g; Đường Giá trị dinh dưỡng: Năng lượng 1650 – 1750 Kcal; Protein 65g (50% protein động vật); Lipid 13 – 15g; Glucid 300 – 320g Thực đơn 2: Bảng 2.6: Thực đơn cho bệnh nhân viêm gan B mạn tính (Ăn cơm) Giờ Thứ + Thứ + + CN Thứ + ăn Sữa chua 250 ml + Sữa chua vớt béo: Sữa chua vớt béo 200 đường glucose 10g (200ml + đường glucose ml + đường Bánh bột khoai sọ 2cái: 10g) Bánh bột hấp glucose10g cái: (Bột khoai lang 50g; Khoai lang luộc 200g (Bột khoai sọ 50g; Đường glucose 20g) Đường glucose 20g) 11 Cơm + thịt + rau (Gạo Cơm + thịt + rau Cơm + rau + trứng tẻ 100g; Thịt hấp cà (Gạo tẻ 100g; Thịt nạc (Gạo tẻ 100g; Trứng chua: (Thịt nạc 30g; Cà 30g; Bí xanh 200g; gà 1quả; Dầu 3g; chua 150g; Dầu 5g; Hành mùi 10g; Dầu 5g) Khoai tây 100g; Cải Hành 5g) cúc 100g) Táo 100g Canh cải xoong 100g Quýt 200g 14 Nước cam 300ml (Cam Nước cam 300ml (Cam Nước mía 250ml 300g; Đường glucose 15g) 300g; Đường glucose 15g) 16 Miến nấu rau + tơm Bún nấu canh rau (Bún Phở bị xào (Bánh phở nõn: 400ml (Miến 300g; Thịt gà nạc 30g; 200g; Thịt bị 30g; 100g; Tơm nõn khơ Rau cải trắng 100g; Dầu Rau cải trắng 100g; 10g; Cải cúc 100g; Dầu 5g; Hành mùi 10g; Cà Dầu 5g; Hành mùi 5g; Hành mùi 10g) chua 100g) 10g) Chuối 100g Chuối khô 50g Chuối tiêu 100g 19 Bánh trôi bột sắn 250ml Chè bột sắn dây 250ml Bánh trôi bột sắn (Bột (Bột sắn 30g; Đường (Bột sắn dây glucose 20g) 20g; sắn Đường glucose 20g) 30g; Đường glucose 20g) Giá trị dinh dưỡng: Năng lượng 1700 – 1800 Kcal; Protein 37g (50% protein động vật); Lipid 13 – 15g; Glucid 330 – 380g KẾT LUẬN Cùng với số bệnh khác, bệnh viêm gan B mạn tính tăng nhanh nước ta năm gần Điều liên quan đến thay đổi chế độ ăn uống lối sống Đối với người bệnh viêm gan B mạn, chế độ ăn yêu cầu thiết yếu để bảo vệ gan gan quan đảm nhận nhiều chức chuyển hóa quan trọng thể Mặt khác gan quan khử độc quan trọng thể độc tố nội sinh, độc tố vi khuẩn, độc tố rượu, thuốc… Ngồi gan cịn quan dự trữ vitamin A, D, K, chuyển carotene thành vitamin A, dự trữ yếu tố khoáng sắt, đồng… cần cho chuyển hóa thể Do bị viêm gan hàng loạt rối loạn chuyển hóa xảy việc điều trị thuốc kết hợp với chế độ nghỉ ngơi, dinh dưỡng hợp lý tế bào gan tái tạo, chức gan hồi phục khơng tiến triển nặng Là người điều dưỡng với vai trị chăm sóc người bệnh, hiểu biết bệnh chế độ dinh dưỡng cho người bệnh viêm gan B mạn giúp người điều dưỡng viên thực tốt nhiệm vụ qua nâng cao chất lượng chăm sóc giúp người bệnh hạn chế biến chứng không mong muốn xảy Điều quan trọng sử dụng thực phẩm cho đủ lượng cho thể phải hạn chế nặng lên bệnh, góp phần trì tăng cường sức khỏe cho người bệnh Thang Long University Library MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ ĐẠI CƯƠNG Định nghĩa Hình thể cấu trúc virus viêm gan B Các dấu ấn (marker) viêm gan virus B Đường lây truyền virus viêm gan B Diễn biến tự nhiên nhiễm HBV Sinh lý bệnh viêm gan vi rút B mạn tính Đặc điểm lâm sàng cận lâm sàng viêm gan B mạn tính 1.8 Phân loại viêm gan B mạn tính 1.9 Điều trị viêm gan B mạn tính CHẾ ĐỘ DINH DƯỠNG CHO NGƯỜI BỆNH VIÊM GAN B MẠN TÍNH Chế độ dinh dưỡng cho người bệnh viêm gan B mạn tính Những hướng dẫn dinh dưỡng nói chung bệnh gan Protein Carbohydrate Lipid Các vitamin khoáng chất Những lời khuyên chế độ ăn kiêng khác Thực phẩm bổ sung cần tránh Uống nước đầy đủ Ảnh hưởng caffeine lên người mắc bệnh gan 2.4 Quy trình chăm sóc điều dưỡng 2.5 Ví dụ vài mẫu thực đơn Trang 2 2 4 10 11 12 14 15 16 23 23 24 24 25 26 28 KẾT LUẬN DANH MỤC VIẾT TẮT ALT : Alanin aminotransaminase AST : Aspartat aminotransaminase Kháng thể kháng kháng nguyên lõi HBV Anti :HBc (Antibody against Hepatitis core antigen) : Kháng thể kháng kháng nguyên e HBV (Antibody against Hepatitis B e antigen) - Anti HBe : Kháng thể kháng kháng nguyên bề mặt HBV : Virus viêm gan B (Hepatitis B virus) : Kháng nguyên e HBV (Hepatitis B e Antigen) Anti HBs : Kháng nguyên bề mặt virus viêm gan B (Hepatitis B surface Antigen) HBV : Viêm gan virus B mạn tính HBeAg : Viêm gan mạn tính HBsAg VGBM VGMT Thang Long University Library DANH MỤC HÌNH, BẢNG Hình 1.1 : Hình thể cấu trúc virus viêm gan B Hình 2.1 : Những thức ăn cần thiết cho bệnh nhân viêm gan B mạn tính Bảng 1.1 : Các kháng ngun, kháng thể tìm thấy ng Bảng 2.2 : Số lượng carbohydrate thức ăn thông thường Bảng 2.3 : Số lượng lipid thức ăn thông thường Bảng 2.4 : Hàm lượng sắt vài thực phẩm thông dụng Bảng 2.5 : Thực đơn cho bệnh nhân viêm gan B mạn tính (Ăn mềm) Bảng 2.6 : Thực đơn cho bệnh nhân viêm gan B mạn tính (Ăn cơm) TÀI LIỆU THAM KHẢO TIẾNG VIỆT Vũ Triệu An (1987), "Tình hình nhiễm vi rút viêm gan B Việt Nam", Y học Việt Nam, 2/137; tr 1-5 Phan Thị Thu Anh (2004), Sinh lý bệnh, NXB Y học, tr 372-391 Hoàng Bảo Châu (1997), Nội khoa học cổ truyền, Nhà xuất Y học, tr 310 - 325 Trần Xuân Chương (2005), "Ý nghĩa lâm sàng kiểu gen (genotypes) vi rút viêm gan B bệnh viêm gan vi rút B cấp", Y học Thực hành, (512) số 5, tr 40-43 Phạm Đức Dương (2001), Đánh giá tác dụng điều trị thuốc VG99 điều trị bệnh nhân viêm gan B mạn, Luận văn tốt nghiệp bác sĩ nội trú ĐHY Hà nội, tr.29- 44 Nguyễn Văn Dũng (2006), Đánh giá tác dụng phục hồi chức gan chè tan Livcol bệnh nhân viêm gan virus B mạn tính, Luận văn Thạc sĩ Y học, Đại học Y Hà Nội Bùi Đại (2001), Viêm gan B D, NXB Y học, tr 388 - 393 Vũ Bằng Đình, Đặng Kim Thanh (2005), Viêm gan virus hậu quả, Nhà xuất Y học Lê Đăng Hà (1990), "Nghiên cứu lâm sàng diễn biến viêm gan vi rút A B", Tạp chí Y học Việt Nam, 154, tr 18-23 10 Lê Đăng Hà (1999), “Nghiên cứu lâm sàng viêm gan virus A B”, Y học Việt Nam (5), tr 8-10 11 Lê Đăng Hà (2001), “Viêm gan virut B’’, Tài liệu đào tạo chuyên ngành truyền nhiễm, Bệnh viện Bạch Mai - Hà Nội, tr 116 - 122 12 Châu Hữu Hầu (2001), Tìm hiểu viêm gan virut B, Nhà xuất Y học 13 Vương Tân Hoa (2004), Đông tây y kết hợp điều trị số bệnh lâm sàng nhiệt đới, Hội thảo Y học Việt Trung,Cục quân Y-Viện Y học cổ truyền quân đội,tr 38- 39 14 Trịnh Thị Xuân Hoà (1998) Một số đặc điểm lâm sàng, siêu cấu trúc gan Thang Long University Library hiệu điều trị thuốc Haina bệnh nhân viêm gan B mạn tính, Luận án tiến sỹ Y dược 15 Lý Thiệu Hưng cộng (1999), “Dùng Interferon α- 1b điều trị viêm gan B mạn tính”, Tạp chí Tạng gan Trung Hoa, 7(1), tr 57-58 16 Đinh Lý Dạ Hương, Bùi Hữu Hoàng (2000), “Điều trị viêm gan siêu mạn chất tương tự Nucleoside”, Viêm gan siêu viêm B Nhà xuất Đà Nẵng, tr.125-145 17 Nguyễn Nhược Kim (2002), ”Viêm gan B mạn tính góc độ động y bệnh sinh trị liệu”, Tài liệu tập huấn Y học cổ truyền với chứng bệnh khó, Viện Y học cổ truyền Việt nam 18 Trần Văn Kỳ (2000), Đơng y điều trị bệnh tiêu hố gan mật, Nhà xuất Thanh niên, tr 64 - 87 19 Trịnh Thị Minh Liên (2001), Ý nghĩa lâm sàng tiên lượng viêm gan B dựa vào số thông số miễn dịch, Luận án tiến sĩ y khoa, ĐHY Hà nội, tr.1 – 10 20 Trịnh Thị Ngọc (2000) “Tình hình nhiễm virus viêm gan nhóm bệnh nhân viêm gan cấp vào điều trị bệnh viện y học lâm sàng bệnh nhiệt đới” Tạp chí y học thực hành số 12, Tr 8-17 21 Nhà xuất Bắc Kinh (1997), Bệnh học nội khoa lâm sàng đông y, tr 1510 - 1512 22 Nhà xuất Nhân dân Trung quốc (2001), Thực dụng đơng y tiêu hóa học tr 683 23 Nhà xuất y học (2002), Dinh dưỡng lâm sàng, tr180-182, 276-278 24 Tuệ Tĩnh (1993), Nam dược thần hiệu, Nhà xuất Y học, tr 161 - 163 25 Nguyễn Khánh Trạch, Phạm Thị Thu Hồ (1999),“Viêm gan mạn tính- Xơ gan”.Bệnh học nội khoa NXB Y học 26 Phạm Bá Tuyến, Nghiên cứu tác dụng viên VIGAB số tiêu lâm sàng cận lâm sàng bệnh nhân viêm gan B mạn tính, Đề tài cấp Bộ - Bộ Cơng An 2010 TIẾNG NƯỚC NGOÀI TIẾNG ANH Akuta N., Suzuki F (2005), “Favorable efficacy of long term lamivudine therapy in patients with chr Antonio Craxi (1998), “Viral liver disease”, Gastroenterology and Hepatology, pp 477-498 Arossemena L R., Cortes R A., Servin L et al (2005), “Current and feature treatment of chronic hepa Bai S L., Hu X Y., Zhong S (2008), "Evaluation on HBeAg conversion time when treating chronic he Thang Long University Library ... viêm gan B mạn tính 1.8 Phân loại viêm gan B mạn tính 1.9 Điều trị viêm gan B mạn tính CHẾ ĐỘ DINH DƯỠNG CHO NGƯỜI B? ??NH VIÊM GAN B MẠN TÍNH Chế độ dinh dưỡng cho người b? ??nh viêm gan B mạn tính Những... gan B mạn tính chế độ dinh dưỡng cho người b? ??nh” với mục tiêu chủ yếu là: Cung cấp kiến thức b? ??nh viêm gan mạn tính Chế độ dinh dưỡng phù hợp với người b? ??nh viêm gan virus B mạn tính ĐẠI CƯƠNG:... lý người b? ??nh viêm gan B mạn tính nhằm tư vấn, giáo dục sức khỏe, chăm sóc người b? ??nh tốt hơn, giúp người b? ??nh kiểm sốt b? ??nh, hạn chế biến chứng xảy Do việc thực chuyên đề “ Viêm gan B mạn tính