MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÓNG SỰ NGẮN
Một số khái niệm
Truyền hình đóng vai trò quan trọng trong đời sống xã hội, không chỉ mang đến giải trí mà còn là kênh thông tin hiệu quả để người dân cập nhật tin tức thời sự hàng ngày Các chương trình tin tức chính luận cung cấp cái nhìn toàn diện về các lĩnh vực như chính trị, an ninh, kinh tế, văn hóa và giải trí Với sự phát triển của công nghệ, các đài truyền hình đã tăng cường sản xuất nhiều chương trình tin tức trong ngày, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của khán giả, giúp công chúng nắm bắt thông tin kịp thời và liên tục.
Chương trình thời sự (CTTS) đóng vai trò quan trọng trong đời sống cộng đồng, đặc biệt khi công nghệ phát triển đã làm thay đổi phương thức truyền tin Công chúng hiện nay tiếp cận thông tin không chỉ qua truyền hình truyền thống mà còn qua truyền hình số, cáp, internet và điện thoại Để cạnh tranh với các loại hình báo chí khác, truyền hình đã có những điều chỉnh nhằm phục vụ công chúng tốt hơn Các đài truyền hình luôn đầu tư vào CTTS để nâng cao chất lượng, đáp ứng kịp thời thị hiếu của người xem Thông tin trong CTTS ngày càng phong phú, liên quan đến đời sống người dân và mang tính cộng đồng Sự thay đổi trong tư duy quản lý của lãnh đạo nhà đài đã góp phần tạo nên diện mạo hấp dẫn cho các chương trình này.
Trong cuốn "Các loại hình báo chí truyền thông", [31] PGS TS Dương
Xuân Sơn cho rằng thời sự là chương trình quan trọng nhất của đài truyền hình, đóng vai trò then chốt trong hoạt động báo chí Chương trình này mang đến những đặc điểm nổi bật, thể hiện sự cập nhật và phản ánh kịp thời các sự kiện quan trọng trong xã hội.
Thông tin thời sự được cập nhật liên tục, mang đến cho người xem những tin tức mới nhất về các sự kiện đang diễn ra Đặc biệt, khả năng đưa tin nhanh chóng qua truyền hình trực tiếp giúp người dân nắm bắt thông tin kịp thời Các bản tin được sản xuất với chu kỳ thời gian linh hoạt, có thể là 1, 2, 6 hoặc 12 tiếng, đảm bảo người xem luôn được cập nhật những diễn biến mới nhất.
Đảm bảo rằng cấu trúc thông tin trong các lĩnh vực như kinh tế, chính trị, văn hóa xã hội và thể thao đáp ứng nhu cầu thông tin đa dạng của nhiều đối tượng khán giả.
Mỗi đài truyền hình cần xác định đối tượng khán giả theo từng vùng miền, từ đó xây dựng kết cấu bản tin và đưa tin tức một cách đồng đều Điều này đảm bảo công bằng trong việc tiếp cận thông tin của công chúng, giúp mọi người đều có cơ hội nhận được tin tức quan trọng từ các khu vực khác nhau.
Thông tin là yếu tố cốt lõi tạo nên giá trị của CTTS, đặc biệt trong báo chí, nơi thông tin đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành tri thức và tư tưởng Nhà báo ghi nhận thông tin từ thực tế các sự kiện, chọn lọc và xử lý để cung cấp cho công chúng những giá trị thiết yếu, từ đó nâng cao nhận thức và hiểu biết hoặc thay đổi hành vi Có thể khẳng định rằng, thông tin chính là nền tảng quan trọng nhất trong quá trình truyền thông, quyết định sự thành công của CTTS.
Trong CTTS, thông tin được truyền tải qua nhiều thể loại như tin tức, phóng sự, và phỏng vấn Trong số đó, tin tức truyền hình và phóng sự truyền hình được coi là hai thể loại quan trọng nhất.
Tin truyền hình là một thể loại tin tức quan trọng, cung cấp thông tin liên tục về các sự kiện và vấn đề thời sự Mục tiêu chính của tin truyền hình là phát hiện và đưa tin nhanh chóng về các sự kiện mới.
Trong CTTS, tin tức thường được đặt ở vị trí đầu tiên trong bản tin, kết hợp giữa các tin tức thời sự và PSN Nhiều đài truyền hình thể hiện sự linh hoạt trong cách sắp xếp này.
Để làm phong phú và hấp dẫn hơn cho chương trình thời sự, các bản tin thường được chọn lọc từ những tin tức mới nhất và nóng hổi, thu hút sự quan tâm của khán giả Thời gian phát sóng mỗi tin thường dao động từ 40 giây đến 1 phút, nhưng có thể kéo dài hơn để cung cấp thông tin kịp thời Phóng viên thường sử dụng phát biểu của những người liên quan, giúp tăng giá trị thông tin và tính thuyết phục của bản tin Nhờ vào sự phát triển của công nghệ, việc xử lý hậu kỳ trở nên đơn giản hơn, cho phép các ý kiến từ người dân, lãnh đạo và chuyên gia được ghi nhận và đưa vào tin tức một cách hiệu quả.
Trong một chương trình thời sự, ban biên tập tổ chức nội dung bằng cách xen kẽ giữa các tin tức, phóng sự và các vấn đề khác nhau, giúp khán giả dễ dàng theo dõi và làm phong phú thêm bản tin.
PSN phản ánh các sự kiện có vấn đề trong quá trình phát sinh và phát triển, nhằm khám phá bản chất của những điều mà khán giả quan tâm Tùy thuộc vào góc nhìn của từng đài và nhà báo, PSN sẽ được ghi nhận ở những khía cạnh khác nhau của sự kiện Để thực hiện một PSN thành công, cần chú trọng vào đề tài hấp dẫn, cách kể chuyện cuốn hút, cùng với cảm xúc và thông tin có sức ảnh hưởng lớn đến cộng đồng.
Mặc dù không có lợi thế về khả năng đưa tin nhanh như báo mạng điện tử, nhưng nhờ công nghệ, nhà đài có thể nhanh chóng chuyển tải thông tin đến khán giả về các sự kiện vừa diễn ra Do đó, hình thức ghi nhận thực tế thường xuyên được áp dụng, đây là dạng tin nối dài với nội dung cập nhật về các sự kiện đang diễn ra hoặc vừa kết thúc, kèm theo ý kiến phát biểu thực tế tại hiện trường.
Không khí sự kiện đang rất sôi nổi, với thời gian tin tức kéo dài lên đến 3 phút để truyền tải nhiều nội dung quan trọng Điều này cho phép khán giả và công chúng, dù không trực tiếp tham gia, vẫn có thể cảm nhận được sự hấp dẫn của sự kiện qua các chương trình truyền hình.
Vai trò của phóng sự ngắn
Là một thể loại báo chí linh hoạt và nhanh chóng cập nhật, PSN đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin đa dạng cho các đài truyền hình.
Phóng sự ngắn thời sự và tiêu điểm là hai sản phẩm thiết yếu, bên cạnh tin tức ngắn, cho bản tin thời sự truyền hình.
PSN cung cấp cho công chúng cái nhìn sâu sắc về thông tin và sự kiện, đồng thời hướng dẫn từ ban biên tập Phóng sự được xây dựng dựa trên tin tức thời sự, trong khi thông tin chỉ là những thông báo ngắn gọn, phóng sự lại kể những câu chuyện giúp làm rõ các vấn đề quan trọng.
PGS TS Vũ Quang Hào và PGS TS Dương Xuân Sơn đã nhấn mạnh tầm quan trọng của phóng sự (PSN) trong chương trình thời sự (CTTS) truyền hình Ông Trần Quốc Tuấn, Phó Trưởng phòng Thời sự Chuyên đề, cũng khẳng định rằng "không thể có những chương trình thời sự hay nếu không có những phóng sự hay."
Trong bối cảnh internet phát triển mạnh mẽ, công chúng hiện nay có nhiều lựa chọn để cập nhật tin tức qua các trang báo mạng và mạng xã hội Sự tiến bộ của công nghệ thông tin cũng giúp dễ dàng tiếp cận những tin tức quốc gia, khu vực và quốc tế, dẫn đến việc công chúng ít quan tâm đến những tin tức nhỏ lẻ ở địa phương, mặc dù các chương trình truyền hình địa phương vẫn sản xuất nhiều nội dung.
Trong bối cảnh hiện tại, chỉ có PSN mới có khả năng duy trì bản sắc riêng cho chương trình CTTS Mặc dù người dân có thể không chú ý đến các tin tức liên quan đến hội họp, nhưng họ sẽ quan tâm đến những vấn đề xã hội có ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của họ.
Người dân Cà Mau đặc biệt quan tâm đến hạn mặn, ảnh hưởng đến nuôi tôm và xuất khẩu nông sản Trong khi đó, người dân Vĩnh Long lo lắng về đầu ra của lúa gạo và tình trạng khai thác cát gây sạt lở bờ sông Đối với cư dân Thành phố Cần Thơ, mối quan tâm chính là giá cả thị trường và các sản phẩm có ảnh hưởng đến nền kinh tế đô thị.
Chương trình thời sự của các đài truyền hình không thể thiếu PSN, vì chính PSN đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng bản sắc riêng cho chương trình thời sự, điều mà các loại hình báo chí khác khó có thể cạnh tranh.
Đặc điểm, yêu cầu và điều kiện sản xuất phóng sự ngắn
- Đặc điểm về thời lƣợng:
Có thể khẳng định, PSN trước hết nó phải ngắn
Theo nhà báo Vũ Quang, độ dài của PSN ở các đài truyền hình hiện nay dao động từ 2 đến 3 phút Nhiều nhà nghiên cứu, trong đó có TS Đức Dũng, cũng đồng tình với quan điểm này, nhấn mạnh rằng các phóng sự thời sự trong chương trình truyền hình thường chỉ có dung lượng khoảng từ 2 đến 3 phút phát sóng.
5 Tạp chí Người Làm báo số 427, tháng 9/2019
Nghiên cứu cho thấy, thời lượng từ 2 đến 3 phút chiếm ưu thế trong các chương trình thời sự chính luận của các đài truyền hình hiện nay Mặc dù cũng có những phóng sự ngắn hơn hoặc dài hơn, nhưng chúng không thường xuyên xuất hiện và không tạo thành đặc điểm nổi bật cho thể loại này.
- Đặc điểm về nội dung:
PSN được coi là thể loại quan trọng và có tính chiến đấu cao trong các chương trình thời sự, vì vậy luôn chiếm vị trí nổi bật trên các đài truyền hình Nội dung của PSN thường bám sát các vấn đề chính trị - xã hội có ý nghĩa, tập trung vào những sự kiện và hiện tượng cần được giải thích hoặc phát triển thêm Khác với phóng sự dài, PSN không yêu cầu thời gian đầu tư nhiều, mà chủ yếu phản ánh những vấn đề nóng hổi, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người dân Để tạo sự hài hòa về nội dung và cảm xúc, phóng viên thường tiếp cận các vấn đề kinh tế, văn hóa, xã hội từ những góc nhìn tích cực, như du lịch hay những hành động tử tế của cá nhân và tổ chức, qua đó tạo ra sức lan tỏa mạnh mẽ cho khán giả.
PSN không cung cấp cái nhìn toàn diện về sự việc, mà chỉ tập trung vào một khía cạnh cụ thể để khai thác sâu hơn Thay vì đưa ra giải pháp cho vấn đề, PSN chỉ đơn giản đặt ra câu hỏi trong một bối cảnh nhất định, khuyến khích khán giả tự tìm kiếm câu trả lời và giải pháp phù hợp cho riêng mình.
Trong đợt hạn mặn khốc liệt vừa qua ở ĐBSCL, nhiều đài truyền hình đã phản ánh cuộc sống khó khăn của người dân, với các góc tiếp cận đa dạng như việc người dân chủ động ứng phó, các giải pháp hay, hay sự hỗ trợ từ nhà hảo tâm Một số đài cũng đã nhấn mạnh hậu quả của việc con người đối xử không tốt với thiên nhiên và mối liên hệ với biến đổi khí hậu Tuy nhiên, góc tiếp cận hiệu quả nhất là kết hợp sự gần gũi với người dân và cung cấp những lý giải thấu đáo, hợp tình, hợp lý, giúp khán giả cảm nhận sâu sắc hơn về tình hình.
Lời bình trong PSN cần được chắt lọc nghiêm ngặt và không thể sử dụng văn phong của phóng sự báo in Theo các nhà nghiên cứu, lời bình đóng vai trò bổ sung cho hình ảnh trên màn hình, giúp khán giả tổng hợp và hiểu rõ ý nghĩa của sự kiện được phản ánh Khán giả truyền hình cần thấy, nghe và hiểu một cách rõ ràng Do đó, lời bình không nên làm cho câu chuyện trở nên phức tạp; nhà báo phải cung cấp thông tin một cách dễ hiểu và sẵn sàng tiêu thụ cho khán giả.
Phóng sự truyền hình là một hình thức phản ánh sự kiện và vấn đề trong quá trình phát triển của đối tượng, với diễn biến được ghi lại bằng camera Hình ảnh từ camera không chỉ mô tả chi tiết sự kiện mà còn phân tích và lý giải chúng, đồng thời chuyển tải thái độ và cảm xúc của phóng viên đến khán giả.
Phóng sự ngắn yêu cầu thời lượng hạn chế, do đó, các chi tiết cần được chắt lọc và lựa chọn cẩn thận để đảm bảo không thừa, không thiếu Kỹ năng và trình độ của phóng viên quay phim cùng biên tập viên đóng vai trò quan trọng trong việc này Những chi tiết độc đáo và hấp dẫn sẽ góp phần nâng cao chất lượng của phóng sự một cách đáng kể.
- Đặc điểm về phương pháp thể hiện:
Trong lĩnh vực báo chí, nội dung và thông điệp gửi đến công chúng là yếu tố quan trọng nhất Tuy nhiên, truyền hình PSN nổi bật hơn so với các thể loại báo chí khác nhờ vào sự kết hợp hoàn hảo giữa hình ảnh, âm thanh, và chi tiết Sự hiện diện của phóng viên tại hiện trường cùng với các kỹ xảo cũng góp phần làm cho thông điệp trở nên sinh động và hấp dẫn hơn.
Hình ảnh là yếu tố quan trọng nhất trong việc thể hiện phóng sự ngắn, đặc biệt là trong phóng sự truyền hình, nơi hình ảnh thay thế cho ngôn ngữ mô tả của nhà báo trong báo in Hình ảnh không chỉ mang giá trị thông tin mà còn có sức thuyết phục cao khi nó chân thực Theo PGS TS Dương Xuân Sơn, hình ảnh trong phóng sự truyền hình vừa là phương tiện vừa là nội dung thể hiện ý đồ của tác giả Ngoài ra, hình ảnh cần có tính thời sự và xác thực, góp phần làm nổi bật nội dung của phóng sự.
30 mô tả hoạt động của con người và diễn biến sự kiện giúp khán giả hình dung rõ hơn về những sự kiện và hoạt động này, đồng thời tạo ra những thái độ nhất định đối với chúng.
Cảnh then chốt đóng vai trò quan trọng trong việc giúp PSN đạt được thành công Từ một cảnh then chốt, phóng viên có thể phát triển thành một phóng sự hấp dẫn, thu hút sự quan tâm của khán giả.
"Đối với một phóng sự thời sự, một hoặc hai cảnh then chốt cũng đủ để tổ chức cả một phóng sự" [4, tr.107]
Đồ họa ngày càng trở thành một phần quan trọng trong phóng sự truyền hình (PSN) nhờ sự phát triển của công nghệ Trước đây, PSN chỉ dựa vào hình ảnh do phóng viên ghi lại, nhưng hiện tại, đồ họa đã được sử dụng để thay thế hoặc bổ sung cho những hình ảnh không thể diễn tả được, như các vụ đột kích hay truy bắt tội phạm Điều này không chỉ nâng cao giá trị và sự hấp dẫn của PSN mà còn giúp truyền tải thông tin một cách rõ ràng và dễ tiếp nhận hơn Đồ họa cũng thể hiện hình ảnh về những người yếu thế trong xã hội, một chủ đề được khán giả đặc biệt quan tâm Tuy nhiên, việc lạm dụng hình ảnh của người yếu thế có thể dẫn đến sự thương cảm quá mức và ảnh hưởng đến tính khách quan của thông tin Do đó, việc sử dụng đồ họa thay cho hình ảnh trong những trường hợp này giúp điều chỉnh thông tin một cách hợp lý và dễ tiếp nhận hơn đối với công chúng.
Chính phủ hiện nay đang tích cực thúc đẩy phong trào chống tham nhũng, nhằm làm trong sạch bộ máy chính quyền Hành động này đã thu hút sự quan tâm mạnh mẽ từ báo chí, với quyết tâm cao để đẩy lùi nạn tham nhũng trong xã hội.
Tham nhũng là vấn đề mà ai cũng có thể gặp, nhưng để thực hiện hành vi này, người đó cần có chức vụ và địa vị xã hội Thông tin chống tham nhũng rất nhạy cảm, khiến nhà báo phải đối mặt với nhiều rủi ro Để xử lý thông tin này một cách hấp dẫn và an toàn, việc sử dụng hình ảnh đồ họa là giải pháp hiệu quả Khi nhà báo nắm rõ thông tin về hành vi tham nhũng nhưng không thể ghi hình, đồ họa kết hợp với lời bình khéo léo sẽ nâng cao giá trị nội dung Đồ họa cũng giúp mô tả thông tin phức tạp trong các sự kiện nóng mà việc quay hình gặp khó khăn, như tai nạn giao thông hay thiên tai.
