MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÓNG SỰ NGẮN
Một số khái niệm
Truyền hình đóng vai trò quan trọng trong đời sống xã hội, không chỉ mang lại giải trí mà còn là kênh thông tin hiệu quả giúp người dân cập nhật tin tức hàng ngày Người xem thích thú khi theo dõi các diễn biến chính trị, an ninh quốc phòng, kinh tế, văn hóa và giải trí qua các chương trình thời sự Với sự phát triển của công nghệ, tốc độ cập nhật thông tin ngày càng nhanh và nhu cầu của khán giả tăng cao, các đài truyền hình đã phát triển nhiều chương trình thời sự trong ngày, giúp công chúng nắm bắt kịp thời dòng chảy thông tin liên tục.
CTTS đóng vai trò quan trọng trong đời sống cộng đồng, đặc biệt khi công nghệ phát triển làm thay đổi phương thức truyền tin Công chúng hiện nay tiếp cận thông tin qua nhiều kênh như truyền hình số, cáp, internet và điện thoại Để cạnh tranh với các loại hình báo chí khác, truyền hình đã có sự chuyển mình nhằm phục vụ công chúng tốt hơn Các đài luôn đầu tư vào CTTS, nâng cao chất lượng để đáp ứng thị hiếu người xem Thông tin trong CTTS ngày càng phong phú, gần gũi với đời sống người dân và mang tính cộng đồng Sự thay đổi trong tư duy quản lý của lãnh đạo nhà đài đã tạo nên diện mạo hấp dẫn cho CTTS.
Trong cuốn "Các loại hình báo chí truyền thông", [31] PGS TS Dương
Xuân Sơn nhấn mạnh rằng thời sự là chương trình quan trọng nhất của một đài truyền hình, đóng vai trò thiết yếu trong hoạt động báo chí Chương trình này mang những đặc điểm nổi bật, thể hiện sự cập nhật thông tin kịp thời và chính xác.
Thông tin thời sự được cập nhật liên tục, mang đến cho người xem những tin tức mới nhất về các sự kiện đang diễn ra Chúng tôi có khả năng đưa tin nhanh nhất qua truyền hình trực tiếp, với các bản tin được sản xuất theo chu kỳ thời gian linh hoạt, từ 1 tiếng đến 12 tiếng.
Đảm bảo cấu trúc thông tin đa dạng trong các lĩnh vực như kinh tế, chính trị, văn hóa xã hội và thể thao nhằm đáp ứng nhu cầu thông tin của nhiều đối tượng khán giả khác nhau.
Mỗi đài truyền hình cần xác định đối tượng khán giả theo từng vùng miền để xây dựng bản tin phù hợp Việc phân bổ tin tức đồng đều ở các khu vực là rất quan trọng, nhằm đảm bảo công bằng trong việc tiếp cận thông tin cho công chúng.
Thông tin là yếu tố cốt lõi tạo nên giá trị của CTTS, đóng vai trò quan trọng trong báo chí như một phần của tri thức và tư tưởng Nhà báo ghi nhận thông tin từ thực tế, chọn lọc và xử lý để cung cấp cho công chúng những giá trị thiết yếu, từ đó nâng cao nhận thức và hiểu biết hoặc thay đổi hành vi Có thể khẳng định rằng, thông tin là cơ sở quan trọng nhất trong quá trình truyền thông, quyết định sự thành công của CTTS.
Trong CTTS, thông tin được trình bày qua nhiều thể loại như tin tức, phóng sự và phỏng vấn Trong đó, tin tức truyền hình và phóng sự truyền hình được coi là hai thể loại quan trọng nhất.
Tin truyền hình là thể loại tin tức quan trọng, cung cấp thông tin liên tục về các sự kiện và vấn đề thời sự Mục tiêu chính của tin truyền hình là phát hiện và đưa tin nhanh chóng về những sự kiện và vấn đề mới nổi.
Trong CTTS, tin tức thường được đặt ở đầu bản tin, kết hợp giữa tin thời sự và PSN Nhiều đài truyền hình cũng có sự linh hoạt trong cách sắp xếp nội dung để thu hút người xem.
Để làm phong phú và hấp dẫn hơn cho chương trình thời sự, các đài thường chọn những tin tức mới nhất và nóng nhất để đưa lên đầu bản tin Mỗi tin thường có thời lượng từ 40 giây đến 1 phút, nhưng có thể kéo dài hơn để bổ sung thông tin kịp thời cho khán giả Nhiều phóng viên hiện nay sử dụng phát biểu của người có liên quan để làm phong phú thêm nội dung tin tức Với sự phát triển của công nghệ, việc xử lý hậu kỳ trở nên đơn giản hơn, giúp tin tức có phát biểu trở nên phổ biến Những tin tức này có giá trị thông tin cao và thuyết phục hơn nhờ tính thực tế và khách quan, thu hút sự quan tâm của công chúng.
Trong một chương trình truyền hình, ban biên tập kết hợp tin tức, phóng sự và các vấn đề đa dạng theo từng cụm khác nhau, nhằm tạo sự thuận tiện cho khán giả trong việc theo dõi và làm phong phú nội dung bản tin.
PSN phản ánh những sự kiện có vấn đề trong quá trình phát sinh và phát triển, giúp khám phá bản chất của những điều mà khán giả quan tâm Tùy thuộc vào góc nhìn của từng đài và nhà báo, PSN sẽ được ghi nhận ở các khía cạnh khác nhau của sự kiện Để thực hiện một PSN thành công, cần có những yếu tố quan trọng như đề tài hấp dẫn, cách kể chuyện cuốn hút, cùng với cảm xúc và thông tin có sức ảnh hưởng lớn đến cộng đồng.
Mặc dù không có lợi thế về tốc độ đưa tin như các báo mạng điện tử, nhưng nhờ sự hỗ trợ của công nghệ, các nhà đài vẫn có thể truyền tải thông tin về những sự kiện vừa diễn ra một cách nhanh chóng Do đó, hình thức ghi nhận thực tế thường xuyên được sử dụng, đây là loại tin tức nối dài, cập nhật thông tin về các sự kiện sắp diễn ra hoặc vừa xảy ra, kèm theo ý kiến phát biểu thực tế tại hiện trường.
Không khí sự kiện hiện đang rất sôi động, với thời lượng tin tức có thể kéo dài tới 3 phút để truyền tải nhiều nội dung quan trọng và phong phú Điều này cho phép khán giả và công chúng, dù không trực tiếp tham gia, vẫn có thể cảm nhận được sự nóng bỏng của sự kiện thông qua các chương trình truyền hình.
Vai trò của phóng sự ngắn
Là thể loại báo chí linh hoạt và cập nhật nhanh chóng, PSN đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin đa dạng cho các đài truyền hình.
Phóng sự ngắn thời sự và tiêu điểm là hai loại sản phẩm quan trọng nhất bên cạnh tin tức ngắn trong bản tin thời sự truyền hình.
PSN cung cấp cho công chúng cái nhìn sâu sắc về thông tin và sự kiện, đồng thời hướng dẫn từ ban biên tập Phóng sự được xây dựng dựa trên nền tảng tin tức thời sự, nơi thông tin giống như thông báo ngắn gọn, còn phóng sự lại kể những câu chuyện làm rõ vấn đề cụ thể.
PGS TS Vũ Quang Hào và PGS TS Dương Xuân Sơn nhấn mạnh vai trò thiết yếu của phóng sự (PSN) trong chương trình truyền hình thời sự (CTTS) Ông Trần Quốc Tuấn, Phó Trưởng phòng Thời sự Chuyên đề, cũng khẳng định rằng "không thể có những chương trình thời sự hay nếu không có những phóng sự hay."
Trong bối cảnh internet phát triển mạnh mẽ, công chúng hiện có nhiều lựa chọn để cập nhật tin tức, bao gồm các trang báo mạng và mạng xã hội Công nghệ thông tin giúp việc tiếp cận các tin tức quốc gia, khu vực và quốc tế trở nên dễ dàng hơn, dẫn đến việc công chúng ít quan tâm đến những tin tức nhỏ lẻ ở địa phương, mặc dù các chương trình thời sự của các đài địa phương vẫn có nhiều thông tin phong phú.
Trong bối cảnh hiện nay, chỉ có PSN mới có khả năng giữ gìn bản sắc riêng của chương trình Mặc dù người dân có thể không chú ý đến các tin tức về hội họp, nhưng họ sẽ quan tâm đến những vấn đề xã hội có ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của mình.
Người dân Cà Mau đặc biệt quan tâm đến hạn mặn ảnh hưởng đến nuôi tôm và xuất khẩu nông sản Trong khi đó, người dân Vĩnh Long lo lắng về đầu ra của hạt lúa và tình trạng khai thác cát gây sạt lở bờ sông Đối với cư dân Thành phố Cần Thơ, mối quan tâm chính là giá cả thị trường và các sản phẩm có thể tác động đến nền kinh tế đô thị nơi họ sinh sống.
Chương trình thời sự của các đài truyền hình không thể thiếu PSN, vì chính PSN là thể loại giúp các chương trình thời sự xây dựng bản sắc riêng, điều mà các loại hình báo chí khác khó có thể cạnh tranh.
Đặc điểm, yêu cầu và điều kiện sản xuất phóng sự ngắn
- Đặc điểm về thời lƣợng:
Có thể khẳng định, PSN trước hết nó phải ngắn
Theo Nhà báo Vũ Quang, hiện nay, thời lượng phóng sự truyền hình (PSN) tại các đài truyền hình dao động từ 2 đến 3 phút Nhiều nhà nghiên cứu, trong đó có TS Đức Dũng, cũng đồng tình với quan điểm này, cho rằng các phóng sự thời sự trong chương trình của Đài truyền hình hiện nay thường chỉ kéo dài khoảng 2 đến 3 phút phát sóng.
5 Tạp chí Người Làm báo số 427, tháng 9/2019
Nghiên cứu cho thấy, thời lượng từ 2 đến 3 phút chiếm ưu thế trong các chương trình thời sự chính luận trên các đài truyền hình hiện nay Mặc dù cũng có những phóng sự ngắn hơn hoặc dài hơn, nhưng chúng xuất hiện không thường xuyên và không hình thành nên đặc điểm nổi bật cho thể loại này.
- Đặc điểm về nội dung:
PSN là thể loại tin tức quan trọng, có tính chiến đấu cao, thường chiếm vị trí nổi bật trong các chương trình thời sự của đài truyền hình Các đề tài cho phóng sự ngắn được lựa chọn cẩn thận, góp phần vào thành công của thể loại này tại cả đài trung ương và địa phương Nội dung PSN tập trung vào các sự kiện, hiện tượng có ý nghĩa chính trị - xã hội, khác với phóng sự dài cần đầu tư thời gian và thông tin toàn diện PSN phản ánh những vấn đề nóng hổi, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người dân, đồng thời tiếp cận các khía cạnh kinh tế, văn hóa, xã hội từ góc nhìn tích cực, nhằm tạo cảm xúc hài hòa cho khán giả Những câu chuyện về du lịch, gương người tốt và hành động tử tế cũng được truyền tải mạnh mẽ qua phóng sự ngắn, tạo sức lan tỏa trong cộng đồng.
PSN tập trung vào một khía cạnh cụ thể của sự việc mà không giải thích toàn bộ vấn đề, nhằm khai thác sâu hơn Thay vì đưa ra giải pháp, PSN chỉ đặt ra vấn đề trong một bối cảnh nhất định, khuyến khích khán giả tự tìm kiếm câu trả lời và giải pháp cho riêng mình.
Trong đợt hạn mặn khốc liệt ở ĐBSCL, nhiều đài truyền hình đã đưa tin về cuộc sống của người dân chịu đựng khó khăn, với các góc độ khác nhau như ứng phó của người dân, sự hỗ trợ từ nhà hảo tâm, hậu quả của việc đối xử không tốt với thiên nhiên và tác động của biến đổi khí hậu Tuy nhiên, cách tiếp cận hiệu quả nhất là kết hợp sự gần gũi với cộng đồng và cung cấp những giải thích thấu đáo, hợp tình, hợp lý để khán giả có thể đồng cảm hơn với tình hình thực tế.
Lời bình trong PSN cần được chắt lọc kỹ lưỡng, không thể áp dụng phong cách của phóng sự báo in Theo các nhà nghiên cứu, "lời bình là sự bổ sung cho những gì mà người xem thấy trên màn hình, giúp họ tổng hợp và khái quát ý nghĩa của sự kiện." Khán giả truyền hình cần nhìn, nghe và hiểu rõ nội dung "Lời bình không nên làm câu chuyện thêm phức tạp; nhà báo phải cung cấp thông tin "sẵn sàng tiêu thụ" trong những gói đã chuẩn bị cho khán giả."
Phóng sự truyền hình là một hình thức phản ánh sự kiện và vấn đề trong quá trình phát triển của đối tượng, với diễn biến được ghi lại qua camera Hình ảnh từ camera không chỉ mô tả chi tiết sự kiện mà còn phân tích và lý giải các vấn đề, đồng thời truyền tải thái độ và tình cảm của phóng viên đến khán giả.
Phóng sự ngắn có đặc điểm nổi bật là thời lượng hạn chế, yêu cầu các chi tiết phải được lựa chọn và chắt lọc một cách kỹ càng, không thừa không thiếu Chất lượng của phóng sự phụ thuộc nhiều vào kỹ năng của phóng viên quay phim và biên tập viên Những chi tiết độc đáo và hấp dẫn sẽ góp phần nâng cao đáng kể chất lượng của phóng sự.
- Đặc điểm về phương pháp thể hiện:
Nội dung và thông điệp là yếu tố quan trọng nhất trong mọi thể loại báo chí Tuy nhiên, PSN truyền hình nổi bật hơn nhờ khả năng kết hợp hình ảnh, âm thanh, chi tiết, sự hiện diện của phóng viên tại hiện trường và các kỹ xảo, tạo nên một thông điệp hoàn chỉnh và hấp dẫn hơn.
Hình ảnh đóng vai trò quan trọng trong việc thể hiện phóng sự ngắn, đặc biệt là trong phóng sự truyền hình, nơi hình ảnh thay thế cho ngôn ngữ mô tả Hình ảnh không chỉ mang giá trị nội dung thông tin mà còn có sức thuyết phục cao hơn khi chúng chân thực Theo PGS TS Dương Xuân Sơn, hình ảnh trong phóng sự truyền hình vừa là phương tiện vừa là nội dung thể hiện ý đồ của tác giả Ngoài ra, hình ảnh cần có tính thời sự và xác thực, giúp truyền tải thông điệp một cách hiệu quả.
30 mô tả hoạt động của con người hay diễn biến của sự kiện không chỉ cung cấp thông tin mà còn giúp khán giả hình thành thái độ nhất định đối với những sự kiện và hoạt động đó.
Cảnh then chốt đóng vai trò quan trọng trong việc giúp PSN đạt được thành công Từ một cảnh then chốt, phóng viên có thể phát triển thành phóng sự thu hút sự quan tâm của khán giả.
"Đối với một phóng sự thời sự, một hoặc hai cảnh then chốt cũng đủ để tổ chức cả một phóng sự" [4, tr.107]
Đồ họa đã trở thành một phần quan trọng trong việc nâng cao giá trị và sự hấp dẫn của phóng sự truyền hình (PSN) nhờ vào sự phát triển của công nghệ Trước đây, PSN chỉ sử dụng hình ảnh do phóng viên ghi lại, nhưng hiện nay, đồ họa được sử dụng để thay thế hình ảnh trong những phân đoạn không thể diễn tả rõ ràng, như các vụ đột kích hay truy bắt tội phạm Đồ họa không chỉ giúp khán giả hình dung rõ ràng hơn về vấn đề mà còn tạo ra dáng vẻ hiện đại cho tác phẩm Đặc biệt, trong các phóng sự về đời sống xã hội, đồ họa thể hiện hình ảnh về những người yếu thế, giúp thông tin trở nên dễ tiếp nhận hơn và điều chỉnh tính khách quan, tránh việc tạo ra sự thương cảm quá mức.
Chính phủ hiện nay đang đẩy mạnh hành động chống tham nhũng, biến đây thành một phong trào lan tỏa mạnh mẽ trong xã hội Các cơ quan báo chí cũng tích cực tham gia với quyết tâm cao nhằm đẩy lùi nạn tham nhũng và làm trong sạch bộ máy chính quyền.
Tham nhũng là vấn đề mà ai cũng có thể gặp, nhưng để thực hiện hành vi này, người đó cần có chức vụ và địa vị xã hội Thông tin liên quan đến chống tham nhũng rất nhạy cảm, khiến nhà báo phải đối mặt với nhiều rủi ro Để xử lý thông tin này một cách hấp dẫn và an toàn, việc sử dụng hình ảnh đồ họa là một giải pháp hiệu quả Khi nhà báo có thông tin về hành vi tham nhũng của quan chức nhưng không thể quay hình ảnh, đồ họa kết hợp với lời bình khéo léo sẽ nâng cao giá trị nội dung Công chúng cũng thích thú với hình ảnh đồ họa về nhân vật có địa vị xã hội Đồ họa rất cần thiết trong việc mô tả thông tin phức tạp, chẳng hạn như bầu cử, thị trường, hoặc các sự kiện nóng mà khó có thể ghi hình như tai nạn giao thông hay thiên tai.