Đ Ạ Í H O C Q U Ố C G IA H A N Ô I TRƯNG TÀM NGHIÊN cứu T*ÀI NGUN VẢ M ƠI TRƯỊM* BẢO CAO Đ Ể T A I KIỂM KÊ BỔ SƯNG, NGHIÊN cửu XÁC ĐỊNH N G U Y Ê N NHẢN SÂU XA SUY THOÁI VẢ ĐỂ X U Ấ T GIẢĨ P H Á P SỨ DỤNG HỢP LÝ ĐỂ BẢO TON M Ộ T s ố HỆ SINH T H Á I Đ Ấ T N G Ậ P NƯỚC VÙNG NỘI ĐỊA CỦA VIỆT NAiM M Ã S Ố Ọ G 0 Cơ quan thực hiện: Trung tâm Nghiên cứu Tài nguvẻn Mỏi trường, Đại học Quoc gia Hà Nội Cán bọ chủ trì: PGS TS Phạm Bình Quvẻn HÀ NƠI 2001 MỤC LỤC Muc lục _ _ i Danh mục h ình iii Danh mục bảng iii Danh sách người thực h iệ n _ _ iv Chữ viết t ắ t V Đật vấn đ ề _ II Phương pháp, mục tiêu giới hạn nghiên cứu 2.1 Phương pháp nghiên c ứ u 2.2 Mục tiêu giới hạn nghiên cứu 2.2.1 M ac tiêu nghiên c ứ u _ 2.2.2 Giới han đề t i III Tổng quan phân loại Đất Ngập Nước Việt N a m 3.1 Khái niệm cách tiếp cận phân loại Đ N N _ 3.2 Phân loại ĐNN Việt Nam 3.2.1 Những nghiên cứu có liên quan đến cõng tác phân loai ĐNN V ièt N am 3.2.2 C ác thống phàn loai ĐNN Q uốc tế áp dung cho V iêt Nam hiẻn n ay 3.2.3 Đề xuất m õ hinh hẽ thõng phàn loai ĐNN Viẽt Nam _ !V Về Điểu kiện tự nhiên giá trị vùng ĐNN 11 4.1 Giới thiệu chung _ 11 4.1.1 Khái qu át m ồt số điều kiện tư nh'ên cố liên quan đến Đ NN V ièt N a m _ 11 4.1.2 Đia hinh-đia m a o _ 11 4.1.3 Khí h â u -T hủy v ă n _ 13 4.1.4 Thảm thư c vật _ _ 16 4.1.5 Da dang sinh hoc vùng DNN 17 4.1.6 D ất đ a i _ 20 4.1.5 Biến dịng vé diên tích va ioai hình ĐNN hình thức hoat đơng khai thác sử dung đ ấ t 22 4.1.6 ảnh hưởng sư thay đổi loai hình ĐNN đối VỚI mõi trường tư n h iê n _ 32 4.2 Nhũng vai trị Đ N N 33 4.2.1 Những chức _ 33 4.2.2 C una cấc ĩir chẩm có giá trị kinh tế cao _ 34 4.2.3 Tính đa dạng sinh học thuộc tính đặc bièt quan trọng Đ N N 35 4.3 Các vùng ĐNN ven biển Việt N a m 35 ■ 4.3.1 Đ ặc điểm vế biển vùng ĐNN ven biển Viẽt N a m 35 4.3.2 Kiểu loại Đ NN ven biển V iệt N am 38 4.3.3 C ác H ST đặc trưng loai hinh ĐNN ven biển V iẽt Nam giá trị n ó 39 4.4 ĐNN nội địa Việt N a m 50 4.4.1 ĐNN nội địa thu ộc sông _ 50 4.4.2 ĐNN nội địa thuộc h _ 52 4.4.3 ĐNN nội địa thuộc vế đẩm l ầ y 54 4.3 ĐNN châu thổ Việt N a m 56 4.3.1 Dồng chàu thổ sông H ồng 56 4.3.2 Đồng châu thổ sông Cửu L o n g _ 65 V trạng quản lý đất ngập nư ớc _ 72 Kết luận kiến n g h ị _ _ 76 Kết lu ậ n _ 76 Kiến n g h ị 77 Tầm vi mô _ 77 Tầm v ĩ mò _ 77 Tài liệu tham khảo 78 Tiếng Việt _ 78 Tiếng A n h 79 Phụ lụ c _ 80 li DANH MỤC CAC HĨNH Hình 3.1 Hệ thống phân loại ĐNN Dugan, 1990 _ Hình 3.2 Đẽ xuất m hình thống phân loại DNN Vièt N a m 10 Bảng 4.2 Diên tích loại ĐNN theo vùng địa lý Việt Nam, năm 2000 (ĐV: h a ) _ 21 Hinh 4.1 Sự gia tảng diện tích mặt nước NTTS (loai hình ĐNN nhân ta o ) 23 Hình 4.4 MỐI quan hệ tỷ lệ nghịch giữ xu tảng diên tích NTTS (ha) va suất ni(kg/ha) _ 30 Hình 4.5 Sự suy giảm HST ĐNN tự nhiên (RNM) va sư gia tăng ĐNN nhàn tao Việt Nam 31 Hinh 4.6 (Ai Tỷ lệ lao động theo ngành nghé ; (B) Cơ cấu thu nhãp theo nganh n g h ế 31 Hình 4.7 Tẩm quan trọng ĐBSCL Viẽt N a m _ 65 DAN H M ỤC C Á C BẢ N G Bảng 4.1 Các nhóm đất liên quan chăt chẽ đèn đảc trưng vung DNN Việt N a m _ 21 Bảng 4.3 Diện tích m ăt nước ni trổng thủy sản theo vùng địa lý Việt Nam qua năm 'BV : ha) _ _ 22 Hình 4.2 Sự biến đong rj]èn tích RNM theo thơi gian Đ B S C L _ _ 23 Bảng 4.4 Liên hẽ yếu tỏ' địa mạo, thủy văn đất đai VỚI thảm thưc vât va loai hình sử dung đ ấ t _ 24 Bảng 4.5 Diện tích đất trổng lúa toan quốc (1 9 -2 0 ) _ 26 Hình 4.3 Xu hướng gia tảng đất canh tác lúa nước trẽn pham VI toàn quốc hang n ă m _ 26 Bảng 4.6 Diện tích sản lương tôm qua n ă m _ 30 Bảng 4.7 Dư đốn hâu xảy ĐNN tư nhiên bị hoăc bịthay t h ế _ 33 Bảng 4.8 Khai quát vế điểu kien tư nhiên, kinh tế-xã hội, đa dang sinh hoc ĐNN biển va ven biển Việt Nam (tỷ lê % tính theo tồn Q u ố c ) _ _ 37 Bảng 4.9 Các kiểu loại ĐNN ven biển Viẻt Nam (coastal w e tla n d s ) _ 38 Bảng 4.10 C ác hè sinh thái đăc trưng ĐNN ven biển Vièt N a m _ 40 Bàng 4.11 Đa dạng sinh hoc trẽn ran san hò vùng biển Viềt N a m _ 44 Bảng 4.12 Mười thống sòng va lưu vưc sịng Vièt N am _ 51 Bảng 4.13 Các loại hình ĐNN Đ BSC L 71 u: DANH SÁCH NHŨNG NGƯỜI THựC HIỆN Phạm Bình Q uyền (Chủ trì) Trung tâm N ghiên cứu Tài nguyên Mơi trường H ồng Vãn Thắng Trung tâm N ghiên cứu Tài nguyên Mòi trườn Lè Diên Dực Trung tám Nghiên cứu Tài nguvẻn Môi trườn H Đặng Anh Tuấn Trung tâm Nghiên cứu Tài nguvên Mòi trường Vũ M inh Hoa Trung tàm Nghiên cứu Tài nguyên Môi trường Võ Thanh giang Trung tâm Nghiên cứu Tài ngưyèn Môi trường Phạm Việt Hùng T ru n s tâm Nghiên cứu Tài ngư>ẽn Mõi trường Trương Thanh huyền Trung tâm Nghiên cứu Tài nguyên Mòi trường Hàn Tuyết Mai Trung tâm N ẹhiên cứu Tài nguyên Môi trường Lê Hải Quang Trung tâm Nghiên cứu Tài nguyên Môi trườn I\ CHỮ VIẾT TẮT ĐB: Đ ông Bắc; ĐBSH: Đ bầng sông Hồng; ĐBSCL: Đ ống sông Cửu Long ĐDSH: Đ a dạng sinh học; ĐNB: Đ òng Nam Bộ; ĐNN: Đất ngập nước: BTB: Bác Trung Bộ: CNM: Cáv ngập mặn: DH NTB: Duyên hải Nam Trung Bộ; HST: Hệ sinh thái; ÍUCN: The World Conservation Union (Hiệp hội Báo tồn Thiên nhiên T hế 2Ìới cua Liên Hiệp Quốc); KT-XH: Kinh tế-xã hội: NTTS: Nuôi trồng thủy RNM : Rùng ngập mặn: TB: Tây Bắc: TN ĐNN' Tài nguvẽn đát ngập nước: VĐTQHR: Viện Điều tra Q uy hoạch rừng sán: ĐẬT VÂN ĐỂ Các hệ sinh thái (HST) đất ngập nước (Đ N N ) có vai trị quan ĩrọ ne tionu song lồi người Ngược dịng thời gian lịch 3Ừ phát triển cù a cac vãn minh ahàn loại, cách đảv 350 triệu nám, nhiều \u n g Đ N N tạo nên nguõ n rài neuvẻn ilàu m ó kh í đỏt m a chúny ta van >ư dụnu HST ĐNN nguồn cu ng cấp nguổn lợi thuy hai san nước ngọt, han ch ế xói tờ hão ì bao tổn chu trình sinh đ ịa hỏa, đa dạn tỉ sinh học ( Đ D S H ) nơi xir lý tư nhiên nguồn độc hại m ột phần không thê thiếu trone lịch sử phái triến ván hóa cua nhàn loại Tuy nhiên, Đ N N Việt Nam bưi nhiêu nguvén nhan đan g bị suv thối ca \'ê diện (ích cấu trúc c ũ n g chức nánsỉ Chi vònu 100 nãm trở lại dây phân tư diện tích Đ N N tư nh iên giới c ũ n s Việt N am bị ch u v ên ùdc mục đích sứ d ụn g k h ác[5 10] Việt N am có d iện tích Đ N N ven hiên rát rông lớn với H ST đa (lang hao ưốm cấc vùng cử a sòng, bãi bổi ven biến, rừrm n s ậ p mạn íR N M ) cỏ biên, san ho đám phá vụng vịnh N h ng c ũ n s idong tình hình Chuns thê íiớ i, va dặc biệt la JUC nước Ư v ù n s nhiệt đới HST Đ N N bị suy giam m ột quy m ỏ rông lớn ca vè diện tích ch ấ t lượng Thật m a v m ắ n C h ín h phu Việt Nam nhận r ă n việc quan lý, báo \ ệ va sư dụng hơp lv tài n g u y ê n Đ N N đ a n s trơ thành \'ấn đẽ thiết cho tiến trình phát triển bên vững cu a Q ưòc gia điéu phan ánh qua "C hiến lược Q u ố c gia vê Bao vệ va Phát triển vững Đ ất ngập nước c u a Viẻi N a m ’ H iện Bò n g àn h cùnơ q u an Q uan lý N nước vé Tai nguyên cua V iệt N am c h a có hội sứ d ung m ịt sở d ữ liệu hoan chinh, khái quát thõng nhát hệ thốn Đ N N toàn quốc, ví du linh vực phân loại Đ N N Viét nam chi dừ ng lại việc áp d ung han chê m ỏ t sò thòng phân loai Đ N N Q u ố c tế hay hệ th ố n g phàn loại quan nghiên cứu cua vùng thuộc Việt N am xây dưng nên thiếu tính hệ thống, chưa q u án phù hơp Các hệ thõng phàn loai đươc sử d ụ n g đ p ứng c h u yếu cho cỏn £ tác điêu tra nghièn cứu đẽ từ phuc vu cho m ục đích sử d u n e , khai thác TN ĐN1M theơ yêu cáu cua n g àn h địa phương Hơn thê nữa, c sơ d ữ liệu vé Đ N N cua Việt N am n a \ chư a sáp xèp phan tích, đánh giá theo tính chất tổng hợp liên nganh, đa ngành kết hơp khoa học tự nhiẻn khua học xã hói kinh tế bao ton Những Lhônti LitI ũưọc cung cấp nậnỵ vẻ khía cạnh, chưa đáp ứng đươc đáy đu yêu cáu cua còng tác quan lý Nhà nước yêu cầu ;ư dung họp !v cua cộng đỏng Vì vậy, việc kếm kê bố >ung đe xây dựng sơ liệu đủ vè Jut ngập nước va xác định nguvên nhân lam SL1V thoái hệ sinh thái ĐNN đẽ xuất giai pháp sử dung hợp lý nhăm góp phàn hao tôn phát triên hèn \ Cmư ĐNN nội địa Viẹt Nam nói dung nghiên cứu chu ycu cua đẽ tài n PHƯƠNG PHÁP, MỤC TIÊU VÀ GIỚI HẠN NGHIÊN c ứ u 2.1 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN c ứ u Do hạn chê thời gian điều kiên khác, phương pháp nghiên cứu chu yếu áp dụng để thực đề tài bao gồm: - Phương pháp tiêp cận đối tượng nghiên cứu theo hướng liên ngành đa ngành: - Phương pháp đánh giá nhanh nông thôn khu vực nghiên cứu điển trình diễn: - Phương pháp tổng hợp phân tích, kế thừa kết nghiên cứu trước tài liệu thứ cấp: - Phương pháp chuyên gia 2.2 MỤC TIÊU VÀ GIỚI HẠN NGHIÊN c ứ u 2.2.1 Mục tiêu nghiên cứu Đ ể góp phần hồn thiện Chiến lược Quàn lý ĐNN cúa Viêt Nam làm sờ cho việc hoạch định sách xây dựng hệ thống pháp báo vệ, sử dụng hợp lý tài nguyên Đ N N mục tiêu đề tài đánh giá định tính định [ượnơ vé đãc tính tự nhiên cúa Đ N N Việt Nam Cụ thể nghiên cứu tập trung vào: - Xác định loại hình Đ N N ban cùa Việt Nam sớ Cóng ước RAMSAR nghiên cứu có Viêt Nam: đề xuất hệ thống phân loại Đ N N Việt Nam: - Mơ tả định tính định lượng khía canh vể điều kiện tự nhiên ĐNN chủ yếu là: châu thổ sơng Hồn2 sịng Cửu Long; ven biển mién Trung ĐNN: M ô tả thuộc tính chù yếu, liệt kẻ dịch vuvà đánh giá giá thái học cứa loại hình Đ N N Việt tạ vế sinh Nam 2.2.2 Giới hạn đế tài Việt N am số Q uốc gia khu vực nhiệt đới có điều V-' nhiên đa dạng (vị trí địa lý địa hình, khí hậu thúy vãn ) có vùng biẽ’r' khoảng triệu krrr có nhiều loại hình ĐNN Nghiên cứu P ' ngành, đa lĩnh vạrc khoa học tự nhiên khoa hoc xã hc ưỳ c m ạo k h í tượng thuv văn, thổ nhưỡng, sinh học nhãn chùng hoc AR n PHƯƠNG PHÁP, MỤC TIÊU VÀ GIỚI HẠN NGHIÊN c ứ 2.1 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN c ứ u Do hạn chẽ thời gian điều kiên khác, phương pháp n s h iê n cứu chù yếu áp d ụ n g để thực đề tài bao gồm: - Phư ơng pháp tiếp cận đối tượng nghiên cứu theo h n s liên n g ành đa ngành: - Phương pháp đánh giá nhanh nông thôn khu vực nghiên cứu điển trình diễn; - Phương pháp tổng hợp phân tích, k ế thừa kết qu nghiên cứu trước đày tài liệu thứ cấp: - Phư ơng pháp ch uy ên gia 2.2 MỤC TIÊU VÀ GIỚI HẠN NGHIÊN c ứ u 2.2.1 Mục tiêu nghiên cứu Đ ể g ó p phần hồn thiện Chiến lược Q uàn lý Đ N N cúa Việt N am làm sở cho việc h o ạch định ch ín h sách xâv dựng hệ thống biện pháp bào vệ sử dụng hợp lý tài n g u y ê n Đ N N , m ục tiêu cùa đề tài đánh giá định tính định lượng vé đặc tính tự n hiên củ a Đ N N V iệt N am Cụ thể nghiên cứu tập trung vào: - X ác định loại hình Đ N N bàn V ièt N am sở C ông ước R A M S A R n g h iê n - cứu có Việt N am : đé xuất hệ thịng phãn loại Đ N N V iệt Nam: M ô tả đ ịnh tính định lượng khía cạnh điều kiện tự nhiên củ a Đ N N , chủ yếu là: ch âu thổ sông H ổ n s s ô n a Cừu Long: ven biến m iền T ru ng Đ NN; - M tả n h ữ ng thuộc tính chủ vếu liệt kè cac dịch vụ đ ánh giá giá trị vé sinh thái học củ a loại hình Đ N N V iệt Nam 2.2.2 Giới hạn đề tài V iệt N a m m ộ t số nhữ ng Q u ố c gia khu vực nhiệt đới có điều kiện tự n h iê n đ a d ạn g (vị trí địa lv địa hình, khí hâu thủy vãn .) có vùng biển rộng lớn tới k h o ả n triệu k r r r có nhiều loại hình Đ N N N ghiên cứu vé Đ N N n ghiên cứu đa n g n h , đ a lĩnh vực cù a k h oa học tự nhiên khoa học xã hội cu thể như: địa lý địa m ạo k h í tượng th ù v vãn, thổ ỡng, sinh học nhàn ch ủn g học kinh tê v v 19 T rung tàm N ghiên cứu T ài nguyên M ôi trường-Đ ại học Q uốc gia Hà N ội 1995 Phục hổi quản lý hệ sinh thái R N M V iệt N am 192 trang 20 Viẻn Sinh học Nhiệt đới, Trung tâm Khoa học Tự nhiẻn Công nghệ Quôc gia 2001 Nghiên cứu Đa dạng sinh học Đồng Tháp Mười phục vu công tác Quy hoạch Phát triển kinh tế-xã hội vững Bảo tổn vùng Đai ngập nước tiêu biểu na lưu sịnơ Mê Kơng 61 21 ửy ban sông Mè Kông, 1999 Phân loại xây dưng bàn đổ Đất nơập nước Hà Nội 22 ủ y ban sông Mê Kông, 1999 Điểu tra Quán lv Đát ngập nước Iưii sịng Mè Kơnơ Hội thảo Quốc gia TIẾNG ANH 19 ark J R 1996 Coastal zone Management handbook - Lewis publishwers New York 20 FAO 1976 A Framework for land evaluation No 32 FAO - ROME 21 FAO 1984 Guidelines land evaluation for forestry No 48 FAO - ROME 22 Forest Inventory and Planning Institute (FIPI) 2000 Vietnam Forest trees Agricultural Publishing house 23 Hamilton, L.s and s.s Snedaker (eds) 1984 Handbook for mangrove area management IUCN UNESCO EWC, Hawaii: 85-86 24 Hong, Phan Nguven, Hoang Thi San 1993- Mangroves of Vietnam IUCN Wetlands Program 25 Hutchings, p and p Saenger 1987 Ecology of Mangroves University of Queensland Press, Queensland, Australia, 388 p 26 Hutchings, p.A., and H.F Recher 1974 The fauna of Careel Bav with comments on the ecology of mangrove and seagrass communities Aust Zool 18: 99-128 27 IUCN 1983 Global Status of Mangrove Ecosystems Commission on Ecology Papers No Saenger p., E J Hegerl, J D s Davie (Eds) International Union for Conservation of Nature and natural Resourses, Gland Switzerland: 88 28 Maurand, p 1943 L ’ Indochine forestiere Inst Rech Agron Indochine 2-3: 185-i 94 29 Quarto Alfredo 1994 The Environmental and Social Costs of Developing Coastal Shrimp Aquaculture in Asia Earth Island Institute 30 Spalding, M., F Blasco and c Field 1997 Word mansrove atlas - ISME World Conservation Monitoring Centre ITTO: 23-24 31 Walsh, G E 1974 Mangroves: Areview In Ecology of halophvtes eds R J Reimhold and w H Queen, pp 51-174 New York: Academic Press 32 Wetland international 1998 Local use of selected wetland resources cua dav estuary, red river delta, Vietnam 72 79 PHU LUC CÁC HỆ THỐNG PHÂN LOẠI ĐẤT NGẬP NƯỚC A HỆ THỐNG PHÀ ìn l o a i đất ngập nước th eo còng ước RAMSAR (Theo hệ thống phân loại có 22 loai đất ngập nước bao gồm) Shallow sea bays and straits (under metres at low tide) Vịnh biển eo biển cạn (Sàu m triều thấp) Estuaries, delta Các cửa sòng, châu thổ Small offshore islands, islets Các đáo nhó ngồi khơi Rocky sea coast, sea clifts Bờ biển có đá, vách đá ven biển Se a beaches (sand, pebbles) Bài triê u (B ã i cát, bãi san) Intertidal miidjlates, sanclỷlơts Bãi bùn, bãi cát vùng gian triéu Mangrove swamps, mangrove forest Đám rừng ngàp măn, rừng ngáp mán Coastal brackish and saline lagoons marshes Những đám phá nước măn hay nước lơ ven biển Salt pans ị Artificial) Ruông muỏi (Nhàn tao) 10 Shrimp ponds, fish ponds Ao tôm, ao cá / / Ri ver streams - slow - flowing (lower perennial) Các dòng sòng cháv châm (ờ lưu) 12 River streams - fa s t - flowing (upper perennial) Các dòng sòng cháv nhanh (ứ thượng lưu) l ĩ Oxbow lakes, riverine marshes Các hổ sừng châu (Dịng sịng chết) đâm lầy ven sơng 14 Fresh water lakes and associated marshes (lacustrine) Ao nước đầm lầy ven hổ (Thuỏc vé hồ) H1 15 Fresh water ponds (under hectares), marshes, swam ps (palustrine) Ao nước ngot íDưới ha), đầm lầv (Thuộc đầm lầy) 16 Salt lakes, saline marshes (inland drainage system s) Hồ nước man, bãi sình mặn (Hệ thống thải nước nội đông) 17 Water storage resew oirs, dams Các hổ chứa nước, đâp 18 Seasonally flooded grassland, savanna, palm savanna Đổng cỏ ngập theo mùa, trảng cò, trản g câv co 19 Rice paddies Đổng lúa 20 Flooded arable land, irrigated land Đ t có n ã n g canh tác, đát đưưc tư i nước 21 Swamp forest, tem porarily flooded forest Rừng đám láy, rừng ngập nước thời kỳ 22 Peatbogs T r ũ n g th a n hùn B HÊ THỐNG PHÂN LOAI ĐẤT NGẬP NƯỚC CỦA T ổ CHỨC BAO TỐN THIÊN NHIÊN Q l ổ c TẾ (IUCN wetland classification, Dugan 1990) I SA LT W A T E R ( ĐẤ T N G Â P N Ư Ớ C MAN) 1.1 M arine (Thuỏc biển) a Sub tidal (Ngập triều) Permanent unvegetated shallow water less than m etres depth UĨ low tide, including seabax, straits V ù n g ven b i ển c n m n c triều thấp, b a o ổ m c ả v ị n h biển e o biến St ibtidal ưqi tatìc \ 'egeĩatioì ỉ, inchIidiỉ ỉg kelp beds sea %)asses tì apical n ìíiìlì ie n leadOHs T h c vât t h u ý s i n h n g ậ p n c b a o g m c ả n h ữ n g bãi tao, c ỏ b i ể n đ ó n g c ỏ v ù n s v e n biển nhiệt đới Coral reefs Bãi s a n h ô n g m b Intertitad ị Bãi gian triẻu ) ị Rocky marine shores including cliffs and rocky shores Bờ biến núi đá, bao sồm vách đá bờ đá 82 Shores o f mobile stones and shingle Bờ biển có đá cuội cuội dí động Intertidal mobile un vegetated mud, sand or salt fiats Đất bùn lầy, khơng có thưc vật, dể thay đổi vùng gian triều, bãi lầy muối hay cát Intertidal vegetated sediments, including salt marshes and mangrove, on sheltered coasts Bãi p h ù sa c ó thự c v ậ t v ù n g g i a n t riều b a o g ổ m c ả n h n s bãi láv v r n g n g â p m ặ n , b biển kín 1.2 E s tu a irn e (T h u ộ c cửa sông) a Subtidal (Vùng ngáp triều) / Esíuarine water, permanent water o f estuaries and esiuarine systems of deltas N h ữ n g v ù n g n g â p n c c a s ô n g , v ù n g n s p nư c t h n g x u v è n c a s ô n g c c hè thống châu thổ cửa sống b Intertidal (Vùng gian triểu) / Intertidal mud, sand OS salt flats, with lim ited vegetation Bãi g i a n t r iề u bùn, n h ữ n g bãi m u ô i ho ậ c c t c ó thưc vật intertidal marshes, including sa Ií - marshes, sal ỉ meadow, saltings,raised salt marshes, tidal brackish and fresh water marshes Đ ầ m l áy gian triều, b a o g m cá m u ô i , đ ổ n g c ỏ m ã n v u n g n h i ẻ m m ặ n , v ù n s nh lầy, bãi s ì n h m ặ n , v ù n g si n h lầy n c n g ọ t v ù n g n ước lợ n s ộ p triều Intertidal fo rested wat lands, including mangrove swamp, NIpa swamp, tidal freshwater swamp forest N h ữ n g v ù n s đ t n g ậ p n c c ó r n g bãi g i a n t riều m đ ầ m r i m s n s p m ặ n đ â m rừng dừa nước, rừng đám láv nước anh hường thuỷ triéu 1.3 L a g o o n a r (Đ ầ m p h ) I Brackish to saline lagoons with one or more relatively narrow connection with the sea Các đ ầ m p h m ặ n đ ế n lợ c ó n h ữ n g r a c h n h o nối biển 1.4 Salt lake (Hổ nước măn) / Permanent and seasonal, brackish, saline or alkaline lackes fiats and marshes C c h n h l ẩy k i ề m h o ầ c m ậ n lợ n s ậ p t h e o m ù a h a y n s ậ p t h n s x u y ê n 83 II FRESH WATER (ĐẤT NGẬP NƯỚC NGỌT) 11.1.Riverine (Thuộc sông} a Perennial (Thường xuyên) Perm anents rives ancl stream s, including w aterfall Những dịng sơng sịng chảy quanh nãm kể thác nước Inland delta Châu thổ nội địa b Tem porary (Tam thời) Seasonal and irrigitlar rivers and streams Sông suối chảy tạm thời, chảy theo mùa Riverine floodplains, inducing river fiats, flooded river basins seasonally flooded grasslands Những bãng ngập ỉũ ven sỏng, gồm cá bãi lầy sóng, vùng châu thơ ven sơng ngâp [ũ, vùng bãi cỏ nsập nức theo mùa 11.2 a L a c u s trin e (T h u ộ c ve hó) Permanent (Thường xuyên) Permanent freshwater lakes (> hectares), including shore subject to seasonal or irreqnlơr inundation Hổ nước thường xuyẻn (trẽn ha), gồm ca bãi hiên bị ngập nước khổnơ thường xuyên ngập nước theo mùa Permanent freshwater poncỉs (< hectares) A o n c n g ọ t t h n g x u y ê n (d ươ i ha) b Seasonal (Theo mùa) ỉ Seasonal freshwater lakes (> hectares), including floodplciin lakes Những hồ nước theo mùa {> 8ha), bao sồm ca hồ vùns bàng nsâp lũ 11.3 P a lu s trin e (T h u ỏ c đ ầ m ) a Em ergent (Có cày nhơ) Pamenenỉ freshw ater marshes and sw amps on inorganic soils with emergent vegetation w hose bases lie below' the w ater {able fo r at least m ost o f the grow ing season Nhửns vùng sình lầy nước thường xuyên nhữns vùng đám láy đất vô với thảm thực vật vượt trẽn mặt nước nhưns rẻ cùa chúng nằm mưc nước phán lớn mùa sinh trường Permenent peat - form ing freshw ater swamps including tropical upland vallx swamps dominated bx Papyrus or Typha Nhửng vùns đầm lẩv nước ngot trèn đất than bùn quanh nãm ỏm ca thung lũng ỏ cao vùng nhiệt đới Papvrus or Tvpha chiẽm ưu 84 Seasonal freshwater marshes on inorganic soil, including sloughs, potholes, seasonal flo o d e d m eadow s, sedge m arshes, and dam bos Đầm lầy ngập nước theo mùa, đất khơng có cấũ trúc, bao gổm bãi lầy đồng cỏ ngập nước theo m ùa P eatlands, including acidopiỉon s, om brogenous, o r soligenoits m ires co v ered bx moss, herb or dw arf shrub evetation, and fens or all types Đất than bùn Alpine and polar peatlancls, including seasonally flooded meadows, moistened bx temperarv water from snow melt Đất ngập nưóc núi vùng cưc bao gổm vùng đầm lầv ngập nước theo mùa tuyết tan cung cấp nước tam thời F resh w ater springs an d Closes w ith surrounding vegetation Những dòng suối nước kể ốc đảo có thưc vặt xung qưanh Vocanic fumaroles continually moistened by emering and condensing water vapour M i ê n g n ú i lửa đ ợ c l m ẩ m ƯỚT liên tuc d o n c b ố c lẽn b Forested (Có rừng) Shrub swamps, including shrub - dominated fresh marsh, shrub c a n and thickets Đầm lầy bui, kể vùng đầm lầy nước có cày bui rải rác dày F resh w ater sw am ps fo r e s t including sea so n a l ỊXflo o d e d fo re st, w o o d ed sw am p Oil inorganic soil Rừng đầm lầy ngặp nước kế rừn ngập nước theo mùa, đám lầy có đ ấ t vơ Forested peatlands, icltiding swamp forest Rừng đất than bùn kể rừng đầm lầv III MAN-MADE WATLANDS (ĐẤT NGẬP NƯỚC NHÂN TẠO) I I I A q u a c u ltu r e /M a r ic u ltu r e (C a n h tác hải s ả n /T h u v sản) I Aquaculture ponds, including fish pond and srimp ponds Ao nuòi trồng thuỷ sàn, kể ao cá ao tòm I I I A g r ic u ltu r e (N ô n g n g h iệ p ) Ponds including farm ponds, stock pond, small tanks Các ao kể cà ao canh tác, ao giiống ao nhốt cá Irrigated lands and irrigation channels, including rice fields, canals and ditches Đất tưới nước kênh dẫn nước, bao ổm ca đồns lúa kênh rạch Seasonaỉh' flooded arable land Đất trổng trọt được, ngập nước theo mùa 85 ĨTT.3 I Salt Exploitation (Khai thác muôi) Salt pans and salines Những ruộng muối 111.4 U rban/Industrial (Đị thị/Cơng nghiêp) Excavations, including gravel pits, borrow pits and mining pools Những hố đào, kể hầm lấy đất đá hô' khai thác quãng Wastewater treament areas, including sewage farms, settling ponds and oxidation basins Những vùng xử lý nước thải, kể khu nước thài, hố lảng khu vực xử lv chát thài 111.5 YVater-storage a re a s (N h ữ n g v ù n g tr ữ nước) Reservoirs holding water fo r irrigation and or human consumption with pattern o f gradual, seasonal, draw down o f water level Các hổ chứa nước dùng để tưới tiêu sinh hoat thái nước vùng ngâp nước theo mùa H\'dro-dams with regular fluctuation in Hater level on weeckly or month Ix basis Đặp nước với mực nước thay đòi thường xuyên hàng tuán hoăc hàns tháns c HÈ THỐNG PHÂiN LOAI ĐẤT NGẬP NƯỚC Ở VÙNG CHÂU THO SÔNG \ I Ê KÔNG THEO KẾT QUÁ CUÔC HOP TẠI VIENTIAN {LÀO) THÁNG NĂM 1993 I SALT WATER (ĐẤT NGÂP NƯỚC MẶN) 1.1 M a rin e /c o a s ta l (V ù n g biển ven b iể n ) Subtidaỉ (Ngáp triéu) Non vegetated (Khơng có ĩhực vặt ) Natural (Tự nhiên) Bare Marine Siibtidaỉ (Vùng ngập triều trông) 1.2 E stuarine (Vùng cửa sòng) Subtidal (Ngập ĩriểu) Itertidaỉ (Rải gian triều) Non vegetated (Khơng có thưc vật) Natural (Tư nhiên) a Beach (Bờ biển) b Mudflate Esỉuarine MadỊĩat (Bài bùn cưa sơng) Vegetated (Có thưc vặt) a Coral (Bãi san hò) b Seagrass (Bãi cỏ ven biển) 86 c Seaweed (Bãi rong biển) d TreeỉShriíh (Cảy/cây bui) Natural (Tự nhiên) Esĩuarine Mangrove (Rừng ngặp mặn cửa sóng) Swamp (Đầm lầy) I.3 C o a sta l lagoon (Đ ầm phá ven biển) Brackish lagoons ( Đ ầ m p h n c la) II FRESH WATER (ĐẤT NGẬP NỨC NGOT) II Riverine (Thuôc sịng) River (vSơng) Permanent river (Thường xun) a Pool (Vụng sông) b Channel (Rach, kênh, lạch nước) c Rapid Perennial Rapid (Thác, gểnh quang năm) II.2 Palustrine (Đâm) Permanent palusĩrine (Đầm thường xuyên) Seasonal pahislrine (Đảm theo mùa) Seasonally flooded! wet (Ngập nước theo mùa) a Grasses (Có) Natural (Tư nhiẽn) Seasonally Flooded (Nsập nước theo mua) Grassland (Đổng cò) b Feges c TreesỉShrubs (Cây/cây bụi) Natural (Tư nhiên) Seasonally Flooded (Ngập nước theo mùa) Swamp (Đẩm lầy) III MAN-MADE WETLANDS (ĐẤT NGÂP NƯỚC NHÂN TAO) I I I A q u a c u ltu r e (N u ỏ i tr n g th u ý sãn) / Aquaculture ponds (Đầm nuôi thuV san) Shrimp ponds (Vuông tôm) m Agriculture (Sản xuất nông nghiệp) Ị Rice fields (Ruộng lúa) a Irrigated rice fields (Ruộng lúa canh tác nhờ có tưới) b Rainfed Rice (Ruộng lúa canh tác nhờ mưa) Seasonally Flooded Arable Land (Đất trổng trọt nhờ lũ) Orchard (Vườn ãn trái) a Salt Exploitation (Khai thác muôi) a Coconut garden (Vườn dừa) Salt pans (Ruộng muối) Urban!industrial (Đỏ thị/Công nshièp) a Settlement area (Khu đinh CƯ) H Ệ T H Ố N G PHẢN LOAI IL C N G Ồ M C Ấ P PH Â N VI: Cấp 1: Chia thành nước mán, nướcngọt loai đất nsâp nước nhân Cấp 2: Chia thành biến bờ biển, cửa sông, ven sơng, đám hồ Cáp 3: Gịin 13 đơn vị, biến đầm: đơn vị, hổ: tao, bờbiển: dơn vị, cửa sổng: đơn vị ven sông: đơn vị, dơn vị Cấp 4: Dựa vào trạng sử duns đất thưc vật đế chia thành 30 đơn vị 88 IV CÁC HÊ THỐNG PHÂN LOẠI ĐÃ ĐỔNG BẰNG SÔNG cửu LONG Được s DỤNG ĐỂ LẬP BÀN Đ ĐẤT NGẬP NƯỚC IV l Hệ thống phân loại để lập đồ đất ngập nước đồng sông Cửu Long, năm 1993-1996 M ajor sy s tem (Hẽ 'thỏng chính) Z *\ỊỊJ cá z LU > Z r«UJ Cũ S u b -s v ste m ( Hẻ th ò n g p h u ) W e t l a n d class (Loai đ ấ t n g p nước) Sub-Tiđal (Ngàp triều) Bare M arine Subtidal (V ùng ngâp triều trống) Inter Tidal f V ung gian triều) Coastal M udflat (Bãi bùn ven biển) Coastal Aquaculture (Vùng nuòi tòm bién) Coastal Marmrove plnĩaĩion (Rừĩìg nầp mãn trịng) Coastal Salt Marsh (Đẩm íáv mặn ven biến) Coastal Nontidal multiple rained (Khu vực lúa nước nhờ mưa nhiéu Non Tiđal (K hông ngầp triểu) < h“ (fì < vu khơng ngảp triéu ven biến) o o LJJ z Coastal Nontidaỉ Single Rained Wetrice í Khu vực lúa nước nhờ mưa vụ khòng ngàp triều ven biển) cc < Coastal Nonticỉal other crops (Khu vưc trổns càv khác, không neap triều, ven biển) Coastal Nontidal grassland (Đ óng cị khỏng ngàp triẻu ven biên) Coastal Ịagoon 10 Coastal saline/brackish lagoon (Đãm phá mản/lơ ven biến) Subtidal (N gâp triểu) 11 Bare esĩuarine Subtidal (Vùng cừa sơng, ngàp ĩriéu trịng) Inter Tidal (V ùng gian trièu) 12 Estuanne Mudflat (Bải bùn cừa sôns) 13 E stu an n e Salt works (Các c ỏ n rinh làm muôi cửa song) 14 Estuarine Aquaculture ( Vùns nuôi trổns ĩhuỳ san cừa sòng) 15 Estuarine Mangrove plantation (Rừng ngập mận c a sóng) 16 Estuarine Salt Marsh (Đám mãn vùng cửa sơng) 17 Estuarine sandy Ridge (G ỉóng cát cừa s ốn s) o z o (/) Non Tidal (K h ó n s ngàp tnêu) o LU 18 Estuarine Nonĩidal Multidal rained (Lúa nước nhièu vu nhơ mưa cưa song) tt: < Z) 1— ơ) LU 19 Estuanne Nontidal Sinser rained Wetrice í Khu vực lúa nước vu nhờ m ưa cửa sổng, khổng ngập triểu) 20 Estuarine Nontidal other crops (Khu vực trỏne câv khác, không ngap triều cửa Sỏn2) 21 Estuanne Nontidal grassland (Đóng cị khóns nễp triéu cửa só n s i 22 Estuarine Nontidal Aquaculture (V ùns ni trổns thuỷ san khóns VẾ River banks/bars (Đê SĨH2) 23 Perennial river and canal (Sơng rach chay quanh năm) SÔNG) (THUỘC R I V E R IN E ngàp triều v ù ns cửa sòng) 89 I Riverine Floodplain (Đổng ngâp lũ) 24 Riverrine banks and dares (Đẻ cổn sông) 25 Floodplain Grassland (Đổng cỏ ngâp lũ) 26 Floodplain Multiple irrigated Wetrice (Khu vưc lúa nhiểu vu có rưới, ngảp lũ) 27 Floodplain Slngre rained Wetrice (Khu vực trồng lúa ỉ dỏng ngâp lũ) 28 Floodplaui wetrice rotated with upland crops (Khu w c ĩròng lúa mầu luân canh, ngàp lũ) 29 Floodplam other crops (Khu 30 Seasonally flooded Melaleuca plantation (Rừng tràm trổng ngàp lũ theo mùa) VỊTC vụ có tưới, trơng cày khác, đồng bàng ngập lũ) Seasonally flooded Orchards/plantation (Vườn ãn quà ngàp lũ theo mùa) Lacustrine (Thuỏc hó) Palustrme (Thuỏc dầm) Lake (Hổ) Seasonal palustrine (Đầm ngâp theo mùa) 32 Permanent Melalueca forest Revervoir (Hổ rừne tràm nsàp Ịũ theo mùa) 33 Seasonal reservoir (Hó chứa ngập theo mùa) 34 Seasonal flooded Grassland (Đông cỏ ngập lũ theo mùa) 35 Seasonal flooded Melaleuca plantation í R ừng tràm tróng ngập ỉũ theo mùa) 36 Seasonal flooded Single wetrice (Khu \ực vu lúa, ngàp lũ theo mùa) 37 Seasonal flooded Multiple irrigated Wetrice íKhu ngàp theo mùa) 38 Seasonal floodplain Wetrice rotated with upland crops í Lúa luàn canh với màu ngảp lũ theo mùa) 39 Seasonal flooded Oĩher crops (Khu vưc tròng loai khác, ngàp lũ ĩheo mùa) VƯC lúa có tưới, Non wetland types (Các loại hình khơng phái đất ngập nước) 90 IV.2 Hệ thống phân loại để lập đổ đất ngàp nước ĐBSCL, năm 1999 SALT WATER T NGẬP NƯỚC MẶN) M a rin e /C o a s ta l (B iể n ven biển) a Sub - tỉdal ịNgập triều) b Marine Natural Sub - tidai Bares (Vùng ngập triều trỏnơ tư nhiên) Inter-tidal (Vùng gian triéu) Coastal Inter - tidal Beacìỉ (Bãi SÒI cát v e n b i ển ) Coastal Inter - tidal Mudflat (Bài lầy ven biển) Coastal Inter Coastal Inter - tidal Salt Work (Các cơng trìnhlàm miven biển) Coastal Inter - tidal Aquaculture (Những dam ni tróng thuv - tidal C liff (Vách đá ven biển) san ven biển khịrìL’ có rừns ngập mãn) c Coastal mangrove swamp (Đám runs nỵập mãn tự nhiên) Coastal mangrove Plantation (Đẩm rim ngập mặn tróns) N on - tidaỉ (K h ơn g n gập triéu ) Coastal Non - tidal rainfed wetnce (Đổng lúa nước khôns ngập triẻu ven bỉến) 10 Coastal Non - tidal Aquaculture (Đất nuỏi trổng thuy san không nsàptriều ven biến) / CcklsĩuI Non - tided other crops (Khụ \ỵc trịng làu câv khác: khơna naâp triếu ven hiến) 12 Coastal Non - tidal Vegetated Lands (Đất có thưc vật, khịns nsàp triéu ven biến) d Coastal ỉagoon (Đắm phá ven biên) 13 Coastal saline!brackish lagoon (Đầm mặn/lợ ven biển) Estuarine (Cửa sông) a S u b tid a l ([\%âp triéu ỉ 14 Estuarine Sub - tidal Bares (Vùng cửa sòns nòns 6m khịns có câv) 15 Esíuưrine Sub - tidal M udflat (Bãi láy tự nhiẻn, rtsâp triéu vùns cửa SÒĨ ) 16 Estuanne Slih - tidal Aquaculture (Nuôi trồns thuy sàn ngập tnẻu vùng cừa sỏns) b Inter -tidal (Vùng gian triều) 17 Esĩuanne Inter - tidal MiidỊlat (Bãi lầy vùng gian triều cưa sồng) 18 Estitarine ỉnĩer - ĩidaỉ Salỉmarslĩ (Đám mặn vùng gian triéu cưa sòng ) 19 Esỉuanne Inter - tidal Salrwork (Đổng muối vùng gian triều cửa sóng) 20 Estuarine Inter - tidal Aquaculture (Ni trịng [huy sán vùng gian triều cưa sịng) 21 Esĩiiíũine Iĩứer - tiLỈal M an groveplcữìiaĩion (Runs nsap mãn \ùng gian tnẽu cua sông) 22 Estuanne Rotated Cropinq lands (Nhữns vùns đát ni trịnơ thuv san va nỏna nghièp luân phiên) 91 c Non-Tidal (Không ngập triéu) 23 Estiuirine Non - tidal Wetrice (Đất trổng lúa nước không ngập triểu vùng sông) 24 Estaarine Non - tỉdal AqiiaadTHre (Đát nuỏi thuỷ sản không ngâp tnều \ìmg sơng) 25 Estuarine Non - tidal other crops (Đất canh tác lồi câv đa niên khác, khịng ngập triều, cửa sông) 26 Estuarine Non - tidal grassland (Đồng cỏ, khơng nsàp triều vùne cừa sịn°) 27 Esĩitanne Non - tidal Vegetated Lcds (Đát có thưc vật khơng ngập ùlều vùng cun sông) 28 Estuarine Non - ticỉal Sancỉy Ridge (Giống cát, khịng nơạp triều vùng cửa sơns) FRESH WATER (NƯỚC NGỌT) Riverine (Thuộc sông) a P erm a n en t riverin e (S ô n g quanh nám ) 29 Perenial rivers and channels (Rạch, kènh lach nước) 30 Riverine banks and bares (Đê tư nhiên cồn sông) b R iverin e flo o d p la in (Đ n g bằn g ngáp lũ) ỉ Ị Floodplain Wet rice (Vùn trồnơ lúa có tưới, đồng băng ngập lũ) 32 Floodplain other crops (Vùng trổng loài càv khác đổns bănơ nsập lũ) 33 Seasonally flooded Ore hards!plait at ion (Vườn câ y ã n q u rừ n tró n s trê n liếp, ngăn lũ theo mùa) 34 SeasonalỊVflooded Melaleuca plaiĩaĩỉon {Rừng trổng trèn liếp, nsàp lũ cheo mùa) 35 Floodptain Grassland (Đồns cỏ nsãp lũ) c Lacustrine (Thuộc vè hô) 36 Man-made Seasonal Lake (Hổ nước nsập theo mùa nhàn tạo) d P a lu strin e (T h u ộc vê đấm ) 37 Paìusthne Seasonal flooded wetrice (Đát trổng lúa, ngập lũ theo mùa) 38 Pahisĩi-ine Seasonalflooded other crops (Đát trổng loài khác, ngâp 1Qtheo mùa) 39 Paỉiistime Seasonedflooded Melaleuca plantation (Rùng tràm ưồng ngâp ỉũ theo mùa) 40 Paỉustrine Seasonal flooded Grassland (Đổng cò ngập lũ theo mùa) NON-WETLAND TYPES (CÁC LOAI HÌNH KHƠNG PHẢI ĐẤT NGÂP NƯỚC) Theo hẻ thịng sửa đổi chúns tơi chia làm cấp: Cáp 1: Cản vào đảc điểm nước đè chia thành phán vị Đất ngặp nước mặn Đát ngập nước ngot Các loai hình khơng phai đất ngâp nước Cấp 2: Cán vào đác đièm đia mao đè chia thành phan vị Vùng biển cạn ven biển Vùnơ cứa sôns chịu ành hưcmo cửa nước mặn Vùng ven sông nước ngot 92 Hổ vùng nước Đầm vùng nước C ấ p : Cán vào mức nước ngập đ ể chia thành 11 phản vi Vùng ngập tnều ven biển Bãi gian triều ven biển Vùng không ngập triểu ven biển Các đầm phá ven biển Vùng ngập triều cửa sông Bãi gian triều vung cửa sông Vùng không ngập triều cừa sông Các loai hình ngập nước sơng thường xun Vùng đồng băng ngập lữ sông 10 Hồ nước 11 Đàm nước C ấ p : C ân c ứ vào h ién tra n g thư c vật sử d u n g đ ấ t đ ể ch ia thàn h 40 dan g đất n g a p nước khác 93 ... Việt Nam Cụ thể nghiên cứu tập trung vào: - Xác định loại hình Đ N N ban cùa Việt Nam sớ Cóng ước RAMSAR nghiên cứu có Viêt Nam: đề xuất hệ thống phân loại Đ N N Việt Nam: - Mơ tả định tính định. .. dạng sinh học vùng ĐNN Việt Nam cũn« có vùng đất ngập nước rộng trái khắp đất nước yếu vùng đồng sông Cửu Long vùng bàng sông Hông Đâv vùng sán xuất nòng nghiệp quan trọng cùa Việt Nam mà nơi sinh. .. dựa vào dạng sống thực vật ch ế độ thủy vãn Việt Nam nghiên cứu liên quan đến phàn loại Đ N N xuất sớm nhat la “ Kiểm kê Đất ngập nước Việt N a m ” (Lè Diên Dực 1989) có thỏ liệt kê mơt số cơng